1) Kultura Starożytnych Greków Kultura duchowa i materialna starożytnych Greków należy do dnia dzisiejszego za jedno z największych osiągnięć człowieka. Religia Greków była religią politeistyczną. Grecy wierzyli w istnienie osobnej sfery osobnego "świata", na który składała się wielka liczba bóstw o różnej postaci, zakresach działania i różnym stosunku do człowieka. Zdaniem ich, istniał nierozerwalny związek miedzy ziemią a jej bóstwami, byli więc przekonani, że znalazłszy się w nowym kraju poza Grecją, winni oddawać cześć jego bóstwom aby uzyskać ich przychylność. 2) Rozwój sztuki Greckiej a. Porządki architektoniczne: DORYCKI Porządek dorycki (styl) to jeden z najbardziej znanych porządków architektonicznych czasów starożytnych. Charakteryzuje się on ciężkimi proporcjami, surowością i monumentalizmem. Walory artystyczne ustępowały w nim miejsca funkcjonalizmowi. Architektura dorycka wywodzi się prawdopodobnie z budownictwa drewnianego. Wiele dekoracyjnych szczegółów w budownictwie kamiennym imituje elementy drewniane, np. tryglif nad każdą kolumną w budownictwie drewnianym pełnił rolę ochrony czoła belki stropowej, umieszczane pod okapem regulae naśladują deseczki, guttae to imitacja drewnianych kołków łączących konstrukcje. Kolumna w porządku doryckim nie posiada bazy,a jej głowica ma kształt bardzo prosty; jak gdyby okrągłej spłaszczonej poduszki, na której spoczywa kwadratowa płyta. Taki rodzaj kolumn pojawił sie w Grecji najwcześniej już w VII w .p.n.e KONSTRUKCJA Zasady ogólne Tak zwana zasada tryglifu, rządząca porządkiem doryckim, stawiała budowniczym następujące wymogi: - tryglif musi znaleźć się nad każdą kolumną i nad każdym interkolumnium, - na krawędziach fryzu należy umieścić dwa, stykające się ze sobą pod kątem prostym tryglify, nigdy metopy - każdy tryglif należy umieścić dokładnie nad środkiem kolumny i nad środkiem interkolumnium Rozmiary poszczególnych elementów w stylu doryckim były ściśle określone: np. kolumna miała 12 modułów wysokości, kapitel i tryglif - 1 moduł, a metopa - 1,6. Zwykło się przyjmować, że modułem w przypadku porządku doryckiego była połowa średnicy trzonu kolumny u podstawy. Witruwiusz podawał, że modułem może być: długość fasady, średnica dolnego bębna kolumny, szerokość tryglifu. W XIX wieku uczeni niemieccy po przeprowadzeniu szeregu pomiarów geometrycznych zachowanych świątyń doszli do wniosku, że najłatwiej spełnić wymogi zasady tryglifów w oparciu o przyjęcie jako modułu wielkości równej szerokości tryglifu. W oparciu o tę wielkość, znając liczbę kolumn w elewacji, stosując się do surowych kanonów, architekt był w stanie wyliczyć pozostałe wymiary świątyni: jej wysokość, szerokość, rozmiary metop itp. ZASIĘG I ZASTOSOWANIE Styl dorycki nie był stosowany wyłącznie na terenach zamieszkanych przez Dorów, ale w zasadzie wszędzie gdzie dotarła grecka cywilizacja. Najciekawsze przykłady budowli doryckich zachowały się w Italii i na Sycylii. Stworzoną w Italii odmianą porządku doryckiego był porządek toskański. Surowe reguły kanonu doryckiego były trudne do zastosowania w dużych budowlach, co doprowadziło do zaniechania stosowania tego porządku w okresie hellenistycznym, niemniej z tego czasu znamy jeszcze budowle w stylu doryckim, np. świątynia Ateny Nikeforos w Pergamonie czy Ateny Lindia w Lindos na Rodos. Przykłady zabytków w porządku doryckim: świątynia Apolla w Koryncie (ok. 540 r. p.n.e.), świątynie w Paestum (np. Hery, poł. V w.p.n.e.), świątynia Afai na Eginie (ok. 510-490 r.p.n.e.), świątynie Zeusa (Olimpejon) oraz Hery (Herajon) w Olimpii. Za najdoskonalszy przykład stylu doryckiego uważa się Partenon w Atenach. KORYNCKI Porządek koryncki - to jeden z trzech podstawowych porządków architektonicznych występujących w architekturze starożytnej Grecji. Rozwinął się jako odmiana porządku jońskiego na przełomie V i IV w. p.n.e.. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE - smuklejsze proporcje i bardziej ozdobna głowica niż w porządku jońskim - baza - jako w porządku jońskim, czyli trójczłonowa złożona z dwóch torusów i trochilusu między nimi, - trzon kolumny, jak w stylu jońskim, ozdobiony 24 kanelurami połączonych listewkami (stegami), kolumna o smuklejszych proporcjach - głowica - najbardziej charakterystyczny element wyróżniający styl koryncki, ma kształt koszyka (kalatosu) uformowanego z dwóch rzędów liści akantu mocno rozchylonych na zewnątrz, powyżej liści znajdują się cztery pojedyncze woluty podtrzymujące abakus. Pomiędzy tymi wolutami znajdują się jeszcze cztery pary mniejszych wolut, spomiędzy których wyprowadzona jest palmeta lub inny motyw roślinny - belkowanie podobne jak w stylu jońskim, czyli złożone z trójczłonowego architrawu na którym opiera się zdobiony fryz ciągły. Powyżej fryzu znajdowała się najwyższa część belkowania - gzyms wieńczący, często podparty wspornikami, jest to dodatkowy element w porównaniu porządku korynckiego z porządkiem jońskim. Według legendy przytoczonej przez Witruwiusza kapitel koryncki został wynaleziony przez architekta Kallimacha, gdy zauważył on że kosz ofiarny ustawiony na grobie młodej dziewczyny porósł akantem. Porządek ten był stosunkowo rzadko stosowany w starożytnej Grecji. Najstarsza znana kolumna koryncka znajdowała się w tylnej części celli świątyni Apollina Epikurosa w Bassaj z ok. 430-400 r. p.n.e. Wyróżniała ona miejsce święte, w którym stał posąg boga. Późniejszymi przykładami użycia porządku korynckiego mogą być tolosy w Delfach (ok. 375 p.n.e.), w którym zastosowano go razem z porządkiem doryckim i w Epidauros (ok. 360 p.n.e.). Z okresu hellenistycznego (334 r. p.n.e.) pochodzi pomnik Lizykratesa w Atenach - niewielka budowla na planie koła z sześcioma korynckimi półkolumnami wtopionymi w ściany. Na dużą skalę porządek ten pojawił się dopiero w świątyni Zeusa Olimpijskiego w Atenach, zaczętej w 174 r. p.n.e. (ukończonej w 132 r. n.e.). W roku 86 p.n.e. dyktator rzymski Sulla wziął kilka głowic z tej świątyni i umieścił je w na Kapitolu. Od tego czasu porządek koryncki stał się charakterystyczny dla starożytnego Rzymu i stosowany powszechnie zarówno w świątyniach jak i budowlach świeckich. Dokładne rysunki pomiarowe pomnika Lizykratesa opublikowane przez Stuarta i Revertta w 1762 r. były podstawą porządku korynckiego stosowanego w neoklasycznej architekturze Anglii i Stanów Zjednoczonych. JONSKI Porządek joński to jeden z trzech podstawowych porządków architektonicznych występujących w architekturze starożytnej Grecji. Posiada dwie odmiany: attycką i małoazjatycką, różniące się przede wszystkim detalami bazy i belkowania. Powstał w Azji Mniejszej na przełomie VII i VI w. p.n.e. pod wpływem budownictwa ludów Wschodu. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE - lekkość, smukłe proporcje, bogate zdobienia - baza oparta na plincie: w wariancie attyckim trójczłonowa złożona z dwóch torusów i trochilusu między nimi, albo w wariancie małoazjatyckim - wieloczłonowa, dowolnie zestawiona z torusów i trochilusów - trzon kolumny ozdobiony 24 kanelurami połączonych listewkami (stegami), żłobkowanie jest węższe niż w stylu doryckim. Mniej wyraźnie jest zaznaczony entasis, zwężenie trzonu poniżej głowicy jest też mniejsze - głowica - najbardziej charakterystyczny element wyróżniający styl joński ukształtował się w VI w. p.n.e., zbudowana jest z ozdobnej, opisywanej często jako przypominającej baranie rogi, woluty. Kształt woluty wywodzi się z rolowanej nad wejściem maty. Powyżej woluty abakus o profilowanych krawędziach, często dość bogato zdobiony - belkowanie złożone z trójczłonowego architrawu na którym opiera się w wariancie attyckim bogato zdobiony fryz ciągły (w porządku doryckim fryz zdobiony był metopami rozdzielonymi tryglifami). Fryz zdobiony był reliefem z scenami mitologicznymi, historycznymi. Najbardziej znanym i ciekawym przykładem jest fryz Partenonu zwany fryzem partenońskim. W odmianie małoazjatyckiej fryz nie posiada tak bogatej dekoracji. Jego ozdobą jest rząd wystających kostek. Powyżej fryzu znajdowała się najwyższa część belkowania - gzyms wieńczący, często niższy niż w porządku doryckim, ale o bardziej skomplikowanej formie. Górną jego część stanowiła listwa zdobiona kimationem, antemionem lub plecionką, zakończona na ogół ząbkowaniem. Świątynie budowane w stylu jońskim kryte były, podobnie jak świątynie w stylu doryckim, dwuspadowym dachem zwieńczonym tympanonem, z gzymsem ozdobionym akroterionami. Wzdłuż dachu biegła rynna (sima) zakończona rzygaczami w postaci lwich pysków. Pole przyczółka wypełniała bogata dekoracja rzeźbiarska - świątynie stawiano na trzystopniowej podbudowie (krepidoma) Styl joński cieszył się ogromną popularnością od IV w. p.n.e., dominował w okresie hellenistycznym. Swoim zasięgiem objął nie tylko Grecję ale też Italię i Sycylię. Przykłady zabytków w porządku jońskim: Apteros (Nike Bezskrzydła) i Erechtejon na Akropolu, Herajon na wyspie Samos, Artemizjon w Efezie i w Ołtarzu Pergamońskim. Rozwinięciem porządku jońskiego był porządek koryncki. b. Sztuka i jej tematyka Sztuka starożytnej Grecji powstała i rozwijała się po upadku kultury mykeńskiej spowodowanym w głównym stopniu najazdem Dorów. Za czas jej trwania przyjmuje się okres od ok. 1200 p.n.e. do I w. p.n.e., czyli do czasu podboju starożytnej Grecji przez Rzymian. Jednak wraz z podbojem rzymskim, nie skończył się definitywnie okres sztuki greckiej. Artyści nadal tworzyli, ale przede wszystkim na potrzeby kolekcjonerów rzymskich. Najczęściej ich dzieła były kopiami znanych wcześniej dzieł greckich. Dzięki tej działalności znamy wygląd wielu rzeźb, których oryginały zaginęły lub zostały zniszczone. Sztuka grecka (m.in. właśnie dzięki kopiom) wywarła przeogromny wpływ na rozwój sztuki rzymskiej. Jednak wraz ze zmianami politycznymi skończyła się jej samodzielność. 3) Filozofia Greków Filozofia (z gr. "filo" czyli lubić, kochać i "sophia" czyli mądrość po połączeniu: ?umiłowanie mądrości?) termin oznaczający historycznie zmienną pod względem zakresu i treści dziedzinę ogólnych rozważań na tematy istoty i struktury bytu, źródeł i prawomocności ludzkiego poznania, zasad wartościowania, sensu życia i sposobów jego godnego prowadzenia; zagadnień dotyczących poglądu na świat i miejsca człowieka w świecie. I tak jednym z ważniejszych zagadnień filozofii, jakim były pytania o prawa rządzące wszechświatem, o to, czym jest materia, z czego zbudowany jest świat i jakie prawa nim rządzą, zajęły się nauki przyrodnicze, takie jak fizyka, chemia czy biologia. Inną grupą zagadnień filozofii - dotyczących człowieka i społeczeństwa - zajmują się nauki humanistyczne, takie jak psychologia, lingwistyka i socjologia. Adam Sikora, twórca książki pt.: ?Siedmiu greckich filozofów? tak opisuje filozofię: ?Filozofia zajmuje się interpretacją świata, problematyką historii, życia społecznego i ludzkiego istnienia. Podejmuje pytania o sens i wartość życia, zastanawia się nad powołaniem człowieka, usiłuje formować własne prawdy moralne, ustanawiając wartości godne realizacji. Pragnie ona kształtować ludzi i wspomagać ich w dokonywaniu rozlicznych wyborów, w rozwiązywaniu sytuacji konfliktowych, w doskonaleniu ich życia.? Powstała w Grecji, około VI w. p.n.e. Dlaczego filozofia powstała w Grecji dokładnie nie wiadomo, ale być może dlatego, że jej obywatele byli w stanie nauczyć się rozumieć życie społeczne udział w działalności politycznej przyzwyczajał ich do dyskutowania, do rozpatrywania spraw z różnych stron, ważenia argumentów za takim lub innym rozwiązaniem poddawało swoistej gimnastyce myślowej. W szczególności filozofia stara się odpowiadać na podstawowe pytania dręczące ludzi od wieków, takie jak: Jaka jest natura wszechrzeczy? - Kim jest człowiek i dokąd zdąża? - Co to znaczy istnieć? - Jak odróżnić prawdę od fałszu? Ze względu na to, iż wielu filozofów dowodziło, że na tak postawione pytania nigdy nie znajdzie się jednoznacznych, zadowalających wszystkich odpowiedzi, współczesna filozofia w coraz mniejszym stopniu zajmuje się wprost takimi zagadnieniami, kierując się raczej ku rozwiązywaniu lepiej zdefiniowanych problemów. Są to na przykład takie pytania jak: - Co można uznać za naukę, a co nie? - Czy psychologia jest w stanie rzeczywiście "pojąć" sposób myślenia i czucia ludzi? - Czy możliwe będzie kiedykolwiek stworzenie społeczeństwa bez przemocy i wojen? Podział teorii filozoficznych: Podział ze względu na poznanie: - empiryzm - filozofia zakładająca wyższość poznania zmysłowego nad rozumowym, w skrajnej postaci odrzucająca wszystko, co nie ma bezpośredniego odniesienia do poznania zmysłowego. Odwrotnością empiryzmu jest idealizm poznawczy. - racjonalizm - filozofia zakładająca możliwość poznania za pomocą tworzenia spójnych i logicznych systemów poglądów, w swojej skrajnej postaci odrzuca ona jakąkolwiek wartość poznania pozazmysłowego. - idealizm poznawczy - filozofia odrzucająca możliwość poznania zewnętrznej rzeczywistości. Podział ze względu na byt: - idealizm - filozofia uznająca pierwszeństwo idei nad rzeczywistością materialną. Uznaje ona obiektywne istnienie idei jako bytów samodzielnych i uważa byt materialny za wtórny w stosunku do świata idei. W skrajnej postaci odrzuca istnienie rzeczywistości materialnej i uznaje ją za złudzenie. - realizm - filozofia uznająca różne formy współistnienia idei i materii w przeświadczeniu, że obie są bytami obiektywnymi, wzajemnie dopełniającymi się. - materializm - filozofia odrzucająca obiektywne istnienie idei, uważająca, że są one w całości wytworem człowieka, uznająca za to obiektywne istnienie świata materialnego. - aktywizm - filozofia nie uznająca w ogóle bytów jako takich. Według aktywizmu wszystko się tylko "dzieje" i nie ma żadnego istnienia obiektywnego. - fenomenalizm - filozofia, która unika pojęcia bytu obiektywnego i wprowadza w to miejsce pojęcie fenomenu, czyli zbioru odczuć zmysłowych i/lub psychicznych odbieranych przez podmiot (czyli w praktyce przez człowieka) i składających się na wrażenie "istnienia" określonych zjawisk. FILOZOFOWIE GRECCY Filozofią, jak sama nazwa wskazuje, zajmowali się filozofowie, to znaczy ?miłośnicy mądrości?. Byli to ludzie, którzy zadawali pytania na temat bytu ludzi itd. i szukali na nie odpowiedzi. Za ojca filozofii uważany jest Tales z Miletu. Razem ze swoimi uczonymi zastanawiał się, z jakiej materii złożony jest świat. Efektem jego dociekań było stwierdzenie, ze powstał on z wody. Sławę zyskał, gdy prawidłowo przewidział zaćmienie słońca. Jednym z najwybitniejszych myślicieli jest Sokrates. Żył w Atenach, (V-IVw. p.n.e.) gdzie nauczał prowadząc dysputy z przypadkowymi przechodniami na ulicach miasta, zyskując sobie zarówno popularność jak i wrogość. Jego największym uczniem był Platon. W wieku 70 lat skazany został na śmierć przez wypicie cykuty (trucizny) za bezbożność i psucie młodzieży. Jego pragnieniem było znalezienie prawdy o człowieku. Zastanawiał się, jakie życie można uznać za dobre. W przeciwieństwie do innych filozofów, nie uważał się za mędrca i mawiał: ?Wiem, że nic nie wiem?. Sokrates był twórcą metody indukcyjnej: ustalał definicję np. odwagi, uogólniając i szukając wspólnych cech poszczególnych wypadków odwagi. Poglądy i działalność Sokratesa są głównie znane z przekazów jego uczniów: Platona i Ksenofonta. Kolejnym wybitnym filozofem jest Platon (Arystokles). Żył na przełomie V i IVw. p.n.e. Był uczniem Sokratesa. Założył w Atenach szkołę zwaną Akademią Platońską, gdzie do końca życia pracował naukowo i nauczał. Platon stworzył teorię idealnego ustroju państwowego (idealizm) - państwa o charakterze totalitarnym, wyznaczającego ścisłe funkcje społeczne poszczególnych obywateli. Postulował ich podział na trzy podstawowe grupy: mędrcy, którzy mieli kierować państwem, żołnierze, których zadaniem była obrona i rzemieślnicy, których zadaniem było wytwarzanie dóbr. Teorie te znalazły one wielu naśladowców, wywarły wielki wpływ nie tylko na rozwój filozofii, ale również literatury oraz teologii. Również godnymi uwagi byli: Ajschylos, Sofokles i Arystoteles. Ten pierwszy, Ajschylos (VI p.n.e. - V p.n.e.) jeden z najwybitniejszych tragediopisarzy starożytnej Grecji. Uważany za ojca greckiej tragedii, którego twórczość poprzedzała Sofoklesa i Eurypidesa. W jego utworach, z silnie zaakcentowanymi wątkami religijnymi, zwykle przewija się element moralny. Napisał ok. 90 tragedii i 20 dramatów. 13 razy zdobywał doroczną nagrodę ateńskich igrzysk teatralnych. Do jego największych osiągnięć należy wprowadzenie do teatru drugiego aktora, ograniczenie roli chóru oraz wprowadzenie do tragedii akcji dziejącej się poza sceną. Według legendy Ajschylos zginął, gdy orłosęp brodaty zrzucił na jego łysą głowę żółwia, sądząc, że to kamień, na którym można rozłupać skorupę. Sofokles - Urodził się w 495 roku p.n.e. w Attyce w bogatej rodzinie kupieckiej. W wieku 16 lat wybrany do chóru chłopców opiewającego zwycięstwo pod Salaminą. Był aktorem oraz twórcą dramatów. Pierwszy raz stanął do zawodów dionizyjskich w wieku 28 lat i od razu otrzymał główną nagrodę pokonując nawet samego Ajschylosa. Sofokles był też kapłanem Alcona i Asclepiusa oraz pełnił służbę publiczną w administracji ateńskiej oraz jako skarbnik Konfederacji Delijskiej. Sofokles jest autorem wielu innowacji scenicznych - dodał do tragedii trzeciego aktora, wprowadził na scenę dekoracje oraz odszedł od trylogii tragicznych (trzech tragedii opowiadających jedną historię) w kierunku traktowania każdej tragedii jako zamkniętej całości. Był autorem 123 tragedii. Arystoteles - studiował w Akademii Platona. Był nauczycielem Aleksandra III Wielkiego. Założył w Atenach własną szkołę filozoficzną przy świątyni Apollina, tzw. Likejon (Liceum) lub Perypat, w której przez 12 lat nauczał i prowadził badania naukowe. Arystoteles odrzucił platońską naukę o ideach i stworzył własną doktrynę filozoficzną. Głównie interesowała go filozofia bytu, między innymi opracował teorię materii i formy, sformułował klasyczną definicję prawdy. Położył podwaliny pod rozwój większości wyodrębniających się wówczas z filozofii dyscyplin szczegółowych, zwłaszcza logiki, biologii, psychologii. Pierwszy podjął analizę zjawisk psychicznych. Był pierwszym myślicielem starożytnym, który opierał się na materiale doświadczalnym. W Likejonie zapoczątkował empiryczne metody badań przyrodoznawczych. Stworzył pierwszy teoretyczny system nauki o państwie ("Ustrój polityczny Aten"), zajmował się także zagadnieniami etycznymi ("Etyka Nikomachejska") i teorią sztuki ("Poetyka"). SZKOŁY FILOZOFICZNE Filozofowie, po wielu latach nauki zakładali własne szkoły, by kształcić młodzież według własnych przekonań oraz teorii. Pierwszą, bardzo słynna szkołą filozofów była Akademia Platońska założona przez Platona około 386r. p.n.e. Nazwa tej Akademii pochodzi od gaju Akademosa, w którym się mieściła. Akademia Platońska miała charakter związku rel. gromadzącego uczonych i ich uczniów, pracujących pod kierunkiem wybranego tzw. Scholarchy, który kierował pracami przy pomocy nauczycieli i uczniów (pierwszym był oczywiście Platon). Zajmowano się w niej polityką, filozofią, matematyką, astronomią i naukami przyrodniczymi. Do tradycji i nazwy Akademii Platońskiej nawiązują nowożytne akademie. Istniała do 529 n.e., została zamknięta z nakazu cesarza Justyniana I Wielkiego. Inną szkołą była szkoła stoicka. Była to antyczna szkoła filozoficzna, zapoczątkowana w III wieku p.n.e. w Atenach, przez Zenona z Kition, doprowadzona do ostatecznej formy przez Chryzypa z Aten i kontynuowana przez kolejne 500 lat, aż do nastania ery chrześcijańskiej. Stoicyzm stworzył kompletny system filozoficzny, który w teorii bytu był monistyczny, zasadniczo materialistyczny i deterministyczny, a w teorii poznania skłaniał się ku empiryzmowi, ale najbardziej jest znany ze swojej części etycznej. Etyka stoicka, która większości ludzi kojarzy się ze słowem "stoicyzm" opiera się na zasadzie osiągania szczęścia przez wewnętrzną dyscyplinę moralną, sumienne spełnianie tych obowiązków, które spadają na nas naturalną koleją rzeczy, oraz odcięcia swoich emocji od zdarzeń zewnętrznych, czyli utrzymywania stanu szczęścia niezależnie od zewnętrznych warunków. Nazwa tej szkoły pochodzi od greckiego słowa "stoa" oznaczającego bramę, gdyż ateńscy stoicy spotykali się i prowadzili dysputy pod jedną z bram wjazdowych do Aten. Stoicyzm był szczególnie popularny i niemal utożsamiany z całą filozofią jako taką w Starożytnym Rzymie. Do Rzymu stoicyzm sprowadził grecki niewolnik Epiktet. Rzymscy filozofowie stoicy nie wnieśli jednak wiele nowego do systemu uformowanego przez Chryzypa. Najbardziej znanymi stoikami rzymskimi byli: Marek Tuliusz Cycero, Lucjusz Anneusz Seneka i cesarz Marek Aureliusz. Kolejnym ośrodkiem edukacyjnym młodych filozofów była szkoła epikurejska. Epikureizm, będący początkowo tylko szkołą filozoficzną, przekształcił się z biegiem czasu w dość elitarną, ezoteryczną sektę, która już w czasach rzymskich przyjmowała w swoje szeregi jedynie wybranych, zdrowych młodzieńców z zamożnych rodzin. Epikureizm jako szkoła filozoficzna konkurował stale ze stoicyzmem, z którym w ostatecznym rachunku, pod koniec klasycznej epoki rzymskiej przegrał, przynajmniej w sensie popularności. W czasach rozwoju chrześcijaństwa publicznie wyklęto epikureizm i samego Epikura, a jego dzieła systematycznie niszczono, jako siejące zgorszenie moralne i ateizm. Również szkołami filozoficznymi były: Cynizm i Sceptycyzm. Cynizm - szkoła filozoficzna (V/IV w. p.n.e. do IV w. n.e.) głosząca w etyce ideał cnoty jako życia zgodnego z naturą, ideą mędrca kierującego się tylko rozumem nie uznającego żadnych ogólne obowiązujących wartości, norm, praw i autorytetów Sceptycyzm - doktryna filozoficzna polegająca na ograniczeniu się do obserwowaniu i powstrzymywaniu się od oceniania i wypowiadania się. W antyku polega głównie na wątpieniu w rzeczywistość świata zewnętrznego przy jednoczesnej wierze w świat duchowy i istnienie Boga. Jest też sceptycyzm nowożytny, polegający na wierze tylko w rzeczywistość zmysłową i jednoczesnej niewierze w Boga. 4) Teatr i literatura. Literatura: WIEKI CIEMNE Plemiona greckie napływające na tereny dzisiejszej Grecji podbiły narody kultury egejskiej. Prawdopodobnie od nich przejęły sztukę pisania w postaci tzw. pisma linearnego B. Nie było to pismo dostosowane do języka greckiego, stąd zastosowanie tego pisma było bardzo ograniczone i pewnie nie nadawało się do przekazywania złożonych opisów. To po części tłumaczy, dlaczego pierwsze formy literackie były mówione i śpiewane. Do tego w wiekach ciemnych przodkowie Greków zatracili umiejętność pisania. Słowo mówione miało w Grecji rolę olbrzymią - Grecy uwielbiali mówić i słuchać. Wielcy uczeni pisali swoje dzieła jako dialogi, a czasem publicznie odczytywali swoje rękopisy. Pierwsze utwory były na początku przekazywane ustnie, na przykład rozpowszechniane przez starożytnych, wędrownych śpiewaków - bardów zwanych w Grecji Aojdami. Później pojawili się recytatorzy zwani Rapsodami. Przez kilka wieków kultura Grecji formowała się bez źródeł pisanych, jedynie w formie mówionej. Jedynymi utworami zachowanymi z tamtego okresu są "Iliada" i "Odyseja". OKRES ARCHAICZNY Okres ten charakteryzował się: - całkowita dominacją poezji; od poezji heroicznej do lirycznej, - stosowaniem poezji w pismach filozoficznych i politycznych, - bardzo wolnym rozwojem prozy, - rozwojem recytatorstwa i retoryki. OKRES KLASYCZNY Cechy charakterystyczne: - poezja odchodzi od tematyki miłosnej na rzecz tematów moralnych, społecznych i religijnych. Powstaja formy literackie: hymn, pean, tren, epigram, epinikion, - powstaje idea teatru, powstają sztuki dramatyczne, - początek rozwoju prozy. OKRES HELLENISTYCZNY Powstaje Nowa Komedia, bardziej łagodna od Starej Komedii - nie zajmuje się już bezpośrednio polityką, a bardziej moralizowaniem. OKRES RZYMSKI W tym okresie nastąpił rozkwit prozy. Grecy znaleźli się pod panowaniem Rzymian, zaś w Rzymie nastała moda na kulturę grecką. Sztuka grecka - a wraz z nią literatura - przeżyła odrodzenie. Teatr: Dionizosa. Widowiska te musiały być łatwo dostępne dla ludności, pierwsze sztuki wystawiano więc na wytyczonym u stóp wzgórza placu zwanym orchestra a na jego środku ustawiano ołtarz (thymele). Początkowo orchestra miała kształt zbliżony do prostokąta, koła albo elipsy, ostatecznie przyjął się kształt koła. Na placu (orchestrze) występował chór i odbywały się popisy taneczne, widzowie zasiadali na zboczu góry, początkowo bezpośrednio na ziemi, później na drewnianych ławkach. Tak powstała widownia w kształcie dużego (większego od półkola) wycinka koła, czyli theatron. W Atenach sztuki teatralne były wystawiane także na agorze, na prowizorycznie wzniesionych konstrukcjach drewnianych. Jednak w roku 490 p.n.e. (część źródeł podaje rok 499 p.n.e.) doszło do katastrofy - drewniana konstrukcja trybun załamała się i śmierć poniosło wiele osób. Najprawdopodobniej to wydarzenie zdecydowało o przeniesieniu widowisk w stałe miejsce, w okolice świątyni Dionizosa na południowym stoku akropolis. Wraz ze wzrostem liczby aktorów występujących na scenie i wzbogacaniem akcji przedstawień, niezbędne stało się pomieszczenie, w którym aktorzy mogli zmieniać stroje. Problem rozwiązano poprzez wybudowanie około roku 465 p.n.e. przy orchestrze, naprzeciw theatronu, budynku zwanego skene inicjatorem tego przedsięwzięcia był Ajschylos. Skene szybko zaczęła służyć nie tylko jako garderoba, ale też jako tło do rozgrywanych przedstawień. W ścianie budynku umieszczono troje drzwi, przez które wychodzili aktorzy. Środkowe, najważniejsze służyły głównym postaciom (np. królowi), a boczne innym bohaterom dramatu. Z czasem przybyło bohaterów akcji, aktorzy przenieśli się z orchestry na proskeon. W okresie klasycznym, około 425 p.n.e., rozpoczęto budowę teatru kamiennego, w miejscu istniejącego od czasów Pizystrata teatru z drewna. Budowa przebiegała etapami, a ukończono ją około 338 p.n.e. (lub 326 p.n.e.). Nowy teatr mógł pomieścić około 17 000 widzów (praktycznie aż do 30 000). Theatron o szerokości 100 m i wysokości 90 m oparto o stok skały, na którym zbudowano z 78 stopni, wysokich na 33 cm każdy, podzielonych na trzy części dwoma szerokimi przejściami (diazomata) biegnącymi po łuku. Najniższa część obejmowała 17 rzędów stopni, środkowa i najwyższa po 32 stopnie. Poruszanie się ułatwiało 7 przejść ze stopniami biegnącymi promieniście (kerkides). Na środku pierwszego rzędu umieszczono wykuty w kamieniu tron dla kapłana Dionizosa. Skene (o wymiarach 46,5 x 6,5 m) przybrała formę budowli o prostokątnej elewacji z dwoma wąskimi, wysuniętymi skrzydłami (paraskenionami) obejmującymi proskeon. Pomiędzy nimi a theatronem powstały przejścia zwane parodosami. Z przejść tych korzystał chór. Na ścianie skene, pomiędzy drzwiami umieszczano obrazy, tzw. pinakes, które służyły jako dekoracja. Orchesta miała średnicę 24 m. Na zewnątrz teatru wybudowano portyk, który służył widzom jako schronienie przed słońcem lub deszczem. Teatr Dionizosa stał się wzorem dla innych teatrów budowanych w Grecji w okresie klasycznym. Najlepiej zachowanym teatrem greckim jest zbudowany około 330 p.n.e. teatr w Epidauros. Teatr zaprojektował Poliklet Młodszy. Widownia, rozmieszczona w 52 rzędach mogła pomieścić około 14 000 widzów. W okresie hellenistycznym zachowano podstawowe elementy teatru greckiego, zmieniono jednak jego proporcje. Pogłębiono i podniesiono proskenion - cofnięto paraskeniony a sam proskenion oparto na słupach, otrzymując pod proskenionem przestrzeń zwaną hyposkenionem. Z hyposkenionu wychodzili aktorzy grający duchy lub bogów podziemia, schodami przechodzili na proskenion, gdzie mogli wygłaszać swoje kwestie. Wzbogaceniu uległy także dekoracje. Wprowadzono periakty - graniastosłupy trójkątne, na ścianach których były wymalowane różne obrazy. Obrót graniastosłupa umożliwiał szybką zmianę tła. 5) Religia i Bogowie. Religia Greków była religią politeistyczną. Grecy wierzyli w istnienie osobnej sfery - osobnego "świata", na który składała się wielka liczba bóstw o różnej postaci, zakresach działania i różnym stosunku do człowieka. Zdaniem ich, istniał nierozerwalny związek miedzy ziemią a jej bóstwami, byli więc przekonani, że znalazłszy się w nowym kraju poza Grecją, winni oddawać cześć jego bóstwom aby uzyskać ich przychylność. Bogowie: Pierwsi Bogowie Mity odnoszące się do tego okresu opisują historię narodzin i konfliktów pierwszych bogów: Chaosa, Nyks (Nocy), Uranosa (Nieba), Gai (Ziemi), Tytanów (było ich dwunastu,sześciu bogów: Okeanos, Hyperion, Kojos, Krios, Japetos, Kronos oraz sześć boginek: Thea, Rea, Temida, Mnemosyne, Febe, Tethys) oraz zwycięstwo Zeusa i bogów olimpijskich. Mity te stały się tematem Teogonii Hezjoda oraz wielu innych, obecnie zaginionych, poematów (również tych, których autorstwo przypisuje się Orfeuszowi, Musajosowi, Epimenidesowi, Abarisowi i innym legendarnym poetom) używanych podczas rytuałów oczyszczeń czy religijnych misteriów. Wiele z tych mitów dotrwało do naszych czasów dzięki cytatom w dziełach filozofów neoplatońskich oraz dzięki fragmentom zapisanym na zwojach papirusu.Najwcześniejsi Grecy, poezję teogoniczną oraz pieśni o narodzinach bogów, pojmowali jako prototyp twórczości poetyckiej i przypisywali jej moc magiczną. Orfeusz, archetyp poety, był również archetypem śpiewaka teogonicznego, który w Argonautice używa pieśni do okiełznania morza i sztormu oraz porusza serca bogów świata podziemnego w czasie pobytu w Hadesie. Również Hermes, wg homeryckiego Hymnu do Hermesa, zaraz po wynalezieniu liry śpiewa pieśń o narodzinach bogów. Nowi Bogowie Inna grupa mitów przedstawia historię narodzin, wyczynów, kłótni i zatargów oraz panowania na Olimpie młodszej generacji bogów, do której zalicza się Apollina, Hermesa, Atenę, Afrodytę, Artemidę, Hefajstosa, Aresa. Najstarszym źródłem tych mitów są Hymny homeryckie, często nawiązujące w swej treści do ośrodków kultu danego boga np.: Hymn do Apollo nawiązuje do mitu o narodzinach boga w Delos oraz innego mitu o założeniu wyroczni w Delfach. Z kolei Hymn do Demeter z opisem uprowadzenia Persefony przez Hadesa, opisuje wydarzenia, które stały się motywem przewodnim misteriów eleuzyjskich. 6) Sport i Igrzyska. Starożytne igrzyska olimpijskie - (gr. hieroj olympiakoj agones święte igrzyska olimpijskie)[1] - panhelleńskie igrzyska na cześć boga Zeusa. Odbywały się w Olimpii (stąd nazwa igrzysk), mieście na Półwyspie Peloponeskim, co cztery lata. Pomiędzy tymi wielkimi imprezami rozgrywano też inne igrzyska sportowe, ale nie na taką skalę. Igrzyskami w Olimpii zainteresowane były wszystkie polis greckie. Na czas Igrzysk wstrzymywano działania wojenne. Pierwsze starożytne igrzyska olimpijskie rozpoczeły się 1 lipca 776 roku p.n.e. Zostały one zakazane w roku 393 przez cesarza Teodozjusza I Wielkiego, gdyż uznał je za przejaw kultu bogów pogańskich. Przywrócono je dopiero w 1896 roku n.e. W XX w. nie zawiązywano rozejmów na czas igrzysk. Dlatego od 1896 Igrzyska nie odbyły się trzy razy: w 1916 roku z powodu I wojny światowej, w 1940 i w 1944 z powodu II wojny światowej. W Olimpii igrzyska odbywały się u stóp wzgórza Kronos nad Alfejosem i Kladeosem, gdzie znajdowało się sanktuarium poświęcone Zeusowi. Na czas trwania igrzysk oraz na czas przyjazdu zawodników i widzów zawieszano działania wojenne pomiędzy miastami-państwami i zawierano pokój boży. Pierwsi do Olimpii, na kilka tygodni przed igrzyskami, przybywali zawodnicy, aby pod czujnym okiem trenerów i wybieranych losowo sędziów ćwiczyli do poszczególnych konkurencji. Na kilka dni przed zawodami przybywali goście ze wszystkich polis greckich. Przybywali również i kupcy z różnych stron świata, chcąc wykorzystać tak wielkie skupisko ludzi dla własnych interesów. W zawodach uczestniczyli tylko mężczyźni. Kobietom nie wolno było nawet zasiadać na widowni (wyjątek stanowiły kobiety niezmężne). Sportowcy występowali nago. Potem przepis rozbierania się objął także sędziów. W przerwach igrzysk olimpijskich odbywały się liczne konkursy dla recytatorów i poetów, którzy mogli pokazać swoje umiejętności przed ogromną publicznością.. Starożytne igrzyska olimpijskie trwały 5 dni. PRZEBIEG IGRZYSK OLIMPIJSKICH - 1 dzień Wszyscy zawodnicy uczestniczyli w obrzędach ku czci Zeusa i przysięgali, że będą walczyć uczciwie. - 2 dzień Drugiego dnia odbywały się konkurencje, w których startowali chłopcy. - 3-4 dzień Start dorosłych zawodników. - 5 dzień Zakończenie igrzysk olimpijskich.
