Konflikty rodzinne, a trudności wychowawcze dzieci.

Konflikty rodzinne, a trudności wychowawcze dzieci.
Pojęcie trudności wychowawczych jest bardzo nieprecyzyjne i wieloznaczne. Funkcjonuje w języku
potocznym i naukowym, przy czym potocznie nadaje mu się często znaczenie bardzo ogólne
i subiektywne. „Trudności wychowawcze to wszelkiego rodzaju czynniki wewnętrzne i zewnętrzne
utrudniające prawidłowe zachowanie się dzieci i młodzieży. Doprowadzają one do zachowań
niezgodnych z obowiązującymi normami współżycia społecznego i do zaburzeń poprawnych układów
w stosunkach społecznych”
U Dzieci, które wkraczają w okres średniego dzieciństwa ze względu na przewagę procesów
pobudzania nad procesami hamowania w zachowaniu mogą pojawiać się różne trudności, będące
przejawem braku równowagi, wyższych czynników nerwowych. Kilkuletnie dzieci bywają uparte
i kłótliwe, agresywne i gwałtowne, zazdrosne i obraźliwe, kapryśne i grymaśne, nie są to jednak
jakieś stałe cech ich charakteru, lecz raczej przejściowe objawy złego nastroju wywołane niekiedy
nadmiarem stymulacji, zmęczeniem i niewłaściwą organizacją trybu życia. Umiejętne postępowanie
z dzieckiem ze strony rodziców i wychowawców, cierpliwość, takt, wyrozumiałość dla jego
chwilowych wybryków, a jednocześnie stawianie mu zdecydowanych wymagań i systematyczna
kontrola jego czynności, zapobiegają utrwalaniu nawyków i przyzwyczajeń oraz eliminują zaburzenia
w zachowaniu.
W wieku przedszkolnym dzieci rozumieją niezwykły charakter kontaktu społecznego. Zawierają
przyjaźnie, lubią się wspólnie bawić, przebywać ze sobą. Zdarza się jednak niektórym jednostkom
mieć trudności w przystosowaniu się i podporządkowaniu grupie rówieśniczej.
Zachowanie jednostki może wpływać destrukcyjnie na układy stosunków w grupach społecznych,
takich jak rodzina, przedszkole czy grupy rówieśnicze. Na trudności wychowawcze mogą mieć wpływ
cechy indywidualne jednostki, jak również sytuacje wynikające z układów czynników zewnętrznych.
Dlatego rozpatrując zagadnienie trudności wychowawczych, musimy brać pod uwagę zarówno
indywidualne dysproporcje psychiczne wychowanka, jak i oddziaływanie środowiska, w którym ono
żyje. Środowisko społeczne może niwelować zaburzenie w zachowaniu się lub pogłębiać je przez
stosowanie niewłaściwych metod wychowawczych.
Rodzina może rozładować napięcia i likwidować trudności wychowawcze, ale w pewnych warunkach
może być również źródłem trudności, które narastają w miarę rozwoju dziecka.
Wśród przyczyn trudności dominujących w środowisku rodzinnym wymienia się częściowy lub
całkowity brak ojca lub matki. Jeśli jedno z rodziców zmarło lub odeszło z domu, wpływa to na
ujemne wychowanie dziecka. Wiele trudności sprawiają dzieci całkowicie opuszczone przez
rodziców. W związku z tym, że właściwie nikt nie ma nad nim kontroli, broniąc własnej pozycji, staje
się nieznośne, oporne, nieufne i żadne perswazje ani upomnienia nie odnoszą skutku. Dziecko pragnie
serdeczności, uczucia, przynależności do kogoś, z kim czułby się dobrze i bezpiecznie, a tego
wszystkiego zostało pozbawione. Zdarza się także, i to dość często, że nawet w rodzinach pełnych, w
których są oboje rodzice, nie zapewniają oni dziecku opieki, ani nie starają się zaspokoić jego
podstawowych potrzeb psychicznych. Rodzice zajęci pracą zawodową, społeczną oraz swoim
własnym życiem, uważają, że są jeszcze młodzi i że im także należy się coś od życia, nie dostrzegają,
że obok nich żyje i rośnie ich własne dziecko.
Przyczyną trudności wychowawczych mogą być nadmierne wymagania, jakie niektórzy rodzice
stawiają swoim dzieciom. Dziecko nie mając wolnej chwili dla siebie, buntuje się, co manifestuje
nieposłuszeństwem.
Poważną przyczyną zaburzeń w zachowaniu się dziecka jest niekonsekwentne postępowanie
rodziców. Najbardziej jaskrawo uwidacznia się to wówczas, gdy przychodzi na świat drugie dziecko
w rodzinie. Przedtem pierwsze było rozpieszczone, wszyscy się nim zajmowali. Dziecko nigdy nie
czuło się opuszczone, ani osamotnione. Po urodzeniu, drugiego, matka z konieczności musi zająć się
noworodkiem. Dziecko spostrzega, że już nie poświęca mu tyle czasu, co dawniej. Czuje się odtrącone
czy odepchnięte przez to drugie dziecko, zaczyna kaprysić, staje się dokuczliwe, pragnie zwrócić na
siebie uwagę, a jeśli nie osiąga zamierzonego celu, staje się coraz bardziej nieznośne.
Niewłaściwy klimat uczuciowy i czynniki patologiczne w strukturze rodziny oraz w stosunkach
między jej członkami, stanowią jedną z przyczyn (nierzadko główną) zaburzeń w zachowaniu się
dziecka.
Wśród zjawisk patologicznych wyróżnia się: alkoholizm, przestępczość rodziców, choroby
psychiczne, i przewlekłe choroby somatyczne, prostytucja i zamachy samobójcze.
Na rozwój psychospołeczny dziecka negatywnie wpływają rodziny alkoholiczne. Są to na ogół
rodziny o większej liczbie dzieci i gorzej sytuowane z powodu trudnych warunków materialnych,
1
wynikających często z dużych wydatków na alkohol. Prowadzi to do niedożywienia, a nawet głodu
u dzieci oraz braku niezbędnych środków do życia. W rodzinach tych panuje niekorzystna atmosfera
dla rozwoju psychicznego i wychowania dzieci. Brak zaangażowania się alkoholika w życie rodziny
zaburza ponadto funkcjonowanie pozostałych jej członków. Życie w niej bowiem przebiega w ciągłym
lęku, pod presją, podwyższonej agresywności i mniejszej sile uczuć pozytywnych. Narusza to
równowagę psychiczną dziecka czego skutkiem są opóźnienia w jego rozwoju powodujące
niepowodzenia w nauce, wagary, kradzieże, ucieczki z domu, agresywność, itp. Dzieci z takich rodzin
są znerwicowane i niezrównoważone. Sprawiają też poważne trudności wychowawcze. Nie
zaspokajane podstawowe potrzeby dziecka (miłości, przynależności, kontaktu uczuciowego), brak
dostatecznej opieki nad nim, powodują że szuka ono ich zaspokojenia poza rodziną czyniąc to często
w sposób społecznie nieakceptowany. Gorsze warunki rozwojowe i wychowawcze dzieci
pochodzących z rodzin obciążonych alkoholizmem są przyczyną drugoroczności. Powtarzanie klasy
świadczy dobitnie o nieumiejętności dostosowania się dziecka do programowych wymagań szkoły.
Występowanie różnego rodzaju stresów rodzinnych, awantur, niespokojnej atmosfery, powoduje
znaczące skutki w zakresie kondycji psychiczno - intelektualnej, a także zdrowotnej dziecka.
Niezadowolenie z jakości życia rodzinnego, występowanie konfliktów wewnątrzrodzinnych wpływa
negatywnie na emocje dziecka.
Dzieci wywodzące się z rodzin patologicznych, o zaburzonej strukturze lub nieprawidłowych
stosunkach, mają znacznie więcej problemów z zachowaniem niż dzieci pochodzące z rodzin
o wysokim poziomie jakości małżeństwa i sprzyjających warunkach rozwoju.
Istotnym czynnikiem zaburzającym życie rodzinne jest także brak pracy. Bezrobocie wpływa na
sytuację materialną domowników i ich samopoczucie. Jeśli dzieci nie rozumieją, co znaczy utrata
pracy, rejestrują napięcia, czują że dzieje się coś niedobrego. Czasem obarczają siebie winą.
Niebagatelną rolę dla rodziców i dzieci mają warunki mieszkaniowe i materialne ich życia.
Uniemożliwiają one zaspokojenie potrzeb materialnych, biologicznych i psychicznych : przede
wszystkim potrzeby uznania i znaczenia w grupie rówieśniczej i środowisku społecznym, a także
kontaktów społecznych. Trudne warunki bytowe i niezaspokojone potrzeby powodować mogą pewne
niedobory w rozwoju psychicznym dziecka (gorsze odżywianie, choroby), często też przyczyniają się
do utrudniania rozwoju intelektualnego. Dziecko z domu o trudnej sytuacji materialnej może mieć
pewne ograniczenia w korzystaniu z dóbr kulturalnych: brak książek, rozrywek kulturalnych itp.
Warunki takie mogą wpływać też na przeżycia emocjonalne i społeczne: braki w wyposażeniu
w odzież, zabawki, przybory szkolne, materiały do realizacji zainteresowań, sprzęt itp. Są one również
źródłem uczuć, zazdrości i poczucia niższości w stosunku do rówieśników lepiej sytuowanych.
Znacznie większe znaczenie od warunków materialnych ma sytuacja mieszkaniowa rodziny. Trudne
warunki mieszkaniowe bardzo niekorzystnie wpływają na życie rodziny i na rozwój dziecka.
Uniemożliwiają integracje wszystkich członków rodziny, prawidłowe kontakty między rodzicami,
zaburzają atmosferę. Ciasnota powoduje powstawanie konfliktów, gdyż wszyscy sobie wzajemnie
przeszkadzają. Jeśli jeszcze korzysta się w owych warunkach ze środków masowego przekazu,
nadmiar działających bodźców przyczynia się do powstawania u dziecka zwiększonej pobudliwości,
uniemożliwia koncentrację uwagi, utrudnia uzyskiwanie dobrych wyników w nauce.
Negatywnym skutkiem wpływu środowiska rodzinnego może być zarówno opóźnienie jak
i przyspieszenie wieku społecznego. W rodzinach niewydolnych spotyka się czasami u dzieci
przyspieszenie tego wieku, czyli większą dojrzałość życiową. Spowodowane jest to nadmiernym
obciążeniem obowiązkami domowymi, wczesnym podejmowaniem pracy zarobkowej, chęcią
szybkiego usamodzielnienia się. Wszystko to kształtuje niejednokrotnie postawy zamykania się przed
rówieśnikami, nie ujawnianie im kłopotów domowych w obawie przed wyśmiewaniem lub też
manifestowanie określonych agresywnych typów zachowań.
Gabriela Posiadło w swoim artykule„ Sukcesy i trudności wychowawcze ich przyczyny i następstwa”
wyróżnia trzy kategorie czynników wpływających na efekty wychowawcze.
Tak, więc przyczyną trudności lub sukcesów wychowawczych są:
I. Czynniki ekonomiczno-społeczne:
- brak autorytetów lub wpływ niewłaściwego autorytetu,
- warunki materialne i mieszkaniowe rodziny,
- dbałość o wszechstronny rozwój dziecka przez rodziców,
- atmosfera domu rodzinnego,
- życie moralne i umysłowe rodziny,
- sposoby spędzania czasu wolnego,
- struktura rodziny (pełna czy rozbita),
- liczebność członków rodziny,
2
- warunki wychowawcze w rodzinie,
- dezorganizacja rodziny,
- kontakty międzyosobowe,
- podział pracy i ról w rodzinie.
II. Czynniki biologiczno-psychologiczne:
-indywidualne cechy dziecka,
-właściwości rozwojowe uwarunkowane genetycznie,
- rozwój fizyczny dziecka (sprawność ruchowa, manualna, koordynacja ruchów),
- rozwój umysłowy (spostrzeganie, myślenie, pamięć),
- cechy charakteru,
- osobowość i temperament dziecka.
III. Czynniki pedagogiczne:
- stosowanie właściwych metod i środków wychowawczych,
- zbyt wysokie lub niskie wymagania stawiane dziecku,
- jakość komunikatów słownych i niewerbalnych kierowanych do dziecka.
Aby uniknąć powstawania trudności wychowawczych w rodzinie, rodzice stosują działania
profilaktyczne, prowadzące niejednokrotnie do osiągnięcia sukcesu wychowawczego. Działania
profilaktyczne mają głównie na celu niedopuszczenie do powstawania trudności. Chodzi tu o działania
takie jak:
-dyskretna kontrola postępowania dziecka,
- zachęcanie do zmiany zachowania,
-satysfakcja rodziców z powodów zadowalającego rozwoju dziecka,
- partnerstwo rodziców i dzieci,
-wywoływanie pozytywnej motywacji do pracy i nauki,
-przygotowanie dziecka do samodzielnego wykonywania zadań,
- stwarzanie odpowiedniej atmosfery w domu,
- rozmowy z dzieckiem .
Rodzina jako środowisko pierwsze i najbliższe dziecku, najszybciej dostrzega zmiany w jego
zachowaniu oraz wszystko to, co się z dzieckiem dzieje. To właśnie ona przyczynia się do
harmonijnego rozwoju dziecka i osiąganie sukcesu wychowawczego. W obcowaniu rodziców
z dziećmi ważne są rozmowy, a nie wyłącznie mówienie do dzieci, czyli monologi bez wymiany zdań.
Równie ważnym aspektem jest wychowanie do uczuciowej miłości. Tę zdolność i umiejętność
dziecko uzyskuje samoistnie, wchłaniając ją z domowej atmosfery. Jeśli rodzice umieją stworzyć
pogodną, uczuciową atmosferę przez pieszczotliwe słowa, gesty, uśmiechy, dziecko nie powinno mieć
problemów z okazywaniem swoich uczuć. Bardzo istotny jest pogodny i miły nastrój w domu
rodzinnym. Równie ogromne znaczenie ma panująca miedzy rodzicami miłość, zgoda, szacunek oraz
jednomyślność, co do metod wychowawczych, wszystko to pozwala uniknąć trudności
wychowawczych, a wręcz odwrotnie osiągnąć sukces wychowawczy.
opracowała: mgr Aneta Pawlik
3