Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich

Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich
Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich położony jest na północny wschód od Łodzi,
pomiędzy Łodzią, Brzezinami i Strykowem. Pod względem administracyjnym Park znajduje
się na terenie 2 miast - Łódź i Brzeziny oraz 5 gmin - Nowosolna, Stryków, Brzeziny, Dmosin
i Zgierz.
Powierzchnia Parku wynosi 11580 ha, a powierzchnia otuliny 3083 ha. Według regionalizacji
fizycznogeograficznej Kondrackiego Park położony jest w obrębie makroregionu Wzniesień
Południowomazowieckich, w jego północnej części, która znana jest pod nazwą Wzniesień
Łódzkich i obejmuje najsilniej eksponowaną północną krawędź tego mezoregionu,
przebiegającą równoleżnikowo od Zgierza na zachodzie, po Brzeziny na wschodzie.
Najwyższy punkt na terenie PKWŁ leży na wysokości 284 m n.p.m. (tzw. wzgórze „Radary”,
koło miejscowości Dąbrowa). Wzgórza w południowej części Parku opadają wyraźnymi
stopniami w kierunku północnym, ku Pradolinie Warszawsko-Berlińskiej. Północny skraj
Parku, leżący w odległości 7-9 km od krawędzi znajduje się na wysokości 165 m n.p.m.
(dolina Moszczenicy pod Strykowem), a nawet poniżej 150 m n.p.m. (dolina Mrożycy
w Niesułkowie).
Jeszcze dwieście lat temu zwarty las pokrywał zdecydowaną większość obszaru dzisiejszego
Parku. Obecnie lasy są rozczłonkowane i przekształcone, zajmują one 3845 ha, co stanowi
około 28% powierzchni Parku z otuliną. Największymi zwartymi kompleksami leśnymi
w granicach PKWŁ są: Las Łagiewnicki (ok. 1200 ha), Las Janinowski (557 ha), Las
Poćwiardowski (548 ha), uroczysko Tadzin-Szymaniszki (343 ha) i uroczysko Dobieszków
(204 ha). W Lesie Łagiewnickim występują, najstarsze w Parku, 210 letnie drzewostany
dębowe. Najlepiej zachowane fitocenozy leśne występują w górnych odcinkach dolin
Mrożycy, Grzmiącej (Mrożyczki), Młynówki (Strugi Dobieszkowskiej), Bzury
i Łagiewniczanki. Na uwagę zasługuje m.in. największy w Polsce Środkowej kompleks
bukowy Janinów, z drzewostanem nasiennym, w którym wiele drzew osiągnęło wiek
dochodzący do 150 lat.
Największe bogactwo i zróżnicowanie fauny PKWŁ związane jest z kompleksami leśnymi,
zwłaszcza z fragmentami najmniej przekształconymi przez człowieka. Do ciekawostek należy
liczna grupa występujących tu rzadkich bezkręgowców typowych dla pogórza, a nawet gór.
W Lesie Łagiewnickim ma stanowisko trzmiel tajgowy – relikt borealny, umieszczony
w „Polskiej czerwonej księdze zwierząt”. Do najcenniejszych elementów fauny Polski
Środkowej można zaliczyć: spośród płazów traszkę grzebieniastą i kumaka nizinnego,
a z ptaków muchołówkę małą, jarzębatkę, pójdźkę, trzmielojada, siniaka i zniczka. Na uwagę
zasługuje występowanie 13 gatunków nietoperzy, w tym jednego z najrzadszych w Polsce –
borowiaczka.
Na obszarze Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich, będącego jedną
z powierzchniowych form ochrony przyrody możemy wyróżnić: 3 rezerwaty przyrody, 2
użytki ekologiczne, 2 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, 2 obszary Natura 2000, 1
stanowisko dokumentacyjne oraz szereg pomników przyrody.
REZERWATY PRZYRODY
Najlepiej poznanymi fragmentami Parku są rezerwaty przyrody: Las Łagiewnicki, Struga
Dobieszkowska i Parowy Janinowskie, obejmujące naturalne ekosystemy – obszary najmniej
przekształcone przez człowieka – ostoje i siedliska przyrodnicze (grzybów, roślin i zwierząt)
oraz składniki przyrody nieożywionej, które wyróżniają się szczególnymi wartościami
przyrodniczymi,
naukowymi,
kulturowymi
lub
walorami
krajobrazowymi.
Rezerwat Las Łagiewnicki utworzony w 1996 roku, na powierzchni 69,85 ha. Celem
rezerwatu jest ochrona fragmentu lasu o wyróżniających się walorach przyrodniczych,
z różnorodnymi fitocenozami grądu Tilio-Carpinetum (m.in. z udziałem jodły Abies alba),
dąbrowy świetlistej Potentillo albae-Quercetum, dąbrowy kwaśnej Calamagrostio-Quercetum
i in.
Rezerwat Struga Dobieszkowska utworzony w 1990, w celu ochrony walorów
przyrodniczo-leśnych doliny małego dopływu Moszczenicy – zwanego Młynówką, na terenie
uroczyska Dobieszków (Nadleśnictwo Grotniki). Szata roślinna tego obiektu jest dobrze
zachowana i bogata; stwierdzono tu występowanie 10 zbiorowisk roślinnych. Bogata jest
również flora (240 gatunków roślin naczyniowych). Na uwagę zasługuje liczna grupa drzew
i krzewów (48 gatunków), zaś w faunie - m.in. obecność rzekotki drzewnej Hyla arborea oraz
minoga strumieniowego Lampetra planeri.
Rezerwat Parowy Janinowskie, powołany w 2000 roku, obejmuje obszar lasu o powierzchni
41,66 ha w uroczysku Janinów (Nadleśnictwo Brzeziny). Celem ochrony jest zachowanie
fragmentu lasu bukowo-dębowo-sosnowego z kompleksem interesujących form
geomorfologicznych tj. poerozyjnych, suchych parowów, charakterystycznych dla strefy
krawędziowej Wzniesień Łódzkich.
Bolimowski Park Krajobrazowy
Utworzony w 1986 roku, kilkakrotnie powiększany, Bolimowski Park Krajobrazowy liczy
dziś wraz z otuliną 23 614 ha, z czego ponad 60% stanowią lasy. Najważniejsze walory
Parku: około 1000 gatunków roślin naczyniowych, 87 gatunków roślin rzadkich
i chronionych, 163 gatunki zwierząt chronionych (m. in. ryś, bóbr, wydra, bocian czarny,
zimorodek, bielik, orlik krzykliwy), 16 gatunków zwierząt łownych (m. in. łoś, daniel, sarna,
dzik, lis),
5 rezerwatów przyrody: „Rzeka Rawka" – 497 ha, „Kopanicha” – 42ha (torfowisko), „RudaChlebacz” – 12ha (las olszowy), „Puszcza Mariańska” – 120 ha (stuletni las liściasty),
„Siwica” – 68ha (bagienne łąki, cenna ostoja wielu gatunków ptaków i owadów),
zespół przyrodniczo – krajobrazowy „Nieborów”,
obszary Natura 2000: „Dolina Rawki”, Polany Puszczy Bolimowskiej, Dolina Grabinki, Łąki
Żukowskie,
62 gniazda bociana białego, 1 aleja zabytkowa i liczne drzewa – pomniki przyrody, 15
ścieżek edukacyjnych, 23 szlaki turystyczne, siedliska bobrów w dolinie Rawki, bardzo
interesujące świetliste śródleśne polany (świadectwo osadnictwa budnickiego z XVII i XVIII
w.), liczne zabytki kultury materialnej: pałace, dwory, romantyczne parki, kościoły,
cmentarze, kapliczki, krzyże przydrożne, okopy, rowy strzeleckie i działobitnie z czasów I
wojny światowej.
Rezerwat leśny Kopanicha (gm. Skierniewice): utworzony w 1980 roku dla ochrony
i zachowania mozaiki wilgotnych i bagiennych lasów liściastych i mieszanych: olsu, łęgu
olszowego, boru bagiennego i grądu z wielogatunkowym runem i różnorodnym
drzewostanem. Rezerwat położony jest na terenie gminy Skierniewice na powierzchni 43,67
ha. Obejmuje swoim zasięgiem półkoliste obniżenie terenu, stanowiące fragment doliny
Rawki. Z uwagi na silnie podmokły, miejscami nawet zabagniony teren i gęstwinę rosnących
tam roślin, rezerwat jest raczej niedostępny dla ludzi, dzięki czemu stanowi on cichą
i spokojną ostoję dla zwierząt.
Spotkać tu można między innymi: bociana czarnego - ptaka bardzo płochliwego, unikającego
towarzystwa ludzi, czasami przechadza się tędy łoś, stale bytują całe watahy dzików, sarny,
lisy, zające, daniele oraz bardzo rzadko jelenie.
W warstwie drzew rezerwatu odnaleźć możemy ponad 200-letnie dęby szypułkowe. Flora
rezerwatu licznie reprezentowana jest przez rośliny chronione. Spotkać możemy lilię
złotogłów, listerę jajowatą, , storczyka szerokolistnego, kruszczyka szerokolistnego, widłaka
jałowcowatego, widłaka goździstego, żurawinę błotną, czy wreszcie bagno zwyczajne, zwane
"bagnem na mole".
W 1992 roku fragment rezerwatu zniszczony został przez trwający dwa tygodnie pożar.
Miejsce dawnego pogorzeliska porasta obecnie brzoza omszona.
Rezerwat leśny Ruda-Chlebacz (gm. Skierniewice): to najmniejszy powierzchniowo
rezerwat znajdujący się na terenie Bolimowskiego Parku Krajobrazowego. Zajmuje jedynie
12,42 ha. Został utworzony w 1980 roku.
Nazwa rezerwatu jest dwuczłonowa. Pochodzi od wydobywanej tu niegdyś rudy darniowej
oraz od "chlibotania" wody w uginającym się, podmokłym, miękkim podłożu rezerwatu.
Niegdyś teren ten był stale podmokły i porośnięty olsem. Obecnie na skutek zmiany
stosunków wodnych i obniżania się poziomu wód gruntowych, ols przekształcił się w las
łęgowy. Rezerwat zajmuje zagłębienie terenu, będące niegdyś starorzeczem przepływającej
nieopodal Rawki.
Największą ciekawostką przyrodniczą rezerwatu jest występowanie widłaka wrońca chronionej rośliny górskiej, rzadko występującej w Polsce środkowej.
Rezerwat leśny Puszcza Mariańska (gm. Puszcza Mariańska): utworzony w 1983 roku,
zajmuje powierzchnię 132,23 ha i jest największym leśnym rezerwatem na terenie Parku.
Utworzony został dla ochrony typowej dla Mazowsza mozaiki lasów liściastych o charakterze
naturalnym z licznymi gatunkami roślin chronionych.
Rezerwat łąkowo-torfowiskowy Polana Siwica (gm. Nieborów): jest najmłodszym spośród
rezerwatów Parku. Utworzony w 1998 roku, znajduje się na terenie największej Polany
Puszczy Bolimowskiej, o tej samej nazwie. Zajmuje podmokłe łąki, pastwiska, jeziorka
potorfowe oraz fragmenty terenów leśnych na obrzeżach Polany.
Nazwa Siwica pochodzi od porannych i wieczornych siwych i srebrnych mgieł unoszących
się nad mokradłami. Celem jego utworzenia jest zachowanie i ochrona największej śródleśnej
Polany Puszczy Bolimowskiej wraz z całą różnorodnością jej zbiorowisk łąkowych
i torfowiskowych.
Jest to teren bardzo podmokły, niebezpieczny i niedostępny dla człowieka. Rezerwat objęty
jest zakazem wstępu.
Rezerwat wodno-krajobrazowy Rawka: to największy powierzchniowo i zarazem
najciekawszy spośród wszystkich 5 rezerwatów Bolimowskiego Parku Krajobrazowego.
Znajduje się na terenie dwóch województw: mazowieckiego i łódzkiego. Obejmuje koryto
rzeki na całej długości (ok. 100 km), starorzecza, dolne odcinki dopływów Rawki oraz 10metrowy pas brzegu po obydwu stronach rzeki - w sumie 486,01 ha.
Utworzony został w 1983 roku. W granicach Bolimowskiego Parku Krajobrazowego znajduje
się niemal połowa powierzchni rezerwatu - ok. 40-kilometrowy odcinek rzeki.
Sulejowski Park Krajobrazowy
został utworzony w 1994 r. Rozporządzeniem Wojewody Piotrkowskiego Nr 3/94 z dnia 21
lipca 1994 r. w sprawie utworzenia Sulejowskiego Parku Krajobrazowego. Początkowo park
obejmował obszar 16 707 ha. Przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z działalności
człowieka par zabezpieczała otulina, tj. strefa ochronna granicząca z Parkiem, która
obejmowała obszar 39 569 ha. Po zmianach, które wprowadzały: w roku 1998
Rozporządzeniem nr 8/98 Wojewody Piotrkowskiego z dnia 9 grudnia 1998 r. oraz w roku
2006 Rozporządzeniem Nr 24/2006 Wojewody Łódzkiego z dnia 3 lipca 2006 r. w sprawie
Sulejowskiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz Woj. Łódzkiego Nr 248, poz 1910) obecnie
powierzchnia parku wynosi 17 030 ha zaś otuliny 36 730 ha.
Poszczególne części parku należą administracyjnie do miasta Piotrkowa Trybunalskiego oraz
gmin Wolbórz, Sulejów, Ręczno, Aleksandrów w powiecie piotrkowskim. Mniszków
w powiecie opoczyńskim i Tomaszów Mazowiecki w powiecie tomaszowskim.
Rezerwat Błogie – rezerwat leśny o pow. 68,22 ha. utworzony w 1976 r. Przedmiotem
ochrony w rezerwacie jest populacja jodły pospolitej, która występuje we wszystkich
stwierdzonych tutaj zbiorowiskach leśnych i bardzo dobrze się odnawia. Obiekt ten posiada
również wybitne walory krajobrazowe, które związane są z zachowanym tu prawie 200letnim starodrzewiem dębowo-sosnowym – fragmentem puszczańskiego lasu.
Rezerwat Gaik – rezerwat leśny o pow. 35,85 ha utworzony w 1976 r. Rezerwat ochrania
różnorodne postacie lasu liściastego z 200-letnimi drzewostanami dębowymi. Gaik jest
typowym przykładem lasu puszczańskiego o wybitnych walorach przyrodniczych
i krajobrazowych, występuje bogata i zróżnicowana flora oraz fauna.
Rezerwat Twarda – rezerwat leśny o pow. 22,79 ha utworzony w 1976 r. Rezerwat Ochrania
fragmenty wielogatunkowych lasów liściastych i borów mieszanych dębowo-jodłowych
z ciekawą florą. Rezerwat Twarda, podobnie jak Błogie, dokumentuje naturalne stanowisko
jodły przy północnej granicy zasięgu występowania. Podobnie jak dwa poprzednie rezerwaty:
Błogie i Gaik, rezerwat Twarda położony jest na krawędzi mezoregionu Wzgórz
Opoczyńskich.
Rezerwat Czarny Ług - niewielki rezerwat torfowiskowy o pow. 2,46 ha utworzony w 1996
r. Przedmiotem ochrony jest torfowisko wysokie typu atlantyckiego ze stanowiskiem bagnicy
torfowej Scheuchzeria palustris.
Rezerwat Jaksonek – rezerwat leśno-florystyczny o pow. 79,67 ha utworzony w 1984 r.
Ochroną rezerwatową objęto fragment zbocza Doliny Pilicy w pobliżu wsi Taraski,
z naturalnym stanowiskiem występowania reliktu polodowcowego - zimoziołu północnego.
Następnie Rezerwat został powiększony o fragment dobrze zachowanego płatu dąbrowy
świetlistej – ostatniego takiego zbiorowiska w Lesie Jaksońskim. Prócz dąbrów występują tu
także bory sosnowe świeże, bory mieszane i grądy. Na terenie objętym ochroną zachowały się
ponad 130-letnie sosny, niektóre o oryginalnym pokroju, często z rozdwojonymi pniami.
Rezerwat Jawora - rezerwat florystyczny o pow. 87,99 ha utworzony w 1987 r. Obejmuje
fragment lasu, w którym dominuje grąd. Występuje również w mniejszym udziale bór
mieszany, fragment dąbrowy świetlistej, łęg oraz ols. Głównym przedmiotem ochrony jest
bogata flora o dużym zróżnicowaniu . Do najcenniejszych gatunków występujących
w rezerwacie należą m.in. zimoziół północny, buławnik wielokwiatowy, tajęża jednostronna,
parzydło leśne, pełnik europejski, widłak wroniec.
Rezerwat Las Jabłoniowy - rezerwat leśny o powierzchni 19,03 ha utworzony w 1996
w celu ochrony naturalnych stanowisk dzikich drzew owocowych, głównie gruszy, jabłoni
i głogu występujących w poszyciu boru mieszanego.
Rezerwat Lubiaszów - rezerwat leśny o pow. 202,49 ha. Pierwszy fragment o pow. 6 ha
doceniono i objęto ochroną w 1945 r. z inicjatywy ówczesnego nadleśniczego tego terenu.
W 1958 r. Rezerwat o powiększonej powierzchni został objęty ochroną prawną. Do obecnej
wielkości powiększono go w 1981 r. W Rezerwacie ochroną objęto kilka zespołów lasów
liściastych i mieszanych z licznym udziałem jodły pospolitej Abies alba . Rezerwat należy
do najważniejszych i największych obiektów chronionych na terenie dawnej Puszczy
Pilickiej. Zachowały się tu wielogatunkowe, stare drzewostany w tym, należące
do najcenniejszych w Polsce Środkowej, naturalne stanowisko jodły pospolitej Abies alba,
rosnącej tu przy północnej granicy występowania tego gatunku w Europie. Występujące
w Rezerwacie skupisko 200-letnich dębów szypułkowych Quercus rubur oraz grupa 150letnich modrzewi polskich Larix polonica stanowią relikty minionych epok. Najstarsze jodły,
podobnie jak modrzewie, liczą około 150 lat, a ich rozmiary są pokaźne: do 37 m wysokości
i ponad 3 m obwodu na wysokości 1,30 m. W bogatej, różnorodnej i dobrze zachowanej
florze zielnej rezerwatu stwierdzono kilkanaście gatunków roślin chronionych, m.in. trzy
gatunki widłaków Lycopodium, storczyki Orchidaceae, orlik pospolity Aquilegia vulgaris,
lilię złotogłów Lilium martagon, trujący wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum, bluszcz
pospolity Hedera helix i barwinek pospolity Vinca minor. Rezerwat posiada wybitną wartość
przyrodniczo-leśną, naukowo-dydaktyczną (Uniwersytet Łódzki od wielu lat ma w rezerwacie
stałe powierzchnie badawcze) i krajobrazową. Rezerwat wchodzi w skład specjalnego obszaru
ochrony siedlisk sieci natura 2000 o nazwie Lubiaszów w Puszczy Pilickiej.
Rezerwat Meszcze - rezerwat leśny o pow. 35,32 ha utworzony w 1959 roku. Ochroną
rezerwatową objęto tutaj cenny i rzadki fragment lasu mieszanego z licznym udziałem
dynamicznie rozwijającej się lipy drobnolistnej Tilia cordata.
Rezerwat Niebieskie Źródła - rezerwat wodno-krajobrazowy o pow. 28,77 ha, utworzony
w 1961 r. Rezerwat położony jest w granicach administracyjnych miasta Tomaszowa Maz.
i ma charakter parkowy. Jest to najlepiej znany i najczęściej odwiedzany rezerwat w Polsce
Środkowej. Głównym przedmiotem ochrony jest zespół wywierzysk, pięknych
i malowniczych źródeł krasowych, wraz z rozlewiskami utworzonymi przez kanały
odpływowe. Wywierzyska znajdują się w południowo-zachodniej części rezerwatu. Źródła
biją z wydajnością około 80 l/sek. w dnie, w dwóch nieckowatych akwenach, około 2,5 m
i 4,5 m pod powierzchnią wody. Źródlana woda, pochodząca z pokładów położonych poniżej
dna sąsiadującej z rezerwatem rzeki Pilicy, w zimie ma temperaturę 8,8-9,8 st.C i wyjątkową
przeźroczystość - doskonale widoczne jest piaszczyste dno zbiorników z pulsującymi
źródłami. Dodatkową atrakcją jest turkusowa barwa źródeł, która jest efektem świetlnym.
Rezerwat charakteryzuje się bogatą florą i fauną. Jest ostoją wielu ptaków. Na wodach cały
czas można obserwować kaczkę krzyżówkę Anas platyrhynchos, mniej liczną czernicę
Aythya fuligula, a także łabędzia niemego Cygnus olor. Niebieskie Źródła stanowią
proponowany Specjalny Obszar Ochrony Siedliskowej NATURA 2000.
Rezerwat Wielkopole – rezerwat leśny o pow. 42,08 ha utworzony w 1984 r. Celem ochrony
w Rezerwacie jest cenny fragment naturalnego stanowiska jodły pospolitej Abies alba
występujący u podnóża wzgórza Czartoria. Cennym obiektem przyrodniczym jest nie tylko
sam rezerwat, ale także całe uroczysko Wielkopole. Na odcinku zaledwie 3 km (Czartoria –
Wielkopole – Młynki) występuje bogata mozaika krajobrazów roślinnych, różnorodnych
typów siedliskowych lasu z mnogością gatunków drzew, krzewów, ziół, mszaków, porostów,
grzybów, a także zwierząt. Na objęcie ochroną rezerwatową zasługuje również odcinek strugi
Młynki.
Planuje się powołanie 5 kolejnych rezerwatów: Prucheńsko, Kaleń, Bory nad Pilicą, Struga
Młynki i Łęgi nad Pilicą oraz innych form ochrony przyrody.
Przedborski Park Krajobrazowy
Park odznacza się dużą zmiennością budowy geologicznej i rzeźby terenu, co wpływa
na zwiększone zróżnicowanie innych elementów środowiska przyrodniczego: gleb, wód
podziemnych i powierzchniowych, mikroklimatu, szaty roślinnej i świata zwierzęcego.
W wyniku tych zróżnicowań powstał malowniczy krajobraz, odznaczający się dużą
różnorodnością i pięknymi punktami widokowymi.
Ochrony wymagają walory przyrodniczo-krajobrazowe, głównie najbardziej naturalnych
terenów w dolinie Pilicy i jej dopływów, rozległe kompleksy leśne i borowe (pozostałości
Puszczy Pilickiej) oraz pasmo wypiętrzeń jurajskich i kredowych . Na terenie Parku
i Przedborskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu znajdują się bogate i dobrze wykształcone
zbiorowiska szaty roślinnej: torfowiskowe, szuwarowe, wodne, murawy kserotermiczne itp.
Występują tutaj liczne stanowiska gatunków chronionych, a także zagrożonych wyginięciem,
znajdujących się na czerwonej liście roślin zagrożonych w Polsce.
Na terenie parku i jego otuliny, w miejscach gdzie zachowały się unikatowe fragmenty
krajobrazu i występuje obfitość gatunkowa flory i fauny, utworzono 6 rezerwatów przyrody:






leśny „Bukowa Góra” chroniący stary naturalny las bukowy, porastający wapienne
wzniesienie,
stepowy „Murawy Dobromierskie” chroniący kserotermiczne murawy pochodzenia
antropogenicznego, ciekawe ze względu na rzadkość występowania w Środkowej
Polsce,
leśny „Oleszno”, w którym poddano ochronie duży kompleks leśny zbudowany
z mozaiki łęgu jesionowo-olszowego, grądu niskiego i olsu,
torfowiskowy „Piskorzeniec” duży rezerwat chroniący trzy zespoły przyrodnicze,
w tym środowisko zarastających stawów rybackich, torfowiska typu wysokiego oraz
podmokłe siedliska borowe i leśne,
leśny „Czarna Rózga” rezerwat chroniący las mieszany będący mozaiką olsów,
grądów, boru jodłowego i bagiennego oraz łęgu.
w 2006 roku utworzono rezerwat leśny „Ewelinów” położony w otulinie PPK
i chroniący bogatą roślinność runa lasu grądowego.
Na terenie parku występuje około 900 gatunków roślin naczyniowych, ok. 10 tys. gatunków
owadów, 22 gatunki ryb, 10 gatunków płazów, 5 gatunków gadów, ponad 100 gatunków
ptaków lęgowych oraz 39 gatunków ssaków.
Spalski PK
Walorem krajobrazowym w Spalskim Parku Krajobrazowym i otulinie jest przenikanie się
elementów naturalnych, będących dziełem przyrody i elementów kulturowych, stanowiących
wytwór myśli i rąk człowieka. Obok obszarów przyrodniczo cennych o krajobrazach
naturalnych i zbliżonych do naturalnych (wielkoprzestrzenne obszary leśne, rozległe tereny
łąk czy doliny rzek: Pilicy i Gaci), istnieją również tereny przekształcone i zubożone
w wyniku działalności człowieka, lecz nasycone licznymi zabytkami kultury materialnej
i przechowujące świadectwo przeszłości w zapisie wizualnym krajobrazu kulturowego. Do
jego najbardziej wartościowych zasobów należą m.in.: kościoły w Inowłodzu, Studziannie
Poświętnem, Rzeczycy i Spale, założenia dworsko-parkowe w Grotowicach, Rzeczycy,
Glinie, park w Spale, zabytkowe układy ruralistyczne, zabytki techniki.
W granicach Spalskiego Parku Krajobrazowego znajdują się 3 rezerwaty przyrody. Są to:
Konewka, Spała i Żądłowice. Łączna ich powierzchnia wynosi 443,80 ha.
Konewka, rezerwat leśny, utworzony w roku 1978, obecnie zajmuje powierzchnie 99,91 ha.
Głównym przedmiotem ochrony są fitocenozy świetlistej dąbrowy oraz grądu
subkontynentalnego. Dąbrowę świetlistą buduje drzewostan dębowy w wieku od 160 do 260
lat, pochodzący z pierwszego urządzenia Lasów Spalskich w 1820 roku, ochroniony przed
wyrębem w okresie kiedy lasy te służyły gospodarce łowieckiej. Występująca tu dąbrowa
świetlista należy do najpiękniejszych zbiorowisk leśnych w Polsce. Drzewostany dąbrowy
świetlistej charakteryzują się dużą zgodnością składu gatunkowego z naturalnym siedliskiem.
Runo rezerwatu jest typowe dla zespołu świetlistej dąbrowy. Jest to gęsta i różnorodna
murawa złożona z traw i roślin dwuliściennych.
Spała, rezerwat leśny, utworzony w roku 1958, położony jest w sąsiedztwie Spały, na terenie
Lasów Państwowych, po obu stronach Pilicy i zajmuje powierzchnie 102,70 ha. Jest
przykładem naturalnej fitocenozy leśnej, jaka dawniej panowała w Puszczy Pilickiej.
Rezerwat został utworzony w celu zachowania, ze względów naukowych i dydaktycznych,
położonego nad Pilicą fragmentu lasu mieszanego o charakterze naturalnym. Przedmiotem
ochrony na terenie rezerwatu są lasy grądowe z prastarymi 200-letnimi dębami i grabami oraz
200 letnimi sosnami. Ochroną objęto też wiele innych gatunków drzew, spotkać można także
jawory, graby, olchy i świerki. Do osobliwości należy zaliczyć pojedynczy, ginący
drzewostan jodłowy, występujący tu na granicy zasięgu występowania.
Żądłowice, rezerwat leśny, utworzony w roku 1968 o łącznej powierzchni 241,19
ha,charakteryzuje się niezwykle ciekawymi układami hydrologicznymi i siedliskowymi.
Rezerwat znajduje się na terasie doliny Pilicy, która w tym miejscu jest bardzo szeroka i ma
urozmaiconą mikrorzeźbę. Urzeźbienie terenu w postaci bardzo licznych, na przemian obok
siebie leżących, wzniesień i dolinek oraz wysięki u podnóża wyższej terasy tworzą ciekawe,
jedyne w kraju, pasowe układy siedlisk, pokryte całkowicie innymi zbiorowiskami leśnymi.
W dolinkach występują bagienne lasy olszowe, a na wzniesieniach suche bory sosnowe. Ols
w Żądłowicach ma pełną listę gatunków charakterystycznych i właściwą strukturę kępkowo dolinkową. Ponieważ przez wiele miesięcy w roku dolinki wypełnia woda, rosną w nich
rośliny bagienne i wód przybrzeżnych: czermień błotna, gorysz błotny, marek szerokolistny,
kaczyniec, turzyca odległo kłosowa, karbieniec pospolity i inne. Część rezerwatu porasta
stary drzewostan sosnowy, w którym miejscami występują wspaniałe okazy sosny
o charakterystycznie rzeźbionej kołnierzykowatej korze.
Załęczański PK
Zadaniem Załęczańskiego Parku Krajobrazowego jest ochrona niepowtarzalnego krajobrazu
jurajskich wapiennych ostańców kryjących w sobie wiele form krasu, żywiących osobliwą
faunę i florę oraz urokliwego odcinka rzeki Warty określonego jako najpiękniejszy
i najwartościowszy przyrodniczo w stosunku do całego jej biegu. Obszar ZPK obejmuje
północno-wschodnią część Wyżyny Wieluńskiej będącej częścią Wyżyny KrakowskoCzęstochowskiej zwanej Jurą Polską, zamykając od północy system jurajskich parków
krajobrazowych. Warta, przepływając przez park ok. 40. kilometrowym łukiem, rzeźbi
w skalistym podłożu głębokie przełomy urozmaicając krajobraz wapiennych wzgórz oraz
pasm morenowych wzniesień zlodowacenia środkowopolskiego. Dolina jedynie w niewielkim
stopniu nosi ślady ludzkiej gospodarki, natomiast koryto rzeki jest całkowicie naturalne,
dzikie, tętniące różnorodnym życiem.
Park, ze względu na piękno krajobrazu, przyrodnicze bogactwo, ciekawą kulturę i wspaniały
klimat posiada bardzo wysokie walory krajoznawcze, dydaktyczne i rekreacyjne.
Rezerwat geologiczny "Węże" Rezerwat geologiczny "Węże" (w granicach parku)
utworzony w 1972 roku. Powierzchnia 20,74 ha. Ochronie poddano wapienny ostaniec, góra
"Zelce", najdalej na północ wysunięty fragment skalnego krajobrazu Jury Krakowsko Wieluńskiej, z systemem 10 jaskiń krasowych, wieloma innymi różnorodnymi zjawiskami
krasowymi, a także najbogatszymi w tej części Jury stanowiskami roślinności wapieniolubnej,
w tym murawy naskalne, szczelinowy zespół paproci, a także murawy kserotermiczne.
Znajdują się tutaj cenne stanowiska paleontologiczne kopalnej lądowej fauny pliocenu. Góra
"Zelce" położona jest na lewym brzegu rzeki Warty, około 7 km na południowy zachód
od Działoszyna. Wysokość względna w stosunku do doliny Warty wynosi około 45 m. Jej
kształt jest wydłużony z północnego wschodu na południowy zachód. Oś dłuższa tej formy
osiąga około 700 m, krótsza około 300 m. Obszar ten budują dwa typy wapieni: skaliste
i płytowe. Powierzchnia szczytowa góry jest prawie płaska. Urozmaicają ją tylko niewielkie
kulminacje wapieni skalistych, tworzących pola lapiazowe. W obrębie góry "Zelce"
zidentyfikowano dziesięć jaskiń, które występują wzdłuż dłuższej osi wzgórza i na jego
północnym stoku. Jaskinie rozwinęły się w wapieniach skalistych lub na ich kontakcie
z wapieniami płytowymi (Papińska, 2001).
Rezerwat przyrody "Dąbrowa w Niżankowicach"Rezerwat leśny "Dąbrowa
w Niżankowicach"(w granicach parku) utworzona w 1983 roku. Powierzchnia 102,81 ha.
Obiektem ochrony jest naturalna kwaśna dąbrowa trzcinnikowa i dąbrowa świetlista
z rzadkimi na niżu roślinami i 130 letnim drzewostanem dębu bezszypułkowego
na rodzimym stanowisku. Często występuje tu: konwalia majowa (Convallaria majalis,
konwalijka dwulistna (Maianthemum biofolium), dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans),
koniczyna dwukłosowa (Trifolium alpestre), zawilec gajowy (Anemone nemorosa).
Rezerwat przyrody "Bukowa Góra" Rezerwat leśny "Bukowa Góra",(w granicach parku)
utworzony w 1959 roku o powierzchni 1,06 ha jest rezerwatem ścisłym. Teren rezerwatu jest
nierówny, podzielony na niewielkie pagórki, dolinki i zagłębienia, z których największe
znajduje się w południowo - wschodniej części rezerwatu. Stanowi ono niszę źródliskową
wypełnioną wodą, w której widoczne są pulsujące źródełka. Podłoże tego terenu stanowią
bezstrukturalne piaski z głazikami, miejscami lekko zaglinione. Na tym podłożu wytworzyła
się gleba brunatna bielicowana o składzie mechanicznym piasków gliniastych. Flora
rezerwatu oceniana jest na ponad 73 gatunki roślin naczyniowych. Największą wartość
przyrodniczą rezerwatu stanowią pomnikowe przestoje buka pospolitego w liczbie 21 okazów
o obwodach pni ponad 3 m (od 221 do 343 cm), w tym trzy pnie pozbawione są koron
(wiatrołomy), ponadto doliczono się około 15 mniejszych okazów (obwód od 82 do 163 cm).
W rezerwacie dominuje uboga i silnie zniekształcona postać kwaśnej buczyny niżowej
z udziałem m.in. kosmatki bladej. Tylko na dnie zagłębień i wzdłuż cieków spotykane są
fragmenty roślinności związanej z siedliskami o podwyższonej wilgotności, a są to:
niezapominajka błotna (Myosotis palustris), skrzyp leśny (Equisetum silvaticum), narecznica
krótkoostna (Dryopteris spinulosa), narecznica samcza (Dryopteris filix-mas), wietlica
samicza (Athyrium filix-femina).
Rezerwat geologiczny "Szachownica" Rezerwat geologiczny "Szachownica",(w granicach
otuliny) utworzony w 1978 roku. Powierzchnia 12,70 ha. Rezerwat chroni wapienne wzgórze,
"Krzemienną Górę", porośniętą kwaśną buczyną niżową (Luzulo pilosae-Fagetum), profil
geologiczny oraz wielki system korytarzy proglacjalnej jaskini "Szachownica", o długości
korytarzy ponad 1000 metrów - drugie w Polsce pod względem liczebności zimowe miejsce
hibernacji dziesięciu gatunków nietoperzy. W ścianach jaskini odsłaniają się liczne
skamieniałe zwierzęta budujące jurajskie skały: amonity, belemnity, nagromadzenia gąbek,
a także struktury stromatolitowe i inne. Jaskinia jest młoda, pozbawiona nacieków, o bardzo
świeżym wyglądzie, rozwinięta na poziomie dopływu wód i należy do grupy jaskiń
proglacjalnych. Dno sal i korytarzy w częściach poszerzonych przez eksploatacje pokryte jest
dużymi blokami i gruzem wapiennym.
Rezerwat leśny "Stawiska"Rezerwat leśny "Stawiska", (w granicach otuliny) utworzony
w 1959 roku. Powierzchnia 6,35 ha. Położony jest w obszarze równinnym lekko zagłębionym
wypełnionym w znacznej części namułami holoceńskimi, złożonymi z piasków
drobnoziarnistych, mułkowatych lub ilastych z domieszką części organicznych. Cały ten
obszar - silnie podmokły - pokryty jest siecią strug i rowów, które otaczają oraz przecinają
teren rezerwatu. Najcenniejsza jest tu jednak kolekcja pomnikowych okazów dębów
szypułkowych. Składa się ona z 75 okazów, w tym 7 o obwodach pni od 370 do 674 cm.
Park Krajobrazowy Międzyrzecza Warty i Widawki
Park Krajobrazowy Międzyrzecza Warty i Widawki obejmuje obszar o wyróżniającym się
krajobrazie, dużych wartościach naturalnych środowiska przyrodniczego, walorach
estetycznych, historycznych i kulturowych. Przedmiotem ochrony w parku są doliny Warty
i Widawki i ich dopływów wraz z systemem stref przystokowych oraz towarzysząca tym
obszarom szata roślinna. Obszar parku wyróżnia się w swym otoczeniu urozmaiconą rzeźbą
terenu. Szczególnie malowniczo prezentują się przełomowe odcinki doliny Warty, gdzie
wysokości względne stoków dochodzą do 45 m, na powierzchni ukazują się stare utwory
wapienne. W obrębie dolin można zaobserwować 3 terasy akumulacyjne, ich stoki
urozmaicone są dolinkami pobocznymi różnej genezy. Szczególne walory krajobrazowe tego
terenu zaobserwować można ze skarpy warciańskiej od Belenia do Strońska oraz w okolicach
Konopnicy, Strobina, Majaczewic i Strumian. Meandrujące rzeki, liczne starorzecza, obszary
wydmowe i torfowiska to kolejne, cenne przyrodniczo i krajobrazowo obszary parku.
Wyjątkowe pod tym względem są okolice Szynkielowa, gdzie rozległe torfowisko
bezpośrednio sąsiaduje z wydmą śródlądową. Wysoką wartością przyrodniczą wyróżniają się
również torfowiska w dolinie Niecieczy oraz ukryte wśród torfowisk ujście Oleśnicy
do Warty pod Szynkielowem.
Wszystkie partie dolin charakteryzują się mozaikowością pokrycia: łąki przeplatają się
z roślinnością nadrzeczną, wokół starorzeczy i torfowisk chłopskie lasy wcinają się
nieregularnie w pola uprawne. Ciekawa pod względem jest obudowa biologiczna rzek
i strumieni, stanowiąca ostoje dla wielu gatunków ptaków.
Rezerwat florystyczny „Winnica” Powierzchnia 1,54 ha. Celem ochrony jest zachowanie ze
względów naukowych i dydaktycznych muraw i zarośli kserotermicznych. Ze względu
na rzadkość występowania miejsc o takim ciepłolubnym charakterze, rezerwat ten stanowi
rarytas w środkowej części kraju. Nawiązuje on do podobnych miejsc w dolinach innych
dużych rzek Polski. Rezerwat obejmuje skarpę opadającą ku dolinie Warty o wystawie
południowo - zachodniej. Teren rezerwatu jest przykładem sukcesji w kierunku zbiorowisk
zaroślowych. Całość otoczona jest dość zwartą ścianą krzewów będącą barierą buforową dla
znajdujących się wewnątrz muraw kserotermicznych. . Na wschodnim stoku doliny
o wysokości względnej 15 m (145-160 m n.p.m.), przy jego górnej krawędzi widoczne jest
odsłonięcie wapieni i margli. Obiekt posiada wysokie walory naukowo - dydaktyczne
związane z rzeźbą terenu i budową geologiczną. Stanowi również element ciągu
krajobrazowego na dolinę Warty. Geneza nazwy „Winnica” wywodzi się prawdopodobnie
z Wielkopolski, gdzie oznacza ona pagórki, pola pozarastane przez zarośla, z których
pozyskiwano gałązki na winniki - miotełki używane w łaźni.
Rezerwat torfowiskowy "Korzeń" Powierzchnia 34,93 ha, obejmuje kompleks bagien
śródleśnych o dużej wartości przyrodniczej. Celem utworzenia jest ochrona dużej
powierzchni torfowiska o charakterze przejściowym (czyli zasilanym wodą opadową
i gruntową) oraz dobrze zachowanych biocenoz zespołów leśnych: olsu torfowcowego
i porzeczkowego. Na obszarze torfowiska występuje wiele, liczebnie bardzo dużych populacji
chronionych i rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Dzięki temu miejsce to jest wyjątkowo
cenne w skali nie tylko regionu ale i kraju. Rezerwat położony jest w widłach rzeki Warty
i Widawki. Udokumentowano tu występowanie 112 gatunków, wśród których 10% stanowią
gatunki chronione: ściśle, m.in.: rosiczka długolistna i okrągłolistna, widłak jałowcowaty,
torfowy i goździsty, grzybienie białe, bagno zwyczajne, paprotka zwyczajna; częściowo,
m.in.: porzeczka czarna, kalina koralowa. Obszar rezerwatu jest szczególnie cenny jako
stanowiska lęgowe dla ptaków, zwłaszcza żurawia i brodźca samotnego, miejsce rozmnażania
płazów, matecznik dla ssaków bobrów i dzików.
Jest to rezerwat, który można podziwiać oglądając go z zewnątrz. Wszelkie wchodzenie
do środka jest niebezpieczne ze względu na zróżnicowaną grubość warstwy runa. Nie zawsze
jest ona na tyle gruba by utrzymać ciężar człowieka.
Rezerwat leśny "Hołda" Powierzchnia 71,24 ha, obejmuje kompleks wyjątkowo dobrze
zachowanych, naturalnych lasów niżowych Nizin Środkowopolskich. Bogata rzeźba terenu
sprawia, że rezerwat jest urozmaicony pod względem siedliskowym. Występują w nim płaty
grądu, boru wilgotnego i świeżego, olsu porzeczkowego, łęgu jesionowo-olszowego.
Rezerwat sąsiaduje z Wartą, dlatego też widuje się tu również tracze nurogęsi, gągoły,
piskliwce.
Rezerwat bagienny "Grabica" Powierzchnia 8,26 ha, obejmuje obszar lasu ze śródleśnym
kompleksem przejściowych i niskich torfowisk oraz eutroficznych bagien z udziałem licznych
gatunków roślin rzadkich i chronionych. Rezerwat stanowi rozległe, zabagnione zagłębienie
porośnięte lasem, zaroślami i szuwarami. Rezerwat jest niewielką, chronioną częścią
większego obszaru bagien i podmokłych łąk, a przepływająca w pobliżu Grabia stanowi stałe
źródło zasilania w wodę tego mało dostępnego dla człowieka obszaru.