Teoria adaptacji politycznej państwa i teoria ról międzynarodowych

PSM mgr Szacawa – zaliczenie; opracowane by blazeria
(VII) Teoria adaptacji politycznej państwa i teoria ról międzynarodowych
1) Rola międzynarodowa w nurtach badawczych:
Teoria ról międzynarodowych budowana jest w oparciu o teorie ról społecznych -> w różnych
naukach społecznych funkcjonuje wiele sposobów analizowania problemu roli:
 antropologia – rola jako system normatywnie określonych zachowań;
 socjologia – rola jako rzeczywiste zachowania podmiotów będących funkcją wielu
czynników;
 psychologia – rola jako system zachowań oczekiwanych od jednostki w związku z jej
pozycją społeczną;
 teoria organizacji – rola związana jest ze sferą zachowań narzucanych przez systemy
organizacyjne;
 historia – role jako przejawy obiektywnych procesów historycznych;
2) Zalety i wady teorii ról międzynarodowych:
Walory metodologiczne: teoria ról pełni funkcję pomostu miedzy wieloma teoriami i podejściami
uprawianymi dotychczas; walory deskryptywne: tworzenie słownika obrazów ról
międzynarodowych, zwiększa możliwość trafnego i zwięzłego opisu polityki zagranicznej państwa
poprzez wykorzystanie nazw pełnionych przez nie ról międzynarodowych; walory eksplanacyjne:
wyjaśnianie polityki zagranicznej np. dzięki możliwości łączenia wyjaśniania racjonalistycznego i
psychologicznego; walory predyktywne: możliwość prognozowania przyszłych
międzynarodowych działań państw w oparciu o ich obecne i rozpoznane już role
międzynarodowe;
Zagadnienie wad jest znacznie rzadziej dyskutowane: Holsti twierdzi, że eksplanacyjne
przydatność TR jest niepełna, bo role rzeczywiste często nie pokrywają się z tym, co dane
państwa deklarują;
3) Pojęcie i klasyfikacja ról międzynarodowych Wg. Z. J. Pietrania i K. J. Holstiego:
Rola międzynarodowa jest spójnym systemem wybranych przez państwo działań w stosunkach
zewnętrznych; tak rozumiana rola jest funkcją nacisków zewnętrznych i wewnętrznych, a także
osiągniętej przez państwo pozycji międzynarodowej; przesłankami roli są więc wyznaczniki
polityki państwa: wewnętrzne o charakterze materialno-społecznym, aksjologicznym,
demograficznym,…. a także zewnętrzne mające charakter strukturalny, funkcjonalny i mieszane
struk- funk i funk – struk;
Klasyfikacja RM wg. Pietrasia (?):
 Narzucana rola międzynarodowa to zjawisko określane przez systemy międzynarodowe i
struktury wewnątrzpaństwowe w związku z międzynarodową pozycją danego państwa; m.in.:
mocarstwowa, wyzwolicielska;
 Wybierana rola międzynarodowa jest interpretacją dokonywaną przez dane państwo,
które może przyjąć rolę, odrzucić ją lub przyjąć i dokonać własnej interpretacji;
 Deklarowana – zjawisko łatwo uchwytne; deklaracje mogą odbiegać od rzeczywistej
pozycji państwa w stosunkach międzynarodowych;
 Rzeczywista – system działań państwa w stosunkach międzynarodowych; funkcja rolu
narzucanej i wybieranej przez państwo;
Empiryczna klasyfikacja Holstiego (role sklasyfikowano wg. kryterium aktywności
międzynarodowej):
 Rola bastionu rewolucji lub wyzwolicielska – państwo deklaruje taką rolę, bo uważa że ma
obowiązek organizowania ruchów rewolucyjnych w innych państwach, a nawet przewodzenia
takim ruchom;
 Rola przywódcy regionalnego – p. uważa że posiada obowiązek lub specjalną
odpowiedzialność w stosunku do innych państw danego regionu;
PSM mgr Szacawa – zaliczenie; opracowane by blazeria
 Rola obrońcy regionu – p. deklaruje opiekę nad regionem geopolitycznym, zakłada
istnienie specjalnej odpowiedzialności przywódczej w danym regionie;
 Rola niezaangażowana – p. deklaruje niezależną politykę zagraniczną i unikanie
przystępowania do układów sojuszniczych tworzonych przez mocarstwa;
 Rola stronnika ruchów wyzwoleńczych – p. deklaruje jedynie udzielenie wsparcia
polityczno – dyplomatycznego; nie obejmuje formalnej odpowiedzialności państwa za
organizowanie, przewodzenie czy fizyczne wspieranie ruchów wyzwoleńczych w innych
państwach;
 Rola agenta antyimperialistycznego – p. jako siła zwalczająca poważne zagrożenia ze
strony imperializmu;
 Rola obrońcy wiary – p. określa cele swojej polityki zagranicznej w kategoriach obrony
systemów wartości przed atakiem zewnętrznym;
 Rola mediacyjna lub integracyjna – p. deklaruje swą odpowiedzialność za realizację działań
pojednawczych w konfliktach między innymi państwami;
 Rola uczestnika podsystemu regionalnego – doraźne działania w pewnych sprawach i
długofalowe zobowiązania rozwijania współpracy z innymi państwami regionu w celu
zbudowania wspólnoty;
 Rola pomocnika – p. przyjmuje na siebie obowiązki wspierania rozwoju państw słabiej
rozwiniętych gospodarczo;
 Rola pomostu – p. podkreśla swoje funkcje komunikacyjne, czyli działania w charakterze
tłumacza lub przekaźnika informacji między narodami o odrębnych kulturach;
 Rola wiernego sojusznika – wyraźnie mniej aktywna; p. przyjmuje taką rolę głosząc
potrzebę wspierania polityki innego rządu;
 Rola niezależna – rządy państw deklarują, że swoje decyzje polityczne podejmują raczej
zgodnie z interesami swojego społeczeństwa;
 Rola przykładu dla innych państw – wzmacnianie prestiżu i wywieranie wpływu na system
międzynarodowy poprzez realizację własnej polityki wewnętrznej;
 Rola budowniczego własnego potencjału – p. kierują wszystkie swoje wysiłki na własny
rozwój gospodarczy i społeczny;
 Rola izolowana – p. ogranicza do minimum wszelkie kontakty zewnętrzne;
 Rola protegowanego – odwoływanie się do odpowiedzialności innych państw za obronę
państwa deklarującego tę rolę;
4) Wzajemne sprzężenia ról międzynarodowych:
Wszystkie cztery aspekty RM (narzucone, wybierane, deklarowane i rzeczywiste) są ze sobą
wzajemnie sprzężone:
 Rola narzucana kształtuje zakres roli wybieranej, bo wybór dokonywany jest spośród ról
narzucanych;
 Rola wybrana kształtuje zakres politycznych oświadczeń państwa, a więc jego rolę
publicznie deklarowaną;
 Rola wybrana silnie wpływa na procesy realizacji polityki zagranicznej, to znaczy na rolę
rzeczywistą;
 Role deklarowana i rzeczywista są ze sobą sprzężone, ale pewnie nigdy nie tożsame;
 Rola narzucana kształtuje role deklarowane;
 Rola narzucana ma także wpływ na rzeczywiste działania państw w SM;
5) Pozycja międzynarodowa a rola międzynarodowa:
Międzynarodowa pozycja państwa w bardzo istotny sposób wpływa na cały system jego RM;
pozycja państwa rozpatrywana jest przede wszystkim jako zagadnienie międzynarodowego
statusu państwa, jego rangi czy siły w stosunkach innymi państwami; międzynarodowa rola
państwa jest zatem dynamicznym wyrazem jego pozycji, ale to powiązanie nie ma charakteru
PSM mgr Szacawa – zaliczenie; opracowane by blazeria
deterministycznego, bowiem zarówno pozycja, jaki i rola podlegają interpretacji danego państwa,
społeczności międzynarodowej i je podsystemów; Holsti uważa, że pojęcie pozycja jest
równoznaczne z pojęciem status międzynarodowy; wg. Pietrasia międzynarodowa pozycja
państwa kształtuje wszystkie aspekty jego RM;
6) Konflikty ról międzynarodowych:
Takie konflikty wynikają z faktu występowania całego systemu ról; mogą mieć miejsce konflikty
wewnątrz roli, konflikty między różnymi rolami realizowanymi przez to samo państwo oraz
konflikty między rolami narzucanymi i wybieranymi przez państwo;
 Konflikty wewnątrz RM odnoszą się do sprzecznych interpretacji treści roli
dokonywanych przez różne grupy społeczne w państwie;
 Konflikty między różnymi rolami tego samego państwa są sytuacją częstą i bardzo
skomplikowaną; w przypadku konfliktu ról tego rodzaju możliwe są następujące działania:
a) realizacja jednej z ról kosztem zaniechania realizacji innej;
b) przemienna realizacja ról znajdujących się w konflikcie;
c) przenikanie się konfliktowych ról, ale bez ich łączeni, a tylko dzięki ich nowej
interpretacji;
d) połączenie ról znajdujących się w konflikcie;
 Konflikty ról narzucanych przez społeczność międzynarodową i wybieranych przez
państwo; w tej sytuacji państwo może:
a) starać się zmienić wymagania środowiska międzynarodowego, a więc treść roli
narzucanej;
b) adaptować się do nacisku i przyjąć interpretację swej roli formułowaną przez środowisko;
c) jeżeli obie role są interpretowane w sposób sztywny, to państwo nie akceptujące żadnej
roli narzucanej może znaleźć się w pełnej izolacji międzynarodowej;
konflikty RM są bardzo ważnym elementem teorii ról, ponieważ występują powszechnie i często
nadają rolom międzynarodowym bardzo wysoką dynamikę;
7) Wpływ środowiska międzynarodowego i wewnętrznego, mechanizmy wpływu:
System państwowy działa w środowisku zewnętrznym, w skład którego wchodzi wszystko to, co
znajduje się poza jego granicami, a także i w środowisku wewnętrznym, na które składają się
wszelkie czynniki działające wewnątrz państwa. Wpływ międzynarodowy to zdolność nakłaniania
innych uczestników SM do określonego działania; wyróżnia się zasadniczo 3 zasadnicze
mechanizmy wpływu:
 Państwo podlega naciskowi wywieranemu przez innych uczestników stosunków
politycznych działających wewnątrz państwa lub w sferze SM;
 Państwo podlega wpływowi ze strony transnarodowych uczestników SM;
 Państwo reaguje na wpływy stanów SM;
8) Znaczenie świadomości decydentów:
????
9) Poziomy adaptacji państwa:
Adaptacja – przystosowanie się do zmian, które nieustannie zachodzą; p. działa w środowisku
międzynarodowym i wewnętrznym; procesy adaptacyjne wywoływane są zmianami w obu
środowiskach; T. Parsons zaproponował koncepcję 4 poziomów adaptacyjności systemu
społecznego, a tym samym 4 podstawowych strategii adaptacyjnych polegających na
przystosowaniu roli, celów, norm i wartości; J. Szczepański wyróżnił 4 stopnie przystosowania:
reorientację psychologiczną (p. definiuje nowe wartości ale je odrzuca), tolerancję (państwo dąży
do stanu współistnienia ze środowiskiem), akomodację (wzajemne przenikanie się wartości) i
asymilację (przyjęcie przez grupę – państwo wartości środowiska);
PSM mgr Szacawa – zaliczenie; opracowane by blazeria
10) Zalety i wady teorii adaptacji politycznej:
Teoria adaptacji wyjaśnia zewnętrzne działania państw w kontekście oddziaływania
międzynarodowych i konkretyzuje procesy historyczne nie odrywając się od rzeczywistości;
dostarcza siatkę pojęciową pozwalającą na nowe ujmowanie badanego materiału; oferuje
rozwiązanie zagadnienia pomiaru obserwacji empirycznych; sugeruje sposoby przewidywania
przyszłych losów badanych podmiotów; umożliwia syntetyzowanie różnych istniejących podejść
badawczych; dynamicznie ujmuje zjawisk polityczne;
11) Dynamika stanów środowiska państwa:
Polityczne środowisko państwo jako bodziec procesów adaptacyjnych ma dwojaki charakter:
zewnętrzny i wewnętrzny; każde państwo jest elementem wielu systemów międzynarodowych,
które stanowią jego środowisko; środowisko międzynarodowe nie jest w żadnym momencie
statyczne; jedną z jego najważniejszych cech jest dynamika przemian; dynamika przemian
przejawia się przede wszystkim w procesie stałych zmian jego stanów: narastaniu lub spadku
napięcia, czy wzburzenia pola decyzyjnego oraz siły wpływu tych stanów na dane państwo;
Można wyróżnić cztery stany napięć występujących w wewnętrznym i międzynarodowym
środowisku państwa, które powodują uruchamianie jego procesów adaptacji politycznej:
 Środowisko stabilne, którego dynamika jest niska a zmiany zachodzą względnie wolno;
 Środowisko spokojne – jego dynamika jest średnio wysoko, zmiany przebiegają w sposób
szybszy;
 Środowisko pulsujące, którego dynamika jest wysoka i przejawia się w zmianach
elementów systemu politycznego oraz w jego strukturze i oddziaływaniach zewnętrznych;
 Środowisko wzburzone w sposób względnie trwały charakteryzuje się bardzo wysoką
dynamiką przemian;
12) Pojęcie i rodzaje adaptacji politycznej wg. Z. J. Pietrasia i J. N. Rosenaua:
Pietraś: adaptacja to proces dostosowywania się podmiotu do dynamicznej, zmiennej
rzeczywistości międzynarodowej; proces dążenia państwa do stanu równowagi pomiędzy jego
własnymi interesami i potrzebami, a wymaganiami formułowanymi przez środowisko
międzynarodowe i wewnątrzpolityczne; 3 podstawowe typy:
 Pasywna- zmiana środowiska wewnętrznego; ośrodek decyzyjny tylko się dostosowuje,
reaguje na bodźce; zachodzi wtedy, gdy ośrodek jest słaby i nie może kreować rzeczywistości;
 Kreatywna – państwo zmienia siebie i środowisko; filtruje wpływ; odrzuca te, które nie
będą sprzyjały;
 Aktywna – p. nie przyjmuje żadnych bodźców; jest absolutnie samodzielne;
Rosenau: adaptacja polityczna to działanie, które przyczynia się do utrzymywania podstawowych
struktur społecznych w możliwych do zaakceptowania granicach; wyodrębnił 4 podstawowe typy:
 Przyzwalająca – przekształcanie wewnętrznych struktur państwowych zgodnie z naciskami
środowiska zewnętrznego;
 Nieprzejednana – p. kształtuje swoje środowisko wewnętrzne i zewnętrzne zgodnie ze
swoją wolą, bez uwzględniania jakichkolwiek wpływów zewnętrznych;
 Promocyjna – p. stara się określić punkt równowagi między środowiskiem
międzynarodowym i wewnętrznym;
 Zachowawcza – p. odnalazło już punkt równowagi między dwoma typami środowiska i
dąży jedynie do zachowania stanu istniejącego; -> optymalny typ adaptacji;