Swiat_roslinny_i_zwi..

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej
Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
Świat roślinny i zwierzęcy w Polsce
Justyna Drop
Świat roślin






Flora naszego kraju zaczęła się rozwijać po ustąpieniu lądolodu, tj. 10,5-12 tysięcy lat temu,
Ukształtowała się przede wszystkim pod wpływem zmian warunków klimatycznych w holocenie
a także działalności człowieka,
Zmiany te spowodowały, że powierzchnię Polski porasta zróżnicowana roślinność,
Flora Polski obejmuje m.in. ponad 2300 gatunków roślin naczyniowych, ok. 600 gatunków
mchów, 250 gatunków wątrobowców, 1600 gatunków porostów;
Roślinność Polski tworzy zbiorowiska – skupiska roślin o charakterystycznym wyglądzie i
określonym składzie gatunkowym. Zbiorowiska mają najczęściej zbliżone wymagania glebowe i
klimatyczne. Przykładami zbiorowisk są: lasy, łąki, torfowiska.
Zbiorowiska roślinne dzieli się najczęściej na naturalne i przekształcone (przez działalność
człowieka). Biorąc pod uwagę warunki środowiska przyrodniczego, zbiorowiska naturalne
dzielimy na: leśne i zbiorowiska roślinności zielnej.
Zróżnicowanie leśne w Polsce związana z klimatem
 Szata roślinna Polski jest typowa dla strefy klimatów umiarkowanych
 Spore zróżnicowanie klimatyczne Polski spowodowało też znaczne




zróżnicowanie szaty roślinnej.
W Polsce północno-wschodniej, która ma klimat stosunkowo chłodny,
ulegający wpływowi klimatu kontynentalnego, wykształciła się
charakterystyczna dla tej części kraju formacja roślinna - lasy iglaste.
Natomiast na obszarach Pojezierzy Niżu Środkowopolskiego i pasa Wyżyn
- znajdujących się pod wpływem klimatu morskiego - rosną lasy mieszane
z przewagą drzew iglastych.
Na południowym krańcu Polski, Karpatach i Sudetach, występują piętra
roślinne (regiel dolny i górny), zajmowane przez lasy mieszane i iglaste.
Dowodem przejściowości polskiego klimatu - między klimatem morskim (na
zachodzie) a kontynentalnym - na wschodzie - są zasięgi niektórych gatunków
drzew. Przez Polskę przebiega także wschodnia granica zasięgu buka, jawora i
lipy.
Lasy w Polsce
Zbiorowiska leśne zajmują większą powierzchnię niż inne zbiorowiska roślinne w Polsce.
 W strukturze leśnej w Polsce przeważają lasy iglaste, w których dominującym gatunkiem jest sosna
zwyczajna. Spośród lasów liściastych przeważają lasy dębowe, brzozowe, olchowe i bukowe.
 W zdecydowanej większości polskie lasy są zbiorowiskami zastępczymi (monokultury sosnowe lub
świerkowe), wytworzonymi sztucznie, w miejscu naturalnego kształtowania się ekosystemów.
Zgodnie z polityką leśną państwa w polskich lasach dokonywana jest przebudowa drzewostanów
zmierzająca do zwiększenia udziału gatunków liściastych i zróżnicowania struktury wiekowej i
gatunkowej drzewostanu.

udział głównych gatunków
drzew w ogólnej strukturze
lasów polskich
Gatunek drzewa
Udział w drzewostanie
Sosna zwyczajna
69,4%
świerk
6,0%
dąb
6,0%
brzoza
5,8%
olsza
5,3%
buk
4,1%
jodła
2,5%
Lesistość w Polsce
W czasach prehistorycznych tereny obecnej Polski porastały zwarte zbiorowiska leśne. Jeszcze tysiąc
lat temu aż 80% obszaru współczesnej Polski porastały lasy. W wyniku procesów cywilizacyjnych i
ekspansji człowieka obszary leśne stopniowo zmniejszały się. Znaczne przyśpieszenie kurczenia się
lasów nastąpiło w XIX i XX wieku. Jeszcze pod koniec XVIII wieku lesistość Polski wynosiła ok.
38%, ale po II wojnie światowej w 1946 roku wynosiła ona tylko 20,8%. Gospodarka leśna w latach
1946-1970, polegająca w znacznym stopniu na zalesianiu (głównie plantacjami sosnowymi)
zwiększyła lesistość Polski do 27%.
Obecnie obszary leśne zajmują około 28,7% powierzchni kraju i systematycznie się powiększają.
Zgodnie z Narodowym Programem Zwiększania Lesistości w 2020 roku lasy mają stanowić 30%
powierzchni kraju.
Polska należy do krajów
europejskich o przeciętnej
lesistości (ok. 28,7% przy
średniej europejskiej 33%).
Dla porównania lesistość
Finlandii wynosi 70%
Pow. 40
35-40
30-35
25-30
Poniżej 25
Zasięg występowania dębu szypułkowego
Często
Bardzo często
Nie występuje
Dąb szypułkowy jest potężnym drzewem osiągającym do 35-40 m wysokości. Tworzy najczęściej
domieszkę w lasach mieszanych lub występuje samodzielnie, tworząc tzw. dąbrowy. Jest gatunkiem
światłolubnym, rośnie na glebach żyznych i wilgotnych, tzw. grądach. Ponieważ żyje ponad 1000 lat, jest
uznawany za symbol siły, długowieczności i mocy. Dąb dostarcza najcenniejszego drewna w naszych
lasach. Jest ono najbardziej cenione ze względu na twardość i trwałość. Wykorzystuje się je w
budownictwie i stolarstwie.
W odróżnieniu od dębu bezszypułkowego krótki, często sękaty pień dębu szypułkowego rozdziela się
nisko nad ziemią na liczne grube konary.
Dąb szypułkowy po kilkusetletnim leżeniu w wodzie, na skutek reakcji garbników zawartych w drewnie z
solami żelaza, czernieje, zachowując przy tym swoje właściwości mechaniczne. Jest to tzw. czarny dąb
(„polski heban”).
Zasięg występowania grabu
Często
Bardzo często
Nie występuje
Grab jest ważnym drzewem leśnym, rozpowszechnionym w całej Polsce zarówno w górach, jak i
na nizinach. Rośnie w lasach mieszanych razem z dębem i bukiem. Lasy z udziałem graba
określamy mianem grądów. Charakterystyczne podwójnie piłkowane liście graba po rozwinięciu się
z pączków są pozginane jak harmonijka.
Grab bardzo dobrze znosi przycinanie, dzięki czemu jest jednym z drzew najlepiej nadających się
do żywopłotów.
Drewno graba jest jasne i twarde. Wyrabiamy z niego różne narzędzia oraz używamy do produkcji
wysokiej jakości węgla drzewnego.
Zasięg występowania świerka
pospolicie
nie występuje w stanie naturalnym
Świerk ma prosty kolumnowy pień i smukłą, stożkowatą, ciemnozieloną koronę. Osiąga wysokość
do 50 m. Jego ostro zakończone igły są równomiernie rozłożone na gałęziach, mają długość od 1 do
2,5 cm. Wyrastające na wiosnę młode pędy świerka są jasnozielone i wyraźnie odznaczają się od
ciemnej zieleni starszych igieł, które mogą utrzymywać się na gałęziach od 5 do 7 lat.
Drewno świerkowe wydaje charakterystyczne trzaski podczas palenia; wynika to z dużej ilości
pęcherzy żywicznych w nim zawartych.
Zasięg występowania sosny zwyczajnej
Pospolicie
Nie występuje
Sosna zajmuje 67% powierzchni leśnej naszego kraju, jest podstawowym gatunkiem lasotwórczym w
naszym kraju, spotykanym powszechnie w niemal każdych warunkach środowiska. Korona sosny ma
kształt parasolowaty, a pień pokryty jest czerwonobrązową, łuskowato spękaną korą. Igły sosny
zwyczajnej mają długość od 3 do 8 cm, grubość do 2 mm. Są drobno piłkowane, sztywne, nieco
skręcone i ostro zakończone, na przekroju poprzecznym półkoliste. Najwyższe sosny mają 35 m
wysokości.
Drewno sosnowe jest cenione w budownictwie, meblarstwie i przemyśle celulozowym. Wykorzystuje
się je do wyrobu płyt pilśniowych i wiórowych.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie tego
pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800 litrów!
Zasięg występowania buka
Pospolicie
Nie występuje
Buk to jedno z najpiękniejszych drzew liściastych rosnących w naszych lasach. Las bukowy jesienią
jest zachwycająco kolorowy ze względu na przebarwiające się liście. Na wiosnę natomiast, zaraz po
rozwinięciu, jajowate liście buka są z wierzchu żywo zielone, a od spodu nieco jaśniejsze.
Buki osiągają wiek ok. 300 lat. W Polsce ich występowanie określone jest granicą zasięgu. Możemy je
spotkać na zachodzie, północy, a także na południu kraju, gdzie wraz z jodłą, grabem, dębem
bezszypułkowym i świerkiem tworzą lasy regla dolnego (do wys. 900 m n.p.m.). W parkach sadzi się
przeważnie odmianę ozdobną o czerwonych liściach.
Jasne drewno buka o różowawym odcieniu jest bardzo twarde. Znajduje zastosowanie we wnętrzach
budynków (schody, podłogi), jest stosowane do produkcji mebli giętych oraz zabawek z drewna.
Typy lasów porastających terytorium Polski
Bory sosnowe
• stanowią około 50% powierzchni lasów w Polsce. Typowe bory rosną na glebach
ukształtowanych na piaskach sandrowych i wydmowych, przede wszystkim na bielicach; jest to
podłoże ubogie w związki mineralne, zakwaszone
• jako typowe rośliny spotykamy jałowiec, sosnę zwyczajną, mchy i porosty jako runo leśne
• występują na obszarze całej Polski, na przykład Równina Augustowska, Równina Kurpiowska,
Bory Tucholskie, Puszcza Białowieska, Bory Dolnośląskie
Bory mieszane
• lasy mieszane z bogatą ściółką leśną, rosną na kwaśnych glebach
• typowe rośliny to: sosna, dąb, osika, lipa, topola, brzoza, jodła, leszczyna, kalina , jarzębina,
borówka czarna, konwalia
• spotykane na obszarze całej Polski, zwykle na piaskach, na przykład Puszcza Augustowska,
Puszcza Borecka, Nizina Wielkopolska, Pojezierze Mazurskie
Grądy
• lasy liściaste, występuje podszyt i runo leśne, mocno przekształcone przez człowieka, większość
z nich wycięto a na ich miejscu powstały polka uprawne
• typowe rośliny to; dąb, grąd, klon, lipa drobnolistna, jodła, brzoza, leszczyna, czosnek
niedźwiedzi, zawilce
• Najwięcej grądów występuje obecnie na pojezierzach: Pomorskim i Mazurskim oraz na
Wyżynie Małopolskiej i Roztoczu
Olsy
• porastają tereny bagienne, z wysokim poziomem wód gruntowych
• gatunki roślin to: olsza czarna, brzoza, sosna pospolita, kalina kolorowa, wierzby,
chmiel zwyczajny, rzęsa drobna, turzyce, kaganiec żółty czy pępawa błotna
• występują w dolinach rzecznych, nad brzegiem jezior, na przykład w Biebrzańskim
Parku Narodowym czy Poleskim Parku Narodowym, Pojezierzu Mazurskim
Buczyny (lasy górskie)
• lasy liściaste i mieszane charakteryzujące się zróżnicowaniem gatunków zmieniających
się wraz z wysokością n.p.m. Najniższe piętro – pogórza – to lasy liściaste i bory
mieszane; Wyżej rozciąga się piętro regla dolnego , gdzie dominują lasy bukowe i
bukowo-jodłowe. Lasy regla dolnego należą do rzadkości, gdyż zostały wycięte w
XVIII I XIX w pod pola uprawne. Piętro lasy górnego to lasy świerkowe. Powyżej
rozpościera się piętro kosodrzewiny.
• typowa roślinność to: buk, lipa drobnolistna, dąb, buk, mchy, żywiec cebulkowy,
zawilec gajowy
• występują w górach-Karpaty –buczyna karpacka i Sudetach-buczyna sudecka
Łęgi
• wielogatunkowe lasy liściaste, rosną na żyznych glebach, często na terenach
podmokłych, dosyć mocno przekształcone przez człowieka
• dominują tutaj: wierzba, topola, dąb, wiąz, czarny bez, fiołek błotny, nawłoć,
trzmielina, pokrzywa zwyczajna
• występują w dolinach rzecznych, na przykład dolina Wisły, Sanu
Lasy w Polsce
Iglaste
Liściaste
Mieszane
Zdegradowane
Tereny zurbanizowane
Funkcje lasów

1. Przyrodnicza funkcja lasów:
– zwarta, wielowarstwowa roślinność ogranicza erozję gleb, chroniąc je przed nadmiernym
nagrzewaniem i parowaniem; utrzymywanie spoistości gleb i zapobieganie przenoszeniu się piasku
i powstawaniu wydm.
– regulacja stosunków wodnych, tzw. funkcja wodochronna; zwiększenie wilgotności powietrza
– pochłaniają dwutlenek węgla, produkują tlen i zatrzymują pyły przemysłowe
– obszar intensywnej fotosyntezy
– miejsce życia dla różnych gatunków zwierząt i roślin

2. Znaczenie gospodarcze:
– rośnie rola drewna jako surowca w przemyśle celulozowo-papierniczym (Ostrołęka, Kostrzyn)
– meblarstwo (Swarzędz)
– budownictwo
– zmniejszenie ilości stref powodziowych w rolnictwie; naturalna bariera ochronna
– pozyskiwanie drewna jako źródła energii (na ograniczoną skalę i niemal wyłącznie na wsi)

3. Znaczenie socjalne
– obszar dogodny do pełnienia funkcji rekreacyjnej (rozbudowa i powstawanie wielu nowych
ośrodków wypoczynkowych i sanatoriów)
– korzystne oddziaływanie na zdrowie człowieka
– walory turystyczne; uatrakcyjnienie krajobrazu
– znaczenie naukowe (rezerwaty i parki)
Zagrożenia lasów

Kwaśne deszcze ( najbardziej narażone drzewa iglaste, zwłaszcza jodła)

Zanieczyszczenia powietrza

Atakowanie przez szkodniki ( do szkodliwych owadów leśnych o największym wpływie na
stan zdrowotny drzew, zwłaszcza iglastych , należą: brudnica mniszka, barczatka sosnówka,
strzygonia choinówka i osnuja gwiaździsta. Jeżeli wystepują masowo, powodują poważne
szkody zwłaszcza w starych drzewostanach. Np. brudnica mniszka w latach 1978-1984
opanowała 33 % lasów w kraju.)

Pożary ( powstają głównie w lecie, podczas suchej i wietrznej pogody, kiedy wilgotność ściółki
leśnej jest bardzo mała. Pożar trwający kilkanaście godzin może zniszczyć setki hektarów lasu,
na których odbudowanie trzeba czekać od kilkunastu do kilkudziesięciu lat. Największy pożar
lasów minionych latach miał miejsce w 1992 r. w rejonie Kuźni Raciborskiej na Górnym
Śląsku, był to największy pożar lasu w Europie po II wojnie światowej. W wyniku pożaru
spłonęło 9062 ha lasu )

Niewłaściwe wyręby drzew, szczególnie młodych

Źle prowadzoną gospodarkę melioracyjną powodującą obniżanie się poziomu wód gruntowych

Składowanie w lasach odpadów chemicznych i wylewanie nieczystości z szamb

Niewłaściwe stosowanie środków ochrony roślin

Nasilony ruch turystyczny
Łąki
Zbiorowiska roślinności zielnej tworzą łąki, czyli obszary porośnięte wieloletnimi roślinami
zielnymi, wśród których dominują trawy turzyce i byliny.
 Razem z pastwiskami łąki stanowią 14% powierzchni kraju.
 Duże powierzchnie łąk znajdują się w pradolinach i dolinach większych rzek, w północnowschodniej Polsce oraz w Karpatach i Sudetach. Naturalne łąki występują tylko w górach- w
zależności od regionu nazywane są: halami ( Tatry) lub połoninami ( Bieszczady). Na skałach
węglanowych, głównie wapieniach, rosną rośliny trawiaste, zwane murawami.

hala
Bagna i torfowiska
Bagna i mokradła to obszary stale podmokłe znajdujące się w miejscach utrudnionego odpływu
wód opadowych lub wysokiego poziomu wód gruntowych. Porośnięte przez roślinność
przystosowaną do specyficznych warunków związanych z dużym nawilgoceniem. Do roślin tych
należą m.in. Mchy, pałki wodne, tataraki i turzyce.
 Obszary te zajmują 8% powierzchni kraju.
 W większości przypadków bagna są jednocześnie torfowiskami. Największe zespoły torfowisk
występują w dolinach Narwi i Biebrzy oraz na Polesiu Zachodnim. Silnie zabagnione są dna
pradolin, szerokie doliny rzeczne, delty Wisły i Odry. Ze względu na sposób zasilania w wodę
torfowiska dzielimy na:
wysokie – zasilane wyłącznie wodami opadowymi, występujące na działach wodnych, płaskich
wierzchowinach i obszarach zbudowanych ze skał nieprzepuszczalnych;
niskie – zasilane wodami gruntowymi, spotykane w szerokich dolinach rzek oraz w miejscach
zanikłych jezior.
przejściowe – zasilane zarówno wodami opadowymi, spływającymi po powierzchni terenu, jak i
wodami gruntowymi.

Świat zwierzęcy

Rozmieszczenie fauny na terytorium Polski ma ścisły związek z rzeźba terenu, klimatem,
przeszłością geologiczną oraz formacjami roślinnymi, które występują w zróżnicowanej ilości na
obszarze całego kraju

Zwierzęta, które przybyły do Polski po ostatnim zlodowaceniu, stopniowo zasiedlały obszary
odsłaniane przez wycofujący się lądolód.

W Polsce wystepują przede wszystkim zwierzęta pochodzące z południowo-zachodnich i
południowo-wschodnich rejonów Europy. Przykładami zwierząt pochodzącymi z tych rejonów
Europy to m.in. Słowik rdzawy (gatunek zachodni), słowik szary ( gatunek wschodni)

Fauna Polski należy do prowincji europejsko-zachodniosyberyjskiej, wchodzącej w skład
Palearktyki. Należy ona do średnio zróżnicowanych pod względem gatunkowym i reprezentowana
jest przez ok. 35,5 tys. zarejestrowanych gatunków zwierząt. Szacuje się, że może być ich ponad
47 tysięcy.

Pod względem występowania gatunków zwierząt Polska dzieli się na 7 krain zoogeograficznych:
południowobałtycką, śląską, opolską, kielecką, karpacko-sudecką, krainę Jury polskiej i
podalpejską.

Większość gatunków obecnie występujących w Polsce stanowią zwierzęta leśne strefy lasów
liściastych (jak jelenie, sarny, dziki). W północno-wschodniej części Polski żyją też gatunki
typowe dla strefy tajgi, a nawet tundry (np. puszczyki, łosie, zające bielaki), zaś w południowowschodniej także gatunki stepowe (susły, żołny i in.). Nieco odmienny od reszty kraju skład
gatunkowy ma fauna obszarów górskich (Karpaty, Sudety). Poza gatunkami typowymi dla tego
typu środowiska (jak kozica czy świstak) żyją tam też zwierzęta wytępione na pozostałym obszarze
kraju (rysie, żbiki i niedźwiedzie).
gromada
Liczba
gatunków
Przykłady zwierząt
Ryby słodkowodne
135
Pstrąg potokowy, okoń, karaś
płazy
18
Salamandra plamista, ropucha zielona, żaba
śmieszka, żaba dalmatyńska
gady
11
Żółw błotny, zaskroniec, żmija
zygzakowata, wąż Eskulapa
ptaki
435
Żuraw zwyczajny, bielik, czajka, kawka,
kruk, kukułka, sroka, wrona
ssaki
101
Dzik, zając, kozica, ryś, borsuk, wilk, łoś
bezkręgowce
2500
Rusałka pawik (ćma)
owady
30 000
Komar, pszczoła,
Mięczaki
260
Ślimak winniczek, ślimak łąkowy, ślimak
żółtawy, szczeżuja wielka (małża), omułek
jadalny ( małża)
skorupiaki
6
Rak szlachetny, rak błotny
pajęczaki
800
Kosarz pospolity, krzyżak ogrodowy
gąbki
7
Gąbka rzeczna
Rozmieszczenie zwierząt

Rozsiedlenie zwierząt jest zróżnicowane.

Gatunki, które zasiedliły cały kraj to m.in.: wróbel, wydra, zając szarak, bóbr europejski

Północno-wschodnia Polska: łoś, zając bielak, puszczyk (gatunki typowe dla tajgi i tundry)

Południowo-wschodnia Polska: chomik, suseł perełkowany

Tereny górskie: kozica, świstak, płochacz halny-strefa wysokogórska oraz salamandra
plamista, pliszka górska
Zając bielak
świstak
kozica