Charakterystyka wad postawy ciała
advertisement
1 Danuta Wiśniewska nauczyciel nauczania zintegrowanego Szkoła Podstawowa w Bieńkówce Charakterystyka wad postawy ciała W celu zdefiniowania pojęcia wady postawy ciała należy najpierw określić postawę prawidłową. J. Nowotny stwierdza, że prawidłowa postawa ciała powinna: zapewniać zrównoważenie i stabilność ciała stanowić dogodną pozycję wyjściową do różnych ruchów zapewnić dużą stabilność statyczno – dynamiczną nie zaburzać czynności narządów wewnętrznych spełniać wymogi estetyczne i psychologiczne. Opisując bardziej szczegółowo prawidłową postawę, T. Kasperczyk wskazuje na pewne cechy, które przyjmuje się za charakterystyczne dla danej postawy: 1. proste ustawienie głowy – patrząc z boku, głowa nie powinna być wysunięta do przodu, lecz znajdować się ponad kręgosłupem 2. barki nie są wysunięte do przodu, a łopatki nie odstają od klatki piersiowej 3. kręgosłup ma swoje fizjologiczne wygięcia w płaszczyźnie strzałkowej, a jest prosty w płaszczyźnie czołowej 4. klatka piersiowa jest dobrze wysklepiona, a brzuch płaski 5. miednica prawidłowo podparta na głowach kości udowych 6. proste kończyny dolne. W dobrej postawie poszczególne odcinki ciała zachowują harmonię we wzajemnym ułożeniu, zapewniając płynność ruchów i stabilność podporu z najmniejszym zużyciem energii. Przechodząc do zdefiniowania wady postawy możemy powiedzieć, że przez wadę postawy rozumiemy odchylenie od ogólnie przyjętych cech prawidłowej postawy, właściwej danej kategorii wieku i płci oraz budowy somatycznej. Pojęcie wady postawy (błędu w postawie) nie jest równoznaczne z postawą wadliwą. Wystąpienie jednej czy nawet kilku wad nie musi przekreślać jeszcze postawy prawidłowej. Przez postawę wadliwą rozumiemy taką, w której na skutek wystąpienia wad doszło do deformacji w ukształtowaniu kręgosłupa, klatki piersiowej, miednicy czy kończyn dolnych. Postawę wadliwą charakteryzują więc odchylenia złożone, powodujące zaburzenia w pracy narządu ruchu, a czasem także narządów wewnętrznych. 2 Szybki rozwój współczesnej cywilizacji przynosi z sobą przeobrażenia w środowisku otaczającym dziecko. Tryb jego życia ulega dość istotnej zmianie. Następuje spadek udziału ruchu w życiu codziennym. Zagrożenia występują ze szczególnym nasileniem w tzw. okresach krytycznych: na początku okresu szkolnego podczas skoku wzrostowego. Podstawowe przyczyny kształtowania się wad w tych okresach to: cywilizacyjne zmiany modelu spędzania wolnego czasu (telewizja, video, komputer, itp.) brak ruchu na świeżym powietrzu nie ergonomiczne meble, sprzęt szkolny, ubiór, obuwie niski poziom diagnozowania, profilaktyki i korekcji wad postawy w szkołach, rodzinach, a nawet placówkach opieki zdrowotnej. Te zjawiska wpływają niekorzystnie na prawidłowy rozwój dziecka, powodują obniżenie sprawności fizycznej i odporności psychicznej. Konsekwencją są również odchylenia od prawidłowej postawy ciała. Zasadniczym celem postępowania korekcyjnego jest likwidacja istniejącej wady lub zahamowanie jej rozwoju. U większości dzieci właściwie prowadzone ćwiczenia korekcyjne pozwalają na uzyskanie znacznej poprawy. Poprawę w zakresie korekcji wad postawy najczęściej wyrażają: wzrost pojemności płuc poprawa ruchomości w stawach wyższa siła mięśni posturalnych i ich zdolność do pracy zmniejszenie kąta bocznego kręgosłupa redukcja nadmiernej masy ciała przy otyłości spadek częstości występowania wad postawy ciała i płaskostopia wyrobienie nawyku prawidłowej postawy ciała. Wady kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej Istotą wad kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej jest pogłębienie lub zmniejszenie fizjologicznych wygięć kręgosłupa. Najczęściej występują cztery postacie tych wad: 1. pogłębienie kifozy piersiowej, tzw. plecy okrągłe 2. pogłębienie lordozy lędźwiowej, tzw. plecy wklęsłe 3. pogłębienie kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej, tzw. plecy okrągło – wklęsłe 4. brak fizjologicznych wygięć kręgosłupa, tzw. plecy płaskie. Plecy okrągłe charakteryzują się nadmiernym wygięciem kręgosłupa ku tyłowi. Jeżeli wygięcie to dotyczy piersiowego odcinka kręgosłupa, to taką 3 postać pleców okrągłych określamy jako kifotyczną. Jeżeli cały kręgosłup jest wygięty ku tyłowi, to mówimy o postaci „siedzeniowej” lub o kifozie totalnej. Wada ta charakteryzuje się osłabieniem mięśni grzbietu, wysunięciem do przodu głowy i barków, przykurczem mięśni klatki piersiowej. Funkcja oddechowa klatki piersiowej jest upośledzona. Plecy okrągłe mogą być wrodzone lub nabyte. Plecy okrągłe nabyte mogą powstawać w następstwie takich chorób jak: krzywica, gruźlica, choroba Scheuermanna, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa. Plecy wklęsłe - istota tej wady polega na pogłębieniu lordozy lędźwiowej. Plecy wklęsłe mogą być wrodzone lub nabyte. W praktyce najliczniejszą grupę stanowią przypadki pleców wklęsłych nabytych, będących skutkiem dystonii mięśniowej, czyli zaburzeń równowagi napięć mięśniowych mięśni grzbietu. W tych przypadkach korekcja jest najbardziej potrzebna i skuteczna. Plecy okrągło – wklęsłe charakteryzują się zwiększoną lordozą lędźwiową i zwiększoną kifozą piersiową. Zazwyczaj głowa jest pochylona ku przodowi, a klatka piersiowa spłaszczona. Zmienione ukształtowanie kręgosłupa wpływa na stan mięśni i więzadeł, a mianowicie: mięśnie prostownika grzbietu odcinka piersiowego ulegają rozciągnięciu, a w odcinku lędźwiowym skróceniu. Przykurczowi ulegają również mięśnie obręczy barkowej i klatki piersiowej. Zwiększona lordoza przesuwa narządy jamy brzusznej ku przodowi i pod ich naporem ulegają rozciągnięciu mięśnie brzucha. Osłabione są mięśnie pośladkowe. Plecy płaskie – ta wada charakteryzuje się spłaszczeniem lub brakiem fizjologicznych wygięć kręgosłupa. Brak fizjologicznych krzywizn kręgosłupa powoduje wypadnięcie jego funkcji amortyzacyjnej. Poszczególne elementy kręgosłupa ulegają przeciążeniu i prowadzą do zmian zwyrodnieniowych. Istnieje skłonność do powstawania bocznych skrzywień kręgosłupa. Pojemność i ruchomość klatki piersiowej są upośledzone. Plecy płaskie coraz częściej spotykamy u dzieci i młodzieży. Przyczyny powstawania tej wady lekarze upatrują w pozbawionym ruchu trybie życia. Boczne skrzywienie kręgosłupa (skolioza) Boczne skrzywienie kręgosłupa jest to odchylenie od osi anatomicznej całego kręgosłupa lub jego odcinka w płaszczyźnie czołowej, które pociąga za sobą wtórne zmiany w układzie narządu ruchu, klatce piersiowej i narządach wewnętrznych. W warunkach prawidłowych kręgosłup zachowuje swoją pionową postawę z fizjologicznymi wygięciami przedniotylnymi dzięki wewnętrznej równowadze, na którą składają się elementy bierne i czynne. Do elementów biernych zaliczamy krążki międzykręgowe, które przez swoją elastyczność przeciwdziałają sile ściskającej i rozkładają równomiernie obciążenia na całą 4 powierzchnię kręgów. Mięśnie kręgosłupa i tułowia dzięki harmonijnemu działaniu zapewniają czynne zrównoważenie kręgosłupa w postawie pionowej. Istnieją dwie grupy poglądów na temat przyczyn powstawania skoliozy. Jedni badacze dopatrują się „jądra skoliozy” w kręgach i krążkach międzykręgowych lub więzadłach, a więc w biernym aparacie podpórczym kręgosłupa. Druga grupa badaczy uważa za pierwotne zaburzenia w równowadze mięśniowej. Równowaga mięśniowa może ulec zaburzeniu na skutek zmian w układzie nerwowym. Bez względu na opinie dotyczące patogenezy powstaje niewątpliwy fakt, że pod wpływem zadziałania czynnika etiologicznego następuje zaburzenie wewnętrznej równowagi statyczno – dynamicznej kręgosłupa i jego wyginanie się. Podstawowym elementem skrzywienia jest łukowate wygięcie w jednym kierunku, które nazywamy skrzywieniem pierwotnym. W pierwszej fazie stwierdza się tylko zwężenie krążków międzykręgowych po stronie wklęsłości wygięcia oraz utratę elastyczności. Bardzo szybko dołączają się zmiany strukturalne w kręgach. Pod wpływem działania siły ciężkości i nierównomiernego obciążenia kręgów, przybierają one kształt klinowaty. Równocześnie z wygięciem bocznym następuje obrót (rotacja) i skręcenie (torsja) kręgosłupa wzdłuż jego osi pionowej, w stronę wypukłości łuku skrzywienia. Wskutek skręcenia kręgów żebra przemieszczają się do tyłu po stronie wypukłości, a do przodu po stronie wklęsłości. To wypchnięcie żeber do tyłu powoduje wystąpienie garbu żebrowego. Garb ten szczególnie uwidacznia się przy pochyleniu do przodu. Wygięcie pierwotne zaburza równowagę i statykę tułowia. Tułów przesuwa się bocznie w kierunku wypukłości skrzywienia. Ustrój dąży do zrównoważenia przesuniętego środka ciężkości i dochodzi do reakcji wyrównawczej ze strony ze strony sąsiednich odcinków kręgosłupa oraz mięśni tułowia. Powyżej i poniżej wygięcia pierwotnego powstają wygięcia wtórno – wyrównawcze. Są one skierowane wypukłością w stronę przeciwną niż pierwotne. O ile wygięcia pierwotne są czynnikiem negatywnym, o tyle wygięcia wtórne są niewątpliwie zjawiskiem pozytywnym. Są efektem działania prawa równowagi oraz dążności mięśni kręgosłupa do utrzymania pionowej postawy. Opisanym powyżej zniekształceniom klatki piersiowej towarzyszą zmiany ustawienia łopatek, barków i miednicy. Deformacja kształtu klatki piersiowej powoduje przemieszczenie narządów wewnętrznych, co niekorzystnie odbija się na ich działaniu. Przy dużych skrzywieniach po stronie wypukłej płuco jest tak mocno uciśnięte, że zostaje prawie całkowicie wyłączone z oddychania. Płuco po stronie wklęsłej skrzywienia przejmuje zastępczo funkcję płuca uciśniętego i ulega częściowej rozedmie. W następstwie niewydolności oddechowej dochodzi do przerostu prawej komory serca i zaburzeń w układzie krążenia. Powyższe zmiany w układzie krążeniowo – oddechowym są przyczyną obniżenia ogólnej sprawności fizycznej osób z bocznym skrzywieniem kręgosłupa. Mogą też wystąpić objawy ze strony układu nerwowego. Tak więc 5 boczne skrzywienie kręgosłupa znacznego stopnia nie jest tylko defektem kosmetycznym, ale zaburza prawidłowe funkcjonowanie szeregu układów i narządów człowieka. Podział skolioz Najczęściej spotykanym podziałem jest podział Cobba, który dzieli skoliozy na: czynnościowe strukturalne. Przez skoliozy czynnościowe rozumiemy skoliozy, w których nie stwierdza się utrwalonych zmian w budowie kręgosłupa. Skoliozy strukturalne to skoliozy, w których stwierdzamy utrwalone zmiany. Inny podział : ze względu na lokalizację skrzywienia: skoliozy piersiowe skoliozy lędźwiowe skoliozy szyjne z uwagi na liczbę łuków skrzywienia jednołukowe dwułukowe wielołukowe (maksymalnie 4-łukowe). Wady klatki piersiowej Wyróżniamy kilka typów fizjologicznych klatki piersiowej. Klatka piersiowa prawidłowa, gdzie mostek i cała przednia część klatki piersiowej wysunięte są ku przodowi, żebra tak uniesione, że najdalej wysuniętą częścią ciała jest przednia ściana klatki piersiowej. W zależności od stopnia wysklepienia klatki piersiowej mówimy o klatce piersiowej spłaszczonej, płaskiej lub beczkowatej. Do patologicznych wad klatki piersiowej zaliczamy dwie jej postacie: 1. klatkę piersiową lejkowatą 2. klatkę piersiową kurzą. Klatka piersiowa lejkowata, określana również jako szewska, jest następstwem wrodzonego zaburzenia rozwoju przepony lub też nieproporcjonalnego rozrostu chrząstek żebrowych w stosunku do jej elementów. Charakteryzuje się lejkowatym zapadnięciem dolnej części mostka i przylegających odcinków żeber. Na skutek osłabienia mięśni grzbietu, wysunięcia barków do przodu, spłaszczenia klatki piersiowej i wiotczenia mięśni brzucha, przy oddychaniu występują paradoksalne ruchy klatki 6 piersiowej. Dzieci dotknięte tą wadą wykazują słaby rozwój fizyczny i wadliwą postawę, są zwykle apatyczne, mało ruchliwe i skłonne do schorzeń układu oddechowego i sercowo – naczyniowego. Klatka piersiowa kurza jest wadą spotykaną znacznie rzadziej niż klatka piersiowa lejkowata. Cechuje ją zniekształcenie mostka, który tworzy silne uwypuklenie do przodu na kształt dzioba łodzi, podobnie jak ma to miejsce u ptaków. W wyniku tego żebra tracą kształt wygięty tworząc poniżej sutków wyraźną wklęsłość. To boczne wypuklenie żeber jeszcze bardziej uwydatnia wysunięcie mostka do przodu. Rozróżnia się dwie postacie klatki piersiowej kurzej. W pierwszej postaci uwypuklona jest tylko rękojeść mostka. Położenie trzonu mostka albo jest prawidłowe, albo jest on odchylony nieco do tyłu. Druga postać charakteryzuje się wysunięciem do przodu trzonu mostka. Najbardziej ku przodowi sterczy zwykle wyrostek mieczykowaty. Wady patologiczne klatki piersiowej są wadami rozwojowymi, powstałymi najczęściej na skutek przebytej krzywicy. Mimo wielkiego postępu jaki poczyniła medycyna – krzywica ciągle jeszcze daje znać o sobie, choć najczęściej już w postaci objawów jej przebycia. Ślady przebytej krzywicy (zmiany pokrzywicze) widoczne są głównie na klatce piersiowej w postaci okrężnego ściągania jej ścian na wysokości przyczepów przepony (bruzda Harrisona) oraz zgrubienie żeber w miejscu przejścia żebra kostnego w żebro chrzęstne (tzw. różaniec pokrzywiczy). Wielu autorów – charakteryzując ujemny wpływ zniekształceń klatki piersiowej na układ oddechowy i sercowo – naczyniowy wymienia: osłabienie mięśni oddechowych zmniejszenie pojemności życiowej płuc ograniczenie ruchomości klatki piersiowej. Odchylenia w ustawieniu głowy i szyi W wadach postawy spotyka się często nieodpowiednie ustawienie głowy. Skutkiem zwiększonej kifozy piersiowej lub niedbałej postawy przy różnych czynnościach, niemal zawsze występuje wysunięcie głowy ku przodowi. Uchodzą też czasami uwadze wady wzroku i słuchu, które również mogą być istotną przyczyną wadliwego ustawienia głowy, w następstwie czego może na tym podłożu rozwinąć się skolioza. Oprócz wyżej wymienionych błędów w ustawieniu głowy rzadziej występuje kręcz karku. Deformacja ta powstaje w wyniku niedorozwoju kręgów szyjnych lub mięśni szyi (przykurcz mięśnia mostkowo-sutkowoobojczykowego). Wadliwe ułożenie łopatek Asymetryczne ułożenie łopatek przysparza rodzicom wielu trosk, nie zawsze uzasadnionych. Do rzadkości należą osoby posiadające symetrycznie 7 ułożone łopatki. Niemal u każdego człowieka daje się stwierdzić choćby nieznaczne odchylenie. Łopatki wraz ze stawami barkowymi połączone są bardzo luźno ze szkieletem. Poza tym mięśnie utrzymują łopatki w ich normalnym ułożeniu, toteż każde zaburzenie w czynności mięśni powoduje zmianę ułożenia łopatek. Uniesienie łopatek może być jednym z wczesnych objawów tworzącej się skoliozy. Wady kończyn dolnych Zniekształcenia kończyn dolnych pogarszają w znacznym stopniu statykę ciała i zmieniają postawę. Są one wadami wrodzonymi lub powstają w wyniku asymetrii w budowie wyżej położonych odcinków ciała, przeciążeń pracą statyczną albo na skutek innych przyczyn. Wyróżniamy następujące deformacje kończyn dolnych: 1. kolano koślawe 2. kolano szpotawe 3. stopa płaska 4. stopa płasko – koślawa 5. stopa wydrążona. W różnych okresach życia dziecka kształtowanie się kończyn dolnych i stóp jest nieco odmienne. U noworodków prawidłowością rozwojową jest nieznaczne ukształtowanie szpotawe kolan oraz zgięciowe ustawienie stawów biodrowych i kolanowych. Jest to jeszcze pozostałość ułożenia wewnątrzmacicznego. Ukształtowanie szpotawe utrzymuje się do około trzeciego roku życia, po czym przechodzi w fizjologiczną koślawość. Proste kończyny dolne występują u dzieci w 7 roku życia. Pojawienie się koślawości w okresie pokwitania może mieć już charakter trwały. Koślawość kolan W tej wadzie oś podudzia tworzy z osią uda kąt otwarty na zewnątrz. Koślawość mierzy się taśmą centymetrową między kostkami przyśrodkowymi przy zwartych i wyprostowanych kolanach. Odstęp prawidłowy wynosi od 4 do 5 cm. Koślawość może być wrodzona, pokrzywicza, pourazowa oraz statyczna – wynikająca z przeciążenia kończyn dolnych. W tej wadzie oś podudzia tworzy z osią uda kąt otwarty do wewnątrz. Najczęstszymi przyczynami powstawania tej wady są krzywica oraz nadmierne przeciążenie kończyn dolnych. Wady stóp. Do najczęściej występujących wad stóp należą: 1. stopa płaska 2. stopa płasko – koślawa 3. stopa poprzecznie płaska 4. stopa szpotawa 8 5. stopa wydrążona. Najczęstszą wadą jest płaskostopie czynnościowe, zwane również płaskostopiem statycznym. Stopa prawidłowo zbudowana opiera się o podłoże trzema punktami: guzem kości piętowej oraz głową pierwszej i piątej kości śródstopia. Stopa prawidłowa ma od strony przyśrodkowej łagodny łuk, opierający się o podłoże piętą i śródstopiem. Odbicie takiej stopy na papierze wykazuje charakterystyczne wgłębienie (ubytek po stronie przyśrodkowej). Stopę, w której doszło do obniżenia sklepienia podłużnego nazywamy płaską. Stopa płasko - koślawa Przy koślawości stopy pięta ulega skręceniu na zewnątrz i opiera się o podłoże brzegiem przyśrodkowym. Dziecko z wadą tego typu zdziera obcas po stronie zewnętrznej. Należy dodać, że stopy płasko – koślawe łączą się często z koślawością kolan, co jest przyczyną pogłębiania się dolegliwości. Stopa szpotawa Odwrotnością stopy koślawej jest stopa szpotawa. Charakteryzuje się skręceniem pięty do wewnątrz i oparciem się na krawędzi zewnętrznej. Przy szpotawości dziecko zdziera obcas po stronie zewnętrznej. Literatura: 1. T. Kasperczyk, Wady postawy ciała, Kraków 2001. 2. M. Kutzner – Kozińska, Korekcja wad postawy, W – wa 1976. 3. J. Nowotny, E. Saulicz, Niektóre zaburzenia statyki ciała i ich korekcja, Katowice 1990.
