Pomnikami przyrody

Region ma unikalne wartości przyrodnicze, jest bogaty w różnorodne zabytki i pamiątki historyczne. Do
najczęściej odwiedzanych przez turystów miejsc należy Łysa Góra z pobenedyktyńskim zespołem
klasztornym Świętego Krzyża (XII - XVIII w.) oraz Muzeum Przyrodniczym Świętokrzyskiego Parku
Narodowego. Rekomendacji nie wymagają cysterskie zespoły klasztorne w Wąchocku, Koprzywnicy
i Jędrzejowie, będące dziś ważnym ogniwem europejskiego szlaku kulturowego wytyczonego pod auspicjami
Rady Europy. Bezcenne są obiekty związane z budownictwem przemysłowym. Przed około
5 tysiącami lat w Krzemionkach koło Ostrowca Świętokrzyskiego powstała unikalna w skali świata kopalnia,
w której człowiek neolityczny wydobywał krzemień do produkcji swych narzędzi. Na uwagę zasługuje także
jeden z największych w Europie ośrodków metalurgii żelaza z czasów imperium rzymskiego - jego
funkcjonowanie można prześledzić zwiedzając Muzeum Starożytnego Hutnictwa w Nowej Słupi. Raz w roku
we sierpniu podczas imprezy plenerowej "Dymarki Świętokrzyskie", odbywa się pokaz wytopu żelaza
metodą stosowaną przed 2 tysiącami lat
Góry Świętokrzyskie, jedne z najstarszych w Europie, bogate lasy Puszczy Jodłowej, czyste wody, unikalne
jaskinie i grupy skalne stanowią prawdziwy raj dla turystów. Rezerwat przyrody Jaskinia Raj posiada
wspaniale zachowaną, barwną szatę naciekową, perły jaskiniowe i inne osobliwości krasu podziemnego.
Doskonałe i wartościowe lecznicze wody mineralne oraz korzystny klimat zachęcają do podjęcia kuracji
i wypoczynku w zdrojach rejonu Ponidzia. Uzdrowiska: Busko-Zdrój oraz Solec-Zdrój są prężnie
rozwijającymi się ośrodkami leczniczymi i turystycznymi. Sprzyja temu łagodny klimat, różnorodna baza
uzdrowiskowa i hotelowa, bogate złoża wód mineralnych.
Region Świętokrzyski oferuje zwolennikom czynnego wypoczynku ponad 1000 km. pieszych
szlaków turystycznych, trasy rowerowe, miejsca do uprawiania sportów wodnych, wspinaczki
górskiej, kajakarstwa oraz narciarstwa. Miłośników jeździectwa zapraszają stadniny w Borkowie,
Michałowie i Kurozwękach . Liczne zbiorniki na czystych rzekach m.in. w Sielpi, Cedzynie,
Chańczy, Golejowie umożliwiają uprawianie żeglarstwa, narciarstwa wodnego i windsurfingu.
Gości, którzy zechcą zostać na naszej ziemi na dłużej zapraszają wspaniałe hotele, pensjonaty,
domy wczasowe i wycieczkowe. Uzupełnieniem bazy hotelowej są dynamicznie rozwijające się
gospodarstwa agroturystyczne, oferujące tanie noclegi połączone
z interesującą ofertą pobytową
Zieleń miejską budują:
•parki miejskie,
•parki osiedlowe,
•zielone skwery,
•zazielenione ciągi przyuliczne,
•tereny ogródków działkowych,
•zieleń cmentarna,
•system terenów rekreacyjnych wzdłuż Silnicy
•tereny niezagospodarowane stanowiące tzw. zieleń nieurządzoną
•zieleń towarzysząca zabudowie jednorodzinnej i wielorodzinnej
W Kielcach zieleń miejska zajmuje ok. 1190 ha (zieleń uliczna - 135 ha, parki i skwery 158 ha, tereny rekreacyjne - 83 ha, ogrody działkowe - 420 ha, tereny administrowane przez
spółdzielnie mieszkaniowe - 388 ha). Na terenie Kielc znajduje się pięć rezerwatów
przyrody: Ślichowice, Kadzielnia, Wietrznia, Biesak (przyroda nieożywiona) oraz
Karczówka - rezerwat krajobrazowy. Przy północnej granicy Kielc znajduje się rezerwat
częściowy - Sufraganiec. 95 pomników przyrody.Na obszarze dolin rzek Silnicy, Sufragańca
i niewielkiego fragmentu Bobrzy w granicach miasta i strefy podmiejskiej Kielc stwierdzono występowanie 939 gatunków roślin naczyniowych.W górnym odcinku Silnicy,
od źródeł do zalewu na Szydłówku wykształcają się różnorodne zbiorowiska leśne,
torfowiskowe i wilgotnych łąk, w odcinku dolnym od zalewu do ujścia do Bobrzy - lasy
lęgowe, niskie grądy i fragmenty olsów. Miasto znajduje się w wyżynnym regionie
klimatycznym, śląsko - małopolskim, Krainie Gór Świętokrzyskich.
Województwo świętokrzyskie należy do najczystszych ekologicznie obszarów
Polski.
Prawie 60% jego powierzchni zostało poddanych prawnej ochronie przyrody, co
stawia je na jednym z czołowych miejsc w kraju. Utworzono tutaj:
Świętokrzyski Park
Narodowy, 9 Parków Krajobrazowych i 10 Obszarów Chronionego Krajobrazu.
System
obszarów chronionych łączy się z obszarami chronionymi sąsiednich
województw: łódzkiego,
mazowieckiego i małopolskiego, tworząc transgraniczne powiązania ekologiczne
o znaczeniu
międzynarodowym i krajowym.Województwo posiada bardzo bogatą szatę
roślinną, w szczególności
rzadkie zbiorowiska roślinności stepowej, górskiej, bagiennej oraz jedyne w
Polsce środkowej słonorośla.
Żyje tu wiele rzadkich i chronionych gatunków zwierząt.Walory przyrodniczokrajobrazowe, wsparte
zasobami dziedzictwa kulturowego predysponują region do rozwoju
ekoturystyki. W oparciu o cenne
wody mineralne o właściwościach leczniczych rozwinął się znany kompleks
uzdrowiskowo-sanatoryjny
Busko Zdrój - Solec Zdrój.
Dawno już przestaliśmy myśleć o lesie li tylko jako o dostarczycielu
drewna, grzybów czy jagód. Lasy są „fabryką tlenu”, chronią nas przed
szkodliwym wpływem przemysłu, osłaniają glebę i wody, są ulubionym
miejscem wypoczynku milionów Polaków, są ostoją dla tysięcy
gatunków roślin i zwierząt.
Mnogość funkcji, które pełnią lasy, jest tak duża, że dla jasności
podzielono je na dwie grupy – funkcje produkcyjne (z grubsza rzecz
biorąc – pozyskanie drewna, zbiór płodów runa leśnego itp.) i
pozaprodukcyjne. Znaczenie funkcji pozaprodukcyjnych stale rośnie, do
tego stopnia, że niektórzy naukowcy, próbując przeliczyć je „na
pieniądze”, dochodzą do wniosku, że ich wartość od kilku do kilkunastu
razy przewyższa wartość efektów funkcji produkcyjnych.
Zacznijmy od tego, co lasy znaczą dla świata. Rośliny w procesie fotosyntezy pobierają z
powietrza dwutlenek węgla, a oddają życiodajny dla reszty ziemskich organizmów tlen. Od
dawna więc nazywamy lasy wielkimi fabrykami tlenu. Jedna dorosła sosna „produkuje” tlen
niezbędny do życia trzech osób! Łącznie lasy Ziemi zaspokajają połowę zapotrzebowania na tlen
wszystkich ludzi i zwierząt, produkując go rocznie około 26 mld ton. Lasy także absorbują
dwutlenek węgla - jeden hektar lasu wchłania rocznie 140-250 ton CO2.
Las rosnący na stokach gór może zatrzymać ogromną ilość wody. Także leśne, górskie gleby i
ściółka są chłonne niczym gąbka i w czasie dużych opadów czy topnienia śniegów zatrzymują
wiele wody, oddając ją potem stopniowo. Dzięki temu nie wszędzie w górach czy na pogórzu
trzeba budować kosztowne tamy i zbiorniki retencyjne, chroniące zamieszkane tereny przed
powodziami. Dramatyczny tego przykład mieliśmy w Polsce właśnie w czasie powodzi stulecia
w 1997 roku. Po pozbawionych drzew stokach Sudetów spływały ogromne masy wody, siejąc
spustoszenie w dorzeczu Odry. Oczywiście lasy nie uchroniłyby mieszkańców przed tak
straszliwym kataklizmem, bo spowodowały go nadzwyczaj obfite opady, jednak gdyby zadziałała
„leśna zapora”, straty byłyby zapewne znacznie mniejsze.
Kolejne zagrożenie, przed którym osłaniają nas lasy, to zanieczyszczenia przemysłowe. Lasy są naturalnym
filtrem, który osłania glebę i wody gruntowe przed szkodliwymi związkami emitowanymi przez fabryki. Na
1 hektar lasu opada rocznie 45 –70 ton pyłów, część z tych szkodliwych substancji odkładana jest w drewnie.
Niestety, produkując wciąż więcej i więcej zanieczyszczeń przemysłowych podziurawiliśmy ochronny
parasol lasów nad naszymi głowami. Zbyt wielkich emisji lasy nie zniosły i zaczęły wymierać. Czasem
przybierało to formy katastrof ekologicznych, jak np. w Sudetach, gdzie osłabione, na wpół martwe lasy
zostały dobite przez owady. Dziś, po kilkunastu latach od tej tragedii, leśnicy mozolnie odbudowują górskie
drzewostany Sudetów, rekultywują glebę, wprowadzają bogatsze, a przez to odporniejsze składy gatunkowe
przyszłych drzewostanów. Na szczęście nie wszędzie zamieranie lasów miało tak katastrofalny przebieg.
Mimo to dziś, na skutek zanieczyszczeń przemysłowych, blisko połowa polskich drzewostanów uszkodzona
jest w stopniu silnym lub średnim.
W lasach państwowych blisko połowa drzewostanów (49,4%, czyli 3,4 mln ha) rzeczywiście nazywana jest
lasami ochronnymi. Chronią one wiele elementów środowiska naturalnego. Najwięcej lasów ochronnych –
naturalnych filtrów osłaniających nas przed zanieczyszczeniami – jest w strefach oddziaływania przemysłu.
Nie mniej ważne i liczne są lasy wodochronne, chroniące np. źródliska czy brzegi rzek i jezior przed
osypywaniem się. Lasy stanowią także osłonę dla gleb, nie dopuszczając do ich erozji czy wyjałowienia. Są
także zaporą dla lawin i osuwisk w górach. Chronią lokalny, szczególnie korzystny dla rehabilitacji i kuracji,
mikroklimat uzdrowisk. Pełnią także funkcję wiatrochronną - zmniejszając kilkakrotnie siłę wiatru osłaniają
osiedla ludzkie i uprawy rolne. Upiększają krajobraz i tereny wypoczynku ludności. Istotne znaczenie mają
nawet najmniejsze skrawki lasu rozrzucone wśród pól czy zadrzewienia śródpolne, będące np. miejscem
lęgów ptaków niszczących szkodliwe owady upraw rolniczych.
Organizmy na Ziemi mogą żyć w dolnych warstwach atmosfery, w powierzchniowych warstwach litosfery oraz w prawie
całej hydrosferze. Ta przestrzeń, w której żyją organizmy, wraz z tymi organizmami to biosfera. Na początku swojego życia
na Ziemi człowiek wędrował i żył w harmonii z przyrodą. Później zmienił tryb życia na osiadły. Ekosystemy funkcjonowały
wtedy zgodnie z zasadami, które już znasz. W niezakłócony sposób krążyła w nich materia i przepływała przez nie energia.
W ciągu ostatnich dziesięcioleci, wraz z rozwojem techniki, medycyny, rolnictwa, człowiek nadmiernie eksploatuje
przyrodę. Jego własne pomysły często obracają się przeciwko niemu. Działalność gospodarcza jest przyczyną
zanieczyszczeń środowiska, które powodują zaburzenia równowagi w ekosystemach.
• naturalne zanieczyszczenia powietrza pytami i gazami (pyły i gazy wulkaniczne, sól morska, zanieczyszczenia związane z działalnością wiatru,
np. piasek z wydm czy pustyni).
• zanieczyszczenia powstające w wyniku działalności człowieka. Dostają się one do atmosfery głównie w postaci pyłów i gazów. Należą do nich:
- zanieczyszczenia powstające w wyniku spalania paliw (węgla, ropy naftowej, gazu ziemnego),
- opad pyłu, którego źródłem jest przemysł, głównie hutniczy, elektrownie, cementownie i gospodarstwa domowe,
- pył zawieszony w powietrzu (wynik emisji z kominów hutniczych),
- wzrost stężenia tlenków siarki i azotu, tlenku i dwutlenku węgla, powstających w procesach produkcyjnych, a także wydzielanych przez
samochody, samoloty i pochodzących z palenisk domowych,
- zanieczyszczenia spowodowane chemizacją rolnictwa i leśnictwa (rozpylane z samolotów środki ochrony roślin oraz nawozy sztuczne),
- zanieczyszczenia radioaktywne pochodzące np. z zakładów przerabiających rudy uranowe, z działalności reaktorów atomowych; ich źródłem są
także wybuchy jądrowe.
Zanieczyszczenie gleb i gruntów, substancje chem. i radioaktywne oraz mikroorganizmy występujące
w glebach w ilościach przekraczających ich normalną zawartość, niezbędną do zapewnienia obiegu materii
i energii w ekosystemach. Pochodzą m.in. ze stałych i ciekłych odpadów przem. i komunalnych, gazów
i pyłów emitowanych z zakładów przem. (chem., petrochem., cementowni, hut, elektrowni itp.), gazów
wydechowych silników spalinowych oraz z substancji stosowanych w rolnictwie (nawozy sztuczne, środki
ochrony roślin). Zanieczyszczenia mogą zmieniać właściwości fiz., chem. i mikrobiol. gleby obniżając jej
urodzajność, a więc powodują zmniejszenie plonów i obniżenie ich jakości, zakłócają przebieg wegetacji
roślin, niszczą walory ekol. i estet. szaty roślinnej, a także mogą powodować korozję fundamentów
budynków i konstrukcji inżynierskich, np. rurociągów. Najbardziej rozpowszechnione zanieczyszczenia gleb
to: związki org. (np. pestycydy), metale ciężkie (np. ołów, rtęć) i azotany. Rodzaje substancji powodujących
chemiczne zanieczyszczenia gleb i gruntów oraz ich źródła przedstawia tabela.
Chemiczne przekształcenie gleby polega na zmianie jej odczynu (zakwaszenie albo alkalizacja), zasoleniu
lub zatruciu w wyniku antropopresji, tj. zamierzonego lub nieoczekiwanego skutku działalności człowieka.
Jednym z podstawowych parametrów chem. gleby jest odczyn. Wpływa on na kierunek procesów glebowych,
wietrzenie skał macierzystych, mineralizację i humifikację szczątków org., nitryfikację (utlenianie jonów
amonowych do azotanów) i denitryfikację (redukcję azotanów do amoniaku lub azotu) oraz rozwój
organizmów żyjących stale lub przejściowo w glebie (edafonu) i wzrost roślin, a także na stopień
agresywności gruntu.
Zakwaszenie gleby jest wynikiem zachodzących w niej procesów rozkładu substancji
org., procesów życiowych roślin, których produktami są kwasy org. i nieorg., nitryfikacji
oraz hydrolizy soli glinu i żelaza (np. chlorku glinu AlCl3). Wzrost zakwaszenia powodują
dodatkowo kwaśne opady, które wprowadzają do gleby jony siarczanowe, azotanowe,
chlorkowe i hydronowe (wodorowe) oraz inne zanieczyszczenia wymywane z atmosfery
(zanieczyszczenia powietrza). Degradujące działanie kwaśnych opadów na podłoże oraz
zwiększonego zakwaszenia gleby polega na rozkładzie minerałów pierwotnych
i wtórnych, uwalnianiu z glinokrzemianów glinu, który w formie jonowej ma właściwości
toksyczne, wymywaniu składników miner. z kompleksu sorpcyjnego oraz na znacznym
zmniejszaniu aktywności mikroorganizmów. Do alkalizacji gleby prowadzi natomiast
wymywanie z atmosfery pyłów, np. cementowych, oraz nadmierne wapnowanie. Groźne
zanieczyszczenie gleby stanowią występujące w nadmiarze azotany, których źródłem jest
nadmierne nawożenie gleb azotem, zanieczyszczona atmosfera lub ścieki. Azotany
opóźniają dojrzewanie roślin zmniejszając ich odporność na choroby, szkodniki
i wyleganie, powodują zanik przyswajalnej miedzi oraz są prekursorami kancerogennych,
teratogennych i fitotoksycznych nitrozoamin. Rośliny uprawiane na glebach o nadmiernej
zawartości azotu szkodzą zdrowiu ludzi i zwierząt.
Jednym ze sposobów ochrony przyrody w rozumieniu nowej ustawy jest tworzenie Obszarów specjalnych, czyli
terenów objętych szczególną regulacją prawną dla osiągnięcia określonych celów i realizacji określonych potrzeb.
Ustawa o ochronie przyrody powołała tzw. krajowy system obszarów chronionych (KSOCh), który docelowo
powinien obejmować 25 % powierzchni kraju. Strukturę KSOCh buduj ą następujące jednostki (obszary specjalne).
Park narodowy to obszar chroniony o powierzchni co najmniej 1000 ha, charakteryzujący się wybitnymi walorami
przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi społecznymi i wychowawczymi. Na tym obszarze ochronie podlega
całość przyrody i krajobrazu; park narodowy jest jedyną strukturą KSOCh, w której kompetencje wojewody —jako
organu administracji państwowej — są ograniczone na rzecz kompetencji dyrektora parku, podlegającego
bezpośrednio ministrowi, reprezentowane mu przez Radę Parków Narodowych; pod pewnym względem jest to więc
obszar wyłączony z terytorium województwa; park narodowy wraz z otuliną czyli obszarem ochronnym wokół niego
— zabezpieczającym go od działania szkodliwych wpływów z zewnątrz — tworzony jest mocą rozporządzenia Rady
Ministrów.W Polsce istnieje dziś 20 parków narodowych o łącznej powierzchni 264.364
ha, co stanowi 0.84% powierzchni kraju. Podstawowe dane na ich temat podaje
tabela 16. Razem z rezerwatami przyrody, których mamy 1063 o łącznej powierzchni 126.673 ha, stanowi to 390.937 ha, czyli 1.25% powierzchni kraju
Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub
ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno - pamiątkowej i krajobrazowej oraz
odznaczające się indywidualnymi cechami wyróżniającymi je wśród innych tworów, a w szczególności sędziwe i
okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady wywierzyska, skałki,
jary, głazy narzutowe, jaskinie. Ich liczba wzrosła w ciągu ostatnich 15 lat o ponad 100% - do 22151 pomników
przyrody ożywionej i nieożywionej.
Rezerwat przyrody to obszar ochrony mało zmienionych lub naturalnych
zasobów przyrody ożywionej i nieożywionej, podlegający ochronie ze względna wybitne walory przyrodnicze, naukowe, kulturowe i
krajobrazowe, tworzony
mocą rozporządzenia ministra ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa, czyli aktu prawnego mniejszej rangi niż odnośny
akt dotyczący powoływania parków narodowych.
Park krajobrazowy to obszar, na którym wolno prowadzić działalność gospodarczą— tak jednak, aby nie zakłócać naturalnych
układów przyrodniczych historycznych i kulturowych istniejących na danym obszarze chronionym; par krajobrazowy wraz z otuliną
powołuj e wojewoda.
Do końca 1993 roku zostało utworzonych 91 parków krajobrazowych o łącznej powierzchni 1.726.809 ha, co stanowi 5,6%
powierzchni Polski.
Obszar chronionego krajobrazu — największa powierzchniowo jednostka
KSOCh — to obszar o względnie niezakłóconej równowadze ekologicznej, obejmujący różne ekosystemy, powoływany przez
wojewodę lub radę gminy w celu ochrony walorów przyrodniczych i krajobrazowych. Ogółem utworzono do końca 1993 roku 245
takich obiektów o całkowitej powierzchni 5.323.564 ha, co stanowi 17% powierzchni kraju.
Im niższa jednostka w hierarchii KSOCh, tym mniejsze ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej i niższej rangi akt
prawny — niezbędny do jej powołania. Obszarami chronionymi są również zlewnie chronione, na których znajdują się m. in. ujęcia
wody pitnej dla miast i wsi oraz obszary ochrony uzdrowisk.
Krajowy system ochrony wbudowany jest w system międzynarodowy, a rolę
łączników pełnią rezerwaty biosfery. Są to obiekty tworzone na całym świecie,
charakteryzujące się możliwie najmniej zmienionym środowiskiem przyrodniczym i reprezentatywne dla wielkich stref biogeograficznych oraz różnych typów
ekosystemów. W Polsce za rezerwaty biosfery uznano kilka parków narodowych
(por. tab. 16) a także kilka mniejszych obiektów, m. in. rezerwat Jezioro Łuknajno w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich. Planuje się
także utworzenie rezerwatu biosfery, obejmującego cały kompleks Borów Tucholskich
Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt ma na celu zabezpieczenie dziko występujących roślin i zwierząt, a w szczególności gatunków
rzadkich lub zagrożonych wyginięciem, jak też zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. Wydzielono grupy gatunków
podlegające ochronie całkowitej, częściowej, normowanej przez prawo łowieckie, normowanej przez prawo rybackie oraz
rezerwatowej (ochronie w rezerwatach podlegają również gatunki nie podlegające ochronie gatunkowej). Całkowitej ochronie podlega
212 gatunków roślin, w tym185 gatunków roślin naczyniowych. Pozostałe to grzyby i paprotniki. Planuje się objąć tą ochroną również
wszystkie gatunki porostów. Gatunków zwierząt objętych ochroną jest w Polsce 470, z czego 317 to ptaki a 54 — ssaki.
Ochrona indywidualna następuje w drodze uznania za:
- pomniki przyrody,
- stanowiska dokumentacyjne,
- użytki ekologiczne,
- zespoły przyrodniczo - krajobrazowe.
Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub
ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami
wyróżniającymi je wśród innych tworów, a w szczególności sędziwe i okazałych
rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady
wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie. Ich liczba wzrosła w ciągu
ostatnich 15 lat o ponad 100% - do 22151 pomników przyrody ożywionej i
nieożywionej.