SZTUKA
ROMAŃSKA
NA ZIEMIACH POLSKICH
SZTUKA ROMAŃSKA,
ROMANIZM
Sztuka romańska (styl romański, romanizm) - pojęcie
odnoszące się do stylu w sztukacplastycznych IX –
XIII wieku. Najwcześniej formy stylistyczne zostały
ukształtowane na terenach zajmowanych obecnie
przez dzisiejsze północne Włochy, Francję i
zachodnie Niemcy (IX – XII wiek). Wkrótce (X w. –
XIII w.) zasięgiem nowego stylu objęte zostały
kolejne tereny Europy i wraz z prowadzonymi
wyprawami krzyżowymi przeniknął na Bliski
Wschód. Styl romański ma korzenie w sztuce
karolińskiej, przedromańskiej (w Niemczech —
ottońskiej) i bizantyjskiej, częściowo także sztuce
islamu.
Romanizm na ziemiach polskich
W Polsce jest to najstarsza architektura,
związana z początkami państwowości, stąd
często jej surowsza i prostsza forma przeważnie spotykamy u nas małe kościoły
salowe kryte stropem, z prosto zamkniętym
prezbiterium. Architektura romańska w Polsce
kształtowała się pod wpływami niemieckimi i
czeskimi. Początek rozwoju sztuki romańskiej
przypada na okres po restytucji monarchii
przez Kazimierza I Odnowiciela (1038–58).
Architektura romańska
W XI w. Powstały, zachowane w niewielkim stopniu, katedry: w Poznaniu, II katedra w
Gnieźnie i dwuchórowa II katedra w Krakowie, kościoły Benedyktynów w Tyńcu i
Mogilnie, kolegiata Św. Andrzeja w Krakowie. Jej moment szczytowy to XII wiek,
powstały wówczas kolegiaty w Kruszwicy, Opatowie, Tumie koło Łęczycy,
kościoły: Kanoników Regularnych w Czerwińsku i Norbertanek w Strzelnie,
niewielkie kościoły możnowładcze z emporą po stronie zachodniej (Żarnów,
Inowłódz); okres schyłkowy przypada na pierwszą połowę XIII wieku. Największy
rozmach miało budownictwo realizowane przez cystersów (Wąchock,
Koprzywnica, Sulejów) i odmienne stylistycznie na Śląsku (Trzebnica); w tym
czasie powstały pierwsze budowle ceglane (kościół Św. Jakuba w Sandomierzu);
najwybitniejsze dzieła rzeźbiarskie to dekoracja portalu w Czerwińsku, tympanony
fundacyjne ze Strzelna, Wrocławia i Trzebnicy, a przede wszystkim kolumny z
kościoła Norbertanek w Strzelnie oraz brązowe Drzwi Gnieźnieńskie. Do
unikatowych dzieł zaliczana jest ryta i impastowana posadzka w krypcie kolegiaty
wiślickiej. W dwóch polach otoczonych bordiurą ozdobioną ornamentem o
motywach roślinnych i zwierzęcych przedstawiono modlące się trzy postacie. W
polu bliżej ołtarza przedstawia kapłana o otoczeniu starca i chłopca. Obok widnieje
napis: "Ci pragną być deptani, aby kiedyś móc wznieść się do gwiazd." Na drugim
polu wyryto postać mężczyzny, kobiety i dziecka. Najprawdopodobniej jest to
fundator posadzki z żoną i synem. Płyta wykonana jest z gipsu a ryty wypełnia
masa barwiona węglem drzewnym.
Cieszyn
Cieszyn – kościół pod
wezwaniem św.
Mikołaja
Czerwińsk
Gniezno
Inowłódź
Inowrocław
Jędrzejów
Koprzywnica
Kraków
Kruszwica
Opatów
Sandomierz
Portal północny kościoła
św. Jakuba
Strzelno
Trzebnica
Tum pod Łęczycą
Tum - portal
Tyniec
Wąchock – głowica kolumny
Koniec pokazu
Dziękuję za uwagę
