Kultura œredniowiecza
advertisement
Kultura średniowiecza Zarys problematyki Cechy kultury średniowiecznej Kultura średniowieczna ma swoje źródło zarówno w chrześcijaństwie, jak i w dziedzictwie antyku. Najważniejsi filozofowie tej epoki czerpali z filozofii starożytnej, dopasowując ją do obowiązującego w średniowieczu światopoglądu chrześcijańskiego. Święty Augustyn, odwołując się do dzieł Platona i, w mniejszym stopniu, Plotyna, stworzył doktrynę filozoficzną zwaną augustynizmem, która przez kilka wieków była oficjalną wykładnia nauki Kościoła. Z kolei Albert Wielki i jego uczeń, święty Tomasz z Akwinu, czerpiąc z arystotelesowskiej filozofii i logiki, stworzyli podstawy scholastyki, drugiego najistotniejszego prądu umysłowego w średniowieczu. Wpływy antyku rzymskiego widoczne są w roli języka łacińskiego w kulturze tego okresu - łacina dominowała nie tylko w liturgii kościelnej, lecz również stanowiła uniwersalny język którym posługiwali się ówcześni naukowcy, dyplomaci, prawnicy, twórcy literatury. Cechy kultury średniowiecznej Uniwersalizm - Cecha charakterystyczna kultury średniowiecznej, czyli występowanie w różnych rejonach Europy jednakowego sposobu pojmowania świata, jednakowych sposobów myślenia oraz tych samych ideałów. Naczelną ideą tego okresu był Teocentryzm, czyli podporządkowanie Bogu wszelkich dziedzin życia. Z tego powodu Nauka i Literatura były przepojone pierwiastkami religijnymi. Średniowiecze propagowało dwa podstawowe ideały osobowe: a) rycerza doskonałego ,walecznego, mężnego, wiernego władcy i Kościołowi, dbałego o cześć i Honor, żądnego przygód wojennych i sławy, szlachetnego i dwornego wobec kobiet wojownika b) ideał ascety - człowieka, który unika uciech i wygód ziemskiego życia, a także doskonali się w cnocie pobożności, aby zdobyć sobie po śmierci szczęście wieczne. Pośród utworów epickich doby średniowiecza trzeba wyróżnić trzy najważniejsze gatunki: epikę rycerską, hagiografię i dziejopisarstwo. GATUNKI LITERACKIE EPOKI ŚREDNIOWIECZA • Liryka : pieśni, hymny, satyry, pieśni miłosne, psalmy, modlitewniki • Epika : kroniki, kazania, utwory hagiograficzne (Ŝywoty świętych, legendy), apokryfy, romanse rycerskie, eposy rycerskie, traktaty • Dramat : dramaty liturgiczne, misteria, moralitety, mirakle Scholastyka Scholastyka - okres w rozwoju filozofii chrześcijańskiej (właściwie katolickiej), który rozpoczął się około XII wieku. Obejmował wiele nurtów filozoficznych, których wspólną cechą było podejmowanie problemu zgodności prawd wiary chrześcijańskiej z rozumem. Powstała z potrzeby pełnego zrozumienia tego, w co się wierzy (zgodnie z formułą św. Anzelma z Canterbury: fides quaerens intellectum – wiara szukająca rozumienia). Również metoda (scholastyczna) polegająca na rozwiązywaniu problemów poprzez racjonalne badanie argumentów za i przeciw. Jednym z jej twórców był Piotr Abelard. Scholastyka Podstawowe założenie scholastyki: Dogmaty i prawdy wiary są niepodważalne, można je jednak uzasadnić za pomocą rozumu Metody rozumowego dowodzenia oparte były na pismach logicznych Arystotelesa i Boecjusza. Scholastyka stała się podstawą teologii, czyli nauki o Bogu Scholastyka Tomasz z Akwinu, Akwinata, łac. Thoma de Aquino (ur. 1225, zm. 7 marca 1274) – filozof scholastyczny, teolog, członek zakonu dominikanów. Był jednym z najwybitniejszych myślicieli w dziejach chrześcijaństwa. Święty Kościoła katolickiego, jeden z doktorów Kościoła, który nauczając przekazywał owoce swej kontemplacji (łac. contemplata aliis tradere). Teologia • • • • • Według Tomasza za istnieniem Boga przemawia pięć argumentów, nazywanych drogami : jeśli istnieje ruch, to istnieje pierwszy poruszyciel – Bóg jeśli każda rzecz ma swą przyczynę, istnieje pierwsza przyczyna sprawcza – Bóg jeśli byty przygodne nie istnieją w sposób konieczny (pojawiają się na świecie i przemijają), musi istnieć byt konieczny – Bóg jeśli rzeczy wykazują różną doskonałość, to istnieje byt najdoskonalszy – Bóg jeśli celowe działanie jest oznaką rozumności, to ład i porządek w działaniu bytów nieożywionych, lub pozbawionych poznania, świadczą o istnieniu Boga, kierującego światem nieożywionym. Szkoły w średniowieczu 1) 2) 3) 4) 5) Szkoły klasztorne Szkoły parafialne wiejskie Szkoły parafialne miejskie Studia generale Uniwersytety ( akademie ) Uczyli się i studiowali tylko mężczyźni. Kobiety – tylko na dworach królewskich lub książęcych. Uniwersytety Studium generale nazwa nadawana w średniowieczu niektórym szkołom o międzynarodowej randze. Ze szkół tych wykształcił się średniowieczny uniwersytet. Uniwersytet − powstała w Europie Zachodniej instytucja szkolnictwa wyższego o charakterze korporacyjnym. Pierwsze uniwersytety powstały w XI i XII wieku we Włoszech, Francji i Anglii. Studentami byli nie tylko duchowni. Uniwersytety Fakultety : 1. Filozoficzny 2. Prawa 3. Medycyny 4. Teologii Uniwersytety Do najstarszych uniwersytetów należą: • Uniwersytet Boloński (ok. 1088) • Uniwersytet Oksfordzki (ok. 1096) • Uniwersytet Paryski (1158) • Uniwersytet w Cambridge (1209, jako organizacja: 1226) • Studium generale w Palencii (1212 lub 1214) • Uniwersytet w Salamance (1218) • Uniwersytet Padewski (1222) • Uniwersytet w Montpellier (1289) Uniwersytety • Etapy kształcenia na uniwersytetach : 1) Fakultet sztuk wyzwolonych a) Trivium obejmowało gramatykę, co w owym czasie oznaczało biegłość w łacinie, dialektykę, czyli logikę oraz retorykę, czyli sztukę układania mów. Trivium było na ogół wstępem do kolejnego etapu nauki. b) Quadrivium - obejmowało ono geometrię, arytmetykę, astronomię i muzykę. Uniwersytety 2) Studia właściwe na jednym (kilku) wydziałach (fakultetach) : teologii, medycynie, filozofii i prawie. Po ukończeniu studiów właściwych absolwenci uzyskiwali tytuły : Tytuły nadawane przez uniwersytety uznawane były w całej Europie (czym odróżniały się od wcześniejszych szkół). • Na fakultecie filozoficznym nadawano tytuł bakałarza filozofii, po ok. 2 latach) i magistra filozofii (po dalszych 4 latach); • Na wydziale teologii nadawano tytuły bakałarza biblijnego, oraz magistra teologii ; • Po ukończeniu fakultetu prawniczego można było uzyskać tytuł doktora ; • Po ukończeniu medycyny - tytuł fizyka . Rola zakonów Nowe zakony : • Franciszkanie – święty Franciszek z Asyżu, rok założenia 1209 • Dominikanie – święty Dominik Guzman, rok założenia 1216 • Zakony rycerskie – powstają od końca XI wieku, ( wyprawy krzyżowe ) Sztuka romańska Sztuka romańska (styl romański, romanizm) styl w sztukach plastycznych wykonywanych z kamienia XI – XIII wieku. Najwcześniej formy stylistyczne zostały ukształtowane na terenach zajmowanych obecnie przez dzisiejsze północne Włochy, Francję i zachodnie Niemcy (XI – XII wiek). Wkrótce zasięgiem nowego stylu objęte zostały kolejne tereny Europy i wraz z prowadzonymi wyprawami krzyżowymi przeniknął na Bliski Wschód. Sztuka romańska Styl romański przede wszystkim rozwijał się w architekturze, rzeźbie i malarstwie. Architektura romańska rozwijała się od X do XIII wieku w nowo powstających, samodzielnych krajach Europy. Termin "romańska" został wprowadzony dopiero w XIX wieku, naprzód w filologii dla określenia grupy języków wywodzących się z łaciny, później dla sztuki i architektury powstałej po ponownym zainteresowaniu się sztuką starożytnego Rzymu. Okres trwania architektury romańskiej jest umowny i przyjmowany różnie w poszczególnych państwach. Najtrudniej jest określić moment przejścia od architektury wczesnego chrześcijaństwa do romańskiej we Włoszech. Przyjmuje się, że pod tym względem Francja i Niemcy wyprzedziły Włochy. Tak samo mało precyzyjnie określa się moment zakończenia epoki romańskiej. Najwcześniej, bo już w połowie XII wieku, od tego stylu odeszli budowniczowie we Francji, w innych krajach Europy okres romański trwał jeszcze przez prawie cały wiek. Sztuka romańska Rzeźba romańska wykonywana była najczęściej z kamienia, rzadziej z drewna i brązu. Charakterystyczną jej cechą było to, że była nierozerwalnie związana z architekturą. Malarstwo także pozostawało na usługach doktryny kościoła. Malowidła ścienne wypełniały ściany kościołów, we Włoszech popularne były przedstawienia w postaci mozaik. Pozostałości są zachowane w licznych kościołach Francji), Niemiec ,północnej Hiszpanii , Włoch . Również rękopisy wykonywane i ozdabiane w skryptoriach osiągnęły wysoki poziom artystyczny, zwłaszcza popularne iluminacje reprezentacyjnych dzieł. Sztuka romańska Sztuka romańska Sztuka romańska Rotunda św. Mikołaja w Cieszynie Kościół św. Andrzeja w Krakowie Krypta św. Leonarda na Wawelu Sztuka gotycka Gotyk – styl w architekturze i innych dziedzinach sztuk plastycznych (rzeźbie, malarstwie i sztuce sepulkralnej), który powstał i rozwinął się w połowie XII wieku we Francji (Anglosasi uważają, że w Anglii) i swoim zasięgiem objął zachodniochrześcijańską Europę. Powstanie gotyku związane jest z rozwijającą się pod koniec średniowiecza kulturą dworską, rycerską i mieszczańską. Gotyk dzieli się na trzy okresy, których czas trwania jest różny dla poszczególnych państw: • gotyk wczesny • gotyk dojrzały • gotyk późny zwany płomienistym Sztuka gotycka W gotyku budowle odznaczały się dużą lekkością w stosunku do budowli romańskich. Miały one wiele okien, wypełnianych zazwyczaj witrażami, strzeliste wieże, bogato zdobione portale. Cechami charakterystycznymi dla architektury gotyckiej jest stosowanie łuku ostrego, sklepienia krzyżowo-żebrowego i systemu łuków przyporowych, odciążających ściany budowli. Lekkości dodawały sterczyny - wieńczące wieżyczki. Wnętrza kościołów zdobiły często freski, przedstawiające sceny biblijne. Kościoły były zazwyczaj budowane na planie wydłużonym, o przekroju bazylikowym lub hali. (3 nawowe, z jedną nawą główną i dwiema bocznymi, bądź 5 nawowe z 4 nawami bocznymi). Sztuka gotycka • • • • Budownictwo kościelne było wyrazem gorliwości religijnej oraz rywalizacji ambicjonalnej między miastami. Dominowały formy strzeliste, smukłe dzięki: wyodrębnieniu elementów nośnych, tworzących szkielet budynku, udoskonaleniu konstrukcji sklepień (wyniesienie ich ponad półkole, np. w formie ostrokołu), uzyskaniu stateczności bardzo wysokich naw. Rozwój myśli konstrukcyjnej przyniósł w efekcie odciążenie pól sklepiennych między żebrami ścian oraz między przyporami, co z kolei pozwoliło na zmniejszenie grubości murów oraz powiększenie otworów okiennych. Ostatnie z wymienionych osiągnięć sprawiało, że nawy kościołów gotyckich stały się mniej mroczne od ich odpowiedników romańskich. Na bazie sklepienia krzyżowo-żebrowego rozwinęło się wiele odmian stropu o lżejszych formach i drobniejszych podziałach, jak np. gwiaździste, palmowe, wachlarzowe, trójdzielne, kryształowe czy sieciowe. Sztuka gotycka System przyporowy w świątyni gotyckiej Sklepienia gotyckie (widoki i rzuty w poziomie): a) krzyŜowo-Ŝebrowe, b) gwiaździste, c) kryształowe, d) sieciowe Sztuka gotycka Sklepienia gotyckie (widoki i rzuty w poziomie): a) krzyŜowoŜebrowe, b) gwiaździste, c) kryształowe, d) sieciowe Sztuka gotycki Szczyty gotyckie: schodkowy (po lewej), sterczynowy (po prawej) Sztuka gotycka Gotycki dom mieszczański a) typowy układ pomieszczeń przyziemia, b) układ pomieszczeń pierwszego piętra, c) widok elewacji: 1 - wielka sień, 2 - sklep, 3 - podwórko, 4 - przejście, 5 - warsztat, 6 - izba przednia, 7 - sień, 8 - alkierz, 9 - izba tylna, 10 - ganek, 11 - magazyn Sztuka gotycka Katedra w Remims we Francji Katedra Notr-Dame w Paryżu Sztuka gotycka Wnętrze katedry w Reims Portal katedry w Reims Sztuka gotycka Katedra w Canterbury Fasada kościoła w opactwie Westminster Sztuka gotycka Katedra w Kolonii Wnętrze katedry w Magdeburgu Ratusz w Munster Sztuka gotycka Barbakan w Krakowie Kościół Mariacki w Krakowie Wieża ratuszowa na Rynku w Krakowie Sztuka gotycka Ratusz we Wrocławiu Bazylika Mariacka w Gdańsku – największy kościół halowy w Polsce Sztuka gotycka Zamek krzyżacki w Malborku Sztuka gotycka Kamienica Kopernika w Toruniu Ratusz staromiejski w Toruniu Sztuka gotycka Przykłady rzeźby gotyckiej Sztuka gotycka Sztuka gotycka Sztuka gotycka Ołtarz w kościele Mariackim w Krakowie Sztuka gotycka Przykłady witraży Sztuka gotycka Przykłady witraży
