MINISTER ZDROWIA

advertisement
RADA MINISTRÓW
INFORMACJA
O REALIZACJI DZIAŁAŃ WYNIKAJĄCYCH
Z NARODOWEGO PROGRAMU
OCHRONY ZDROWIA PSYCHICZNEGO
W 2012 ROKU
Podstawa prawna: art. 2 ust. 8 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie
zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375)
Spis treści
Wstęp .............................................................................................................................. 4
Informacje ogólne - rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych ................................... 5
Rozdział I ........................................................................................................................ 8
Realizacja zadań określonych w Programie według podmiotów realizujących ............. 8
Rozdział II ..................................................................................................................... 32
Nakłady finansowe przeznaczone na realizację Programu ........................................... 32
Rozdział III ................................................................................................................... 34
Podsumowanie realizacji Programu.............................................................................. 34
2
Wykaz użytych skrótów
ART
Trening Zastępowania Agresji
ASD
Ostre zaburzenie stresowe
DSM-IV
Klasyfikacja Zaburzeń
Psychiatrycznego - APA
DULUTH
Program korekcyjno-edukacyjny wobec sprawców przemocy
ESPAD
Europejski Program Badań Ankietowych w Szkołach
EZOP
Epidemiologia zaburzeń psychiatrycznych i dostępność psychiatrycznej opieki
zdrowotnej
HEPS
projekt Zdrowe Żywienie i Aktywność Fizyczna w Szkole
ICD-10
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych
MEN
Ministerstwo Edukacji Narodowej
MON
Ministerstwo Obrony Narodowej
MPiPS
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
MSEI
Wielowymiarowy Kwestionariusz Samooceny
NFZ
Narodowy Fundusz Zdrowia
NPOZP
Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego
ORE
Ośrodek Rozwoju Edukacji
PARTNER
Program Edukacyjno-Korekcyjny dla Sprawców Przemocy Domowej
PFRON
Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
PSP
Państwowa Straż Pożarna
PTSD
Zespół stresu pourazowego
PUP
Powiatowy Urząd Pracy
SP ZOZ
Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej
ZOZ MSW
Zakłady Opieki Zdrowotnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
Psychicznych
Amerykańskiego
Towarzystwa
3
Wstęp
Narodowy
Program
Ochrony
Zdrowia
Psychicznego
na
lata
2011-2015
został przyjęty na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 r. w sprawie
Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 24, poz. 128),
wydanego na podstawie art. 2 ust. 6 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia
psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375).
Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, zwany dalej "Programem", określa
strategię działań mających na celu ograniczenie występowania zagrożeń dla zdrowia
psychicznego, poprawę jakości życia osób z zaburzeniami psychicznymi i ich bliskich
oraz zapewnienie dostępności do świadczeń opieki zdrowotnej.
Program jest dokumentem, który wytycza kierunki działań w celu zapewnienia społeczeństwu
wielosektorowej i komplementarnej opieki w zakresie zdrowia psychicznego. Zakłada się,
iż zainicjowanie działań Programu przyczyni się w perspektywie do realnego monitorowania,
poprawy i ochrony zdrowia psychicznego.
Celami głównymi Programu są:
1. promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym,
2. zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej
opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku
rodzinnym i społecznym,
3. rozwój badań naukowych i systemu informacji z zakresu zdrowia psychicznego.
Przedmiotowe sprawozdanie dotyczy zadań zrealizowanych w 2012 r. i zostało opracowane
w oparciu o informacje zawarte w sprawozdaniach ministrów właściwych ze względu
na realizację celów Programu, tj. Ministra Zdrowia, Ministra Edukacji Narodowej, Ministra
Pracy i Polityki Społecznej, Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministra
Sprawiedliwości, Ministra Spraw Wewnętrznych, Ministra Obrony Narodowej oraz
Narodowego Funduszu Zdrowia i jednostek samorządu terytorialnego.
Niniejszy dokument składa się z trzech rozdziałów. Pierwszy rozdział opisuje
w sposób syntetyczny najważniejsze działania, jakie zostały podjęte w celu realizacji
Programu, w oparciu o sprawozdania jego realizatorów. Wysokość środków
finansowych przeznaczonych na realizację celów Programu przedstawia rozdział drugi.
W końcowej części zestawiono wyniki obrazujące osiągnięte efekty.
4
Informacje ogólne - rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych
Mając na uwadze wyniki trzyletniego ogólnopolskiego badania EZOP – Epidemiologia
zaburzeń psychiatrycznych i dostępność psychiatrycznej opieki zdrowotnej stwierdzono,
iż w badanej próbie (10 tys. respondentów w losowej próbie osób między 18-64 r.ż.),
u 23,4% osób rozpoznano w ciągu życia przynajmniej jedno zaburzenie psychiczne
z 18 zaburzeń zdefiniowanych wg Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10
i Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego
DSM-IV. Wśród nich co czwarta przebadana osoba doświadczała więcej niż jednego
zaburzenia, a co dwudziesta piąta - trzech i więcej. Grupę tych ostatnich pacjentów, mających
doświadczenia z kilkoma zaburzeniami, można szacować na blisko ćwierć miliona osób.
U około 10% badanej populacji stwierdzono zaburzenia nerwicowe, wśród których
do najczęstszych należały fobie specyficzne (4,3%) i fobie społeczne (1,8%).
Natomiast zaburzenia nastroju wśród zgłaszanych dolegliwości stanowią łącznie 3,5%, w tym
3% depresja. Impulsywne zaburzenia zachowania: opozycyjno-buntownicze, zachowania
eksplozywne, zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi rozpoznawano
u 3,5% respondentów (tabela nr 1).
Grupa
zaburzeń
Zaburzenia
nerwicowe
Zaburzenia
nastroju
(afektywne)
Zaburzenia
impulsywne
Szczegółowe rozpoznanie
Dolna
granica
w tys.
122,8
Górna
granica
w tys.
185,0
244,8
76,5
395,2
1 010,4
203,4
335,0
125,1
516,2
1 196,6
380,0
291,7
252,6
199,5
305,7
9,6 (8,9-10,3)
2 470, 3
2 298, 6
2 641, 9
Depresja
3,0 (2,7-3,3)
766,2
692,8
839,7
Dystymia
Mania
Ogółem zaburzenia nastroju
Zaburzenia opozycyjno buntownicze
ADHD
Zaburzenia zachowania
Zaburzenia eksplozywne
Ogółem zaburzenia
impulsywne
0,6 (0,5-0,8)
0,4 (0,3-0,5)
3,5 (3,2-3,8)
0,2 (0,1-0,4)
160,4
101,1
904, 3
61,0
127,9
767,9
825,1
24,8
193,0
125,3
983,4
97,2
0,0 (0,0-0,1)
2,4 (2,0-2,8)
0,8 (0,7-1,0)
3,5 (3,1-4,0)
11,2
612,8
204,7
906,9
4,5
512,4
165,0
789,0
17,8
713,3
244,4
1024,8
Agorafobia
Uogólnione zaburzenia
lękowe
Napady paniki
Fobie społeczne
Fobie specyficzne
PTSD (Zespół stresu
pourazowego)
Neurastenia
Ogółem zaburzenia
nerwicowe
Odsetki
(CI 95%)
Oszacowania
w tys.
0,6 (0,5-0,7)
153,9
1,1 (1,0-1,3)
0,4 (0,3-0,5)
1,8 (1,5-2,0)
4,3 (3,9-4,6)
289,9
100,8
455,7
1 103,5
1,1 (0,8-1,5)
1,0 (0,8-1,2)
Tabela 1. Rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych wśród mieszkańców Polski w wieku 18-64 lata.
Stwierdzono, że 20-30% populacji między 18 a 64 r.ż. narzeka na problemy, tj.: obniżenie
nastroju i aktywności, swoiste objawy unikania, przewlekły lęk i drażliwość. Równie często
(kilkanaście procent populacji) ujawnione zostały lęki napadowe i społeczne, napady złości,
a względnie rzadko inne stany: np. agorafobia, hipomania, trudności w koncentracji
połączone z nadmierną ruchliwością. Większość tych problemów częściej występuje wśród
kobiet niż mężczyzn.
5
Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia w 2012 r. liczba pacjentów zgłaszających się
z rozpoznaniem schizofrenii wyniosła 167 512. Jak wskazują wyniki1) przeglądów
systematycznych badań rozpowszechnienie schizofrenii (w ciągu całego życia) w populacji
wahało się w sposób istotny, zależnie od czasu obserwacji i płci. Mediana chorobowości
mierzona w jednym punkcie czasu wynosi 4,6 (4,3 u mężczyzn a 3,0 u kobiet), mierzona
w odstępie czasu wynosiła 3,3 a w ciągu całego życia była na poziomie 4,0.
Jednocześnie systematycznie wzrosła liczba świadczeń udzielonych osobom z rozpoznaniem
schizofrenii z 180 732 w 2008 r. do 205 279 w 2012 r. (wzrost o 13,6%).
Natomiast zmalała liczba udzielanych świadczeń osobom z rozpoznaniami zaburzeń
schizotypowych (F21), uporczywych zaburzeń urojeniowych (F22), ostrych i przemijających
zaburzeń psychotycznych (F23), zaburzeń schizoafektywnych (F25), innych nieorganicznych
zaburzeń psychotycznych (F28) oraz nieokreślonych psychoz nieorganicznych (F28)
co obrazuje poniższa tabela.
Zmiana liczby świadczeń
dla osób* w 2012 r. w stosunku
2008
2009
2012
do 2008 r. wyrażona w %
F20
180 732 186 788 188 904 204 226 205 279
+13,6%
F21
9 046
7 906
7 078
6 386
5 080
-43,9%
F22
8 551
7 779
6 982
7 191
7 128
-16,7%
F23
11 389
9 759
8 950
8 181
7 010
-38,5%
F25
10 363
9 880
8 719
7 773
5 932
-42,8%
F28
1 438
1 234
1 088
908
779
-45,8%
F29
1 459
1 333
1 206
1 138
1 076
-23,6%
Ogółem
223 028 224 327 222 927 235 803 232 284
+4,15%
Tabela 2. Liczba udzielanych świadczeń osobom z rozpoznaniami zaburzeń wg. ICD 10.
Rozpoznanie
wg ICD-10
Liczba osób
2010
2011
Największy procentowy spadek udzielonych świadczeń zanotowany został w populacji osób
z rozpoznaniem innych nieorganicznych zaburzeń psychotycznych (F28) – 45,8%,
a najmniejszy w populacji osób z rozpoznaniem uporczywych zaburzeń urojeniowych (F22) –
16,7%. Liczba udzielonych świadczeń z zakresu opieki psychiatrycznej dla osób
z rozpoznaniami F21-F29 wzrosła w 2012 r. w porównaniu z 2008 r. o 4,15%.
Spośród przeanalizowanych dotychczas czynników społeczno-demograficznych największą
rolę przypisać można tym, które dotyczą obszaru wsparcia społecznego. Wśród istotnych
czynników ryzyka wymienia się brak zatrudnienia, który obejmuje nie tylko bezrobotnych,
ale także rencistów, emerytów oraz gospodynie domowe. Jednocześnie osoby, które straciły
partnera, w wyniku rozwodu lub śmierci są narażone na wyższe ryzyko doświadczania
zaburzeń psychicznych, zwłaszcza zaburzeń depresyjnych, lękowych, a także wykazują
większą tendencję do zaburzeń zachowania. Mieszkańcy dużych miast, szczególnie kobiety
są narażone na częstsze występowanie u nich zaburzeń psychicznych.
Źródło: J. Mcgrath et al., Schizophrenia: A Concise Overview of Incidence, Prevalence, and Mortality,
Epidemiologic Reviews 30/2008.
1)
6
Ponadto, biorąc pod uwagę podział na województwa stwierdzono znaczne zróżnicowanie
w rozpowszechnieniu zaburzeń, które przedstawia się następująco:
Województwo
Oszacowania
Dolna granica
Górna granica
w tys.
w tys.
w tys.
Łódzkie
29,3 (24,8-34,2)
511,1
430,6
591,6
Świętokrzyskie
27,8 (22,6-33,6)
217,4
185,9
248,9
Lubuskie
27,8 (21,0-35,8)
183,1
145,7
220,4
Dolnośląskie
25,8 (21,3-30,8)
522,3
425,5
619,0
Lubelskie
25,6 (21,2-30,5)
373,3
31,6
435,0
Pomorskie
24,8 (19,2-31,4)
374,0
283,0
464,9
Małopolskie
24,1 (20,7-27,8)
526,1
452,6
599,6
Warmińsko-mazurskie
24,0 (18,2-31,1)
235,1
169,9
300,2
Śląskie
23,3 (19,4-27,7)
758,1
630,2
886,0
Podlaskie
23,2 (18,5-28,7)
179,7
137,9
221,6
Opolskie
22,9 (15,8-32,0)
144,6
95,5
193,6
Kujawsko-pomorskie
22,7 (16,9-29,6)
301,5
235,2
367,8
Mazowieckie
21,4 (18,5-24,6)
763,2
648,8
877,7
Wielkopolskie
20,9 (17,4-24,9)
494,6
410,4
578,7
Zachodniopomorskie
18,9 (15,1-23,4)
219,6
172,7
266,5
Podkarpackie
17,8 (13,6-23,0)
250,0
188,9
311,0
Ogółem
23,4 (22,2-24,7)
6 053,5
5 752,0
6 355,1
Tabela 3. Rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych kiedykolwiek w życiu - wg województw.
Odsetki (CI95%)
Mając na uwadze powyższe, najwyższy poziom rozpowszechnienia zaburzeń wystąpił
w województwie łódzkim, świętokrzyskim i lubuskim z wynikiem mieszczącym się
w przedziale między 29,3% a 27,8% oraz lubelskim i dolnośląskim na poziomie
niemalże 26%. Najniższe rozpowszechnienie stwierdzono w województwach podkarpackim
(17,8%) i zachodniopomorskim (18,9%).
Przyczyn tych zróżnicowań można doszukiwać się w nierównomiernej dostępności leczenia,
zarówno z uwagi na bariery organizacyjne, jak i przekonania dotyczące leczenia się
u psychiatry w świadomości społecznej.
Odnotowywana w ostatnich latach zgłaszalność do placówek psychiatrycznej opieki
zdrowotnej sięgała ok. 1,5 mln. Osoby biorące udział w badaniu EZOP najczęściej korzystały
z porad specjalistycznych: głównie psychiatrów (ok. 2,2 mln osób), przepisywanych recept na
leki uspokajające, nasenne i przeciwdepresyjne (ok. 1,2 mln osób) oraz wsparcia
psychologicznego (ok. 1 mln osób). Na kilkaset tysięcy można oszacować liczbę osób
korzystających kiedykolwiek w życiu z hospitalizacji psychiatrycznej.
Łącznie na leki zawierające substancje czynne, tj. (Amisulpridum, Aripiprazolum,
Olanzapinum, Quetiapinum, Risperidonum, Sertindolum, Ziprasidonum) w 2012 r. kwota
refundacji wyniosła 298 823 139,58 zł.
7
Rozdział I
Realizacja zadań określonych w Programie według podmiotów realizujących
Celem tego rozdziału jest omówienie informacji o stanie realizacji zadań wynikających
z Programu na podstawie sprawozdań, przygotowanych przez urzędy centralne i jednostki
samorządu terytorialnego. Jest to kolejny rok obowiązywania wymogu corocznego składania
sprawozdań, zatem analiza opisuje, w jaki sposób odpowiednie podmioty kontynuują
Program. Analizie poddano 1893 sprawozdania.
Z uwagi na liczne zadania nałożone na podmioty realizujące Program w niniejszym rozdziale
przedstawiono opisy tylko najistotniejszych działań.
Cel główny: 1. Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym.
Cel szczegółowy: 1.1. Upowszechnienie wiedzy na temat zdrowia psychicznego,
kształtowanie zachowań i stylów życia korzystnych dla zdrowia psychicznego, rozwijanie
umiejętności radzenia sobie w sytuacjach zagrażających zdrowiu psychicznemu.
Zadanie 1.1.2. Opracowanie i wdrożenie pakietu działań mających na celu podniesienie
poziomu zdrowia psychicznego wśród dzieci i młodzieży przez kreowanie harmonijnego
rozwoju, kształtowanie osobowości i struktur psychicznych, umiejętności społecznych,
podnoszenie odporności i poprawę funkcjonowania emocjonalnego.
Ministerstwo Edukacji Narodowej kontynuowało działania mające na celu rozwój
Programu Szkoła Promująca Zdrowie, realizowanego przez Ośrodek Rozwoju Edukacji
(ORE) w ramach Europejskiej Sieci Szkół dla Zdrowia w Europie – SHE. Szkoły, które
otrzymują Krajowy Certyfikat podejmują systemowe działania w zakresie promocji zdrowia
oraz monitorują klimat społeczny w swojej placówce. Centralna Kapituła Krajowego
Certyfikatu Szkoła Promująca Zdrowie udzieliła 25 szkołom rekomendacji do nadania
Krajowego Certyfikatu.
Ponadto corocznie ORE upowszechnia informacje o programach z zakresu promocji zdrowia
i profilaktyki spełniających kryteria dobrej jakości, opracowanych przez różne instytucje
i organizacje. W 2012 r. do rekomendacji w Banku Programów zostało zgłoszonych
26 programów profilaktycznych. Programy te dotyczyły najpoważniejszych zachowań
ryzykownych dzieci i młodzieży, tj. używania środków psychoaktywnych, agresji i przemocy
oraz wczesnej aktywności seksualnej. Głównymi beneficjentami programów byli uczniowie,
ale także nauczyciele i rodzice, którzy mogli podnieść swoje kompetencje wychowawcze.
ORE opracował i upowszechnił dla kadry pedagogicznej liczne materiały, poradniki,
scenariusze zajęć, mające pomóc szkołom w radzeniu sobie z problemem używania substancji
psychoaktywnych przez młodzież.
Niektórymi z nich są:
1. „Używanie substancji psychoaktywnych przez młodzież. Wyniki Europejskiego Programu
Badań Ankietowych w Szkołach (ESPAD) w 2011 roku”,
2. „Raport z badania upowszechniania w szkołach programu profilaktycznego pt. Szkolna
Interwencja Profilaktyczna w latach 2010-2011”,
3. „Organizacja i realizacja edukacji zdrowotnej w szkole. Poradnik dla dyrektorów szkół
i nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych”,
4. „Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki”;
5. „Procedury postępowania nauczycieli w sytuacjach zagrożenia dzieci i młodzieży
demoralizacją i przestępczością”, publikacja internetowa,
6. „Wybór aktów prawnych dotyczących bezpieczeństwa uczniów w przedszkolu, szkole
i placówce oświatowej”, publikacja internetowa,
8
7. „Odpowiedzialność za zapewnianie bezpieczeństwa uczniów w kontekście sytuacji
kryzysowych”, publikacja internetowa,
8. „Szkoła w obliczu incydentów krytycznych oraz sytuacji kryzysowych przygotowanie
i reagowanie”, publikacja internetowa,
9. „Koncepcja resilience, czyli jak można pomóc dzieciom i młodzieży z grup podwyższonego
ryzyka”, publikacja internetowa,
10. „Zdrowie i zachowania zdrowotne młodzieży szkolnej na podstawie badań HBSC 2010”,
publikacja internetowa.
Pakiet ten został zamieszczony na stronie internetowej ORE www.ore.edu.pl.
W ramach obchodów Roku Korczakowskiego i podsumowania 20-lecia Sieci Szkół
Promujących Zdrowie w Polsce zorganizowano konferencję „Idee Janusza Korczaka wciąż
aktualne w szkole promującej zdrowie”. W konferencji wzięło udział 100 osób - wojewódzcy,
rejonowi, szkolni koordynatorzy Sieci Szkół Promujących Zdrowie, przedstawiciele instytucji
zajmujących się promocją zdrowia oraz wspierających tę inicjatywę.
Na koncepcji szkoły promującej zdrowie opiera się Program HEPS („Healthy Eating
and Physical Activity in Schools”) „Zdrowe żywienie i aktywność fizyczna w szkole”,
w ramach realizacji projektu pilotażowego "Ruch i zdrowe żywienie w szkole".
Zgodnie z założeniami projektu, cała szkoła powinna włączać się w działania na rzecz
promocji zdrowia, a zdrowie powinno być wkomponowane we wszystkie aspekty życia
zarówno uczniów, jak i nauczycieli. W ramach realizacji programu podjęto działania
na trzech poziomach: krajowym, wojewódzkim oraz w wybranych szkołach,
w tym: zorganizowano szkolenia dla liderów projektu oraz wojewódzkich koordynatorów
szkół promujących zdrowie, którzy prowadzą szkolenia dla zainteresowanych rad
pedagogicznych. Wśród szkół upowszechnione były pakiety czterech poradników oraz
scenariusze dla nauczycieli z zakresu promocji zdrowia, w tym dotyczące aktywności
fizycznej i zdrowego żywienia.
Jednocześnie w celu wspierania szkół i placówek w zakresie realizacji zadań mających
na celu promocję i ochronę zdrowia psychicznego Ministerstwo Edukacji Narodowej
ogłosiło, w ramach realizacji Rządowego Programu „Bezpieczna i przyjazna szkoła"
w 2012 r. konkurs na realizację zadania publicznego pn. „ŻyjMy z PASJĄ Projekty
wspierające rozwijanie aktywności własnej dziecka, wychowanie w partnerstwie, wzajemny
szacunek i akceptację". W ramach konkursu uwzględniono problematykę promowania
zdrowego stylu życia, w szczególności prawidłowego odżywiania i aktywności fizycznej oraz
kształtowania zachowań korzystnych dla zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży poprzez
kształtowanie umiejętności radzenia sobie ze stresem i zapobieganie kryzysom psychicznym.
W konkursie położono nacisk na potrzebę budowania sieci współpracy opartej na relacjach
szkoła-rodzina-środowisko lokalne, jednocześnie podkreślając konieczność wprowadzania
zmian w innych środowiskach, w tym kontynuację współpracy w problematyce ochrony
zdrowia psychicznego z pozyskanymi partnerami po zakończeniu zadania.
W celu upowszechniania idei edukacji włączającej w 2012 r., Ministerstwo Edukacji
Narodowej przeprowadziło również otwarty konkurs ofert na realizację zadania publicznego
pod nazwą: „Edukacja włączająca w kształceniu uczniów ze specjalnymi potrzebami
edukacyjnymi w szkołach ogólnodostępnych, z oddziałami integracyjnymi i integracyjnych".
Celem konkursu, adresowanego do jednostek samorządu terytorialnego, które prowadzą
przedszkola, szkoły i placówki oraz organizacji pozarządowych, a także podmiotów,
o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536, z późn. zm.), było
wyłonienie najkorzystniejszych ofert podmiotów, które zrealizują w szkołach
ogólnodostępnych, z oddziałami integracyjnymi oraz szkołach integracyjnych, projekty
9
upowszechniające ideę edukacji włączającej. Projekty konkursowe miały wpisywać się
w co najmniej jeden spośród podstawowych celów Rządowego programu na lata 2008-2013
„Bezpieczna i przyjazna szkoła", tj.:
1. poprawę stanu bezpieczeństwa w szkołach i placówkach systemu oświaty poprzez poprawę
relacji interpersonalnych i klimatu społecznego w szkole,
2. zwiększenie wpływu rodziców na życie szkoły,
3. zwiększenie umiejętności wychowawczych dyrektorów szkół i placówek wychowawczych,
nauczycieli i rodziców oraz pracowników administracji,
4. zwiększenie kompetencji społecznych i emocjonalnych uczniów,
5. indywidualizację kształcenia uczniów, rozwój ich zainteresowań, zwiększenie autonomii
uczniów w szkole,
6. wzmocnienie i rozszerzenie specjalistycznej pomocy psychologiczno-pedagogicznej,
7. ograniczenie skali występowania zjawisk patologicznych (m.in. przemocy, narkomanii,
alkoholizmu),
8. przeciwdziałanie agresji i patologii wśród dzieci i młodzieży poprzez sport.
Zadanie 1.1.3. Realizacja programów promocji zdrowia psychicznego w podległych
służbach.
Służby podległe Ministrowi Obrony Narodowej wydały broszury edukacyjne „Alkohol
legalnym narkotykiem. Prawda o alkoholu” (nakład 10 tys. egz., koszt: 13 500 zł) oraz
zorganizowały:
1. koncerty propagujące treści z zakresu profilaktyki uzależnień „Pukając do nieba bram”
(6 koncertów, ok. 500 uczestników, żołnierzy i pracowników wojska, koszt: 5 700 zł),
2. spektakle teatralne propagujące treści profilaktyczne z zakresu uzależnień, przemocy
oraz HIV/AIDS przeznaczone dla żołnierzy i pracowników wojska (8 spektakli,
ok. 500 uczestników, koszt: 9 600 zł),
3. warsztaty szkoleniowe dla żołnierzy i pracowników wojska z zakresu profilaktyki
zachowań ryzykownych oraz promowania stylu życia wolnego od alkoholu, narkotyków
i nikotyny (12 warsztatów, ok. 500 uczestników, koszt: 49 200 zł).
Minister Pracy i Polityki Społecznej zgodnie z zakresem realizacji programów promocji
zdrowia psychicznego w dziedzinie polityki społecznej i w środowisku pracy opartych
na przepisach Kodeksu pracy i aktów wykonawczych, zobowiązuje pracodawcę do ochrony
zdrowia i życia pracowników (w tym również psychicznego) przez zapewnienie bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
Na podstawie nadesłanych do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przez uczelnie
informacji dotyczących sytuacji w 2012 r. można stwierdzić, że władze uczelni przywiązują
duże znaczenie do ochrony zdrowia psychicznego zarówno studentów, jak i pracowników.
W ramach działań prewencyjnych organizowane były spotkania, w tym wykłady
nt. „Profilaktyka uzależnień” i „Psychologia Zdrowia”, warsztaty pt. „Trening radzenia sobie
ze stresem” oraz szkolenia na temat zdrowia psychicznego dla pracowników i studentów,
zwłaszcza tych rozpoczynających naukę. Prowadzone były kampanie informacyjne
i edukacyjne mające na celu promowanie zdrowego stylu życia oraz przeciwdziałanie
uzależnieniom i zachowaniom ryzykownym w środowisku studenckim, np. na Politechnice
Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki prowadzona była kampania informacyjna
o przyczynach, skutkach i kosztach stresu w pracy. W niektórych uczelniach do istniejących
programów nauczania wprowadzono nowe przedmioty, takie jak podstawy psychoterapii,
higiena zdrowia psychicznego czy promocja zdrowia psychicznego, które są prowadzone
w formie warsztatów lub treningu umiejętności i kształtują kompetencje psychospołeczne,
a także zachowania i styl życia korzystny dla zdrowia psychicznego.
10
W ramach realizacji zadania mającego na celu promocję zdrowia psychicznego w podległych
służbach oraz jednostkach nadzorowanych przez Ministra Spraw Wewnętrznych,
Samodzielne Publiczne ZOZ MSW zorganizowały konferencje szkoleniowe:
1. „Przyczyny powstawania zaburzeń czynnościowych - diagnozowanie, leczenie, metody
terapii (ZOZ Szpital Specjalistyczny MSW w Jeleniej Górze). Uczestniczyli w niej
psycholodzy i lekarze służb podległych MSW (Policji, Straży Granicznej, Państwowej
Straży Pożarnej, Biura Ochrony Rządu),
2. „Zarządzanie stresem w kreowaniu zdrowego środowiska pracy”, w której udział wzięli
strażacy Państwowej Straży Pożarnej,
3. Promocja zdrowia psychicznego wśród funkcjonariuszy resortu spraw wewnętrznych”
(ZOZ MSW w Katowicach).
Łączna liczba uczestników konferencji to 156 osób (w tym 86 funkcjonariuszy oraz
70 psychologów i lekarzy).
Minister Sprawiedliwości w sposób ciągły realizował programy terapeutyczne, programy
krótkich interwencji wobec skazanych nadużywających substancji psychoaktywnych oraz
programy psychokorekcyjne dla skazanych z art. 178a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.).
Realizatorami podjętych działań są funkcjonariusze i pracownicy Służby Więziennej,
a programy prowadzone w oddziałach terapeutycznych są realizowane przez zespoły
terapeutyczne. Natomiast programy prowadzone poza oddziałami terapeutycznymi
(krótkie interwencje i programy dla skazanych z art. 178 k.k.) w większości były prowadzone
przez psychologów działów penitencjarnych.
Kryterium kierowania osadzonych do programów w oddziałach terapeutycznych jest jedno
z poniższych rozpoznań:
1. niepsychotyczne zaburzenia psychiczne,
2. upośledzenie umysłowe,
3. uzależnienie od alkoholu,
4. uzależnienie od środków odurzających lub psychotropowych,
5. zaburzenia preferencji seksualnych.
Kryterium kierowania do programu krótkich interwencji wobec skazanych nadużywających
substancji psychoaktywnych:
1. picie alkoholu w sposób ryzykowny lub szkodliwy,
2. zażywanie narkotyków bez objawów pełnego uzależnienia od tych substancji,
3. dopuszcza się obejmowanie krótką interwencją skazanych uzależnionych, którzy
ze względu na niewielki wymiar kary nie mają szans ukończyć dłuższego programu.
Kryterium kierowania do programów dla skazanych z art. 178a k.k.- popełnienie przestępstwa
polegającego na prowadzeniu pojazdu mechanicznego (samochód, rower, etc.) w stanie
nietrzeźwości lub stanie po użyciu alkoholu lub narkotyków.
Wśród 21 004 osób spełniających ww. kryteria, odpowiednimi programami objęto:
1. 2 466 osób skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi,
2. 5 331 osób uzależnionych od alkoholu,
3. 1 493 osób uzależnionych od narkotyków,
4. 4 556 osób uczestniczących w programach krótkich interwencji, w związku
z nadużywaniem substancji psychoaktywnych,
5. 6 972 osadzonych za przestępstwa w ruchu drogowym, popełnione pod wpływem
alkoholu,
6. 186 osób skazanych za przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności.
Wprowadzono zmodyfikowaną formułę interwencji wobec skazanych z art. 178a k.k., która
jest przystosowana do potrzeb skazanych za przestępstwa polegające na prowadzeniu pojazdu
mechanicznego (samochód, rower, etc.) w stanie nietrzeźwości lub stanie po użyciu alkoholu
11
lub narkotyków. Nowa interwencja jest nieco dłuższa, ograniczono w niej niektóre elementy
występujące w szkoleniu i programach korekcyjnych dla kierowców, za to w większym
stopniu skupiono się na problemach nadużywania różnych substancji psychoaktywnych
(nie tylko alkoholu). Wersja zmodyfikowana programu (16h zajęć) obejmuje m.in.:
1. wykład z podstawowych informacji o prowadzeniu pojazdu mechanicznego po użyciu
alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu,
2. warsztat poświęcony omówieniu powodów dla których uczestnicy grupy zdecydowali się
na prowadzenie pojazdu mechanicznego pod wpływem alkoholu lub środka działającego
podobnie do alkoholu,
3. warsztat psychoedukacyjny o używaniu alkoholu, środków działających podobnie
do alkoholu, poziomie samokontroli i tendencji do zachowań ryzykownych oraz uleganiu
wpływom zewnętrznym,
4. autodiagnozę własnego picia/zażywania oraz zachowań w ruchu drogowym
ze szczególnym uwzględnieniem skłonności do podejmowania ryzyka.
Jednostki samorządu terytorialnego
Regionalne programy promocji zdrowia były realizowane w 6 województwach
(mazowieckim, lubelskim, łódzkim, kujawsko-pomorskim, opolskim i zachodniopomorskim)
w większości przez podmioty lecznicze. Programy były skierowane głównie do dzieci,
młodzieży i dorosłych oraz osób starszych np. „Program zdrowotny wczesnego wykrywania
otępień lub innych zaburzeń funkcji poznawczych” (dla mieszkańców województwa
łódzkiego w wieku 55-85 lat). Program oferuje bezpłatne porady psychiatryczne
i psychologiczne oraz diagnostykę medyczną (badanie EKG, morfologia, poziom cholesterolu
oraz glukozy we krwi).
W 2012 r. powstały takie programy jak: „Profilaktyka i promocja zdrowia
w Opolskiej eSzkole”, „Podkarpacki Program Ochrony Zdrowia Psychicznego
na lata 2012-2016”, „Profilaktyka zaburzeń depresyjnych wśród młodzieży w wieku 16-17
lat” oraz „Program konsultacyjno-edukacyjny - rozpoznawanie i zapobieganie depresji
u dzieci i młodzieży”.
Spośród 314 powiatów tylko 80 powiatów (25,6%) rozpoczęło realizację programów
promocji zdrowia, np. w ramach Miejskiego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego
w Krakowie realizowane były dwa programy zdrowotne, tj.: Program profilaktyki głębokich,
nawracających zaburzeń psychicznych pn. „Pomoc w powrocie do zdrowego funkcjonowania
psychicznego” – skierowany do dorosłych mieszkańców Miasta Krakowa oraz Program
profilaktyki zaburzeń psychicznych związanych z kryzysem dorastania skierowany do dzieci
w wieku 15-16 lat.
Ponadto programy te przyczyniły się do:
1. upowszechnienia wiedzy na temat instytucji świadczących pomoc dla osób z zaburzeniami
psychicznymi,
2. podniesienia świadomości społeczności lokalnej na temat zagrożeń i radzenia sobie
z sytuacjami problemowymi z korzyścią dla zdrowia psychicznego,
3. popularyzacji zdrowego stylu życia, kształtowania zachowań asertywnych wśród dzieci
i młodzieży.
Cel szczegółowy: 1.2. Zapobieganie zaburzeniom psychicznym.
Zadanie 1.2.2. Realizacja programu zapobiegania depresji i samobójstwom w populacji osób
pozbawionych wolności oraz w populacji funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej.
Według informacji przekazanych przez Ministra Sprawiedliwości w zakładach karnych
i aresztach śledczych odnotowano 141 usiłowań samobójczych i 16 dokonanych samobójstw.
12
Odnotowana w 2012 r. liczba samobójstw wśród osadzonych utrzymuje najniższy poziom
w okresie za który istnieją porównywalne dane:
Rok
Liczba samobójstw w skali roku
2007
2008
2009
2010
2011
2012
41
38
39
31
16
16
Współczynnik samobójstw na 10
4,5
4,4
4,5
3,7
1,9
1,9
tys. osadzonych
Tabela 3. Liczba i współczynnik samobójstw osób pozbawionych wolności przebywających w jednostkach
penitencjarnych w latach 2007-2012.
Z powyższych danych wynika, iż w 2012 r. utrzymano bardzo niską liczbę samobójstw.
Odnotowany w 2012 r. wskaźnik samobójstw pozostaje o 50% niższy w porównaniu
do 2010 r. i nie zmienił wartości w porównaniu do 2011 r. Jest to wyraźny dowód
na ustabilizowanie i ugruntowanie wdrożonych rozwiązań dotyczących profilaktyki
suicydalnej w polskim więziennictwie. Do spadku liczby samobójstw wśród więźniów
przyczynił się na pewno program zapobiegania depresji i samobójstwom w populacji osób
pozbawionych wolności, który został opracowany w formie Instrukcji Nr 16/10 Dyrektora
Generalnego Służby Więziennej z dnia 13 sierpnia 2010 r. w sprawie zapobiegania
samobójstwom osób pozbawionych wolności. Jest to zbiór szczegółowych przedsięwzięć
i jednolitych zasad postępowania, obowiązujący we wszystkich jednostkach organizacyjnych
Służby Więziennej. Instrukcja przewiduje prowadzenie oddziaływań na wszystkich trzech
poziomach profilaktyki samobójstw i polega m.in. na:
1. tworzeniu warunków sprzyjających zachowaniu zdrowia psychicznego,
2. ograniczaniu negatywnych skutków pobytu w warunkach izolacji,
3. zapewnieniu dostępności opieki lekarskiej, wychowawczej i psychologicznej,
4. uczeniu umiejętności samokontroli, uzyskiwania wsparcia społecznego, technik relaksacji
oraz akceptowanych społecznie sposobów rozwiązywania problemów i konfliktów,
5. uwrażliwianiu kadry na zgłaszane problemy, zmiany w zachowaniu lub sytuacji
osadzonego,
6. eliminowaniu zjawisk nietolerancji, dyskryminacji i wykluczenia społecznego,
7. zapobieganiu negatywnym sposobom przystosowania do warunków izolacji penitencjarnej,
8. szkoleniu kadry i osadzonych w zakresie udzielania pomocy przedmedycznej osobom,
które targnęły się na własne życie.
Natomiast profilaktyka selektywna samobójstw polega na:
1. ustaleniu występowania czynników ryzyka samobójczego, czynników chroniących oraz
dokonaniu oceny stopnia ryzyka samobójczego,
2. objęciu osadzonego wzmożoną opieką wychowawczą,
3. określeniu przez psychologa indywidualnych mechanizmów autoagresji i opracowaniu
odpowiednich zaleceń do prowadzonego wobec osadzonego oddziaływania,
4. objęciu osadzonego pomocą psychologiczną i farmakoterapią według wskazań psychiatry,
5. zwracaniu uwagi na zachowania sygnalizujące bezpośrednie niebezpieczeństwo podjęcia
próby samobójczej,
6. umieszczaniu w celach mieszkalnych wieloosobowych,
7. niepozostawianiu osadzonego samotnie w celi mieszkalnej,
8. tworzeniu technicznych i organizacyjnych barier utrudniających podjęcie próby
samobójczej,
9. obejmowaniu zachowania zwiększonym nadzorem ochronnym.
Oddziaływania wobec sprawców nieudanych zamachów samobójczych polegają na:
1. bezzwłocznym udzieleniu osadzonemu pierwszej pomocy,
2. poddaniu osadzonego badaniu lekarskiemu,
3. ustaleniu okoliczności w jakich miała miejsce próba samobójcza,
4. poddaniu osadzonego badaniu psychologicznemu w celu ustalenia motywów podjęcia
13
próby samobójczej,
5. udzielaniu skazanemu pomocy psychologicznej,
6. wydaniu zaleceń odnośnie sposobu dalszego postępowania wychowawczego w związku
z podjętą próbą samobójczą.
Wprowadzenie wymienionych instrukcji profilaktycznych przy udziale funkcjonariuszy
i pracowników cywilnych jednostek penitencjarnych, sposób ich realizacji oraz zakres
odpowiedzialności poszczególnych stanowisk i pionów organizacyjnych Służby Więziennej
jest szczegółowo unormowany. Działania służące zapobieganiu samobójstwom wśród osób
pozbawionych wolności, a w razie ich wystąpienia wyjaśnieniu przyczyn tych zdarzeń oraz
ustaleniu zakresu odpowiedzialności funkcjonariuszy ma szczegółowy i kompleksowy
charakter. Zauważalny spadek zarówno liczby, jak i wskaźnika samobójstw wśród
osadzonych potwierdza skuteczność realizowanego programu. Pomimo niezrealizowania
planowanych programów wynikających z Programu skierowanych do funkcjonariuszy oraz
pracowników Służby Więziennej, stanowią one odniesienie przy realizacji bieżących działań
własnych. Tematy i zagadnienia stanowiące zakres merytoryczny planowanych szkoleń dla
personelu służby medycyny pracy Służby Więziennej są uwzględniane w szkoleniach,
spotkaniach, warsztatach wynikających z harmonogramu szkoleń i doskonalenia
zawodowego.
Minister Spraw Wewnętrznych
Działania w obszarze realizacji programu zapobiegania depresji i samobójstwom w populacji
pracowników i funkcjonariuszy służb mundurowych i ratowniczych obejmowały takie formy
edukacyjne, jak warsztaty, wykłady oraz szkolenia:
1. SP ZOZ MSW w Rzeszowie zorganizował warsztaty szkoleniowe pn. „Skuteczne formy
relaksacji w pracy funkcjonariusza”, w których udział wzięło 37 funkcjonariuszy,
2. ZOZ MSW w Krakowie zorganizował 3 szkolenia dla personelu medycznego dotyczące
neurobiologii depresji, w których udział wzięło 16 uczestników,
3. ZOZ MSW w Lublinie zorganizował 9 wykładów poruszających zagadnienia depresji
i tendencji samobójczych, higieny życia psychicznego w aspekcie kształtowania
prozdrowotnych zachowań i stylów życia, stresu psychicznego i poczucia zagrożenia jako
problemu współczesnego społeczeństwa. W części działań uczestniczyli pacjenci
przebywający na leczeniu w zakładzie. Liczba uczestników wyniosła 163 osoby.
Ponadto, SP ZOZ MSW w oparciu o poradnie zdrowia psychicznego prowadziły działania
dla osób będących w kryzysie, obejmujące formy pomocy, takie jak: poradnictwo
indywidualne, terapia w grupie wsparcia oraz indywidualna terapia wspierająca. Działania
były finansowane ze środków pochodzących z budżetu MSW, przyznawanych w ramach
dotacji celowej. Udzielono 152 porady, odbyło się 100 spotkań indywidualnej terapii
wspierającej
oraz 16 spotkań w grupie wsparcia. Łącznie liczba osób korzystających w ciągu roku z wyżej
wymienionych form pomocy wyniosła 448 osób (w tym 262 funkcjonariuszy).
Komenda Główna Policji
Prowadzona była systematyczna działalność psychoprofilaktyczna dotycząca problematyki
samobójstw. Składały się na nią szkolenia z rozpoznawania zagrożenia samobójstwem i form
reagowania na nie oraz udzielania pomocy psychologicznej osobom, które są w sytuacji
kryzysu osobistego. Programy szkolenia zostały opracowane w komendach wojewódzkich,
Komendzie Stołecznej i Głównej Policji. Do opracowania programów szkoleń
wykorzystywane są wskazówki do działań profilaktycznych, zawarte w sporządzanej
corocznie analizie czynów samobójczych. Ponadto, prowadzone były zajęcia z profilaktyki
stresu oraz profilaktyki uzależnień.
14
Z informacji otrzymanych przez Ministra Obrony Narodowej w ramach zapobiegania
zaburzeniom związanym ze stresem i zaburzeniom nastroju w populacji żołnierzy wynika,
że w systemie kształcenia uzupełniającego w ramach przedmiotu „Profilaktyka i Dyscyplina
Wojskowa” zrealizowano tematy: „Rozwijanie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach
zagrażających zdrowiu psychicznemu (kompetencje antystresowe, pomoc koleżeńska
w sytuacjach traumatycznych, rozpoznawanie objawów PTSD)”, „Zagrożenia wynikające
z patologii, uzależnień oraz przemocy społecznej (mobbing, molestowanie, dyskryminacja,
uporczywe nękanie itp.)”, „Zespół przedsamobójczy. Rozpoznawanie i udzielanie pomocy”.
Ww. zagadnienia zostały omówione w ramach zajęć dla wszystkich żołnierzy przez
psychologów jednostek wojskowych i wojskowych pracowni psychologicznych.
Ponadto:
1. w ramach „Programu osłony psychologicznej uczestników misji poza granicami
państwa i ich rodzin” dla dowódców zrealizowano tematy: „Przeciwdziałanie
zachowaniom i zdarzeniom negatywnym. Strach, panika, agresja w pododdziale - techniki
przeciwdziałania. Udzielanie pomocy po zdarzeniu traumatycznym i osobom w kryzysie.
Stosowanie różnych form pierwszej pomocy psychologicznej”, „Podstawy psychopatologii.
Rozpoznawanie i przeciwdziałanie zachowaniom patologicznym.” „Problemy rozłąki” szkolenia realizowali psychologowie jednostek wojskowych i wojskowych pracowni
psychologicznych dla wszystkich dowódców kierowanych do służby w Polskich
Kontyngentach Wojskowych,
2. w ramach „Programu osłony psychologicznej uczestników misji poza granicami państwa
i ich rodzin” dla wszystkich żołnierzy kierowanych do służby poza granicami państwa
prowadzono szkolenia w przedmiocie: „Czynniki wpływające na funkcjonowanie
psychiczne żołnierzy w czasie służby poza granicami kraju. Procesy adaptacji”,
„Stres w czasie służby poza granicami kraju. Rozpoznawanie indywidualnych reakcji
na stres - zwłaszcza w zakresie ASD i PTSD”, „Modelowanie zachowań i postaw żołnierzy
w trakcie incydentów krytycznych. Sytuacje zakładnicze. Negocjacje i mediacje
w sytuacjach zagrożenia”,
3. zorganizowano warsztaty szkoleniowe dla żołnierzy i pracowników wojska dotyczące
procedur rozwiązywania konfliktów, technik radzenia sobie ze stresem,
agresji i mobbingu oraz informacji nt. stalkingu, molestowania, dyskryminacji
i prawnych konsekwencji zachowań przemocowych (9 warsztatów, 525 uczestników,
koszt: 20 000 zł),
4. przeprowadzono sesje superwizji dla psychologów, którzy udzielali pomocy
psychologicznej po zdarzeniach traumatycznych (2 sesje, 20 uczestników,
koszt: 20 000 zł),
5. zaoferowano turnusy leczniczo – profilaktyczne dla żołnierzy powracających z misji poza
granicami kraju, u których stwierdzono: zaburzenia stresu pourazowego, zaburzenia
związane innymi reakcjami stresowymi, inne rozpoznawane klinicznie reakcje świadczące
o zaburzeniach adaptacyjnych. Turnusy leczniczo-profilaktyczne z „treningiem
antystresowym” są realizowane od 2004 r. i mają charakter profilaktyczny.
W 2012 r. skorzystało z powyższej oferty 12 219 żołnierzy. Dodatkowo oddziały
psychiatryczne i poradnie zdrowia psychicznego sprawowały doraźną opiekę nad żołnierzami
i ich rodzinami. Grupą priorytetową do ochrony przed skutkami silnego stresu, poprzez
realizację szkoleń i warsztatów są żołnierze kierowani do służby poza granicami państwa.
W 2012 r. była to grupa ok. 5 000 żołnierzy.
Na podstawie prowadzonych analiz, można stwierdzić, że intensywna edukacja w zakresie
promowania dbałości o zdrowie psychiczne oraz udzielania pomocy psychologicznej
po zdarzeniach traumatycznych przynosi oczekiwane skutki. Świadczy o tym m.in.
utrzymująca się tendencja spadkowa w zakresie liczby samobójstw żołnierzy, która
15
dla porównania w 2008 r. wynosiła 42 (16 dokonanych, 26 usiłowanych) a w 2012 r.
wyniosła 12 (11 dokonanych, 1 usiłowany).
Zadanie 1.2.2. Realizacja programów zapobiegania przemocy w rodzinie, w szkole
i w środowisku lokalnym z uwzględnieniem istniejących regulacji prawnych.
Realizacja lokalnych programów promocji zdrowia psychicznego rozpoczęła się
w 608 gminach (co stanowi 38% gmin realizujących programy). W zakresie powyższego
zadania powstało łącznie 495 programów zapobiegania przemocy.
Realizatorami programów w głównej mierze były jednostki organizacyjne pomocy społecznej
(34,5%) i systemu oświaty (27,1%).
Efekty realizacji programów to:
1. podniesienie świadomości społecznej w zakresie występowania zjawiska przemocy,
2. przełamywanie barier strachu, wstydu przez ofiary przemocy domowej,
3. zwiększenie wrażliwości u dzieci i młodzieży na problem przemocy rówieśniczej,
asertywności, poczucia własnej wartości i godności,
4. nabycie umiejętności asertywnych zachowań przez osoby i rodziny dotknięte, bądź
zagrożone zjawiskiem przemocy domowej,
5. zwiększenie wrażliwości społecznej wobec aktów przemocy w rodzinie oraz zwiększenie
dostępności oferowanych form pomocy i wsparcia osobom doznającym przemocy,
6. zwiększenie skuteczności oferowanych form pomocy i wsparcia osobom doznającym
przemocy.
Zadanie 1.2.4. Realizacja programu zapobiegania zaburzeniom odżywiania wśród młodzieży.
Minister Edukacji Narodowej, kierując się chęcią upowszechniania w szkołach wiedzy
na temat zdrowego żywienia, realizował zadania opracowane w dokumencie pn. „Stanowisko
Ministra Edukacji Narodowej, Ministra Zdrowia oraz Ministra Sportu i Turystyki w sprawie
działań podejmowanych przez szkoły w zakresie zdrowego żywienia”. W treści stanowiska
zapisano, że szkoła powinna odgrywać ważną rolę w zaspokajaniu potrzeb żywieniowych
dzieci i młodzieży oraz w kształtowaniu właściwych zachowań w tym zakresie. Stanowisko
jest dostępne na stronie internetowej resortu edukacji w utworzonym w 2012 r. banerze
pn. „Rok Bezpiecznej Szkoły”.
Minister Edukacji Narodowej ponadto promował założenia i upowszechniał wśród uczniów
i nauczycieli wiedzę na temat programów ustanowionych przez Komisję Europejską
w ramach Wspólnej Polityki Rolnej, realizowanych przez Agencję Rynku Rolnego: „Owoce
w szkole” oraz „Dopłaty do spożycia mleka i przetworów mlecznych w placówkach
oświatowych” (tzw. „Szklanka Mleka”). W ramach programu „Mleko w szkole” mleko i jego
przetwory dostarczane są do ok. 14 tys. placówek oświatowych (ok. 33%), gdzie ok. 2,4 mln
dzieci jest beneficjentem ww. programu.
Natomiast w ramach programu „Owoce w szkole”, którego celem jest zmiana nawyków
żywieniowych dzieci poprzez zwiększenie udziału owoców i warzyw w ich codziennej diecie
oraz propagowanie zdrowego odżywiania w roku szkolnym 2012/2013 w programie
uczestniczyło ponad 10,4 tys. szkół podstawowych (ok. 77%).
Ponadto Ministerstwo Edukacji Narodowej upowszechniało za pomocą strony internetowej,
ogólnopolski program edukacyjny „Trzymaj Formę!”, realizowany przez Państwową
Inspekcję Sanitarną oraz Stowarzyszenie Polska Federacja Producentów Żywności, którego
celem jest edukacja w zakresie trwałego kształtowania prozdrowotnych nawyków wśród
młodzieży szkolnej i ich rodzin poprzez promocję zasad aktywnego stylu życia
i zbilansowanej diety. Program skierowany był do dzieci i młodzieży z 5 i 6 klasy szkoły
podstawowej oraz z gimnazjum.
16
Zadanie 1.2.4. Realizacja programu zapobiegania przemocy w populacji osób pozbawionych
wolności oraz w populacji funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej.
Minister Sprawiedliwości
W ramach zwiększenia kontroli skazanych nad przejawianymi zachowaniami agresywnymi
stosowany jest Trening Zastępowania Agresji (ART). Jest to ok. 30-godzinna interwencja
poznawczo-behawioralna, prowadzona metodą treningu umiejętności, w małych grupach
(do 10 osób), przez dwie osoby prowadzące, złożona z trzech modułów (umiejętności
społeczne, kontrola złości i wnioskowanie moralne). W systemie penitencjarnym metoda
ta znajduje zastosowanie wobec skazanych młodocianych i młodych dorosłych,
ze skłonnościami do zachowań agresywnych, w szczególności wówczas, gdy agresywne
zachowania są wyuczone w procesie socjalizacji lub stanowią skutek braku wystarczającej
samokontroli, refleksji moralnej lub umiejętności społecznych, umożliwiających osiąganie
osobistych celów w społecznie akceptowany sposób. Zajęcia ART prowadzone
są dyrektywnie, z wykorzystaniem modelowania i ogrywania ról. ART może być najbardziej
skuteczny wówczas, kiedy nowe umiejętności wzmacniane są przez cały czas, także poza salą
treningową, przez innych funkcjonariuszy, nawiązujących interakcje ze skazanymi.
Znaczny wzrost liczby edycji programu ART ilustruje poniższa rycina:
Rycina 1. Liczba edycji ART i liczba objętych nimi skazanych w latach 2001-2012.
W 2012 r. zrealizowano 401 edycji, którymi objęto łącznie 3 278 skazanych.
W jednostkach zatrudnionych jest ponad 700 funkcjonariuszy, którzy mają przygotowanie
do prowadzenia Treningu Zastępowania Agresji. W związku z tym w 2012 r. liczba
absolwentów programu znacznie wzrosła do 3 278 z 1 429 w 2011 r. Oznacza to,
że wieloletnie inwestycje w szkolenie przygotowujące kadrę więzienną do prowadzenia tego
programu przyniosły oczekiwane efekty.
Więziennictwo jako istotny podmiot polityki społecznej państwa wykonuje szereg zadań
wynikających z ustaw i programów krajowych, obligujących do podejmowania działań
w celu ograniczania negatywnych zjawisk występujących w życiu społecznym, takich jak
agresja i przemoc, a w szczególności tzw. przemoc domowa. Według danych
z dnia 31 grudnia 2012 r. we wszystkich zakładach karnych i aresztach śledczych przebywało
ogółem 8 412 osoby (7 338 skazanych oraz 1 074 tymczasowo aresztowanych), wobec
17
których wykonywano łącznie 10 336 orzeczeń z art. 207 k.k. Bardziej wnikliwa analiza
danych z akt, dotycząca rodzajów przestępstw, za które wykonywane są aktualnie kary
pozbawienia wolności dowodzi, że wielu sprawców przemocy domowej trafiło do zakładu
karnego w związku z wyrokiem za inne przestępstwo: m.in. uchylanie się od płacenia
alimentów, bójki, pobicia, kradzieże na szkodę członków tej samej rodziny, a także często
prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka
odurzającego (art. 178a k.k.). Oddziaływania wobec sprawców przemocy domowej
koncentrują się wokół kilku propozycji programowych. W wielu jednostkach prowadzi się
programy według modelu z „Duluth”. Jest to program dedykowany sprawcom przemocy,
składający się z 2 sesji indywidualnych oraz 24 grupowych. Zbliżonym do tych założeń jest
także program „PARTNER” realizowany głównie w okręgu poznańskim.
Wdrożono 243 edycje programu edukacyjno-korekcyjnego dla sprawców przemocy
w rodzinie wg modelu z „Duluth”, łącznie z jego autorskimi modyfikacjami, w którym
uczestniczyło ogółem 4 067 osób skazanych z art. 207 k.k.
Traktując łącznie program edukacyjno-korekcyjny „Duluth” oraz program ART,
jako adresowany do sprawców przemocy, w 2012 r. zrealizowano go w 644 edycjach
dla 7 345 skazanych w tym:
1. w ramach ART zrealizowano 401 edycji, którym objęto 3 278 osób pozbawionych
wolności
2. program z „Duluth”, adresowany do osób skłonnych do przemocy i znęcania się
nad członkami rodziny, objął 4 067 osób.
Liczba uczestników biorących udział w oddziaływaniach wobec sprawców przemocy istotnie
wzrosła. Programami objęto o 1 686 osadzonych więcej niż 2011 r. Liczba edycji
zrealizowanych programów również wzrosła z 608 w 2011 r. do 644 w 2012 r.
Należy nadmienić, iż w tym czasie kontynuowano szkolenie personelu więziennego
w zakresie prowadzenia programów wobec sprawców przemocy domowej i prawdopodobnie
dlatego wzrosła liczba skazanych obejmowanych specjalistycznymi oddziaływaniami.
Ilość edycji programu edukacyjno-korekcyjnego wg modelu z „Duluth” realizowanych przez
Służbę Więzienną znacząco wzrosła w porównaniu do 2011 r., z 127 do 193 edycji
w 2012 r. W przypadku grupy realizatorów - specjalistów spoza służby, odnotowano spadek
przeprowadzonych edycji (50 edycji w porównaniu do 73 w 2011 r.). Liczba uczestników
osiąga także większy poziom w przypadku programów realizowanych przez pracowników
Służby Więziennej, odpowiednio 1 531, a w przypadku realizacji poza Służbą Więzienną 552. Może to być efektem doszkalania funkcjonariuszy w zakresie pracy ze sprawcą
przemocy, a co za tym idzie zmniejszenia potrzeby korzystania ze specjalistów
pozawięziennych. Istotny spadek w 2012 r. odnotowano również w przypadku realizacji
innych programów, tj. m.in. autorskich modyfikacjach programu wg modelu z „Duluth”
i uczestniczących w nich skazanych, realizowanych przez funkcjonariuszy - 108 edycji i 949
uczestników w 2012 r. do 121 edycji i 1 323 uczestników w 2011 r. Dodać należy, że pomocą
psychologiczną objęto 143 ofiar przemocy w rodzinie, głównie kobiet, które odbywały
wyroki za inne czyny karalne.
Cel szczegółowy: 1.3. Zwiększenie integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi.
Zadanie 1.3.1. Opracowanie programu szkoleń dla pracowników podległych służb,
ułatwiających zrozumienie zachowań osób z zaburzeniami psychicznymi oraz
przeciwdziałających postawom nietolerancji, dyskryminacji i wykluczeniu.
Realizacja celu została zawarta w programie szkolenia zawodowego podstawowego
dla policjantów, a także w programach opracowanych przez psychologów w komendach
wojewódzkich i Komendzie Stołecznej Policji. Realizowane szkolenia służą rozwijaniu
18
umiejętności rozpoznawania i rozumienia osób z zaburzeniami psychicznymi oraz
podejmowania działań stosownych do sytuacji osoby.
Ponadto, w 2010 r. Komendant Główny Policji opracował i wprowadził centralny program
doskonalenia zawodowego policjantów w zakresie przeciwdziałania i zwalczania przestępstw
z nienawiści. Program został przygotowany przez przedstawicieli Policji i byłego MSWiA
i jest stale realizowany. Elementem programu jest lepsze rozumienie przez policjantów
przestępstw popełnianych wobec osób zagrożonych wykluczeniem, w tym osób
z zaburzeniami psychicznymi.
Zadanie 1.3.1. Inicjowanie projektów informacyjno-edukacyjnych sprzyjających postawom
zrozumienia i akceptacji oraz przeciwdziałających dyskryminacji wobec osób z zaburzeniami
psychicznymi.
W ramach realizacji kampanii społecznej pt. „Co czwarty z nas miał lub będzie mieć
problemy ze zdrowiem psychicznym”, sprzyjającej zrozumieniu i akceptacji oraz
przeciwdziałającej dyskryminacji osób z problemami zdrowia psychicznego na zlecenie
Ministra Zdrowia wystosowano do jednostek samorządu terytorialnego formularz
mający na celu zebranie informacji o działaniach związanych z uczestnictwem w realizacji
kampanii i zapotrzebowaniem na materiały edukacyjne. Przygotowane materiały
informacyjno-edukacyjne w formie plakatów i ulotek odnoszące się do najczęściej
występujących w społeczeństwie zaburzeń psychicznych występujących w różnych grupach
wiekowych: depresji, demencji, nerwicy oraz schizofrenii zostały przekazane do urzędów
marszałkowskich, miast wojewódzkich oraz poszczególnych regionów, które zadeklarowały
chęć udziału w organizacji kampanii (łącznie 23 podmioty). Jednostki samorządu
terytorialnego w ramach kampanii przekazywały materiały informacyjne do dystrybucji
podmiotom leczniczym, poradniom, ośrodkom pomocy społecznej, szkołom i urzędom
oraz innym podległym instytucjom zajmującym się problemami zdrowia psychicznego.
Ulotki i plakaty były rozpowszechniane podczas imprez kulturalnych i konferencji.
Jednocześnie prowadzono działania reklamowe w internecie, radiu, prasie.
Ministerstwo Zdrowia pokrywało wszelkie koszty związane z opracowaniem projektów
materiałów zindywidualizowanych, w tym praw autorskich do projektu oraz wykorzystanych
w nim elementów, oraz ich dostawą do podmiotów. Natomiast dystrybucja materiałów
należała do podmiotów biorących udział w kampanii. Łączny koszt poniesiony przez
jednostki oscylował w wysokości około 37 430 zł.
Zadanie
1.3.2.
Wprowadzenie
do
obowiązującego
przeciwdziałających nietolerancji, dyskryminacji i wykluczeniu.
ustawodawstwa
zmian
Zadania w zakresie dostosowania obowiązujących przepisów prawnych były realizowane
przez Biuro Służby Zdrowia i Biuro Prawne Centralnego Zarządu Służby Więziennej
przy współudziale innych komórek merytorycznych.
W ramach realizacji zadania wydane zostały:
1. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie udzielania
świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznicze dla osób pozbawionych wolności
(Dz. U. poz. 738),
2. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 października 2012 r. w sprawie
czynności administracyjnych związanych z wykonywaniem tymczasowego aresztowania
oraz kar i środków przymusu skutkujących pozbawienie wolności oraz dokumentowania
tych czynności (Dz. U. poz. 1153),
3. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości i Ministra Zdrowia z dnia 9 maja 2012 r.
w sprawie szczegółowych warunków, zakresu i trybu współdziałania podmiotów
19
leczniczych z podmiotami leczniczymi dla osób pozbawionych wolności w zakładach
karnych i aresztach śledczych w zapewnieniu świadczeń zdrowotnych osobom
pozbawionym wolności (Dz. U. poz. 547).
W powyższych aktach utrzymano rozwiązania zabezpieczające interesy osadzonych
(pacjentów) wynikające z ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego.
Zadanie 1.3.2. Realizacja programu szkoleń dla pracowników podległych służb,
ułatwiających zrozumienie zachowań osób z zaburzeniami psychicznymi oraz
przeciwdziałających postawom nietolerancji, dyskryminacji i wykluczeniu.
W ramach podjętych działań zorganizowano:
1. szkolenia dla pracowników dotyczące m.in. doskonalenia kompetencji w zakresie
zapobiegania niekorzystnym zjawiskom w środowisku pracy w kontekście ochrony
zdrowia psychicznego, mobbingu, kształtowania umiejętności komunikacji i wywierania
wpływu, w których uczestniczyło 174 pracowników (ZOZ MSW w Olsztynie),
2. 2 szkolenia dla personelu medycznego „Jak rozpoznać i w jaki sposób bronić się przed
mobbingiem", w których udział wzięło 65 uczestników (ZOZ MSW w Rzeszowie),
3. 12 szkoleń dla personelu medycznego, „Zachowania osób będących w depresji, żyjących
w stresie i objawiających zachowania lękowe”, w których udział wzięło 120 uczestników
(SP ZOZ MSW we Wrocławiu),
4. wykłady dotyczące sposobów radzenia sobie ze stresem, zasad dobrej komunikacji,
konsekwencji długotrwałego oddziaływania stresu, zaburzeń nerwicowych oraz
konsekwencji wypalenia zawodowego dla funkcjonowania w środowisku zawodowym
i społecznym. Zorganizowano 18 wykładów, w których uczestniczyło 240 funkcjonariuszy
(ZOZ MSW w Zielonej Górze).
Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej stale prowadzi szkolenia dotyczące różnic
kulturowych. W powyższym zakresie przeprowadzono szkolenia dla psychologów i lekarzy
Straży Granicznej.
Zadanie 1.3.2. Realizacja programów informacyjno-edukacyjnych sprzyjających postawom
zrozumienia i akceptacji oraz przeciwdziałających dyskryminacji wobec osób z zaburzeniami
psychicznymi.
Na terenie województw: dolnośląskiego, lubelskiego, kujawsko-pomorskiego oraz łódzkiego
zrealizowano programy informacyjno-edukacyjne. Działaniami objęto odpowiednio 1 000,
3130, 3192, 2 500 000 osób.
Realizowane działania odnosiły się do:
1. dostarczenia nauczycielom wiedzy dotyczącej specyficznych trudności dzieci i młodzieży
wynikających z problemów psychicznych, w tym kształtowanie umiejętności zwracania
uwagi na uczniów doświadczających trudności, tj.: zaburzenia zachowań, zaburzenia
odżywiania, zaburzenia lękowo-depresyjne, depresje, przemoc, uzależnienia,
2. nauki umiejętności motywowania ucznia do terapii z uwzględnieniem specyficznych
trudności, nauka umiejętności współpracy z rodzicami w celu wspierania korzystnych
oddziaływań ze strony opieki zdrowotnej,
3. umiejętności pracy edukacyjnej z uczniem przejawiającym zaburzenia psychiczne
lub doświadczającym innych problemów.
Cel szczegółowy: 1.4. Organizacja systemu poradnictwa i pomocy w stanach kryzysu
psychicznego.
Komendant Główny Policji poprzez zarządzenie Komendanta Głównego Policji Nr 428
z dnia 17 kwietnia 2009 r. w sprawie form i metod wykonywania niektórych, służbowych
20
zadań przez psychologów pełniących służbę lub zatrudnionych w Policji, reguluje sposób
udzielania interwencyjnej pomocy psychologicznej oraz sytuacje, kiedy interwencja
kryzysowa prowadzona jest obligatoryjnie. Ponadto, do działań psychoprofilaktycznych
zaliczyć można również organizowanie turnusów antystresowych dla policjantów,
realizowanych przez komórki medycyny pracy. Przeprowadzane były szkolenia
psychologiczne podnoszące wiedzę i rozwijające kompetencje „miękkie” policjantów
i pracowników Policji w celu lepszego funkcjonowania w służbie/pracy i życiu osobistym.
W ramach tych szkoleń na szczególną uwagę zasługują zajęcia dotyczące profilaktyki
i radzenia sobie ze stresem oraz programy wsparcia adaptacji zawodowej policjantów w
służbie przygotowawczej. Problematyka kryzysu psychicznego była poruszana również
w szkoleniach dotyczących zjawiska samobójczości. Poza działaniami psychoedukacyjnymi
formą działań psychoprofilaktycznych w omawianym zakresie było podejmowanie wczesnej
interwencji w sytuacjach kryzysowych.
Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej realizowała zadania wynikające
z wewnętrznego Systemu Pomocy Psychologicznej (SPP), którego głównym celem jest
utrzymanie wysokiej kondycji psychofizycznej strażaków oraz profilaktyka zdrowia
psychicznego.
Adresatami oferty SPP byli strażacy, pracownicy cywilni PSP oraz ich rodziny. Zadania
Systemu Pomocy Psychologicznej w PSP realizowało 22 psychologów zatrudnionych
w komendach wojewódzkich i szkołach PSP.
Zgodnie z przyjętymi w zasadach organizacji SPP w PSP założeniami, głównymi filarami
systemu ustanowione zostały 3 obszary oddziaływań: psychoedukacyjny, konsultacyjnoporadniczy i interwencyjny.
W 2012 r. w programowych szkoleniach doskonalących i innych szkoleniach z zakresu
psychoedukacji, uczestniczyło 7 637 osób.
W ramach SPP psycholodzy PSP udzielili 2 619 konsultacji i porad, z czego 1380 dotyczyło
spraw osobistych/rodzinnych, a 1 239 zawodowych.
Ponadto w 2012 r. psycholodzy PSP podejmowali interwencje zapewniające wsparcie dla
strażaków i ich rodzin, kadry dowódczej/kierowniczej oraz w sytuacjach wyjątkowych dla
cywilnych uczestników w związku z 131 zdarzeniami (97 spraw zawodowych i 34 osobistorodzinnych). Podczas interwencji ze spotkania z psychologiem skorzystało 1 066 osób.
Ważnym elementem profilaktyki zdrowia psychicznego dla strażaków PSP była możliwość
uczestniczenia w organizowanych przez MSW turnusach antystresowych, z których w 2012 r.
roku skorzystało 40 strażaków.
Zadanie 1.4.1. Prowadzenie działań (np. kampanie informacyjne, publikacja przewodników)
informujących o dostępnej w województwie pomocy dla ofiar przemocy, katastrof i klęsk
żywiołowych.
W 7 województwach (dolnośląskim, lubelskim, mazowieckim, opolskim, warmińskomazurskim, łódzkim, zachodniopomorskim) prowadzone były działania informujące
o dostępnej pomocy dla ofiar przemocy. Wśród nich prowadzono: szkolenia, rozpoczęto
realizację kampanii „Biała Wstążka” mającej na celu walkę z przemocą wobec kobiet.
Zrealizowano programy telewizyjne w ww. tematyce w regionalnych rozgłośniach
(TVP3, TOYA) oraz radiowe (Radio TOP, Radio Ziemi Wieluńskiej, Radio Wiktoria).
W ramach działań informacyjnych upowszechniano ogólnodostępne materiały informacyjne
i edukacyjne poprzez stronę internetową oraz bieżącą działalność Mazowieckiego Centrum
Polityki Społecznej.
21
Zadanie 1.4.2. Realizacja programu poradnictwa i pomocy w stanach kryzysu psychicznego
w jednostkach działających w systemie oświaty.
Zgodnie z ustawą z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256,
poz. 2572, z późn. zm.), system edukacji zapewnia możliwość korzystania z pomocy
psychologiczno-pedagogicznej.
W systemie oświaty taką pomoc świadczą poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym
poradnie specjalistyczne, a także nauczyciele i specjaliści prowadzący zajęcia z uczniem
w przedszkolach, szkołach i placówkach (pedagodzy, psycholodzy, logopedzi, doradcy
zawodowi i inni specjaliści).
Przygotowaniu szkół i placówek, nadzoru pedagogicznego i organów prowadzących szkoły
i placówki do realizacji zadań w zakresie organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej
oraz kształcenia specjalnego, służyły działania projektu systemowego pn. „Podniesienie
efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi”.
Celem projektu było zapewnienie świadczenia pomocy psychologiczno-pedagogicznej jak
najbliżej dziecka/ucznia, w środowisku jego nauczania i wychowania, tj. w przedszkolu,
szkole i placówce oświatowej oraz poprawa jakości systemu kształcenia i wychowania
uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
W ramach projektu osiągnięto wszystkie zaplanowane cele i rezultaty:
1. opracowano model pracy z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi zakończony
publikacją, która została przekazana liderom zmian oraz uczestnikom spotkań
informacyjno-konsultacyjnych. Łącznie we wszystkich spotkaniach na temat nowego
modelu pracy z uczniem ze specjalnymi potrzebami udział wzięło ponad 50 tysięcy
uczestników,
2. przeprowadzono pilotaż modelu pracy z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi
w 103 szkołach, zakończony dwoma raportami,
3. przeszkolono 489 liderów zmian, którzy przeprowadzili spotkania informacyjnokonsultacyjne z kadrą zarządzającą i pedagogiczną szkół na temat nowego modelu pracy
z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Liderzy mogą przybliżyć model
pracy z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i odpowiedzieć na pojawiające
się w związku z tym pytania. Lista liderów (w podziale na województwa) dostępna jest
na stronie internetowej Ministerstwa Edukacji Narodowej, materiały dostępne są na
stronie internetowej ORE oraz na portalu Scholaris.
Zadanie 1.4.2. Szkolenie personelu fachowego w zakresie pomocy dla ofiar przemocy,
katastrof i klęsk żywiołowych.
W ramach realizacji zadania przez Ministra Spraw Wewnętrznych zorganizowano:
1. 2 bloki warsztatowe dla psychologów zatrudnionych w Policji dotyczące zapobiegania
kosztom emocjonalnym związanym z pracą interwencyjną i terapeutyczną z osobami
w żałobie (SP ZOZ MSW w Gdańsku),
2. warsztaty szkoleniowe dla zespołu psychologów i lekarzy oddziału leczenia nerwic
dotyczące metod pracy z pacjentem w kryzysie, w których uczestniczyło 7 osób
(SP ZOZ MSW w Otwocku).
Zadanie 1.4.3. Realizacja programu pomocy w stanach kryzysu psychicznego związanego
ze służbą wojskową.
W Ministerstwie Obrony Narodowej organizowane było doskonalenie zawodowe
dla psychologów jednostek wojskowych i wojskowych pracowni psychologicznych. Część
szkoleń podnoszących kompetencje w zakresie przeciwdziałania zaburzeniom psychicznym
22
kierowanych jest do dowódców pododdziałów i oficerów wychowawczych.
W 2012 r. zorganizowano:
1. długoterminowy kurs z zakresu interwencji kryzysowej (realizacja w latach 2011-2012,
26 psychologów wojskowych, koszt: 80 642 zł),
2. odprawę szkoleniową dla psychologów kierowanych do pracy w Polskich Kontyngentach
Wojskowych i psychologów po powrocie z misji (dwie 3-dniowe edycje, 50 uczestników,
koszt: 19 056 zł),
3. warsztaty szkoleniowe dla psychologów podejmujących konsultacje oraz wsparcie
żołnierzy, weteranów, pracowników wojska i ich rodzin, zgłaszających się z problemami
związanymi ze służbą lub pracą w wojsku pt. „Terapia krótkoterminowa”
(25 psychologów, koszt: 54 224 zł),
4. warsztaty szkoleniowe dla psychologów wojskowych podejmujących rolę mediatora
w sporach rodzinnych w środowisku wojskowym pt. „Mediacje rodzinne”
(25 uczestników, koszt: 42 131 zł),
5. wykłady na temat praktycznego stosowania krótkiej interwencji w grupie jako narzędzia
profilaktyki alkoholowej w Siłach Zbrojnych RP – przeznaczone dla nowo zatrudnionych
psychologów (25 uczestników – koszt: 3 600 zł),
6. komplet programów profilaktyczno-edukacyjnych dotyczących narkotyków, alkoholu,
nikotyny oraz tolerancji – podręczniki z filmami edukacyjnymi dla psychologów,
dowódców, oficerów wychowawczych (nakład 200 egz., koszt realizacji: 39 606 zł),
7. wydawnictwo specjalistyczne dla psychologów „Stres bojowy” Charles R. Figley, William
P. Nash, 2010, Warszawa (205 egz., koszt: 7 359 zł),
8. testy psychologiczne: Skale Oceny Rodziny, Skala Uczuć Pozytywnych i Negatywnych,
Wielowymiarowy Kwestionariusz Samooceny MSEI, Narzędzia Pomiaru w Promocji
i Psychologii Zdrowia MINIMENTAL, Test Piramid Barwnych, Kwestionariusz
Komunikacji Małżeńskiej w ilości 560 kompletów lub podręczników do testów
(koszt: 69 081 zł).
Zgodnie z „Zasadami organizacji i funkcjonowania profilaktyki psychologicznej
w Siłach Zbrojnych RP” 175 psychologów jednostek wojskowych i 123 psychologów
wojskowych pracowni psychologicznych realizowało konsultacje indywidualne, interwencje
kryzysowe po zdarzeniach traumatycznych, uczestniczyło w powiadomieniach o śmierci
lub ciężkim zranieniu żołnierzy. Psychologowie udzielili 35 109 indywidualnych konsultacji
psychologicznych, w tym z 5 600 konsultacji skorzystali weterani misji poza granicami
państwa. Dla rodzin uczestników misji zrealizowano 440 przedsięwzięć indywidualnych
i grupowych. W Polskim Kontyngencie Wojskowym w Afganistanie w 2012 r. przebywało
łącznie 11 psychologów, którzy udzielili ok. 5 000 konsultacji.
Zadanie 1.4.5. Realizacja programu psychoprofilaktycznego dla funkcjonariuszy służb
mundurowych.
Zorganizowane zostały turnusy antystresowe na bazie SP ZOZ Sanatoriów Uzdrowiskowych
MSW dla czynnych zawodowo funkcjonariuszy i pracowników cywilnych służb podległych,
tj. Policji, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej.
Uczestnikami turnusów były osoby po przeżytych traumach, w związku z wykonywanymi
obowiązkami służbowymi lub po trudnych przeżyciach osobistych. W 2012 r. zorganizowano
13 turnusów dla 119 funkcjonariuszy.
Ponadto, należy wskazać, że SP ZOZ MSW w swoich strukturach posiadają oddziały
psychiatryczne (udzielające świadczeń w trybie stacjonarnym i ambulatoryjnym)
oraz poradnie zdrowia psychicznego.
W 2012 r. struktura komórek przedstawiała się następująco:
23
Oddziały:
1. leczenia zaburzeń nerwicowych – 4 oddziały, liczba leczonych - 3 000 osób,
2. psychiatryczny – liczba leczonych - 327,
3. dzienny zaburzeń nerwicowych – 3 oddziały, liczba leczonych - 577,
4. dzienny psychiatryczny – 3 oddziały, liczba leczonych - 1 039,
5. dzienny psychiatryczny rehabilitacyjny – 2 oddziały, liczba leczonych - 123.
Poradnie:
1. zdrowia psychicznego – 18 poradni, liczba udzielonych porad - 207 291,
2. leczenia uzależnień – 5 poradni, liczba udzielonych porad - 17 055,
3. leczenia nerwic – liczba udzielonych porad - 1 128,
4. psychologiczna – 5 poradni, liczba udzielonych porad - 8 326,
5. psychogeriatryczna – liczba udzielonych porad - 5 383.
Cel główny: 2. Zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej
i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych
do życia w środowisku rodzinnym i społecznym.
Cel szczegółowy: 2.1. Upowszechnienie środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki
zdrowotnej.
Zadanie 2.1.1. Opracowanie i wdrażanie systemu finansowania świadczeń zdrowotnych
uwzględniającego specyfikę środowiskowego modelu opieki i promującego jego rozwój.
W 2012 r. Narodowy Fundusz Zdrowia zrealizował zadanie w części dotyczącej
promowania rozwoju środowiskowego modelu opieki poprzez zwiększanie środków
na finansowanie świadczeń opieki psychiatrycznej udzielanych w zakresie leczenia
środowiskowego, jak również uznając zawieranie umów w przedmiotowym zakresie jako
priorytet. W 2012 r. na finansowanie przedmiotowych świadczeń przeznaczono o 40,7%
więcej środków niż w 2011 r. Efektem zwiększenia środków finansowych w 2012 r. było
zawarcie umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w zakresie leczenia
środowiskowego z 106 świadczeniodawcami, tj. o 46 więcej niż 2011 r.
W stosunku do 2011 r. liczba świadczeniodawców realizujących świadczenia
w przedmiotowym zakresie wzrosła o ok. 76%.
Zadanie 2.1.2. Zwiększanie nakładów na świadczenia zdrowotne z zakresu opieki
psychiatrycznej i leczenia uzależnień stosownie do potrzeb i rozwoju świadczeń zdrowotnych.
Narodowy Fundusz Zdrowia zwiększył w 2012 r. środki przeznaczone na finansowanie
świadczeń opieki zdrowotnej z 1 994 245 736 zł w 2011 r. do 2 135 308 535 zł w 2012 r.,
tj. o 7,07%. Tym samym nakłady na świadczenia psychiatrycznej opieki zdrowotnej
per capita wzrosły z 51,88 zł w 2011 r. do 55,58 zł w 2012 r., tj. o 7,13%.
Powyższe wartości rozliczonych świadczeń w 2011 r. i 2012 r. zostały opracowane
na podstawie danych pochodzących z systemu informatycznego Narodowego Funduszu
Zdrowia. Z uwagi na cywilnoprawny charakter stosunku umownego łączącego Fundusz
ze świadczeniodawcami oraz ze względu na przyporządkowywanie informacji o kosztach
świadczeń opieki zdrowotnej do okresu ich realizacji, powyższe dane różniły się
od zawartych w sprawozdaniach finansowych. Natomiast dane prezentowane
w sprawozdaniach z wykonania planu finansowego NFZ za 2011 r. i 2012 r., wynikały
z ksiąg rachunkowych, które „zamyka się” zgodnie z przepisami ustawy z dnia 29 września
24
1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2013 r. poz. 330 i 613), w określonych terminach, tak więc
nie podlegały one zmianom w terminach późniejszych. Ponadto, ww. dane w omawianych
sprawozdaniach finansowych w odniesieniu do kosztów świadczeń opieki zdrowotnej
obejmowały dane wynikające z rachunków, not księgowych oraz danych obejmujących bierne
rozliczenia międzyokresowe kosztów. Dodatkowo w sprawozdaniach finansowych, korekty
kosztów świadczeń opieki zdrowotnej otrzymane po zamknięciu ksiąg rachunkowych za dany
rok, z reguły prezentowane są w pozycji „koszty świadczeń z lat ubiegłych”.
Zadanie 2.1.2. Realizacja programu zwiększenia dostępności i zmniejszenia nierówności
w dostępie do różnych form psychiatrycznej opieki zdrowotnej w województwie.
Realizacja Programu była podejmowana w 3 województwach: mazowieckim, świętokrzyskim
i zachodniopomorskim. Programami zostało objętych łącznie 45 podmiotów leczniczych,
w tym 32 placówki leczenia ambulatoryjnego i 11 zespołów leczenia środowiskowego.
W ww. województwach funkcjonowały podmioty lecznicze, które na podstawie umów
zawartych z NFZ zapewniały udzielanie świadczeń psychiatrycznej opieki zdrowotnej
w sposób ciągły.
Zadanie 2.1.2. Realizacja programu zwiększenia dostępności i zmniejszenia nierówności
w dostępie do różnych form psychiatrycznej opieki zdrowotnej w powiecie lub gminie.
W 20 gminach rozpoczęła się realizacja programów zwiększenia dostępności i zmniejszenia
nierówności w dostępie do różnych form psychiatrycznej opieki zdrowotnej, co stanowi 1,3%.
Tak niski wskaźnik realizacji wynika ze zbyt małej skali zjawiska związanej z zaburzeniami
zdrowia psychicznego na terenie gmin, braku kadry oraz środków finansowych na realizację
przedmiotowych celów. Zgodnie z przekazanymi informacjami część gmin opracowała
program na kolejny rok lub była w 2012 r. w trakcie jego opracowania.
Cel szczegółowy: 2.2. Upowszechnienie zróżnicowanych form pomocy i oparcia
społecznego.
Zadanie 2.2.2. Przygotowanie programu wspierania jednostek samorządu terytorialnego
i innych podmiotów pomocy społecznej w zakresie poszerzania, zróżnicowania
i unowocześniania pomocy i oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi,
w zakresie pomocy: bytowej, mieszkaniowej, stacjonarnej, samopomocy środowiskowej.
Minister Pracy i Polityki Społecznej zrealizował program „Oparcie społeczne dla osób
z zaburzeniami psychicznymi”. Celem programu jest umożliwienie osobom z zaburzeniami
psychicznymi - zwłaszcza osobom przewlekle psychicznie chorym i upośledzonym
umysłowo, a także ich rodzinom, przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie
są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości.
W związku z tym, że pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny znajdujące się w szczególnie
trudnej sytuacji życiowej i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności
człowieka, a także w związku z potrzebą respektowania konstytucyjnej zasady pomocniczości
państwa, która ma umacniać uprawnienia obywateli i ich wspólnot w ramach ww. programu
udzielono dotacji na realizację projektów związanych z organizowaniem i funkcjonowaniem
w ramach pomocy społecznej różnych ofert oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami
psychicznymi.
Wpłynęło 318 projektów z zakresu organizacji i funkcjonowania sieci oparcia społecznego
dla osób z zaburzeniami psychicznymi na kwotę 15,6 mln zł. Rozdysponowano kwotę
3 mln zł (ok. 19,2%). Sposób realizacji zadań wynikał z projektów przedstawionych
do konkursu.
25
Cele osiągnięte w wyniku realizacji tych projektów to:
1. empowerment, rozumiany jako uwalnianie z ograniczeń wolitywnych przez
upodmiotowienie osób z zaburzeniami psychicznymi, służący m.in. profilaktyce ich
marginalizacji i wykluczeniu społecznemu,
2. umacnianie samopomocy osób z zaburzeniami psychicznymi i ich rodzin,
3. różne formy wsparcia, zwłaszcza te, które zmierzają do aktywizacji i usamodzielniania
osób z zaburzeniami psychicznymi.
Ponadto wsparto dobre praktyki i modele wspierania osób z zaburzeniami psychicznymi,
zwłaszcza te, które:
1. były potrzebnym im oparciem społecznym, w tym w formie usług świadczonych na rzecz
tych osób przez jednostki organizacyjne służb pomocy społecznej oraz zatrudnienia
- celem tworzenia sieci optymalnych ofert wsparcia,
2. przyczyniły się do usprawnienia funkcjonowania tych osób w ich środowisku społecznym,
a także w instytucjach zapewniających im wsparcie,
3. wspierały integrację społeczną osób z zaburzeniami psychicznymi, głównie przez naukę
kompetencji umożliwiających pełnienie ról społecznych i osiąganie pozycji społecznej
dostępnej osobom sprawnym, a także przez zmianę istniejących stereotypów dotyczących
oceny „przydatności społecznej” osób chorych psychicznie.
W ramach uruchomionych środków, dotację na wsparcie realizacji projektów z zakresu
organizacji i funkcjonowania sieci oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami
psychicznymi otrzymało 61 podmiotów, wyłonionych w drodze konkursu ofert. Projekty
te miały na celu przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych osób z zaburzeniami
psychicznymi i ich rodzin poprzez wspieranie ich wysiłków zmierzających do zaspokojenia
niezbędnych potrzeb oraz umożliwienie im życia w warunkach odpowiadających godności
człowieka, a także wspieranie organizacji i różnych form pomocy społecznej. Średnia kwota
wsparcia jednego projektu wyniosła 49 000 zł. Szacuje się, iż beneficjentami projektów było
ok. 3 000 osób.
W efekcie realizacji programu „Oparcie społeczne dla osób z zaburzeniami psychicznymi”:
1. podjęto szereg działań zmierzających do zapewnienia osobom z zaburzeniami
psychicznymi wsparcia zmierzającego do poprawy ich kompetencji społecznych,
a także umożliwiającego im powrót na chroniony i otwarty rynek pracy,
2. promowano i rozwijano aktywne formy spędzania czasu wolnego przez osoby
z zaburzeniami psychicznymi,
3. umożliwiono osobom z zaburzeniami psychicznymi dostęp do różnych form arteterapii,
4. zapewniono dostęp do różnego rodzaju form poradnictwa,
5. poprawiono dostępność do wsparcia zapewnianego w formie działalności klubowej,
w tym zajęciach terapii zajęciowej.
Minister Pracy i Polityki Społecznej corocznie ze środków rezerwy celowej budżetu państwa
wspiera zadania dotyczące budowania docelowej sieci ośrodków wsparcia dla osób
z zaburzeniami psychicznymi. W 2012 r. do Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej
wpłynęły 423 wnioski dotyczące finansowania zadań w ośrodkach wsparcia dla osób
z zaburzeniami psychicznymi, które zgłosiły potrzeby na kwotę 73 588 564 zł. Na zadania
związane z rozwojem sieci ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi
przyznano środki w wysokości 30 mln zł, w tym 16 260 862 zł na zadania inwestycyjne
w tych ośrodkach. Przyznane środki pozwoliły na sfinansowanie 300 zadań, w tym
utworzenie 1 057 nowych miejsc w już istniejących lub nowych środowiskowych domach
samopomocy. Powstało 16 nowych Środowiskowych Domów Samopomocy.
26
Zadanie 2.2.2. Realizacja wojewódzkiego programu poszerzenia, zróżnicowania
i unowocześniania pomocy i oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi
w zakresie pomocy: bytowej, mieszkaniowej, stacjonarnej, samopomocy środowiskowej.
Realizacja wojewódzkiego programu poszerzenia, zróżnicowania i unowocześnienia pomocy
i oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi rozpoczęła się w dwóch
województwach: lubelskim (grudzień 2011 r.) oraz w mazowieckim (marzec 2012 r.).
Programami objęto odpowiednio 881 i 24 923 osób.
W ramach prowadzonych działań w niniejszym zakresie w 2012 r. w województwie
mazowieckim działaniami objęto 177 przedstawicieli instytucji pomocy i aktywnej integracji,
działających na rzecz osób z zaburzeniami psychicznymi. W ramach projektów
realizowanych przez organizacje pozarządowe ze środków Państwowego Funduszu
Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych objęto wsparciem 704 osoby niepełnosprawne, w tym
z zaburzeniami psychicznymi. Wzmocniono umiejętności 60 przedstawicieli podmiotów
działających na rzecz osób z zaburzeniami psychicznymi w zakresie budowania
i funkcjonowania koalicji osób, instytucji i realizacji programów oparcia społecznego
dla osób z zaburzeniami psychicznymi, ze szczególnym uwzględnieniem tworzenia sieci
powiązań pomiędzy obszarem ochrony zdrowia oraz pomocy społecznej. Umożliwiono
wymianę doświadczeń oraz promowanie nowych rozwiązań, w szczególności poprzez
organizację seminarium dla 117 przedstawicieli pomocy stacjonarnej dla osób starszych
i niepełnosprawnych, w tym z zaburzeniami psychicznymi. Upowszechniano i promowano
podmioty i instytucje niosące pomoc osobom doświadczającym przemocy, będącym
w sytuacji kryzysowej i mającym zaburzenia psychiczne.
Zadanie 2.2.3. Wspieranie finansowe samopomocowych projektów organizacji
pozarządowych służących rozwojowi form oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami
psychicznymi.
W 6 województwach: mazowieckim, warmińsko-mazurskim, lubelskim, dolnośląskim,
zachodniopomorskim, łódzkim, wspierano finansowo samopomocowe projekty organizacji
pozarządowych służących rozwojowi form oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami
psychicznymi. Łącznie wsparto 18 projektów.
Zadanie 2.2.3. Monitorowanie realizacji programu wspierania jednostek samorządu
terytorialnego i innych podmiotów pomocy społecznej w zakresie poszerzania, zróżnicowania
i unowocześniania pomocy i oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi,
w zakresie pomocy: bytowej, mieszkaniowej, stacjonarnej, samopomocy środowiskowej.
Corocznie zbierane są dane statystyczne w zakresie pomocy społecznej MPIPS-03
obejmujące informacje w zakresie zatrudnienia w jednostkach organizacyjnych pomocy
społecznej, udzielonych świadczeń - zadania zlecone gminom i MPIPS-05 zawierające
informacje o gminnych, ponadgminnych i środowiskowych domach pomocy społecznej.
W wielu przypadkach dane te nie odnoszą się wprost do kategorii osób z zaburzeniami
psychicznymi, ponieważ jest to jedna z wielu kategorii osób uprawnionych do świadczeń
pomocy społecznej.
Zadanie 2.2.4. Zapewnienie ciągłości wsparcia finansowego projektom pozarządowym
realizującym takie formy oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi, które
wymagają działania ciągłego.
W ramach zadania 12,8% powiatów zapewniło łącznie 40 projektom ciągłość
wsparcia finansowego. Wsparcie to było zapewniane na podstawie przepisów ustawy
z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Jednocześnie
27
finansowanie było zagwarantowane przez cały okres trwania projektów.
Zadanie 2.2.4. Współpraca z pozarządowymi organizacjami samopomocowymi
realizującymi zróżnicowane formy oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami
psychicznymi, które wymagają działania ciągłego.
W 2012 r. podjęto współpracę w ww. zakresie w 5 województwach, tj. mazowieckim,
warmińsko-mazurskim, lubelskim, dolnośląskim, kujawsko-pomorskim.
Odpowiednio współpraca została podjęta z:
1. 1 - 8 organizacjami samopomocowymi - łącznie 4 województwa,
2. 14 organizacjami samopomocowymi - województwo warmińsko-mazurskie.
W większości podejmowano działania o charakterze konsultacyjnym z podmiotami
realizującymi zróżnicowane formy oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami
psychicznymi oraz zapewniono wspieranie finansowe działań prowadzonych przez powyższe
organizacje.
Zadanie 2.2.5. Zwiększenie udziału zagadnień pomocy osobom z zaburzeniami
psychicznymi w działalności powiatowych centrów pomocy rodzinie.
W ramach realizacji zadania polegającego na zwiększeniu udziału zagadnień pomocy osobom
z zaburzeniami psychicznymi w działalności Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie
podjęto działania w 56 powiatach, tj. w 18% jednostek, z czego w 20 powiatach realizacja
przypadła na I kwartał roku. Wysokość nakładów finansowych poniesionych na pomoc
osobom z zaburzeniami psychicznymi w ogólnych wydatkach Powiatowych Centrów Pomocy
Rodzinie, wyniosła od 100 do 49 233 888 zł.
Cel szczegółowy: 2.3. Aktywizacja zawodowa osób z zaburzeniami psychicznymi.
Zadanie 2.3.2. Zwiększenie dostępności rehabilitacji zawodowej, organizacja poradnictwa
zawodowego i szkoleń zawodowych dla osób z zaburzeniami psychicznymi.
W okresie od 01.06.2011 r. do dnia 30.04.2013 r. zrealizowany był w ramach Programu
Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet I - Zatrudnienie i integracja społeczna, Działanie 1.3
Ogólnopolskie programy integracji i aktywizacji zawodowej, Poddziałanie 1.3.6., projekt
„Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy II”.
Przedsięwzięcie to miało zasięg ogólnopolski i było wdrażane przez Państwowy Fundusz
Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, pełniący w projekcie funkcję Lidera, w partnerstwie
z ośmioma organizacjami. W ramach projektu, wsparciem objętych zostało 680 osób
z zaburzeniami psychicznymi oraz 520 osób z ich najbliższego otoczenia.
Cele szczegółowe projektu:
1. zapewnienie wsparcia we wchodzeniu i funkcjonowaniu na rynku pracy poprzez diagnozę
sytuacji społecznej i zawodowej, opracowanie indywidualnych planów działania
z indywidualną ścieżką zawodową, zapewnienie wsparcia specjalistycznego
i psychologicznego, podniesienie kompetencji miękkich, społecznych i zawodowych,
określenie ścieżki rozwoju zawodowego oraz zapewnienie staży,
2. wzmocnienie osób z najbliższego otoczenia osób z zaburzeniami psychicznymi poprzez
ujednolicenie i upowszechnienie standardu funkcjonowania i współpracy w ramach
systemu wsparcia tych osób,
3. stworzenie bazy pracodawców chętnych do współpracy.
Zgodnie z ustawą z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721, z późn. zm.),
pracodawcy otrzymują zwiększone dofinansowanie ze środków Państwowego
28
Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, zwanego dalej PFRON do wynagrodzenia
m.in. pracowników niepełnosprawnych, u których orzeczono chorobę psychiczną.
Jednocześnie na gruncie przepisów przywołanej wyżej ustawy, zakłady pracy chronionej są
uprawnione do uzyskania zwolnień podatkowych i od opłat publicznoprawnych w przypadku
zatrudnienia m.in. co najmniej 30 % osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi.
Dodatkowo istnieje możliwość obniżenia wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych,
od którego zależy obowiązek dokonywania wpłat na PFRON, w przypadku zatrudniania osób
niepełnosprawnych, u których stwierdzono przewlekłe choroby psychiczne.
Program „Aktywne Formy Przeciwdziałania Wykluczeniu Społecznemu” realizowany jest
od 2011 r. do 2015 r. poprzez ogłaszanie konkursów, których celem jest realizacja
następujących założeń:
1. wzmocnienie tendencji do tworzenia lokalnych partnerstw na rzecz organizowania
na obszarze gmin przedsięwzięć wykorzystujących aktywne formy pomocy,
2. wzmocnienie współpracy pomiędzy ośrodkami pomocy społecznej, urzędami pracy,
podmiotami usług reintegracji społecznej i zawodowej Centrów i Klubów Integracji
Społecznej a lokalnymi przedsiębiorcami,
3. stworzenie ogólnopolskiej platformy współpracy i konsultacji Ministra Pracy
i Polityki Społecznej z podmiotami realizującymi zadania wynikające z ustawy
o zatrudnieniu socjalnym,
4. stworzenie ogólnopolskiej platformy prezentowania oraz promowania dobrych praktyk
aktywnych form pomocy.
W ramach Programu ogłaszany jest corocznie konkurs skierowany do instytucji tworzących
Centra i Kluby Integracji Społecznej pn. „Podmiot zatrudnienia socjalnego partnerem
Ośrodka Pomocy Społecznej i Powiatowego Urzędu Pracy w realizacji kontraktów
socjalnych”. Kwota przeznaczona na realizację konkursu wynosi 1 400 000 zł rocznie.
W 2012 r. do otrzymania dotacji zakwalifikowało się 17 podmiotów. Uczestnikami zajęć
w Centrach i Klubach Integracji Społecznej mogły być między innymi osoby chore
psychicznie, które podlegają wykluczeniu społecznemu i nie są w stanie własnym staraniem
zaspokoić swoich podstawowych potrzeb, a znajdują się w sytuacji powodującej ubóstwo
oraz uniemożliwiającej lub ograniczającej uczestnictwo w życiu zawodowym, społecznym
i rodzinnym. Na koniec 2012 r. w Polsce w rejestrach wojewodów figurowały 94 Centra
Integracji Społecznej i 122 Kluby Integracji Społecznej. W 2012 r. 57 osób chorych
psychicznie rozpoczęło zajęcia w Centrach Integracji Społecznej, 61 osób chorych
psychicznie uczestniczyło w zajęciach, a 32 osoby ukończyły zajęcia.
Zadanie 2.3.2. Realizacja lokalnego programu rozwoju zróżnicowanych form wspieranego
zatrudnienia i przedsiębiorczości społecznej dostosowanych do potrzeb osób z zaburzeniami
psychicznymi.
Realizacja wojewódzkiego programu rozwoju zróżnicowanych form wspieranego
zatrudnienia i przedsiębiorczości społecznej została rozpoczęta w 2 województwach.
Według deklaracji podmiotów, realizacja rozpoczęła się w styczniu i czerwcu.
W sumie programami zostało objętych łącznie 438 pracodawców oraz 456 osób
bezrobotnych. W ramach działań podjętych w zakresie realizacji programu powstało
18 nowych miejsc pracy, dostosowanych do potrzeb osób z zaburzeniami psychicznymi.
Jednocześnie 42 osoby z zaburzeniami psychicznymi nawiązały stosunek pracy.
29
Zadanie 2.3.3. Zwiększanie dostępności rehabilitacji zawodowej, organizacja poradnictwa
zawodowego i szkoleń zawodowych dla osób z zaburzeniami psychicznymi.
W 125 powiatach, tj. 17%, przystąpiono do realizacji zadania, mającego na celu zwiększenie
dostępności rehabilitacji zawodowej, organizacji poradnictwa i szkoleń zawodowych dla osób
z zaburzeniami psychicznymi. W 79 powiatach (25%) realizacja programów rozpoczęła się
w I kwartale 2012 r. Programy skierowane były do osób bezrobotnych, poszukujących pracy,
z orzeczonym stopniem niepełnosprawności z tytułu zaburzeń psychicznych oraz
do pracodawców deklarujących możliwość zatrudnienia osób niepełnosprawnych.
Przeprowadzono 104 szkolenia zawodowe, w których uczestniczyło łącznie 752 osób.
Udzielono 4 259 porad zawodowych, które objęły 2 725 osób.
Kształceniem zawodowym objęto 430 osób a pośrednictwem pracy objęto 4 714 osób.
W warsztatach terapii zajęciowej uczestniczyły 1 964 osoby. W 56 powiatach (44%) środki
na realizację zadania pochodziły z budżetów własnych jednostek.
Zadanie 2.3.4. Prowadzenie kampanii szkoleniowo-informacyjnej
do pracodawców promującej zatrudnianie osób z zaburzeniami psychicznymi.
adresowanej
Realizacja kampanii szkoleniowo-informacyjnej rozpoczęła się w województwie
świętokrzyskim. Kampania była realizowana poprzez:
1. informowanie pracodawców (podczas wizyt pośredników pracy, na targach i giełdach
pracy) o korzyściach wynikających z zatrudnienia osób niepełnosprawnych z zaburzeniami
psychicznymi,
2. opracowanie, druk oraz dystrybucja przez Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach
materiałów informacyjnych dot. ww. zagadnień na terenie województwa świętokrzyskiego,
3. opracowanie zakładki na stronie internetowej Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Kielcach
dotyczącej sytuacji osób doświadczających kryzysów zdrowia psychicznego na rynku
pracy oraz korzyści wynikających z zatrudniania tych osób, zarówno dla pracodawców,
jak i dla samych zainteresowanych,
4. prowadzenie szkoleń dla kadry powiatowych urzędów pracy mających na celu poszerzenie
wiedzy w zakresie obsługi klientów o szczególnych potrzebach spowodowanych
występowaniem zaburzeń zdrowia psychicznego.
Zadanie 2.3.6. Zwiększenie udziału zagadnień zatrudnienia osób z zaburzeniami
psychicznymi w działalności powiatowych urzędów pracy.
Do realizacji zadania, mającego na celu zwiększenie udziału zagadnień zatrudniania osób
z zaburzeniami psychicznymi w działalności Powiatowych Urzędów Pracy przystąpiło
97 powiatów, tj. 31% podmiotów. W ramach realizacji zadania, w powiatowych urzędach
pracy, organizowano poradnictwo dla osób bezrobotnych/poszukujących pracy, w tym
dla osób z zaburzeniami psychicznymi i upośledzeniem umysłowym, organizowano staże
i szkolenia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, w celu nabycia przez nie praktycznych
umiejętności w miejscu pracy, jak również organizowano spotkania z pracodawcami, podczas
których przedstawiane były dobre praktyki z zakresu aktywizacji zawodowej osób
niepełnosprawnych. Ponadto organizowano zajęcia aktywizacyjne o tematyce dostosowanej
do potrzeb osób z zaburzeniami psychicznymi, zachęcano pracodawców do zatrudniania osób
z zaburzeniami psychicznym. Dla przykładu Powiatowy Urząd Pracy w Płocku
współorganizował z Polską Organizacją Pracodawców Osób Niepełnosprawnych bezpłatne
szkolenie dla pracodawców z otwartego rynku pracy, którego celem była promocja
i szerzenie wiedzy na temat zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Jednocześnie
w Powiatowym Urzędzie Pracy w Bielsku-Białej wszystkie zarejestrowane osoby
z zaburzeniami psychicznymi były objęte pośrednictwem pracy (189), poradnictwem
30
zawodowym (16), informacją zawodową (15), szkoleniami (3 osoby), pomocą w aktywnym
poszukiwaniu pracy (9 osób uczestniczyło w zajęciach aktywizacyjnych). W wyniku działań
PUP 41 osób podjęło zatrudnienie, w tym 2 osoby na subsydiowanych miejscach pracy
(za skierowaniem z PUP), skierowano 6 osób z czego 3 podjęły staż, jedna osoba otrzymała
środki na podjęcie działalności gospodarczej.
W następstwie działań prowadzonych przez powiatowe urzędy pracy, zatrudnienie znalazło
łącznie 784 osób. W 11 powiatach, w wyniku prowadzonych działań, żadnej osobie nie udało
się nawiązać stosunku pracy. Osoby z zaburzeniami psychicznymi częściej niż w 2011 r.
dostawały skierowania do pracy, w wyniku czego zwiększyła się ilość osób w tej grupie,
które podjęły zatrudnienie. Zwiększyła się również liczba kontaktów z pracodawcami
podejmowanych w celu zatrudnienia osób z zaburzeniami psychicznymi.
Środki na realizację zadania pochodziły z PFRON (17%), Unii Europejskiej (11%)
oraz z budżetów własnych jednostek (10%).
Zadanie 2.4.3. Realizacja, koordynowanie i monitorowanie regionalnego programu ochrony
zdrowia psychicznego.
Na terenie 8 województw: lubelskie, świętokrzyskie, podkarpackie, opolskie, lubuskie,
zachodniopomorskie, pomorskie, kujawsko-pomorskie został opracowany regionalny
program ochrony zdrowia psychicznego. Programy powstały w III oraz IV kwartale 2012 r.
W 5 podmiotach opracowany program uwzględniał harmonogram realizacji działań
Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Regionalne programy uwzględniały
również ustalone przez województwo priorytety promocji zdrowia psychicznego.
Programy zakładają, iż realizacja części zadań odbywać się będzie w ramach programów
zdrowotnych.
Zadanie 2.4.3. Realizacja, koordynowanie i monitorowanie lokalnego programu ochrony
zdrowia psychicznego.
W 78 gminach zespół prowadził działania mające na celu koordynację i monitorowanie
realizacji zadań wynikających z Programu. Liczba posiedzeń zespołów koordynujących
oscylowała w liczbie jednego lub dwóch spotkań.
Zadanie 2.4.4. Przygotowanie aktualizowanego corocznie przewodnika informującego
o dostępnych formach opieki zdrowotnej i pomocy społecznej i aktywizacji zawodowej
dla osób z zaburzeniami psychicznymi.
Przewodniki informacyjne zostały przygotowane w 5 województwach (mazowieckim,
dolnośląskim, łódzkim, lubuskim i zachodniopomorskim) i opublikowane w nakładzie 100,
500 oraz 700 egzemplarzy. Przewodniki były dostępne w placówkach ochrony zdrowia
i placówkach pomocy społecznej oraz w wersji elektronicznej.
Na terenie gmin i powiatów przewodniki zostały opublikowane w nakładzie
do 5 000 egzemplarzy i były dostępne na terenie urzędów gmin, poradniach psychologicznopedagogicznych, szkołach oraz w placówkach ochrony zdrowia i placówkach pomocy
społecznej.
31
Rozdział II
Nakłady finansowe przeznaczone na realizację Programu
Podstawowe źródła finansowania zadań Programu to przede wszystkim:
1. własne środki finansowe realizatorów,
2. środki budżetu państwa przeznaczone na realizację Programu,
3. środki PFRON,
4. inne środki.
Minister Zdrowia
W zakresie kwoty zaplanowanej na realizację zadań resort zdrowia zaplanował w budżecie
kwotę w wysokości 53 800 zł, z czego wydatkował na:
1. przeprowadzenie badania ankietowego – 28 850 zł,
2. zakup materiałów promocyjnych NPOZP oraz publikację z zakresu ochrony zdrowia
psychicznego – 5 000 zł,
3. przygotowanie projektów i inicjujących pakietów materiałów do przeprowadzenia
kampanii informacyjno-edukacyjnej w województwach i większych miastach, zgodnie
z opracowaną w 2011 r. kreacją kampanii „Co czwarty z nas” – 19 950 zł.
Minister Edukacji Narodowej
Wydatki MEN przeznaczone na realizację zadań publicznych przedstawiały się następująco:
1. realizacja zadania pn. „ŻyjMy z PASJĄ Projekty wspierające rozwijanie aktywności
własnej dziecka, wychowanie w partnerstwie, wzajemny szacunek i akceptację"
– 1 237 849 zł
2. realizacja zadania pod nazwą: „Edukacja włączająca w kształceniu uczniów ze specjalnymi
potrzebami edukacyjnymi w szkołach ogólnodostępnych, z oddziałami integracyjnymi
i integracyjnych" – 1 518 261 zł.
Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Na realizację 311 projektów badawczych z zakresu zdrowia psychicznego ze środków
budżetowych wydatkowano kwotę w wysokości 26 616 000 zł.
Minister Obrony Narodowej
W ramach prowadzonych zadań koszty poniesione przez MON oraz podległe służby
przedstawiały się następująco:
1. realizacja programów promocji zdrowia psychicznego w podległych służbach
– 78 000 zł,
2. realizacja
programów
zapobiegania
zaburzeniom
związanym
ze
stresem
i zaburzeniom nastroju w populacji żołnierzy – 28 387 857 zł,
3. przygotowywanie szkoleń dla psychologów wraz z zakupem narzędzi diagnostycznych
i wydawnictw specjalistycznych – 315 699 zł.
Minister Pracy i Polityki Społecznej
Minister Pracy i Polityki Społecznej z przyznanych środków w wysokości 30 mln zł
wydatkował 16 260 862 zł na zadania związane z rozwojem sieci ośrodków wsparcia dla osób
z zaburzeniami psychicznymi oraz na zadania inwestycyjne w tych ośrodkach. Przyznane
środki pozwoliły na sfinansowanie 300 zadań, w tym utworzenie 1 057 nowych miejsc w już
istniejących lub nowych środowiskowych domach samopomocy.
W ramach projektu „Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy II”
w 2012 r. na jego realizację wydatkowano kwotę 3 220 915 zł, z czego budżet projektu
wynosił 6 100 905 zł.
32
Minister Spraw Wewnętrznych
Wysokość środków wydatkowanych na realizację zadań w ramach Programu
wyniosła 168 266 zł, w tym 83 300 zł wydatkowano na turnusy antystresowe. Były to środki
wydatkowane z budżetu MSW w części 42 - sprawy wewnętrzne.
Jednostki samorządu terytorialnego
Województwa
Całkowite koszty na realizację zadań wynikających z Programu w województwach wynosiły:
1) 2 140 637 – 8 297 020 - 3 województwa,
2) 104 860 – 869 210 - 5 województw,
3) do 78 500 - 2 województwa.
W 2012 r. średnia poniesionych kosztów przez województwa stanowiła kwotę w wysokości
1 696 660 zł.
Powiaty
Koszty związane z realizacją zadań wynikających z Programu wynosiły:
1) 1 020 921 – 3 137 969 - 19 powiatów,
2) 105 216 – 591 406 - 27 powiatów,
3) 1 062 – 99 876 - 48 powiatów,
4) do 1 000 - 5 powiatów.
W 2012 r. średnia
w wysokości 482 427 zł.
poniesionych
kosztów
przez
powiaty
stanowiła
kwotę
Gminy
Poniesione przez gminy koszty na realizację zadań wynikających z Programu wynosiły:
1) 1 029 183 – 3 189 900 - 10 gmin,
2) 120 000 – 898 000 - 32 gminy,
3) 10 062 – 106 317 - 66 gmin,
4) 1 026 – 10 000 - 58 gmin,
5) do 1 000 - 21 gmin.
Średnia poniesionych kosztów przez gminy na realizację Programu stanowiła kwotę
wysokości 181 176 w zł.
33
Rozdział III
Podsumowanie realizacji Programu
Rok 2012 był drugim rokiem sprawozdawczym z realizacji zadań wynikających
z założeń Programu.
Sprawozdania z realizacji Programu złożyły wszystkie instytucje szczebla centralnego,
spośród jednostek samorządu terytorialnego, sprawozdania złożyło 14 z 16 województw,
oprócz województwa małopolskiego i wielkopolskiego, natomiast na szczeblu powiatów
312 z 314, wszystkie miasta na prawach powiatu oraz 62 % gmin (1 561 z 2 479).
W zakresie realizacji Programu przez resorty i jednostki samorządu terytorialnego
podejmowano działania zmierzające do poprawy:
1. dostępności osób z zaburzeniami psychicznymi do różnych ofert oparcia społecznego
organizowanego w ramach pomocy społecznej,
2. udzielenia wsparcia rodzinom osób z zaburzeniami psychicznymi w pełnieniu przez nie
funkcji związanych z opieką zapewnianą niepełnosprawnym członkom rodzin,
3. doskonalenia zawodowego nauczycieli z zakresu wiedzy dotyczącej specyficznych
trudności dzieci i młodzieży wynikających z problemów psychicznych, tj. zaburzeń
zachowania, zaburzeń odżywiania, zaburzeń lękowo-depresyjnych, depresji, przemocy
czy uzależnień,
4. integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi, głównie przez wyposażanie tych
osób w kompetencje umożliwiające pełnienie ról społecznych i osiąganie pozycji
społecznych dostępnych osobom sprawnym. Ponadto działania te wpłyną pozytywnie
na zmianę postrzegania osób przewlekle psychicznie chorych i upośledzonych umysłowo,
5. dostępności do pomocy psychologicznej i programów terapeutycznych odpowiednich
do potrzeb wynikających z istniejących zaburzeń oraz potrzeb terapeutycznych,
6. poziomu wiedzy i świadomości społeczności lokalnej na temat zaburzeń psychicznych
oraz możliwości skutecznego ich leczenia.
34
Download