Problemy wyboru ekonomicznego

Problemy wyboru
ekonomicznego
Wykład 1
dr inż. Ilona Pawełoszek
Katedra Informatyki Ekonomicznej
1
• Problemy gospodarcze można rozważać w dwóch
ujęciach: mikroekonomicznym i makroekonomicznym.
• Makroekonomia kładzie nacisk na wzajemne związki
zachodzące w gospodarce jako całości. Celowo
upraszcza ona analizę poszczególnych elementów
badanej całości aby jasno przedstawić działania całej
gospodarki.
• Mikroekonomia polega na szczegółowej analizie
poszczególnych działań gospodarczych. Dla
uproszczenia analizy może ona pomijać różne
współzależności występujące w gospodarce.
2
Ekonomia pozytywna i
normatywna
• Ekonomia pozytywna zajmuje się obiektywnym,
naukowym objaśnieniem zasad funkcjonowania
gospodarki. Uprawiając ekonomię pozytywną,
staramy się występować w roli bezstronnych
badaczy, bez względu na nasze polityczne
przekonania i preferencje.
• Ekonomia normatywna dostarcza zaleceń i
rekomendacji opartych na subiektywnych sądach
wartościujących.
3
• Każdy podmiot gospodarczy staje przed koniecznością
rozwiązania trzech podstawowych problemów
codziennej egzystencji: 1) jakie dobra i usługi (co)
wytwarzać, 2) jak je wytwarzać i 3) dla kogo je
wytwarzać.
• Dobrami nazywamy produkty materialne
• Mianem usług określamy działania, które mogą
zaspokajać potrzeby konsumenta jedynie w trakcie ich
wykonywania (świadczenia)
• Ponieważ w rozstrzyganiu powyższych problemów
kluczową rolę pełni społeczeństwo, to zaliczamy
ekonomię do nauk społecznych, które badają i
wyjaśniają zachowania ludzi w sferze produkcji, wymiany
i użytkowania dóbr i usług.
4
• Najważniejszym problemem
ekonomicznym jest rozwiązanie
sprzeczności między nieograniczonymi
potrzebami ludzkimi a ograniczonością
zasobów niezbędnych do ich
zaspokajania.
• Ekonomia wyjaśnia proces alokacji
rzadkich zasobów między różne
konkurencyjne ich zastosowania.
5
Przykładowe problemy ekonomiczne
1. Szoki cenowe na rynku ropy naftowej
Ropa jest paliwem wykorzystywanym w energetyce, w transporcie, do
napędu maszyn oraz stanowi podstawowy materiał wyjściowy produkcji w
przemyśle. Zatem ceny ropy naftowej mają wpływ na ceny niemal
wszystkich produktów.
Ceny ropy naftowej w latach 1946 - 2007
120
100
80
60
40
20
0
19
46
19
50
19
54
19
58
19
62
19
66
19
70
19
74
19
78
19
82
19
86
19
90
19
94
19
98
20
02
20
06
•
cena skorygowana o inflację
cena nominalna
6
Skutki szoku naftowego
• Mimo podwyżki cen spadek popytu na ropę był znikomy
gdyż gospodarki większości krajów są silnie zależne od
tego paliwa.
• Próby stosowania metod wytwarzania ograniczających
zużycie ropy.
• Wpływy ze sprzedaży ropy uzyskane przez OPEC
zostały wykorzystane na zakup towarów wytwarzanych
w wysoko rozwiniętych krajach zachodnich.
• Zatem wzrost cen ropy oznaczał dla krajów OPEC
wzrost siły nabywczej ich eksportu. Stracili na nim
natomiast importerzy ropy, jak Niemcy i Japonia. W
rezultacie gospodarka światowa wytwarzała więcej dla
krajów OPEC, a mniej dla RFN i Japonii.
7
Rzadkość dóbr
• rezultacie wzrostu ceny ropa naftowa stała się zasobem
rzadszym.
• Dobro rzadkie jest to takie dobro, którego
dostępność nie jest w stanie pokryć potrzeb
ludzkich.
8
Przykładowe problemy ekonomiczne
2. Podział dochodu - ściśle wiąże się z problemami dotyczącymi
tego, co, jak i dla kogo jest wytwarzane.
Kraje ubogie
Dochód na
jednego
mieszkańca (w
funtach)
Kraje o
średnim
poziomie
dochodu
Główne kraje Kraje
naftowe
uprzemysło
wione
200
1200
3900
17500
% ludności
świata
58
21
0,4
15
% dochodu
światowego
4
11
1
72
Na ponad połowę ludności świata zamieszkującej kraje najbiedniejsze
przypada zaledwie 4% dochodu światowego
9
Krzywa Lorenza
pokazuje stopień równości
(lub nierówności) podziału
dochodu. Im większe jest
odchylenie krzywej Lorenza
od prostej nachylonej pod
kątem 45o, tym większa jest
nierówność podziału
dochodu
Kształt tej krzywej może podlegać korekcie po zastosowaniu instrumentów
polityki redystrybucyjnej przez dane państwo (podatki, transfery socjalne
itp)
10
Współczynnik Giniego – miara
nierówności dochodowych
• Jego wartość zawiera się w przedziale od 0 do 1, gdzie
wyższa wartość oznacza większy stopień nierówności.
• Obliczanie współczynnika Giniego
Odnosząc powierzchnię
zakreskowanego pola do całego trójkąta
ABC, uzyskujemy wartość
współczynnika Giniego:
• 0 w przypadku kraju o idealnej
równości dochodów (w praktyce taka
sytuacja nigdy nie występuje),
• rosnącą do 1 w przypadku kraju o
skrajnych nierównościach dochodowych
(również w praktyce taka wartość jest
niemożliwa).
W rzeczywistości współczynnik Giniego waha się od 0.25 (kraje
11
skandynawskie) do 0.65 (kraje Ameryki Łacińskiej).
Wnioski
• Zatem dla kogo wytwarza gospodarka
światowa?
• Otóż, przede wszystkim dla 15%
mieszkańców świata zamieszkujących
bogate kraje uprzemysłowione.
• W strukturze produkcji światowej będą
zatem dominować dobra i usługi
spożywane w bogatych krajach
uprzemysłowionych.
12
Usługi a zmiana struktury produkcji
Udział
USA
w produkcie
narodowym
(%)
Japonia
Niemcy
Polska
Brazylia
Niger
Rolnictwo
1.2%
1.6%
0.9%
4.6%
6.5%
39%
Przemysł
21.9%
23.1%
27.1%
28.1%
25.8%
17%
Usługi
76.9%
75.4%
72%
67.3%
67.7%
44%
Usługi tworzą średnio ok. 2/3 produktu narodowego krajów rozwiniętych.
13
Przykład:
Problemy w realnej ocenie sytuacji ekonomicznej
• Sondaże opinii publicznej w Wielkiej Brytanii w
latach osiemdziesiątych wykazały powszechne
zaniepokojenie ograniczeniem wydatków opiekę
zdrowotną i pogorszeniem jej jakości.
• Jednakże fakty dowodzą, iż realne wydatki
budżetowe na lecznictwo wzrosły w latach
1981-1991 o 30%.
Wydatki państwa na ochronę zdrowia w Wielkiej
Brytanii w latach 1981-1991
Wydatki realne (mld £)
Wydatki jako % produktu narodowego
1981
1986
1991
24
26
31
6
6
6
14
Alternatywne zastosowania zasobów
Wyobraźmy sobie gospodarkę dysponującą zasobem czterech robotników,
którzy mogą być zatrudnieni w produkcji albo posiłków, albo filmów.
Tabela pokazuje możliwe rozmiary tygodniowej produkcji każdego z dóbr.
Im więcej robotników zatrudnia każda z tych gałęzi, tym większa jest jej
produkcja.
Zatrudnienie
przy
produkcji
posiłków
Produkcja
posiłków
Zatrudnienie przy
produkcji
filmów
Produkcja filmów
4
25
0
0
3
22
1
9
2
17
2
17
1
10
3
24
0
0
4
30
15
Prawo malejących przychodów
• Każdy następny zatrudniony w gałęzi zwiększa
produkcję w stopniu mniejszym niż jego
poprzednik.
• Dalsze zwiększenie zatrudnienia powoduje
postępujący spadek liczby sprzętu i urządzeń
przypadających na jednego pracownika. W
rezultacie produkcja na jednego zatrudnionego
w przemyśle filmowym maleje w miarę wzrostu
zatrudnienia.
16
Krzywa możliwości produkcyjnych
(KMP)
• przedstawia maksymalne kombinacje produkcji możliwe do
osiągnięcia przy pełnym wykorzystaniu posiadanych
zasobów. Ilustruje problem wyboru — więcej jednego dobra
za cenę zmniejszenia ilości drugiego.
17
Koszt alternatywny
• Rysunek krzywej możliwości produkcyjnych
może przedstawiać także społeczny wybór
między usługami publicznymi (policja, oświata,
zamiatanie dróg i ulic) a dobrami prywatnymi
(auta, kosiarki ogrodowe, wczasy).
• Kosztem alternatywnym danego dobra jest
ilość innego dobra, z której trzeba
zrezygnować, aby możliwe stało się
wytworzenie dodatkowej jednostki tego
pierwszego dobra.
18
Krańcowa stopa transformacji
(marginal rate of transformation – MRT)
dobra B w dobro A informuje, o ile należy
zmniejszyć produkcję dobra B, aby móc
zwiększyć produkcję dobra A o jednostkę
 B
MRT 
A
19
Kształt KMP a koszt alternatywny
KMP wklęsła do początku
układu współrzędnych koszt alternatywny jest
rosnący. Aby zwiększyć
produkcję dobra A trzeba
zrezygnować z coraz
większej ilości dobra B.
MRT - rosnąca
20
KMP jest wypukła do
początku układu
współrzędnych koszt
alternatywny jest
malejący. Aby zwiększyć
produkcję B, trzeba
zrezygnować z coraz
mniejszej ilości dobra A.
MRT jest malejąca
21
• KMP jest liniowa
koszt alternatywny
jest stały.
• Zwiększenie
produkcji A o
jednostkę wymaga
rezygnacji zawsze
ze stałej ilości dobra
B.
22
Przesunięcia krzywej KMP
Poprawa technologii
produkcji dobra A
(KMP2) i pogorszenie
technologii produkcji
dobra A (KMP3).
23
• Poprawa
technologii
produkcji dobra B
(KMP2) i
pogorszenie
technologii
produkcji dobra B
(KMP3).
24
• Poprawa technologii
produkcji obu dóbr
(KMP2) i
pogorszenie
technologii produkcji
obu dóbr (KMP3).
25
Rola rynku
• Rynek jest to proces w którym decyzje
gospodarstw domowych dotyczące
konsumpcji, decyzje przedsiębiorstw o
tym, co i jak wytwarzać oraz decyzje
pracowników dotyczące tego, jak wiele i
dla kogo pracować, zostają wzajemnie
uzgodnione dzięki odpowiednim
dostosowaniom cen.
26
„Niewidzialna ręka"
• Szkocki filozof i ekonomista Adam Smith
dowodził, że kierujące się własnym
interesem jednostki są w swoim
postępowaniu prowadzone przez
„niewidzialną rękę" w kierunku takich
działań, które służą celom społeczeństwa
jako całości.
27