Feniks i gołąb

William Shakespeare
angielski dramatopisarz
i poeta
Podstawowe informacje
Urodzony
Zmarł
prawdopodobnie
23 kwietnia 1564
w Stratford-upon-Avon
23 kwietnia 1616
w Stratford-upon-Avon
William Shakespeare – dzień, miesiąc i miejsce urodzenia
prawdopodobnie takie same jak i śmierci.
Powszechnie uważany za jednego z
najwybitniejszych pisarzy literatury
angielskiej oraz reformatorów teatru.
Napisał około 40 sztuk, 154 sonety, a także
wiele utworów innych gatunków. Mimo, że
cieszył się popularnością już za życia, jego
sława rosła głównie po jego śmierci, dopiero
wtedy został zauważony przez prominentne
osobistości.
Życie
• Lata młodości
William Shakespeare (ciekawostka: istnieje ponad 100
odmian tego nazwiska – np. Shakspere, Shakspear,
Shakespere, Shakspere, Shaksper, Shaxper, oraz Shakespeare) urodził jako syn Johna Shakespeare'a,
rękawicznika i lokalnego polityka, oraz Mary Arden, kobiety
pochodzącej ze znanej i bogatej rodziny Ardenów. Warte
uwagi jest to, że jego rodzice byli kuzynostwem! Był trzecim
z ósemki ich dzieci.
Życie
drzewko genealogiczne (tutaj widać, że babcie Williama były siostrami)
Życie
Uczęszczał do lokalnej szkoły w Stratford. Uczył się tam łaciny, historii,
literatury antycznej i retoryki. Prawdopodobnie w okresie kłopotów
finansowych ojca, związanych z nielegalnym handlem wełną, musiał
przerwać naukę. Nic nie wiadomo o tym, żeby w późniejszym okresie
podnosił swoje wykształcenie. Pracował w kilku magnackich
rezydencjach jako guwerner, sekretarz, a także aktor w dworskich
przedstawieniach. W 1582 roku ożenił się z Anne Hathaway, która miała
wtedy 26 lat, pisarz zaś 18. W związku z tą różnicą wieku, a także z tym,
że Anne była w trzecim miesiącu ciąży, przyjmuje się, że małżeństwo to
było wymuszone przez jej rodzinę. Mieli trójkę dzieci: Susannę (ur. w
1583) i bliźnięta o imionach Hamnet i Judith, urodzone w 1585. Hamnet
zmarł w 1596 roku; niektórzy przypuszczają, że jego śmierć była jedną z
inspiracji do napisania Hamleta.
Dom rodzinny pisarza w Stratford
Życie

Stracone lata
Po narodzinach bliźniąt Shakespeare zniknął zarówno z
dokumentów, jak i ze Stratford. Nic nie wiadomo o
następnych siedmiu latach jego życia. Istnieją tylko
domysły co do tego, co mogło dziać się w tym okresie.
Przypuszcza się, że podróżował po kontynencie, gdzie
poznał takie osobistości jak Michel de Montaigne czy
Giordano Bruno. Najbardziej prawdopodobna jest wersja,
która zakłada, że dołączył do grupy teatralnej w Londynie
i tam służył jej pomocą.
Pierwsza drukowana wzmianka o Shakespearze pojawia
się w broszurze Roberta Greene'a z 1592 roku. W tym
okresie był on już członkiem Trupy Lorda Szambelana,
grupy znanej później jako King's Men
Życie

Praca twórcza
W 1598 roku po raz pierwszy wziął udział w przedstawieniu;
także wtedy jego nazwisko zaczęło pojawiać się w
charakterze autora sztuk. Przekaz mówi, że oprócz tego, że
pisał dla Trupy Lorda Szambelana teksty nowych utworów,
zajmował się finansami grupy, grywał także niewielkie role w
spektaklach, takich jak „Jak wam się podoba” czy „Henryk V”
(sztuka). Był współwłaścicielem „Globe Theatre”.
Oprócz tego, że współfinansował budowę Globe Theatre, działał także w
Blackfriars Theatre (zbudowanym w 1596 roku), którego publiczność była
bardziej elitarna, sam zaś budynek stanowił przeciwieństwo Teatru pod
Globusem.
Odbudowany Globe Theatre
Życie

Działalność pozateatralna
Po przeprowadzce do Londynu (dokonał jej samotnie - Anne Hathaway została w
Stratford), w 1604 roku był swatem córki swojego kamienicznika. Dokumenty
sądowe z 1612 roku dają dowód na to, że Shakespeare był lokatorem
Christophera Mountjo, zamożnego mieszkańca Londynu. Jeden z uczniów
szlachcica, Stephen Belott, chciał poślubić jego córkę. Rola pisarza ze Stratford
polegała na tym, że był pośrednikiem, ustalającym warunki posagu. Doszło do
małżeństwa; osiem lat później Belott pozwał do sądu swojego szwagra, gdyż ten
nie dostarczył wszystkich pieniędzy. Shakespeare został wezwany jako świadek,
niewiele jednak pamiętał z tamtego czasu.
Liczne zachowane z tego okresu dokumenty związane z finansami pozwalają
stwierdzić, że majątek Shakespeare'a rósł w szybkim tempie, co pozwoliło mu na
zakup domu w dzielnicy Blackfriars w Londynie, a także drugiej co do wielkości
posiadłości w Stratford, New Place.
Życie

Ostatnie lata życia
Shakespeare wrócił do Stratford w 1613 roku,
zmarł w wieku 52 lat, 23 kwietnia 1616.
Ostatnie lata spędził w New Place.
Został pochowany w absydzie, w kolegiacie
Świętej Trójcy w Stratford.
Nagrobek Shakespeare'a
Jego pomnik przedstawia go jako poetę, z piórem w ręce.
Na nagrobku Shakespeare'a, nad popiersiem, znajduje się
epitafium po łacinie i wiersz w języku angielskim.
Epitafium głosi:
IVDICIO PYLIUM, GENIO SOCRATEM, ARTE MARONEM,
TERRA TEGIT, POPULUS MAERET, OLYMPUS HABET
Pierwszą część możemy przetłumaczyć jako "Pylos w osądach,
Sokrates w geniuszu, Maro w sztuce".
Słowa te odnoszą się do mądrego króla Nestora, władcy Pylos,
filozofa Sokratesa i Wergiliusza.
Druga część znaczy: "Ziemia go grzebie, ludzie opłakują, do Olimpu
należy", co jest odwołaniem do mitologicznej Góry Olimp.
Twórczość

Sztuki
Teatr Royal Shakespeare Company
w Stratford
Liczne sztuki tego pisarza, kroniki, komedie i
tragedie, są uważane za jedne z najlepszych
dzieł w swoich gatunkach, arcydzieła
angielskiej literatury. Większość z nich została
wystawiona w Globe Theatre, wybudowanym w
1599 roku, który spłonął w 1613 roku podczas
inscenizowania „Henryka VIII”. Pisarz
występował też jako aktor; jego grupa nosiła
nazwę „Lord Chamberlain's Men”. Po objęciu
patronatu nad nią przez króla Jakuba I zmieniła
nazwę na „King's Men”.
Jeśli chodzi o sztuki historyczne, Shakespeare
korzystał z dwóch podstawowych źródeł. Dla
dzieł związanych z Rzymem i Grecją są to
utwory Plutarcha (w tłumaczeniu Thomasa
Northa) zaś te, które są związane z historią
Brytanii, bazę czerpią z kronik Raphaela
Holinsheda.
Twórczość
Eksperci dokonują następującego podziału wszystkich jego utworów:
•
wczesne komedie i kroniki (np. Sen nocy letniej; ok. 1590 - 1596)
•
utwory z okresu pośredniego (wtedy powstały najbardziej znane
sztuki, takie jak Otello, Romeo i Julia, Makbet, Hamlet czy Król
Lear, a także sztuki problemowe, do których zaliczyć możemy
Miarkę za miarkę; ok. 1595 - 1609)
•
późne romanse (Burza, Opowieść zimowa; ok. 1610 - 1612)
O ile wcześniejsze dzieła znacznie się od siebie różnią charakterem, o tyle te
pisane później poruszają podobne tematy, takie jak zdrada, przyjaźń, morderstwo,
władza i ambicje.
Twórczość
Większość została opublikowana w
formacie quarto, jednak pierwsze duże
wydanie jego dzieł nastąpiło w 1623 roku.
Obecnie jest określane mianem
Pierwszego Folio zawiera 36 dzieł (w tym
prawie wszystkie najbardziej znane,
oprócz Peryklesa, księcia Tyru i Dwóch
szlachetnych krewnych); w jego wydanie
zaangażowany był John Heminges. Warto
zaznaczyć, że w międzyczasie ukazywały
się też pirackie wersje utworów pisarza ze
Stratford, takie jak Fałszywe Folio. W
Pierwszym Folio po raz pierwszy został
zawarty tradycyjny podział jego sztuk na
komedie, tragedie i kroniki, powszechnie
stosowany do dzisiaj.
Strona tytułowa Pierwszego Folio, wydanego
w 1623 roku
Twórczość

Sonety
Sonety Shakespeare'a to zbiór 154 utworów,
traktujących o pięknie, miłości i moralności.
Pierwszych 17 z nich skierowanych jest do
młodzieńca, którego nawołują do małżeństwa i
posiadania potomstwa, dzięki czemu jego uroda
mogłaby zostać przekazana kolejnym pokoleniom.
Kolejne (18-126) odnoszą się do mężczyzny, w
którym podmiot liryczny jest zakochany.
Utwory 127-152 odnoszą się do miłości poety
do jego kochanki.
Dwa ostatnie sonety, 153 i 154, mają charakter
alegoryczny.
Prawie wszystkie, z wyjątkiem
dwóch pierwszych, pojawiły się w wydawnictwie
zatytułowanym Shakespeare's Sonnets, numery
138 i 144 wydane zostały także w dziele Namiętny
pielgrzym, w 1599 roku. Wskazuje to, że były
pisane przez dłuższy okres, począwszy od lat 90.
XVI wieku.
Strona tytułowa pierwszego wydania sonetów Shakespeare’a
Twórczość

Inne utwory
Oprócz sonetów, pisarz ten jest autorem także dłuższych utworów
wierszowanych, takich jak „Namiętny pielgrzym”, „Gwałt na Lukrecji”
czy „Skarga zakochanej”. Wydaje się, że zostały napisane, aby
zdobyć przychylność jednego z bogatych patronów, którzy mogliby
opłacać pracę twórczą Shakespeare'a. Na przykład „Gwałt na
Lukrecji” jest dedykowany Henry'emu Wriothesleyowi.
Poza tym, napisał też krótki wiersz „Feniks i gołąb”, alegoryczny
poemat o upadku miłości, który miał być wykorzystany jako dodatek
do długiego utworu Roberta Chestera, Love's Martyr.
Twórczość

Styl
Prace tego autora miały ogromny wpływ zarówno na teatr w jego czasach,
jak i ten współczesny. Dzieła Shakespeare'a stanowią nie tylko
najwybitniejsze przykłady zachodniej literatury, dzięki nim rozwinął się także
teatr elżbietański, poprzez zwiększenie wymagań co do tego, co można
pokazać za pomocą postaci, scenariusza lub fabuły. Jego twórczość
pozwoliła, żeby sztuki teatralne zostały docenione przez intelektualistów,
zadowalając jednocześnie tych, którzy szukają zwykłej rozrywki.
Pod koniec XVI wieku pisarze tacy jak Christopher Marlowe zaczęli
zmieniać teatr. Ich dzieła łączyły w sobie poetycki styl i filozoficzne
odniesienia uniwersyteckich autorów z łatwą przyswajalnością, znaną
z utworów moralizatorskich. Jednocześnie były mniej dwuznaczne,
rzadziej wykorzystywano alegorię. Inspirowany tym stylem,
Shakespeare wyniósł go na nowy poziom, nie tylko wzbudzając
emocje wśród publiczności, lecz także pytając o to, co znaczy być
człowiekiem.
Twórczość

Teatr elżbietański
Teatr elżbietański - za jego umowną datę narodzin przyjmuje się rok 1576.
Początkowo aktorzy grali na dworze, potem w budynkach.
Sceną było podwyższenie, otoczone z trzech stron przez
widzów i nieodgrodzone od nich barierą. Aktorzy często
zwracali się do publiczności bezpośrednio, nawiązywali z nią
bliski kontakt. Dekoracji było niewiele, często zastępował je
napis głoszący, że akcja toczy się np. w lesie albo w
komnacie zamkowej. Brak dekoracji rekompensowały bogate
stroje aktorów. Czwarty bok sceny zamykały drzwi do
garderoby, przez które wchodzili aktorzy. Nad nimi budowano
niewielki ganek, galerię (były one miejscem rozgrywania scen
balkonowych), wsparte na słupach.
Pomiędzy słupami zawieszano kotarę. Dzieliła ona scenę na
przedscenie i niewielką scenę wewnętrzną. Kurtyny nie było.
Przedstawieniom towarzyszyła muzyka. Światło dzienne uniemożliwiało
wykorzystywanie efektów świetlnych.
Najważniejszymi elementami widowiska były gra aktorska i tekst
dramatu. Aktorzy byli zawodowcami, dbali o wymowę, każdym
gestem i ruchem starali się uzyskać wrażenie
prawdopodobieństwa. Ważne był też kostiumy i rekwizyty, którymi
się posługiwali by stworzyć iluzję przedstawionej rzeczywistości.
Był to teatr gwiazdorski. Dobrzy aktorzy cieszyli się zasłużoną
sławą, byli szanowanymi, zamożnymi ludźmi. W teatrze tym nie
występowały kobiety, role kobiece grali młodzi, urodziwi
mężczyźni.
Wpływ Shakespeare'a na literaturę
polską
Dzieła Shakespeare'a, odkryte przez pisarzy epoki romantyzmu, miały
duży wpływ także na Polaków. Juliusz Słowacki w swoich dziełach często
odwołuje się do jego utworów. W Kordianie można odnaleźć odniesienia
do kryzysu moralnego głównego bohatera (Hamlet), rolę odgrywają też
siły nadprzyrodzone (Makbet). Jego dramaty (np. Maria Stuart) także
odnoszą się do dzieł pisarza ze Stratford. O swojej fascynacji pisał także
w 1834 roku w liście do matki. Stanisław Wyspiański także był
zafascynowany twórczością Shakespeare'a. Dokonał interpretacji
Hamleta, umieszczając w nim również wątki z Makbeta. Miało to miejsce
w teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Do jego twórczości
odwołuje się także Adam Mickiewicz, który cytuje fragment tekstu
jednego z jego utworów (Methinks, I see... where? - In my mind's eyes) w
wierszu Romantyczność. W Ferdydurke Witolda Gombrowicza główny
bohater, Józio, uznaje barda ze Stratford za artystę w pełni i kapłana
sztuki, a także za twórcę wspaniałych i pięknych scen zbrodni.
Dzieła Shakespeare’a
 Kroniki
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Król Jan (King John; ok. 1595-1596)
Henryk VI, część 1 (King Henry VI, Part 1; ok. 1591)
Henryk VI, część 2 (King Henry VI, Part 2; ok. 1591)
Henryk VI, część 3 (King Henry VI, Part 3; ok. 1591)
Ryszard III (King Richard III; 1590-1593)
Henryk V (King Henry V; 1599)
Henryk IV, część 1 (King Henry IV, Part 1; 1596)
Henryk IV, część 2 (King Henry IV, Part 2; 1597)
Ryszard II (King Richard II; 1595)
Henryk VIII (King Henry VIII or All Is True; 1596-1598)
Ryszard III
Dzieła Shakespeare’a
 Komedie
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Komedia omyłek (The Comedy of Errors; ok. 1591)
Stracone zachody miłości (Loves' Labour's Lost; 1594)
Poskromienie złośnicy (The Taming of The Shrew; 1594)
Dwaj panowie z Werony (The Two Gentlemen of Verona; 1590-1595)
Sen nocy letniej (A Midsummer Night's Dream; 1595)
Kupiec wenecki (The Merchant of Venice; 1596)
Wiele hałasu o nic (Much Ado about Nothing; ok. 1598-1599)
Jak wam się podoba (As You Like It; 1599-1600)
Wieczór Trzech Króli (Twelfth Night or What You Will; 1600)
Wesołe kumoszki z Windsoru (The Merry Wives of Windsor; 1602)
Perykles, książę Tyru (Pericles, Prince of Tyre; 1608)
Wszystko dobre, co się dobrze kończy (All's Well That Ends Well; 1602-603)
Miarka za miarkę (Measure for Measure; 1604)
Cymbelin (Cymbeline; 1609)
Opowieść zimowa (The Winter's Tale; 1610-1611)
Burza (The Tempest; 1611)
Dwóch szlachetnych krewnych (Two Noble Kinsmen, 1614)
Dzieła Shakespeare’a
Wiele hałasu o nic
Dzieła Shakespeare’a
 Tragedie
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Tytus Andronicus (Titus Andronicus; 1593)
Romeo i Julia (Romeo and Juliet; 1595)
Juliusz Cezar (The Tragedy of Julius Caesar; 1600)
Troilus i Kresyda (Troilus and Cressida; 1601)
Hamlet (Hamlet, Prince of Denmark; 1600)
Otello (Othello; 1605)
Król Lear (King Lear; 1605)
Makbet (Macbeth; 1606)
Antoniusz i Kleopatra (Antony and Cleopatra; 1606-1607)
Koriolan (Coriolanus; 1607)
Tymon Ateńczyk (Timon of Athens; 1608)
Troilus i Kresyda
Dzieła Shakespeare’a
 Wiersze i poematy
•
•
•
•
•
•
Sonety (Shakespeare's sonnets; 1609)
Wenus i Adonis (Venus and Adonis; 1593)
Gwałt na Lukrecji (The Rape of Lucrece; 1594)
Namiętny pielgrzym (The Passionate Pilgrim; 1599)
Feniks i gołąb (The Phoenix and Turtle; 1601)
Skarga zakochanej (A Lover's Complaint; 1610)
Wenus i Adonis
Kontrowersje
• Religia
Na kilka lat przed narodzeniem poety, po okresie niepewności, dokonano
ostatecznego oddzielenia kościoła anglikańskiego od kościoła katolickiego.
Z biegiem czasu zaczęto wywierać presję na katolikach, aby przechodzili
na protestantyzm. Bycie wiernym papieżowi stało się nielegalne. Niektórzy
historycy uważają, że w tamtym okresie zrodził się w Anglii tajny ruch,
łączący tych, którzy nie chcieli zmienić wiary. Być może do ruchu tego
należał także Shakespeare, nie ma na to jednak dowodów.
Istnieją natomiast dowody na to, że jego rodzina była silnie katolicka.
Najważniejszym z nich jest dokument, odnaleziony w Stratford, w którym
John Shakespeare, ojciec poety, zobowiązuje się, że w głębi serca na
zawsze pozostanie katolikiem. Niestety, od czasu odkrycia w XVIII wieku,
zaginął i nie można jednoznacznie potwierdzić jego autentyczności.
Kontrowersje
• Orientacja
seksualna
O ile 26 sonetów jest adresowanych do zamężnej damy, o tyle 126 adoruje
pięknego młodzieńca. Niezwykły ton tych ostatnich, który świadczy o
niecodziennym stosunku autora do podmiotu, jest interpretowany jako dowód
na biseksualizm Shakespeare'a. Wielu badaczy dostrzega w nich elementy
homoerotyczne. Clive Lewis stwierdza, że ton zawarty w sonetach zbyt
przypomina kochanków i nie mógł powstać jako efekt zwykłej męskiej przyjaźni,
a także zauważa, że nie można go odnieść do żadnych innych dzieł tamtego
okresu. Natomiast według innych badaczy chodzi tu bardziej o przyjaźń, niż o
miłość. Inne wytłumaczenie mówi, że sonety nie są autobiografią, a jedynie
fikcją, przez co podmiot liryczny nie może być utożsamiany z angielskim
pisarzem.
Piotr Dadej, kl. II LZa