Przygotowanie operacyjne w ochronie ludnoci wykady v. 2.0-3
advertisement
Przygotowanie operacyjne w ochronie ludności Wykłady dr Wojciech Wróblewski Warszawa 2018-2019 Wykład 1 We współczesnej rzeczywistości spotykamy się ze złożonymi problemami dotyczącymi sfery szeroko pojmowanego bezpieczeństwa. Problemy te dotyczą zarówno nowej kategorii zagrożeń takich jak terrorystyczne, cybernetyczne hybrydowe jak i zagrożeń znanych i obecnych w przestrzeni społecznej od dawna. Do zagrożeń konwencjonalnych zaliczyć można zagrożenia naturalne, w szczególności zjawiska o gwałtownym charakterze oraz znaczącej skali oddziaływania na ludzi i środowisko. Przykładem mogą być powodzie, huragany, tajfuny oraz susze. Do tej grupy należą również zagrożenia związane z działalnością człowieka jakimi są chociażby awarie przemysłowe, wypadki komunikacyjne czy katastrofy budowlane. Szczególnym rodzajem znanych zagrożeń są zagrożenia militarne, charakteryzujące się możliwościami bezpośredniego, gwałtownego a także niszczycielskiego oddziaływania na ludzi, infrastrukturę oraz środowisko. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego definiuje zagrożenia jako sytuację, w której pojawia się prawdopodobieństwo powstania stanu niebezpiecznego dla otoczenia. Rozróżnia się następujące rodzaje zagrożeń: Zagrożenia potencjalne i realne Subiektywne i obiektywne Zewnętrzne i wewnętrzne Militarne i nie militarne Intencjonalne i przypadkowe - losowe Kryzysowe i wojenne 15 września 2015 r. Rada Ministrów przyjęła nowelizację raportu o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego. Powyższy raport obejmuje 50 zagrożeń łącznie ze scenariuszami. Spośród 50 zagrożeń wyodrębniono 18, które zostały umieszczone w krajowym planie zarządzania kryzysowego. Są nimi: powódź,́ epidemia, skażenie chemiczne, zakłócenia w dostawach energii elektrycznej, zakłócenia w dostawach paliw płynnych, zakłócenia w dostawach gazu, silne mrozy i intensywne opady śniegu, huragany, pożary, epizootie - epizootia [gr. epí ‘na’, ‘nad’, zṓon ‘zwierzę’], występowanie wśród zwierząt na danym terenie i w danym czasie choroby zakaźnej w liczbie większej niż w przypadku enzootii lub większej niż spodziewana, epifitozy- epifitoza [gr.], epidemia choroby roślin, stan, w którym choroba opanowała znaczną liczbę roślin w populacji, katastrofy budowlane, osuwiska, susze, zdarzenia radiacyjne, protesty społeczne, zagrożenia terrorystyczne, Cyberterroryzm. Zagrożenia te należą do kompetencji władz publicznych administracji rządowej i samorządowej, których zadaniem jest zapobieganie i zwalczanie ich skutków. Zbiór typowych zagrożeń jest rzeczywistością dobrze rozpoznaną i opisaną w procedurach reagowania właściwych służb publicznych, odpowiedzialnych za reagowanie oraz podejmowanie działań ratowniczych, obronno-ochronnych i militarnych. Natomiast jeżeli chodzi o nowe zagrożenia, są one zdecydowanie bardziej wymagające pod względem przygotowania państwa do zapobiegania, przeciwdziałania oraz neutralizacji ich skutków. Charakter typologii nowych zagrożeń jest wielowymiarowy, interdyscyplinarny a co za tym idzie przekraczający klasyczne podziały kompetencji poszczególnych instytucji, oraz służb właściwych w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa narodowego. Prewencyjność państwa w zakresie przeciwdziałania nowym jak i typowym zagrożeniom jest procesem wymagającym nieustannej integracji wysiłków instytucji, służb oraz podmiotów społecznych, których celem jest wypracowanie systemu adekwatnych sposobów zwalczania tych zagrożeń. W tak złożonej rzeczywistości obowiązkiem państwa jest zapewnienie adekwatnego poziomu bezpieczeństwa swoim obywatelom. Obowiązek powyższy wynika z potrzeby człowieka, jaką jest poczucie bezpieczeństwa. Potrzeby te mogą być zaspokajane indywidualnie lub grupowo a zatem państwo powinno być przygotowane na wypadek któregokolwiek z zagrożeń burzących poczucie bezpieczeństwa. Państwo powinno zagwarantować swoim obywatelom ochronę życia i mienia oraz środowiska w zakresie niezbędnym do przetrwania, w każdym czasie i każdej sytuacji. Społeczeństwo ma nienaruszalne konstytucyjne prawo do ochrony przed skutkami szkodliwej niebezpiecznej działalności człowieka, katastrofalnymi zagrożeniami przemysłowymi, klęskami żywiołowymi i skutkami działań zbrojnych. Obowiązkiem wszystkich organów administracji publicznej oraz podmiotów gospodarczych jest wypełnienie tej gwarancji, zarówno w czasie pokoju, jak i wojny, a pomoc obywateli w realizacji tych zadań jest ich moralną i naturalną powinnością. W warunkach życia codziennego do ratowania i realizacji zadań z zakresu ochrony ludności przeznaczone są etatowe, wyspecjalizowane jednostki, których zadaniem jest udzielanie niezbędnej pomocy. Codzienne wypadki drogowe, kolejowe, awarie sieci elektrycznych, gazowych, pożary, wezwania pogotowia ratunkowego nie naruszają i nie zakłócają normalnego w miarę spokojnego funkcjonowania społeczeństwa, a przeznaczone do ochrony, głównie ratowania życia i zdrowia, służby potrafią zapanować nad sytuacją. Problem ochrony ludności zaczyna się zdecydowanie komplikować, gdy niepożądane zdarzenia zaczynają burzyć porządek dnia codziennego. Zostają wtedy naruszone niezachwiane podstawowe procesy społeczne, społeczeństwo przestaje normalnie funkcjonować i zaczynać obawiać się rozwoju wydarzeń. Państwo w takich sytuacjach musi być szczególnie przygotowane do szybkiego i skutecznego opanowania i zlikwidowania lub zminimalizowania potencjalnego i realnego zagrożenia. Ze względu na wprost nieograniczoną możliwość wystawienia różnorodnych zagrożeń, związanych zarówno z działaniem sił przyrody, rozwojem cywilizacyjnym jak i zagrożeniami militarnymi do udziału w ochronie ludności muszą zostać powołane różnego rodzaju siły, które będą przejmowały decydującą rolę w zależności od rodzaju zagrożenia. Wszystkie te siły muszą jednak działać w obrębie jednego i jednolitego a także sprawnie funkcjonującego systemu. Problem jednak polega na tym, iż do tej pory, nie tylko, nie wypracowano jednoznacznej interpretacji pojęcia ochrona ludności ale także, nie stworzono komplementarnego systemu relacji zachodzących między nimi a takimi pojęciami jak bezpieczeństwo narodowe, obrona cywilna, bezpieczeństwo powszechne i zarządzanie kryzysowe. Wielość interpretacji, bardzo często w niektórych aspektach logicznie poprawna, w szerokim podejściu z punktu widzenia bezpieczeństwa narodowego jest jednak przeróżna. W definiowaniu ochrony ludności istnieje kilka, często wzajemnie się wykluczających poglądów. Jednym z nich, jest pogląd Waldemara Kitlera, który uważa, że jest trudne, a wręcz niemożliwe do zaakceptowania, zakładanie tożsamości ochrony ludności z zarządzaniem kryzysowym, a ściślej, określanie zarządzania kryzysowego, jako całokształtu działań w zakresie ochrony ludności. Inne, mające solidne uzasadnienie pojęcie, głosi, że ochrona ludności ma charakter prewencyjny i jest działaniem profilaktycznym, wyprzedzającym ratowanie, reagowanie i działanie interwencyjne. Ze względów praktycznych, najbardziej uzasadnionym wydaje się jednak pogląd, wedle którego, ochrona ludności obejmuje kompleks działań związanych z zapobieganiem bezpośrednim zagrożeniem życia i zdrowia ludzi, mienia, środowiska i dziedzictwa kulturowego (prewencja), przeciwdziałanie ich skutkom (reagowanie- ratownictwo), oraz usuwanie konsekwencji po ustąpieniu zagrożenia i jego skutków. Istota działania ochronnego zawarta jest w słowach: człowiek chroni swe dobro przed niebezpieczeństwem, gdy stwarza swym działaniem taki stan rzeczy, że albo zgoła nie może zniszczyć tego dobra żadne działanie szkodliwe czy wręcz rozmyślnie nieprzyjazne, albo że jest to poważnie utrudnione. Praktyka pokazuje, że w działaniu ochronnym chodzi nie tylko o profilaktykę zagrożeń, lecz także reagowanie i cały komplet innych działań zmierzających do otoczenia opieką i pomocą wartości chronionych. Zwróćmy proszę uwagę, że w praktyce ochrony ludności, chodzi nie tylko, o samych ludzi, ich życie i zdrowie, lecz także o dobra, w tym kulturalne, które są niezbędne do ich funkcjonowania a także, o środowisko, w którym ludzie mają mieć zapewnione bezpieczne warunki bytowania. Mimo, iż wspomnieliśmy już o definiowaniu pojęcia ochrona ludności, warto jeszcze przytoczyć, co na ten temat mówi ustawodawstwo. Wprawdzie nie istnieje jak do tej pory przyjęta całościowa ustawa, ale w projekcie do tej ustawy, czytamy iż, ochrona ludności to: to zintegrowana działalność organów administracji publicznej właściwych w sprawach ochrony ludności i podmiotów realizujących zadania, mających na celu ochronę życia i zdrowia ludności przebywającej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz ochronę mienia, środowiska naturalnego i dziedzictwa kulturowego w przypadku wystąpienia zagrożenia oraz obronę cywilną jako przygotowanie i realizacja zadań ochrony ludności po wprowadzeniu stanu wojennego i w czasie wojny określonych ustawą z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz realizację zadań z zakresu zarządzania kryzysowego określonych w ustawie z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym. Zatem projekt ustawy mówi, iż w celu ochrony ludności należy: zapewnić warunki niezbędne do ochrony życia i zdrowia ludzi oraz zapewnić podstawowe warunki przetrwania w sytuacjach zagrożenia, zapewnić współpracę wszystkich systemów ratowniczych, monitorowania, ostrzegania i alarmowania, powiadamiania o zagrożeniach, a także współpracę organów, służb i innych podmiotów realizujących zadania z zakresu ochrony ludności, merytoryczne, organizacyjne, rzeczowe i finansowe wsparcie organizacji pozarządowych w zakresie wykonywania zadań z zakresu ochrony ludności, a w szczególności społecznych organizacji ratowniczych, humanitarnych i wolontariatu, organizowanie i koordynowanie pomocy humanitarnej, zapewnienie zasobów które mogą być wykorzystane w celu realizacji zadań ochrony ludności, edukację społeczeństwa w zakresie kształtowania świadomości zagrożeń i odpowiednich zachowań na wypadek wystąpienia. Aby jeszcze lepiej zrozumieć istotę ochrony ludności należy odnieść się do poszczególnych zadań, realizowanych w systemie ochronnym. Zapobieganie to działanie polegające na zmniejszeniu prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożeń oraz zwiększeniu odporności na ich wystąpienie. Zapobiegnie zagrożeniom obejmuje: monitoring zagrożeń, ostrzeganie, alarmowanie, informowanie ludności o zagrożeniach, przygotowanie zasobów osobowych, sprzętu oraz infrastruktury niezbędnych dla realizacji zadań ratowniczo humanitarnych, a także, utrzymywanie w gotowości zakładów opieki zdrowotnej, przygotowanie i organizowanie budowli ochronnych, prowadzenie działań edukacyjnych i informacyjnych (organy administracji publicznej, organizacje pozarządowe, obywatele), organizowanie szkoleń i ćwiczeń ochrony ludności. Planowanie, to działanie polegające na identyfikacji zagrożeń, określeniu ryzyka ich występowania oraz o wskazaniu sił i środków adekwatnych do ochrony ludności w sytuacji ich wystąpienia. Planowanie działań ratowniczych i humanitarnych obejmuje: zarządzanie ryzykiem, przygotowanie planów ochrony ludności, przygotowanie planów dotyczących prowadzenia działań ratowniczych i humanitarnych, identyfikację i oznaczanie stref niebezpiecznych, wyznaczenie miejsc ewakuacji ludności. Realizacja działań ratowniczych i humanitarnych (ratowanie) obejmuje: ratownictwo ogólne i specjalistyczne, walkę z pożarami i innymi miejscowymi zagrożeniami, udzielanie pierwszej pomocy medycznej, odkażanie i inne działania ochronne, ewakuacja ludności i mienia, identyfikacja oraz informowanie o osobach poszkodowanych, zorganizowanie przynajmniej doraźnego grzebania ofiar. Wsparcie będące zapewnieniem podstawowych warunków do przetrwania ludności obejmuje: dostarczanie wody, żywności oraz odzieży adekwatnej do warunków atmosferycznych, co najmniej doraźne przywrócenie funkcjonowania niezbędnych służb użyteczności publicznej, pomoc w ratowaniu dóbr niezbędnych do przetrwania. Należy podkreślić iż katalog zadań w systemie ochrony ludności, jest katalogiem otwartym, ze względu na dynamikę współczesnych zagrożeń jak i form oraz dostępnych środków ratujących życie. GENEZA SYSTEMÓW OCHRONY LUDNOŚCI Rozwój tego rodzaju przedsięwzięć, jak ochrona ludności, można zaobserwować na początku XX wieku. Impulsem do takiego stanu rzeczy stały się okoliczności I wojny światowej. Teatr działań wojennych został znacznie rozszerzony poprzez rozwój technologii, dzięki której konstruowano nowe i coraz doskonalsze, a co za tym idzie coraz bardziej niebezpieczne środki walki, które narażały ludność cywilną na ofiary i straty w mieniu. Działania wojenne prowadzone przez Cesarstwo niemieckie w latach 1904 - 1907, podczas których dokonano eksterminacji plemion Herreo i Nama, w liczbie około 100 000 osób cywilnych, czy zagłada Ormian w latach 1895-1923, gdzie śmierć poniosło półtora miliona osób cywilnych., oraz wiele innych działań zbrojnych, w których inaczej jak dotychczas, śmierć ponieśli cywile a nie tylko żołnierze, spowodowały, iż rozpowszechniła się idea ochrony człowieka, zarówno prawna jak i instytucjonalna. Za przełomowy uznaje się koniec I wojny światowej, a więc rok 1918. Wówczas to ochrona ludności zaczęła przybierać zdecydowanie zinstytucjonalizowany charakter. Czynnikiem determinującym stały się bombardowania dużych miast oraz użycie broni chemicznej przez Niemców. Ataki powietrzne na Paryż i Londyn, przyczyniły się do społecznej aprobaty dla tego typu działań, jak ochrona ludności. Jednak niektórzy autorzy upatrują pierwszego Systemu ochrony ludności w idei prawnej szwajcarskiego pisarza Henrego Dunant. Dzięki jego wysiłkom powołano międzynarodowy komitet pomocy rannym, który został przekształcony w międzynarodowy komitet czerwonego Krzyża. W 1864 roku, dzięki staraniom Dunanta, przyjęto także I Konwencję Genewską, która obligowała do opieki nad rannymi, bez różnicowania stron walczących. Za prekursorów systemu ochrony ludności, uznaje się Brytyjczyków, którzy nękani częstymi atakami niemieckich sterowców stworzyli 2 koncepcje ochrony: pierwsza określana jako obrona czynna, oznaczała prowadzenie zbrojnych działań defensywnych, zaś druga określana jako obrona bierna, zakładała ewakuację oraz ukrycie ludności cywilnej. Opracowano również dość nowatorski system ostrzegania o zagrożeniach oraz określono katalog sposobu zachowania cywilów. Historia polskich uwarunkowań ochrony ludności jest również wynikiem powyższych doświadczeń. Polska jako jedna z pierwszych państw europejskich, po 1918 roku, podjęła działania na rzecz ochrony i obrony ludności. Rozpoczęto powoływanie stowarzyszeń i organizacji społecznych o charakterze paramilitarnym, których zadaniem było upowszechnianie reguł obrony przeciwlotniczej i Przeciwgazowej. W 1921 roku powołano do życia społeczny komitet obrony przeciwgazowej SKOP, który rok później został zarejestrowany pod oficjalną nazwą komitet obrony przeciwgazowej KOP. Celem powyższej organizacji miało być przygotowanie ludności cywilnej do ochrony przed skutkami konfliktów zbrojnych. W 1924 roku KOP został przekształcony w towarzystwo obrony przeciwgazowej, do którego włączono Ligę Obrony Powietrznej Państwa, co z kolei spowodowało utworzenie w 1928 roku Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej LOPP. Nowo utworzonej organizacji powierzono organizowanie szkoleń i działalności edukacyjnej w zakresie ochrony ludności cywilnej. Kolejnymi organizacjami, mającymi na celu ochronę ludności w Polsce, był Polski Czerwony Krzyż, odpowiadający, za organizację systemu ratownictwa i lecznictwa oraz Związek Straży Pożarnych RP, który był odpowiedzialny za organizowanie akcji i szkoleń przeciwpożarowych. Warto nadmienić iż ówczesne organizacje społeczne posiadały ustawowe możliwości funkcjonowania na rzecz obronności, co świadczy o świadomości zagrożeń oraz odpowiedzialności władzy wykonawczej i ustawodawczej za przygotowanie państwa na wypadek zagrożenia. W okresie II wojny światowej działania ochronne ludności, polegały między innymi na zapobieganiu pożarom, ratowaniu osób zasypanych gruzem, kierowaniu rannych do punktów opatrunkowych, opiece nad osobami pozbawionymi dachu nad głową oraz odczuwaniu na przestrzeganie przez ludność przepisów ochrony przeciwlotniczej. LOPP został rozwiązany w 1941 roku, jednakże system ochrony ludności był wciąż realizowany, czego świadectwem były działania podejmowane w trakcie Powstania Warszawskiego. To tu po raz pierwszy, użyto pojęcia obrona cywilna. Nowe rozwiązania prawne w zakresie ochrony ludności wprowadzono w latach 1949-1950. Wśród najważniejszych znalazły się: pismo szefa sztabu generalnego Wojska Polskiego ws. organizacji miejscowej obrony przeciwlotniczej, uchwała o powszechnym obowiązku wojskowym, uchwała rady ministrów w sprawie terenowej obrony przeciwlotniczej. W 1951 roku Bolesław Bierut podpisał ustawę tworzącą Komendę Główną Terenowej Obrony Przeciwlotniczej (KG TOPL), która to otrzymała upoważnienie ustawowe do określania organów właściwych w sprawach obrony. Do pierwotnych zadań powołanej organizacji oprócz biernej ochrony przeciwlotniczej, dochodziły takie zadania jak: organizacyjne, szkoleniowe, przygotowawcze, oraz planistyczne. Kolejne lata przyniosły zagrożenia z użyciem BMR, czyli broń masowego rażenia a zadania TOPL zostały powiększone o: zapewnienie ochrony ludności całego kraju przed skutkami działania broni masowego rażenia, zwłaszcza jądrowej, zapewnienie pomocy osobom poszkodowanym oraz ratowanie mienia materialnego, uczestniczenia w akcjach ratunkowych okresu pokoju. W 1959 roku, powołano Komitet Obrony Kraju KOK, którego istotą było zapewnienie koordynacji przygotowań obronnych realizowane przez poszczególne ministerstwa i instytucje centralne. Szczególną rolę KOK miał pełnić podczas wojny, przejmując w praktyce wszystkie uprawnienia Rady Ministrów. W 1964 roku powołano podległą Ministrowi Obrony Narodowej , Obronę Terytorialną Kraju OTK, natomiast komendę główną TOPL zastąpiono Inspektoratem Powszechnej Samoobrony, którego kompetencje dotyczyły jedynie działań na najniższych szczeblach organizacji społeczeństwa i to przeważnie w zakresie zorganizowania samoobrony jako najbardziej pierwotnej, choć skutecznej formy ochrony i obrony ludności. W 1969 roku IPS opracował koncepcję obrony cywilnej, opartej na strukturach OTK. Skutkiem tego było powołanie 18 maja 1973 roku formacji Obrony Cywilnej. Za wiodący cel obrony cywilnej uznano: ochrona ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej, dóbr kultury, ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny oraz współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i usuwanie ich skutków. Przez kolejne lata cel i zakres obrony cywilnej uległy modyfikacjom, Co wynikało między innymi ze zmian struktury organizacyjnej kraju. W 1983 roku powołano siły środki do realizacji nowych zadań: ochrona ludności poprzez alarmowanie, rozlokowanie i ewakuację, budowle ochronne, schrony i ukrycia, urządzenia specjalne i zaopatrzenie sprzęt ochrony, ochrona zakładów pracy i obiektów użyteczności publicznej z uwzględnieniem źródeł wody, zaciemniania oświetlenia, zabezpieczenie unikalnej aparatury oraz dokumentacji technicznej, stanowisk kierowania, ochrony zasobów żywieniowych w tym oczywiście zwierząt gospodarskich, ochrona dóbr kultury, akcja ratownicza, w tym zwłaszcza udzielanie pomocy rannym i poszkodowanym, Po 1989 roku kiedy dość diametralnie zmieniła się sytuacja polityczno-gospodarcza kraju, oraz została zniesiona dotychczasowa Konstytucja, sytuacja OC również dość istotnie się zmieniła, a po 1997 roku kiedy Polskę nawiedziła powódź, uświadomiono sobie konieczność reform a co za tym idzie, po przywróceniu jednostek samorządu terytorialnego oraz przekazaniu obowiązków szefa obrony cywilnej kraju, komendantowi głównemu Państwowej Straży Pożarnej, dalsze reorganizacje w zakresie ochrony ludności zostały przekazane w tworzący się system zarządzania kryzysowego. Reasumując powyższą analizę należy stwierdzić, że tendencją dominującą w ostatnich latach jest postrzeganie ochrony ludności z perspektywy reagowania i systematycznego zwiększenia możliwości państwa do prowadzania bezpośrednich działań ratowniczych. Jednakże widoczny jest również brak równowagi pomiędzy obszarem szeroko rozumianej prewencji a reagowaniem, co oznacza, że istnieje konieczność uporządkowania tego obszaru poprzez wprowadzenie kompleksowej regulacji prawnej. Wykład 2 Założenia systemu ochrony ludności Potrzeby w zakresie bezpieczeństwo powszechnego Nie można mówić o ochronie ludności bez artykułowania potrzeb wynikających ze stanu jakim jest bezpieczeństwo, a w związku z tym, czynnikami mającymi wpływ na bezpieczeństwo ludności cywilnej, są potrzeby, zarówno te artykułowane przez samą ludność, jak i przez podmioty realizujące zadania w tym zakresie. Potrzeby w zakresie bezpieczeństwa powszechnego (ludności cywilnej) - stanowią część potrzeb z zakresu bezpieczeństwa narodowego i oznaczają dążenia do przygotowania państwa, administracji publicznej i innych instytucji państwowych, przedsiębiorców, organizacji społecznych i społeczeństwa, a także sił zbrojnych na wszystkich szczeblach i we wszystkich dziedzinach jego organizacji do ciągłej i skutecznej ochrony życia i zdrowia ludzi przed skutkami zagrożeń militarnych i niemilitarnych, zagrażających tym wartościom, zapewnienia i ochrony niezbędnych do przeżycia dóbr materialnych, kulturalnych oraz środowiska, a także udzielania wszelkiej niezbędnej pomocy pozwalającej na przetrwanie ludzi w sytuacjach zagrożenia. Potrzeby powyższe mogą być rozpatrywane w różnych konfiguracjach, zarówno w podejściu podmiotowym jak i przedmiotowym. W ujęciu podmiotowym mówimy o jednostkach i grupach społecznych, włącznie z grupą państwową i społecznością międzynarodową. W ujęciu przedmiotowym ujmuje się różne dziedziny działalności, od których zależeć będzie poziom i zakres zrealizowanych zadań na rzecz ochrony ludności. Niektórzy autorzy wyzwania związane z realizacją tych potrzeb ujmują, wg następujących dziedzin: legislacyjnej: o uporządkowanie systemu prawnego w zakresie organizacji bezpieczeństwa powszechnego, o wzmocnienie pozycji obywateli i funkcjonariuszy publicznych wobec sprawców i zjawisk stanowiących źródło zagrożenia, o stworzenia warunków do skutecznego ścigania i zwalczania wszelkich form przestępczości stanowiących zagrożenie dla bezpieczeństwa powszechnego, o wydanie aktów wykonawczych dotyczących zewnętrznych i wewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych, raportów bezpieczeństwa, kwalifikacji zakładów do grup zwiększonego ryzyka, szczegółowego zakresu informacji podawanie do wiadomości publicznej oraz obowiązku zgłoszenia poważnych awarii. organizacyjnej: o utworzenie jednolitego systemu ochrony ludności, w tym zagwarantowania wzajemnego uzupełniania się działań podejmowanych na poszczególnych szczeblach reagowania, o utworzenie na wszystkich szczeblach organizacji państwowej spójnego systemu kierowania, o ujednolicenie i uporządkowanie sfery plonowania, o przyjęcie jednolitego numeru alarmowego 112, o wspieranie i uzupełnienie działań związanych z prewencją i gotowością do reagowania podejmowanych na wszystkich poziomach organizacyjnych, o utworzenie struktury ułatwiającej szybką i efektywną współpracę pomiędzy krajowymi organizacjami ochrony ludności w przypadku wystąpienia klęski, kryzysu lub wojny, o przygotowanie i wdrożenie do systemu edukacji narodowej edukacji na rzecz bezpieczeństwa, o skrócenie czasu reakcji służb i instytucji realizujących zadania w zakresie ochrony ludności, o zwiększenie roli samorządu terytorialnego w natychmiastowym udzielaniu pomocy poszkodowanym, o szybkie wdrożenie założeń ochrony infrastruktury krytycznej a więc systemów oraz wchodzących w ich skład powiązanych ze sobą funkcjonalnie obiektów, o stworzenie mechanizmów operacyjnych ułatwiających niesienie międzynarodowej pomocy ratowniczej humanitarnej, wojskowego wsparcia władz cywilnych, także przez przyjęcie strategii wykorzystania narodowych sił rezerwowych. edukacyjnej i szkoleniowej: o powszechna edukacja młodego pokolenia jednoznacznie kształtująca negację zachowań i działań wrogich wobec bezpieczeństwa powszechnego, o upowszechnienie zasad bezpiecznego postępowania, o powszechne informowanie społeczeństwa o działaniach na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa, o wdrażanie programów i akcji promujących bezpieczeństwo, o szersze włączenie organizacji pozarządowych i instytucji obywatelskich na rzecz działań edukacyjnych w zakresie bezpieczeństwa, o kształtowanie postawy patriotyczno-obronnych, o zwiększenie zdolności do szybkiego i efektywnego reagowania na zagrożenia podmiotów bezpośrednio zaangażowanych w działania operacyjne przez prowadzenie kursów i ćwiczeń, o budowanie sieci ekspertów z poszczególnych dziedzin związanych z ochroną ludności, o stworzenie i wdrożenie jednolitych podręczników operacyjnych oraz innej literatury ze wskazanego zakresu. naukowo-technicznej: o działalność badawcza związana przede wszystkim z klęskami naturalnymi, awariami technicznymi i budowlanymi, systemami zarządzania, wykorzystującymi nowoczesne technologie informatyczne i telekomunikacyjne, o standaryzacja sprzętu ratowniczego oraz pozostałych urządzeń i materiałów niezbędnych do realizacji zadań ochrony ludności. gospodarczej: o pozyskiwanie środków na finansowanie coraz bardziej kosztownych systemów zapewnienia bezpieczeństwa, o właściwe gospodarowanie środkami, o utworzenie systemu rezerw i zapasów, o stworzenie systemu motywacyjnego dla przedsiębiorców, o uwzględnienie potrzeb bezpieczeństwa powszechnego w polityce zagospodarowania przestrzennego kraju. ekologicznej: o popieranie inicjatyw proekologicznych z jednoczesnym zwalczaniem działań naruszających podstawy bezpieczeństwa Ekologicznego, o kulturowej, o troska o lokalny poziom życia społecznego, ochrona dóbr kultury narodowej niezbędnych do przeżycia w sytuacji zagrożenia. ochrony zdrowia i sanitarno-epidemiologicznej: o zapewnienie szybkiego i równego dostępu do pomocy medycznej w nagłej potrzebie ze szczególnym uwzględnieniem ludzi chorych i niepełnosprawnych, o wdrożenie programu działań w zakresie profilaktyki zdrowia, o opracowanie i realizacja planów zabezpieczenia medyczne działań ratowniczych. ochrony przeciwpożarowej: o nadzorowanie przestrzegania przepisów Przeciwpożarowych, o inicjowanie działań zmierzających do poprawy stanu bezpieczeństwa pożarowego na poziomie lokalnym, o zbudowanie systemu koordynacji działań jednostek ochrony przeciwpożarowej, służb, inspekcji oraz innych podmiotów, biorących udział w działaniach ratowniczych na poziomie lokalnym. ochrony przeciwpowodziowej: o ustalanie zasad jednolitej koordynacji i kompetencje różnego typu organów i instytucji, o zaprzestanie działalności inwestycyjnej na terenach zagrożonych. bezpieczeństwa i porządku publicznego: o zwiększenie wykrywalności sprawców przestępstw przeciwko bezpieczeństwo powszechnemu, bezpieczeństwu w komunikacji oraz przeciwko środowisku. Cel Ochrony ludności wypływa z misji jaką ma pełnić system ochrony ludności, czyli w zasadzie państwo w dziedzinie bezpieczeństwa narodowego, a w tym bezpieczeństwa powszechnego. Misja stanowi przyczynę powstania i istnienia organizacji oraz sposób postrzegania przez społeczeństwo. Misja systemu ochrony ludności sprowadza się do zapewnienia ludności cywilnej fundamentalnych warunków materialnych i duchowych stanowiących o ochronie życia i zdrowia ludzi, to także, podjęcie działań ochronnych wobec zagrożeń zarówno naturalnych jaki wywołanych działalnością człowieka i realizowanych w każdej z zaistniałych sytuacji. Wskazując zatem na powyższe, możemy przyjąć, że celem ochrony ludności jest ocalenie życia i zdrowia ludzi oraz cennego mienia, dóbr i dziedzictwa kulturowego i środowiska w zakresie niezbędnym do przeżycia, a także zapewnienie pomocy humanitarnej i prawnej, w razie bezpośredniego zagrożenia tych wartości, w czasie katastrof, Klęsk żywiołowych, Konfliktów zbrojnych i okupacji oraz bezpośrednio po nich. Cel ochrony ludności można ująć w 5 podstawowych elementów: profilaktyka wobec źródeł zagrożeń chronionych wartości oraz przygotowanie warunków do ich ochrony, zapewnienie warunków konieczny do przetrwania, ocalenie życia i zdrowia ludzi a także cennego mienia i warunków środowiska w zakresie niezbędnym do przeżycia, oraz ochrona przed niebezpieczeństwami wynikającymi z działania sił natury lub działalności człowieka, przezwyciężenie następstw zagrożeń, zapewnienie pomocy humanitarnej w razie bezpośredniego zagrożenia. Jak już zostało wspomniane do tej pory nie doczekano się pełnej ustawy o ochronie ludności , a co za tym idzie, w literaturze przedmiotowej, przyjmuje się 4 umowne fazy czy też określane inaczej jako grupy przedsięwzięć ukierunkowane na zapewnienie bezpieczeństwa ludziom i ich otoczeniu: zapobieganie - działania minimalizujące straty, osiąganie gotowości, reagowanie na zagrożenia, odbudowę przywracanie stanu sprzed zdarzenia. Należy zauważyć istniejące podobieństwa do faz występujących w zarządzaniu kryzysowym, jednakże zarządzanie kryzysowe jest prawnie wyodrębnionym systemem, zaś system ochrony ludności nadal pozostaje nieusankcjonowany. Pozwolę sobie teraz na bardziej szczegółowe omówienie powyższych faz: Grupa, obejmująca cały szereg zabezpieczeń czyli działań służących przewidywaniu i przeciwdziałaniu przyczynom niebezpiecznych sytuacji, udaremnianiu pojawienia się ich skutków, a także zmniejszaniu ich oddziaływania na chronione wartości. 1. W grupie pierwszej obejmującej działania zabezpieczające podejmujemy następujące działania: inwestycyjne - zakresie tworzenia rezerw i zapasów, zagospodarowania przestrzennego prac budowlanych, między innymi w budowie i utrzymaniu systemów ochronnych oraz dostosowanie innych obiektów do spełnienia takich funkcji, tworzenia warunków do ochrony płodów rolnych, wody i żywności, medycznych i produktów leczniczych, oraz innych artykułów pierwszej potrzeby, przygotowaniu infrastruktury transportowej oraz łączności, zabezpieczenie infrastruktury energetycznej, tworzenie funduszów i mechanizmu finansowego ukrywających zadania wynikające z ochrony ludności, organizacyjne - obejmującego kompleksowe przygotowanie systemu ochrony ludności, w tym podsystemu kierowania oraz całej sfery wykonawczej, planistyczne - opracowanie i wdrożenie programów i planów operacyjnych ochronę ludności. Plany operacyjne poza planami ratowniczymi powinny zawierać plany funkcjonalne takie jak: plan organizacyjny organów kierowania na stanowiskach kierowania, plan ewakuacji ludności i dóbr materialnych, plan działania służb porządkowych, alarmowania i powiadamiania, pomocy społecznej humanitarnej, zabezpieczenia medycznego sanitarnego i weterynaryjnego a także plan zabezpieczenia żywności oraz logistyka, łączność, wsparcie sił zbrojnych oraz doraźne grzebanie zmarłych, edukacyjne - działania te służą wyposażaniu ludności w umiejętności i nawyki właściwego zachowania w trudnych sytuacjach, realizowanych poprzez różne programy w systemie edukacyjnym, szkoleniowe - obejmują profesjonalne szkolenie straży, służb, inspekcji wydzielonych jednostek sił zbrojnych, organizacji społecznych oraz pracowników różnych zakładów pracy, które w procesie technologicznym uczestniczą w produkcji lub obsłudze materiałów i urządzeń niebezpiecznych, działania legislacyjne - przygotowywanie nowych i nowelizacja dotychczasowych źródeł prawa, przygotowanie aktów gotowych do wdrożenia na wypadek zagrożenia. Regulacje prawne powinny stanowić podstawę działań inwestycyjnych planistycznych i organizacyjnych oraz określić właściwości i kompetencje poszczególnych podmiotów systemu ochrony ludności oraz dawać podstawy do stanowienia prawa przez organy władzy publicznej w sytuacji zagrożenia, badawczo-rozwojowe - finansowanie z budżetu państwa oraz innych źródeł na rzecz doskonalenia wiedzy teoretycznej technicznej oraz wdrażania nowoczesnych technologii w systemie ochrony ludności, operacyjne - to wszelkie działania służące prognozowaniu, monitorowaniu, rozpoznawaniu i analizowaniu zagrożeń życia i zdrowia, wynikających z czynników bezpośrednio oraz pośrednio oddziałujących na chronione wartości, w tym między innymi: epidemii ludzi, roślin i zwierząt, klęsk żywiołowych, skażeń, zagrożeń radiologicznych, demonstracji oraz zamieszek, zakłóceń funkcjonowania systemu ekonomicznego, awarii, katastrof, aktów przestępczych z terroryzmem na czele oraz konfliktów zbrojnych. 2. Grupa druga to działania przygotowawcze, a więc planistyczne i organizacyjne na rzecz osiągnięcia gotowości do działania w określonych, przewidywanych i nieprzewidywalnych sytuacjach. W grupie drugiej mamy do czynienia z następującymi działaniami: inwestycyjne – w których mamy odtwarzanie i uzupełnianie rezerwy i zapasów, wzrost dynamiki realizacji kluczowych inwestycji na rzecz ochrony ludności, budowanie systemu środków finansowych przeznaczonych na działania interwencyjne i pomoc społeczną, planistyczne - to działania weryfikujące plany operacyjne, edukacyjne - doraźne szkolenie ludności, szkoleniowe - doroczne szkolenie rezerw sił ratowniczych I realizujących inne zadania z zakresu ochrony ludności–system działań skoordynowanych, legislacyjne - stanowienie prawa w zależności od potrzeb wynikających z danej sytuacji, operacyjne - prognozowanie zagrożeń, rozwijanie stanowisk kierowania, przestrzeganie, alarmowanie i powiadomienie zagrożonej ludności, informowanie społeczeństwa, podnoszenie gotowości sił reagowania, osiągnięcia gotowości do wprowadzenia regulaminu organizacyjnego obowiązującego w sytuacjach nadzwyczajnych, działania profilaktyczne takie jak ewakuacja ludności i mienia ze spodziewanych stref niebezpiecznych, wstrzymanie prac zagrażających ludności, mieniu i środowisku, organizowanie miejsc schronienia dla ludzi, zbiórka pomocy materialnej. 3. Grupa trzecia to działania interwencyjne, czyli działania podejmowane w razie wystąpienia konkretnej sytuacji niebezpiecznej dla chronionych wartości. W grupie trzeciej, czyli w działaniach interwencyjnych określonych inaczej mianem reagowania mamy działania operacyjne takie jak: rozwijanie ośrodków kierowania i koordynacji, monitoring, prognozowanie rozwoju sytuacji, mobilizacja służb ratowniczych i ochotników, działania ratownicze, przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się zagrożenia i jego skutków, alarmowanie zagrożonej ludności, izolowanie zagrożonych rejonów, system wczesnego ostrzegania o zagrożeniach, zapewnienie porządku w strefie objętej działaniami, zabezpieczenie mienia, system informacyjny władz i społeczeństwa, zapewnienie ośrodków tymczasowego schronienia, udzielanie poszkodowanym pomocy socjalnej, psychologicznej, medycznej oraz religijnej, zaopatrywanie ludzi w artykuły pierwszej potrzeby, zapewnienie ciągłości funkcjonowania instytucji i urządzeń użyteczności publicznej, ochrona i koordynacja działań organizacji społecznych i ochotników, grzebanie zmarłych, utylizacja padłych zwierząt, a także działania inwestycyjne, planistyczne i legislacyjne będące wynikiem działań w trybie doraźnym. 4. Grupa czwarta to odbudowa, czyli przywracanie stanu normalnego we wszystkich obszarach zapewniających sprzyjające warunki dla chronionych wartości. W działaniach grupy czwartej na rzecz odbudowy mamy działania: Działania krótkoterminowe, czyli doraźne to odbudowa fundamentalnych standardów bezpieczeństwa powszechnego a w tym między innymi: działania z zakresu ochrony zdrowia oraz pomocy psychologicznej, przywróceniu niezbędnych do przeżycia urządzeń oraz instytucji infrastruktury społecznej i ekonomicznej. Działania długoterminowe, czyli długofalowe, są to działania trwające aż do pełnego usunięcia skutków sytuacji niebezpiecznej dla chronionej wartości a także przywracające pełną zdolność do dalszego działania. Do tych działań należy między innymi: badanie przyczyn zagrożeń, analiza społeczno-ekonomicznych skutków, rozwijanie metod prognozowania, odtwarzanie rezerw, doskonalenie systemu ochrony ludności, procedur oraz nowelizacja prawa. Ochrona ludności jest realizowana we wszystkich stanach i warunkach funkcjonowania państwa, przyjmując w konsekwencji czworakiego rodzaju postać ochrony ludności: w stanie permanentnego czuwania i doraźnego reagowania - w którym mają zastosowanie reguły opisujące rolę poszczególnych służb ochrony ludności reagowanie na wydarzenia, awarie, katastrofy dnia codziennego, nie ma wówczas potrzeby angażowania władz administracji ogólnej, w sytuacji kryzysu - gdy istnieje potrzeba wzięcia czynnego udziału w kierowaniu reagowaniem władz danego szczebla, gdy wzywa się na pomoc szczebel nadrzędny i sąsiadów oraz siły zbrojne, gdy naruszone zostaną podstawy normalnego funkcjonowania społeczeństwa, w czasie konfliktu zbrojnego, którego zasady regulują przepisy międzynarodowego prawa humanitarnego, organizacja przedsięwzięć nie odbiega od rozwiązań w poprzednich stanach, lecz szczególnego znaczenia nabierają to okoliczności w jakich one mają miejsce, specyfika i dotkliwość działań zbrojnych, a także wymagania prawno-międzynarodowe, w czasie okupacji, mając na uwadze cel ochrony ludności i doświadczenia w tym zakresie, nie można pominąć i tej fazy, warto jednak zauważyć że prawo międzynarodowe normuje ochronę ludności w dwóch odmiennych sytuacjach- podczas wojny, a więc w toku działań zbrojnych na terenach gdzie znajduje się ludność cywilna oraz w czasie okupacji wojennej. Dla zainteresowanych są to artykuły od 1. do 12., 27., 29. do 34., 47., 49., 51., 50 2., 10. 3., 50 9., 61. do 77., 143.–4. konwencja Genewska o ochronie osób cywilnych podczas wojny. Zasady ochrony ludności są zbiorem reguł działania system ochrony ludności, w tym również bardzo zarządzającego, poprzez który mówimy o skutecznym działaniu systemu oraz o skutecznej sferze wykonawczej. Do zasad ochrony ludności zaliczamy: zasada powszechności- obejmuje swoimi powinnościami wszystkie podmioty prawa państwowego, równocześnie nakłada na powyższe podmioty określone zadania i obowiązki, jednocześnie uzależniając te zadania od właściwości podmiotów oraz sytuacji w jakiej realizowane są zadania ochrony. Zasadą powszechności powiązane jest również tworzenie warunków prawnych i organizacyjnych do poszerzenia struktury systemu ochrony ludności, który powinien się charakteryzować systemem otwartym. zasada prymatu układu terytorialnego - jest wnioskowaniem, iż podstawą modelu ochrony ludności jest horyzontalny system organów, ukształtowany według trójstopniowego podziału kraju, układ branżowy pełni jedynie funkcję pomocniczą. zasada jednoosobowego kierownictwa i odpowiedzialności za utrzymanie gotowości i realizacji zadań na rzecz ochrony ludności - jest powiązana z działaniem podmiotów w ramach systemu ochrony ludności, podporządkowując je jednoosobowemu kierownictwu organów sprawujących władze administracji ogólnej na poszczególnych szczeblach organizacji terytorialnej państwa. zasada adekwatności charakteru oraz rozmiaru zagrożenia i szczebla administracji publicznej do reagowania na to zagrożenie - przy tej zasadzie należy podkreślić iż występują dwie grupy kompetencji organów administracji publicznej. Pierwsza z nich wskazuje na stosowanie reguły w myśl której reakcja na zagrożenie często rozpoczyna się na szczeblu podstawowym– gmina, a w miarę dynamiki zagrożenia staje się domeną władzy wyższego szczebla. W takim przypadku obowiązuje zasada, stosowania kompetencji w działaniu od najniższego szczebla do najwyższego, gdzie wiodącą rolę w zakresie zarządzania spełnia administracja podstawowa, zaś administracja wyższego szczebla pełni funkcje koordynacyjne. Druga grupa kompetencji wiąże się z odwrotnym zastosowaniem kompetencji i toku postępowania. Dotyczy ona sytuacji która nakłada potrzebę działania władz centralnych, lub podrzędnych delegatur, zgodnie z ustalonymi przez władzę centralną procedurami. Należy zauważyć iż ze względu na złożoność zagrożeń oraz asymetryczność ich charakteru najczęściej bywa tak, że działania administracji publicznej polegają na wzajemnym przenikaniu się ról. Reasumując należy stwierdzić, iż w przypadku bezpieczeństwa powszechnego oraz przy normalnym funkcjonowaniu społeczeństwa, gdy sytuacje kryzysowe mają charakter lokalny lub incydentalny, główną rolę wypełnia administracja lokalna, zaś rolę pomocniczą administracja nadrzędna. Natomiast gdy sytuacje dotyczą zdarzenia znaczącej wagi, główne zadania wypełniają władze centralne zaś władze szczebla terytorialnego uczestniczą lub nie w realizacji szczegółowych zadań wykonawczych. Zasada jednolitej organizacji organu i aparatu zarządzającego – w myśl tej zasady w strukturze administracji publicznej powinno się utworzyć warunki do funkcjonowania komórki decyzyjnej oraz komórek doradczych i sztabowych, w taki sposób, by bez względu na warunki i okoliczności funkcjonowania państwa, stanowiły one centralną komórkę struktury administracji publicznej. Organ zarządzający zawiera w sobie układ trzech elementów, uporządkowanych według spełnianych ról: pierwszy element w pełni rolę organu decyzyjnego, drugi opiniodawczo-doradczego, trzeci pozostaje członem sztabowym i uczestniczy w procesie analityczno-koncepcyjnym. Zasada jednolitości i ciągłości systemu ochrony ludności- stanowi regułę według której wszystkie zadania i funkcje wynikające z zakresu ochrony ludności bez względu na okoliczności i warunki funkcjonowania państwa, są takie same. To znaczy, że te same podmioty wykonawcze i organy zarządzające organizują zadania ochronne zarówno czasie pokoju jak i wojny. ZASADY SYSTEMU OCHRONY LUDNOŚCI: Struktura Funkcje Zadania Wykład 3 ASPEKTY PRAWNE W OCHRONIE LUDNOŚCI PRAWO MIĘDZYNARODOWE Obszar regulujący zasady ochrony ludności, zarówno w czasie pokoju, kryzysu, jak i wojny zawarty został w aktach prawnych, które ustanawiają normy, zasady działania, procedury oraz instrukcje. Powyższe procedury obowiązują poszczególne ogniwa administracji rządowej i samorządowej, służb, inspekcji i straży oraz organizacji pozarządowych. Źródła prawa dzielimy na ustawodawstwo międzynarodowe oraz krajowe. W ustawodawstwie międzynarodowym już w starożytności pojawiły się pewne tendencje do łagodzenia skutków konfliktów zbrojnych. Takim elementem był chociażby kodeks Rycerski. Pierwszym oficjalnym zapisem w prawie międzynarodowym w kwestii ochrony ludności, był par. 2 wstępu do tzw. Deklaracji Petersburskiej (deklaracji w sprawie pocisków wybuchających małego kalibru) - rok 1868. W powyższej deklaracji podkreślono, że jedynym celem podczas prowadzenia konfliktu zbrojnego ma być osłabienie sił zbrojnych wroga. Jednakże dopiero IV konwencja Haska z 1907 roku, wyraźnie zabraniała celowego zabijania lub ranienia osób należących do sił przeciwnika. Powyższa konwencja nakłada obowiązek ochrony życia ludzkiego oraz zabraniała jakikolwiek formy ataku na infrastrukturę cywilną. Ochrona ludności w ustawodawstwie międzynarodowym w głównej mierze opiera się na Karcie Narodów Zjednoczonych, uznanej za Fundament działania ONZ. Karta zakłada współdziałanie międzynarodowe między innymi w poszanowaniu praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język lub religię. Karta Narodów Zjednoczonych, reguluje współpracę społeczną i gospodarczą, oraz dąży do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, a także do rozwijania stosunków międzynarodowych w myśl zasady równouprawnienia oraz samostanowienia narodów. W zakresie tego dokumentu leży również rozwiązywanie problemów gospodarczych, społecznych, kulturalnych, humanitarnych oraz popieranie praw człowieka bez względu na narodowość, kolor skóry, wyznanie, status majątkowy, wiek czy płeć. Karta kładzie nacisk na utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa przez rozwiązywanie sporów międzynarodowych środkami pokojowymi, bez użycia siły militarnej. Karta Narodów Zjednoczonych ustanowiła stosowne organy i instytucje odpowiedzialne za zapewnienie bezpieczeństwa i utrzymywanie pokojowych stosunków międzynarodowych. Do tych organów należa: Zgromadzenie ogólne - odpowiadająca za utrzymywanie bezpieczeństwa, pokojowe rozstrzyganie sporów, poszanowanie godności człowieka i wartości, Przestrzeganie praw i wolności człowieka. Rada bezpieczeństwa – podobnie jak zgromadzenie ogólne, odpowiada za zapewnienie pokoju oraz zapewnienie bezpieczeństwa na arenie między narodowej, działając w imieniu państw zrzeszających się w ramach ONZ. Międzynarodowy System Powierniczy z Radą Powierniczą - Rada Powiernicza (United Nations Trusteeship Council) jest jednym z głównych organów Organizacji Narodów Zjednoczonych. Została utworzona w celu nadzorowania administracji obszarów powierniczych znajdujących się w Międzynarodowym Systemie Powierniczym 1 Listopada 1994 roku Rada Powiernicza zawiesiła formalnie swoją działalność. Nastąpiło to na mocy porozumienia 1 października 1994 w sprawie ostatniego terytorium powierniczego znajdującego się na wyspach pacyfiku - Palau, które było administrowane przez USA. Tym samym RP wykonała swoje zadanie polegające na przygotowaniu terenów powierniczych do przejęcia przez niezależną władzę i samostanowienie. Rada Gospodarcza i Społeczna - zajmuje się kształtowaniem międzynarodowych stosunków gospodarczych oraz społecznych, ważną rolę odgrywa również w poszanowaniu i przestrzeganiu praw człowieka. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości – jest głównym organem sądowym ONZ. Ostatnim podmiotem znajdującym się w grupie organów i instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo, jest sekretariat któremu przewodniczy sekretarz generalny, będące najwyższym urzędnikiem ONZ. Należy podkreślić iż Karta Narodów Zjednoczonych reguluje statusu bezpieczeństwa, podejmuje działania dążące do zminimalizowania zagrożenia konfliktem zbrojnym, zapewnia pomoc humanitarną i ochronę ludności cywilnej przed zagrożeniem wojną, jednakże nie zawiera katalogu praw człowieka i nie określa ich. Kolejnym zatem dokumentem w prawie międzynarodowym są 4 Konwencje Genewskie oraz protokoły dodatkowe. I Konwencja Genewska - mówi o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych. Wskazuje, iż ranni lub chorzy pozostający poza działaniami zbrojnymi powinni być traktowani humanitarnie bez względu na narodowość, kolor skóry, stan majątkowy, wyznanie i płeć. Ponadto reguluje możliwość korzystania z ochrony przewidzianej prawem międzynarodowym oraz korzystanie z praw przysługujących jeńcom wojennym, używaniu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca tylko przez osoby i instytucje uprawnione do tego a mające na celu ratowanie poszkodowanych. W I Konwencji znajduje się również instrukcja odnosząca się do odpowiednich warunków grzebania zmarłych i poległych oraz właściwej czci miejscom ich pochówku. II. Konwencja Genewska mówi o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków na morzu. Druga Konwencja nakazuje równe traktowanie bez względu na narodowość, kolor skóry, wyznanie, płeć czy status majątkowy, gwarantuje nienaruszalność wobec tej grupy ludzi a także wskazuje na możliwość niesienia pomocy przez pływające jednostki cywilne oraz przez ludność cywilną. Konwencja ta, odnosi się również do ochrony szpitali, które w żadnych okolicznościach nie mogą być atakowane oraz nakazuje poszanowanie i ochronę dla personelu medycznego i duchownego. III. Konwencja Genewska mówi o traktowaniu jeńców wojennych i podobnie jak inne Konwencje wskazuje na równe traktowanie. Ponad to mówi o zapewnieniu opieki medycznej, prawie do poszanowania wyznania i godności osobistej, prawie do godnych warunków bytowania. Zabrania natomiast stosowania tortur, karania inną karą niż dyscyplinarna za próby ucieczki, wykorzystywania jeńców do działań zbrojnych oraz prac zagrażających życiu i zdrowiu. Wskazuje, iż jeniec ma prawo podać jedynie imię i nazwisko, datę urodzenia, stopień wojskowy oraz nr legitymacji służbowej. IV konwencja Genewska traktuje o ochronie osób cywilnych podczas wojny. Wskazuje, iż osoby cywilne mają być chronione szczególnie, zaś kobiety, dzieci i osoby starsze należy otoczyć szczególną opieką, gdyż osoby te, podlegają jednakowemu prawu bez względu na pochodzenie, płeć czy wyznanie religijne, mają być traktowane z należytym szacunkiem, chronione przez upokorzeniem i poniżeniem. Ponad to, mają mieć zapewnione warunki bytowania a w tym: środki do życia, odzież i środki higieny. Mają również prawo do praktykowania swojej religii. Pierwsza Konwencja Genewska została przyjęta i podpisana 22 sierpnia 1864 roku i dotyczyła polepszenia osób rannych w armiach czynnych. Treści tej konwencji zostały ujęte w kwestie dotyczące zajmowania się rannymi podczas walki oraz powołania personelu sanitarnego, odpowiedzialnego za ratunek poszkodowanych. Położono tam również akcent na potrzebę udzielania pomocy wszystkim ofiarom nie zważając na ich narodowość. Po wojnie rosyjsko-japońskiej Konwencja Genewska poszerzyła zakres zniesienia i udzielania pomocy osobom potrzebującym oraz wprowadziła system wymiany informacji o poszkodowanych. Kolejne zmiany przyniosła I wojna i II Wojna Światowa. Podział na 4 konwencje liczące 429 artykułów został przyjęty w 1949 roku. Ich kształt pozostał niezmieniony dodano jedynie tak zwane protokoły dodatkowe do konwencji. Pierwszy z nich dotyczył konfliktów międzynarodowych, zaś drugi konfliktów nie międzynarodowych. Protokoły te rozwinęły również znacząco ochronę ofiar wojny. USTAWODAWSTWO POLSKIE Ustawa zasadnicza - najważniejszym aktem prawnym podejmującym kwestie ochrony ludności w Polsce jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku. Czytamy w niej między innymi, że Polska zapewnia wolności człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, Strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska. Ustawy - kolejnym aktem prawnym regulującym bezpieczeństwo są ustawy: ustawa z dnia 21 listopada 1967 roku powszechnym obowiązku obrony RP. Dokument ten wskazuje iż, umocnienie obronności RP, przygotowanie ludności i mienia narodowego na wypadek wojny, oraz wykonywanie innych zadań w ramach powszechnego obowiązku obrony, należy do wszystkich organów władzy i administracji państwowej oraz w innych organów i instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego, podmiotów gospodarczych i innych jednostek organizacyjnych, organizacji społecznych, a także do każdego obywatela w zakresie określonym ustawą. Na podstawie artykułu 17 ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczpospolitej Polskiej wydane zostało rozporządzenie Rady Ministrów z 25 czerwca 2002 roku W sprawie szczegółowego zakresu działania szefa obrony cywilnej kraju, obrony cywilnej województw, powiatów i gmin. Kolejnym dokumentem jest ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym. Dokument ten reguluje zakres działania podmiotów zajmujący się zarządzaniem kryzysowym w Polsce. Należy tu zauważyć, iż zadania podejmowane przez ochronę ludności oraz przez zarządzanie kryzysowe, są poniekąd wspólne, jednakże różnią się zakresami. Ochrona ludności odnosi się do każdego stanu jaki funkcjonuje w Państwie, niezależnie od rodzaju zagrożenia. Natomiast przypadku Zarządzania Kryzysowego zadania dotyczą zagrożeń niemilitarnych. Akty prawne: Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie świadczeń na rzecz obrony, Rozporządzenie Prezesa RM w sprawie określenia stanowisk pracy związanych z obronnością kraju, Rozporządzenie RM w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa OC Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin, Rozporządzenie RM w sprawie zasad udzielania zamówień publicznych ze względu na ochronę bezpieczeństwa narodowego, ochronę tajemnicy państwowej, stan klęski żywiołowej lub inny istotny interes państwa, Rozporządzenie RM w sprawie wykrywania skażeń i powiadamiania o ich występowaniu oraz właściwości organów w tych sprawach, Rozporządzenie RM w sprawie powszechnej samoobrony ludności, Rozporządzenie RM w sprawie odbywania służby w obronie cywilnej, Rozporządzenie RM w sprawie świadczeń rzeczowych i osobistych na rzecz obrony w czasie pokoju, Rozporządzenie Ministra MSWiA w sprawie określenia szczegółowych zasad współpracy specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych z Policją, jednostkami ochrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gminnymi, Ustawa o działaniach antyterrorystycznych z 2016 roku. Strategia bezpieczeństwa narodowego RP, która wskazuje działania strategiczne, skupiające działania obronno-ochronne. W działaniach obronnych jest mowa o reagowaniu na zagrożenia godzące w nienaruszalność i niepodległość terytorium kraju, zaś w działaniach ochronnych Strategia mówi o zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, przy poszanowaniu praw i wolności obywateli. Ustawy branżowe określające zakres zadań ochronnych dla poszczególnych obszarów ratownictwa: Ustawa o ochronie przeciwpożarowej, Ustawa o PSP, Ustawa o prawie atomowym, Ustawa o prawie wodnym, Ustawa o prawie lotniczym, Ustawa o Ratownictwie Medycznym. Aktualnie najważniejszymi dokumentami regulującymi ochronę ludności w Polsce są: Ustawa o powszechnym obowiązku obrony RP oraz rozporządzenie RM w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów OC województw, powiatów i gmin. Wykład 4 Obrona cywilna to działania mające na celu ochronę ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej, dóbr kultury, ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny oraz współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwanie ich skutków. Obrona cywilna powinna funkcjonować na podstawie zasady powszechności, obowiązkowości, niezmienności struktur organizacyjnych, kompleksowości działania, adekwatności, gotowości, decentralizacji zarządzania, planowania, wsparcia i międzyterytorialnej solidarności. Centralnym organem administracji rządowej w sprawach obrony cywilnej jest szef Obrony Cywilnej Kraju, którego powołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Terenowymi organami obrony cywilnej są wojewodowie, starostowie, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast). Pojęcie „obrona cywilna” jest w dzisiejszych czasach wykorzystywane do opisania wielu zjawisk. Może być ono umownym określeniem szczególnego systemu działania, nazwą własną konkretnych instytucji czy też instytucją prawa międzynarodowego. W ciągu wieków zmienia się teleologia obrony cywilnej, zmieniają się poglądy prawne i organizacyjne rozwiązania tej problematyki, przewartościowaniu ulega także społeczna świadomość w postrzeganiu owego zjawiska. Literatura przedmiotu utożsamia obronę z walką. Jak podaje Słownik etymologiczny języka polskiego A. Brücknera pierwotnym wyrazem oznaczającym obronę było born (bornis) pochodzące od pnia bor – co oznacza: borykać się, uderzać, walczyć. W słowiańskich językach wyrażenie to mogło oznaczać palisadę wokół twierdzy (rus. zaborowo), kłótnię (bornis), a także bić się (bor, bora, borjan). Zatem walka „to wszelkie działania, co najmniej dwupodmiotowe, w których jeden z podmiotów przeciwdziała drugiemu. Przyjęcie za punkt wyjścia form, sposobów oraz środków prowadzenia walki umożliwia wyodrębnienie walki zbrojnej i walki niezbrojnej”. Rozumienie terminu „obrona” w ujęciu anglojęzycznym nie odbiega od wyżej przedstawionego. Angielskie defence i amerykańskie defense oznaczają bowiem strzeżenie przed atakiem i walką, akcję obronną, ale także środki i metody walki. Podobnie w językach romańskich słowo „obrona”, pochodzące od łacińskiego defendere, oznacza ochronę pozycji lub miejsca, wzbronienie – zakaz działania. Pochodzące od defendere francuskie se dėfendre oznacza odpieranie, opieranie się agresji. Obrona jest rodzajem działania strzegącego, walczącego, ochronnego i obronnego. Jest też narzędziem i środkiem walki obronnej. Obrona jest synonimem walki (ruch oporu, odpór, obrona defensywna, akcja obronna, opór, przeciwstawianie się, przeciwdziałanie). Zamiennie można używać obrony z: osłanianiem, samoobroną, strażą, przedmurzem, prewencją, przeciwdziałaniem, przedpolem, buforem, profilaktyką. Obrona odwołuje się nie tylko do czynności przeciwnych atakowi, ale także przeciwstawnych lub wręcz wyprzedzających atak, np. osłona, ochrona, przeciwdziałanie. Jest narzędziem i środkiem tegoż działania, a także sposobem osiągniecia celu w działaniach, które nie muszą posiadać charakteru walki zbrojnej. Rozważając drugi człon terminu „obrona cywilna”, czyli wyraz „cywilna”, należy zaznaczyć, że pochodzi on od łacińskiego civis, czyli obywatel. Pojęcie to najczęściej kojarzy się z osobami cywilnymi, ale trzeba zaznaczyć, iż obywatelami państwa są również żołnierze, duchowni czy inne umundurowane grupy. W języku francuskim civil(e) jest rzeczownikiem oznaczającym osobę niewojskową i nieduchowną, ale jest też przymiotnikiem określającym niewojskowy – cywilny charakter jakiegoś zjawiska, czynności, zbiorowości czy rzeczy. Podobnie w języku angielskim civil oznacza niewojskową i nieduchowną osobę, zaś w znaczeniu przymiotnikowym określa rzecz, a także zjawisko o niemilitarnym, niewojskowym charakterze (non military). Zestawienie obu wyrazów „obrona” i „cywilny” w wyrażenie „obrona cywilna” nasuwa wnioski, iż termin ten oznaczać może: walkę cywilną o charakterze niezbrojnym prowadzoną przez formacje cywilne, czyli opór ludności cywilnej: pomoc i samopomoc realizowaną w środowisku społecznym: społeczną samoobronę: ochronę i obronę niemilitarną. Obrona cywilna to także metody walki przy użyciu niewojskowych narzędzi: charakter, typ, kompleks działań ochronnych, obronnych z zastosowaniem cywilnych narzędzi: a także działania osób cywilnych w razie zagrożeń tak militarnych, jak niemilitarnych. Termin „obrona cywilna” można zatem traktować zarówno jako formę organizacyjną, jak i zespół czynności obronnych czy ochronnych realizowanych z myślą o obywatelach. Należy jednak zaznaczyć, iż dokonując tego podziału, musimy widzieć łącznie oba te elementy. Pojęcie obrony cywilnej znajdujemy również w przepisach prawa międzynarodowego, konkretnie w treści art. 61 Protokołu Dodatkowego dodanego do Konwencji Genewskich z dnia 12 sierpnia 1949 r. o ochronie ofiar wojny. Wynika z niego, iż przez obronę cywilna należy rozumieć wypełnianie wszystkich lub niektórych zadań humanitarnych zmierzających do ochrony ludności cywilnej przed niebezpieczeństwami działań zbrojnych lub klęsk żywiołowych, jak też zapewnienie warunków koniecznych do przeżycia. Obrona cywilna w rozumieniu prawa międzynarodowego jest ochroną ludności cywilnej przed zagrożeniem każdego rodzaju, zarówno w czasie wojny, jak i klęsk żywiołowych. Pojęcie to mieści w swej treści także zakres działania związanego z tworzeniem warunków niezbędnych do przeżycia. Problematykę obrony cywilnej w świetle prawa polskiego reguluje przede wszystkim ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP. Przez pojęcie obrony cywilnej ustawodawca rozumie obronę mającą na celu ochronę ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej, dóbr kultury, ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny oraz współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwanie ich skutków. Definicja przedstawiona w ustawie oparta została na celu działania obrony cywilnej. Ustawodawca podkreśla też konieczność dążenia do osiągniecia wyznaczonego celu oraz wykonania zadań prowadzących do niego, jak również występowanie jednostek i instytucji przeznaczonych do wykonania zadań związanych z osiągnieciem zamierzonego celu. W rozumieniu ustawy, jak podkreśla R. Kalinowski, obrona cywilna jest strukturą organizacyjną i formą zespołu zadań realizowanych z myślą przede wszystkim o ochronie ludności. Pojęcie obrony cywilnej i jej rozumienie nie sprowadza się zatem do jednej tylko definicji. Jej funkcjonowanie może być rozpatrywane przez pryzmat wielu dziedzin życia. Szersze podejście do zagadnienia obrony cywilnej pozwala na jej widzenie w ujęciu systemowym, funkcjonalnym, organizacyjnym i strukturalnym. W ujęciu systemowym obrona cywilna to niemilitarne ogniwo, to siły ochrony społeczeństwa i ratownictwa wchodzące w skład podsystemu pozamilitarnego systemu obronności państwa. Wyróżniając system obrony cywilnej, można mówić o podsystemie operacyjnym obrony cywilnej, podsystemie wsparcia lokalnego, podsystemie wsparcia narodowego oraz podsystemie wsparcia międzynarodowego. W ujęciu funkcjonalnym obrona cywilna obejmuje zespół czynności, do których zaliczyć można: ochronę ludności zarówno materialną, jak i moralną, utrzymanie porządku i bezpieczeństwa cywilnego zbiorowego, wsparcie sił zbrojnych, ochronę urządzeń i instalacji, zasobów dóbr i żywności, a także bogactw o znaczeniu ogólnonarodowym, w tym dóbr kultury, zapewnienie sprawnego funkcjonowania organów władzy państwowej w sytuacjach nadzwyczajnych, wykrywanie zagrożeń, a także ostrzeganie i alarmowanie ludności, walkę z żywiołami, planowanie działań wszystkich sił państwowych i pozarządowych, udzielanie pomocy poszkodowanym oraz szkolenia i edukację w tym zakresie. Rozpatrując strukturalnie ujęcie obrony cywilnej, należy stwierdzić, iż są to siły i środki nazwane personelem, formacjami, korpusami, jednostkami obrony cywilnej. Są to także wszelkie siły oraz środki, jakimi państwo posługuje się w sytuacjach nadzwyczajnych do realizacji misji obrony cywilnej, jak również w sytuacji gdy brak wyraźnie określonych w nazwie sił obrony cywilnej – są nimi wszystkie te podmioty państwowe i samorządowe, które pełnią funkcje obrony cywilnej. Należy dodać także podsystemy wsparcia lokalnego, narodowego i międzynarodowego, realizujące zadania czy też przedsięwzięcia w ramach funkcji ochrony ludności i ratownictwa, a także zespół związków formalnych i nieformalnych występujący między tymi siłami. Organizacyjne ujęcie obrony cywilnej koresponduje z ujęciem funkcjonalnym. Jest to zespół przedsięwzięć, zadań realizowanych w ramach funkcji ochrony i ratownictwa ludności. Należy tu wymienić: wykrywanie zagrożeń, alarmowanie i ostrzeganie, ewakuacja oraz przygotowanie budowli ochronnych czy też zaopatrywanie ludności w sprzęt i środki ochrony indywidualnej, powszechna samoobrona i udzielanie pomocy przez odpowiednie organa przy aktywnym udziale społeczeństwa w ramach obrony powszechnej. Obrona cywilna nie ma charakteru stałego, jej pojmowanie oraz stosowane rozwiązania praktyczne ulegają zmianom wraz z ewolucją i zmianą podejścia do zagrożeń, a także przeciwdziałania im. Takie ujęcie obrony cywilnej daleko wykracza poza ramy porozumień międzynarodowych, zgodnie z którymi obrona cywilna ma jedynie na celu ochronę ludności cywilnej przed niebezpieczeństwem wynikającym z działań zbrojnych lub klęsk żywiołowych i przezwyciężanie ich bezpośrednich następstw, a także zapewnienie warunków koniecznych do przetrwania. Termin „obrona cywilna” ma zatem wiele znaczeń określających generalnie: ogół prawideł, zasad, czynności i środków przedsiębranych przez instytucje niemilitarne i osoby cywilne w sferze bezpieczeństwa. W praktycznym ujęciu określa wszelkie działania sektora cywilnego, czyli podmiotów niewojskowych, które mają charakter humanitarny i związane są z ochroną ludności cywilnej, jej dóbr i środowiska w czasie klęsk żywiołowych i w okresie wojny, a zatem wszelkie osoby, siły i środki do wykonania tej misji oraz kompleks działań sektora cywilnego, instytucji rządowych, samorządowych, organizacji pozarządowych i przedsiębiorców w szerokiej materii obrony narodowej. Czynności i środki podejmowane w „obronie cywilnej” mają charakter zapobiegający, przygotowawczy, ochronny, reakcyjny wobec różnego rodzaju niebezpieczeństw, które godzą w bezpieczeństwo określonego podmiotu: człowieka, grupy ludzi, środowiska czy państwa. Na kształt i funkcjonowanie systemu obronności państwa w decydujący sposób wpływa przyjęta doktryna obronna. Określa ona generalne kierunki polityki obronnej obowiązujące organy państwowe, podmioty gospodarcze, organizacje społeczne i zawodowe oraz każdego obywatela. Jest funkcją polityki bezpieczeństwa narodowego, która z kolei określa zakres, rodzaj i charakter występujących i możliwych zagrożeń. Istotne w tym zakresie są dwa podstawowe dokumenty „Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP” oraz „Strategia obronności RP” jako strategia sektorowa do strategii bezpieczeństwa. W sytuacji stale zmieniających się uwarunkowań politycznych, społecznych, ekonomicznych i międzynarodowych oraz wzrostu zagrożenia związanego z rozwojem cywilizacji określenie i formułowanie podstaw bezpieczeństwa narodowego jest procesem. Wynika to z tego, że jedną z funkcji państwa, nazywaną bezpieczeństwem narodowym, jest zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i swobody działania w ramach prawa obowiązującego wszystkich jego obywateli i instytucje. Zgodnie z doktryną obronną Rzeczypospolitej Polskiej w kształtowaniu obronności państwa obowiązuje zasada uspołecznienia polityki obronnej. Należy więc wychodzić poza struktury sił zbrojnych. Obronność to szerszy system ale Istotnym i niezbędnym składnikiem obronności kraju jest obrona cywilna. Jest ona przygotowana do działań zarówno w czasie pokoju, jak i ewentualnej wojny. W okresie pokoju organy kierowania oraz siły i środki obrony cywilnej biorą udział w ochronie ludności, środowiska naturalnego przed nagłymi i rozległymi zagrożeniami, powstałymi w wyniku działania sił przyrody lub awarii obiektów technicznych (szczególnie przed tymi, które powodują skażenia promieniotwórcze lub skażenia toksycznymi środkami przemysłowymi oraz katastrofalne pożary i zatopienia). Stopień gotowości obrony cywilnej do udziału w ochronie ludności i środowiska naturalnego w czasie pokoju określa jej przygotowanie do wykonania zadań podczas wojny. Działający w czasie pokoju system wczesnego ostrzegania ludności o zagrożeniach tworzą utrzymane w ciągłej dyspozycyjności podsystemy rozpoznania, ostrzegania i alarmowania. Struktura organizacyjna ogniw systemu obrony cywilnej jest oparta na strukturze administracyjnej obowiązującej w państwie. Sformułowane w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku zasady funkcjonowania obrony cywilnej w Polsce, takie jak: zasada powszechności, zasada obowiązkowości, zasada dostosowania przygotowań obrony cywilnej do stopnia zagrożenia i możliwości ekonomicznych kraju, zasada decentralizacji kierowania przygotowaniami obrony cywilnej, zwłaszcza w układzie terytorialnym, z utrzymaniem szczególnej pozycji Szefa Obrony Cywilnej Kraju, dostosowanie struktur obrony cywilnej do istniejącej struktury administrowania krajem oraz zasada stałej i ścisłej korelacji przygotowań obrony cywilnej z przedsięwzięciami sił zbrojnych, w związku z upływem czasu muszą podlegać częściowej modyfikacji i rozszerzeniu, gdyż nie zawsze będą adekwatne do współczesnych zagrożeń i założeń obrony cywilnej. Obecnie, jak zauważa R. Kalinowski, obrona cywilna powinna funkcjonować na podstawie: zasady powszechności, obowiązkowości, niezmienności struktur organizacyjnych, kompleksowości działania, adekwatności, gotowości, decentralizacji zarządzania, planowania, wsparcia i międzyterytorialnej solidarności. Zasada powszechności zapewnia odpowiednie warunki ochrony ogółowi ludności, adekwatne do stopnia przewidywanego zagrożenia. W ramach powszechności należy widzieć ogół ludności na terytorium całego państwa. Zasada powszechności zobowiązuje wszystkie podmioty prawa państwowego i społecznego do uczestniczenia w tym przedsięwzięciu stosownie do ich statusu organizacyjnego i prawnego. Zasada obowiązkowości wynika z unormowań prawnych oraz nałożonej odpowiedzialności za realizację określonych przedsięwzięć. Jest ona mocno zespolona z zasadą powszechności, zobowiązuje całą ludność, organizacje społeczne, wszystkie organy administracji gospodarczej i publicznej do uczestnictwa w przygotowaniach obrony cywilnej. Zasada obowiązkowości ma istotny związek ze stałą i podstawową rolą administracji publicznej, której zadaniem jest usuwanie zagrożeń i zapewnianie bezpieczeństwa obywatelom, a także ponoszenie odpowiedzialności przed obywatelami za realizację przedsięwzięć obronnych i ochronnych. Zasada dostosowania struktury obrony cywilnej do istniejącej struktury zarządzania i administrowania w kraju wynika bezpośrednio z przepisów prawa, stanowiących, iż szefami obrony cywilnej na poszczególnych szczeblach administracji są wojewodowie, starostowie, wójtowie, burmistrzowie czy też prezydenci miast. W znacznym stopniu zasada ta ułatwia realizację zadań obrony cywilnej. Nie występuje tutaj rozdwojenie, odpowiedzialność i kierownictwo są skupione w jednym podmiocie. Zasada decentralizacji kierowania przygotowaniami obrony cywilnej w sposób znaczący pozytywnie wpływa na funkcjonowanie obrony cywilnej, zwłaszcza w układzie terytorialnym. Jest ona nadal bardzo ważna, co podkreśla zasada prymatu układu terytorialnego, w myśl której wszelkie działania dotyczące ochrony i ratownictwa ludności rozpoczynają się na najniższych szczeblach administracji. Zasada stałej i ścisłej korelacji przygotowań obrony cywilnej z przedsięwzięciami sił zbrojnych wskazuje na wiele powiazań społecznych, międzyludzkich, ekonomicznych, gospodarczych i innych występujących miedzy tymi podmiotami w ramach obrony terytorium kraju, współcześnie – obrony powszechnej. Zasada niezmienności, tożsamości struktur organizacyjnych sprowadza się do utrzymania stosownych form organizacyjnych administracji samorządowej i rządowej obrony cywilnej oraz podmiotów gospodarczych, które realizują swoje funkcje zarówno w okresie wojny, kryzysu, jak i pokoju. Zasada nie wyklucza możliwości uzupełnienia powyższych struktur w razie konieczności, ale wskazuje, iż stale istniejące struktury będą w stanie odpowiednio reagować w każdej chwili na zdarzenie, które stanowi istotę obrony cywilnej, stałość tych struktur pozwala je doskonalić. Niemożliwe byłoby zbudowanie struktur obrony cywilnej wówczas, gdy wystąpi zagrożenie, na które należy reagować. Zasada gotowości oddaje istotę natychmiastowego podjęcia działań w sytuacji wystąpienia zagrożenia nadzwyczajnego. Zasada kompleksowości działania to ciągła i ścisła korelacja przedsięwzięć obrony cywilnej z przedsięwzięciami sił zbrojnych i gospodarki narodowej. Odzwierciedlenie jej znajduje się w strategiach bezpieczeństwa i obronności, planach działania określonych podmiotów, programach mobilizacji gospodarki. Zasada adekwatności przygotowań obrony cywilnej do stopnia zagrożenia kraju i jego możliwości ekonomicznych jest odzwierciedleniem zasady dostosowania przygotowań obrony cywilnej do stopnia zagrożenia i możliwości ekonomicznych kraju. Założenia obu zasad zawierają mankament, polegający na tym, iż przygotowanie w sferze ekonomicznej do hipotetycznego zagrożenia może okazać się nieadekwatne do skali rzeczywistego zagrożenia. Istotę zasady decentralizacji kierowania przygotowaniami obrony cywilnej oddaje zasada decentralizacji zarządzania przygotowaniami obrony cywilnej w szczególności w odniesieniu do układu terenowego z utrzymaniem decydującej roli administracji centralnej. Powierzenie kompetencji jednoosobowym organom, czyli wójtowi, staroście oraz wojewodzie, z jednoczesnym brakiem możliwości przeniesienia tych kompetencji w drodze upoważnienia na inne podmioty, skutkuje tym, iż cały proces decyzyjny, jak również kwestia odpowiedzialności za podejmowane rozstrzygnięcia decyzyjne nie ulega tzw. rozmyciu. Daje to możliwość zapanowania nad pozostałymi formacjami administracji publicznej – zarówno zespolonej, jak i niezespolonej, które także realizują zadania obrony cywilnej. Zasada planowania, wyrażająca się w stosownych planach działania w przypadku wystąpienia zagrożenia oraz we wcześniejszym ich przygotowaniu, ma związek z podstawową rolą administracji w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i usuwania skutków ewentualnych zagrożeń. Zasada międzyterytorialnej solidarności oznacza uczestnictwo w realizacji przedsięwzięć obrony cywilnej na innym terytorium w zależności od potrzeb, jak również ujęcie w swoich planach stosownych założeń, obejmujących w szczególności potrzeby obronne innych jednostek administracyjnych lub państwa sąsiedniego. Zasada wsparcia wskazuje na możliwość uczestnictwa innych podmiotów w przedsięwzięciach obrony cywilnej. Uczestnictwo to jednak powinno się odbywać na zasadzie równorzędności wszystkich instytucji pod jednym kierownictwem. Systemy przeciwdziałania nadzwyczajnym zagrożeniom na dwóch sąsiednich poziomach w ramach tej zasady powinny być uruchomione jednocześnie. Wprowadzenie takiego rozwiązania zapewnić ma pod każdym względem skuteczność oraz ekonomiczność przy realizacji przedsięwzięć w zakresie problematyki obrony cywilnej. Każda z opisanych zasad funkcjonowania obrony cywilnej ma ułatwić spełnienie podstawowych funkcji, do których jest powołana, a także ułatwić realizację przypisanych jej zadań. Jednakże nie można zapominać, iż na kompleksowość przygotowań obronnych bardzo istotny wpływ ma także współodpowiedzialność i postawa obywateli państwa za bezpieczeństwo swoje, swoich rodzin oraz pozostałych ludzi. Prawne aspekty funkcjonowania obrony cywilnej w Polsce reguluje ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP oraz wydane do niej akty wykonawcze, m.in. rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin, rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 września 2002 r. w sprawie odbywania służby w obronie cywilnej, rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 marca 2005 r. w sprawie stanowisk uznawanych za równorzędne z odbywaniem służby w obronie cywilnej, rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 września 1993 r. w sprawie powszechnej samoobrony ludności. Zgodnie z treścią art. 17 ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP centralnym organem administracji rządowej w sprawach obrony cywilnej jest Szef Obrony Cywilnej Kraju, którego powołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Szef Obrony Cywilnej Kraju podlega ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Do zakresu działania szefa Obrony Cywilnej Kraju należy m.in.: inicjowanie, przygotowywanie, wydawanie i opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących obrony cywilnej, uzgadnianie projektu planu obrony cywilnej państwa z Ministrem Obrony Narodowej oraz z innymi właściwymi ministrami, określanie założeń do planów obrony cywilnej województw, powiatów, gmin i przedsiębiorców, opracowywanie założeń programowych oraz kierunków kształcenia i szkolenia pracowników, ratowników i ludności w zakresie obrony cywilnej, dokonywanie oceny stanu przygotowań obrony cywilnej województw, powiatów i gmin, planowanie potrzeb w zakresie środków finansowych i materiałowych niezbędnych do realizacji zadań własnych w zakresie obrony cywilnej. Szef Obrony Cywilnej Kraju w sprawach należących do swojego zakresu działania wydaje akty prawa wewnętrznego w postaci: zarządzeń, wytycznych, instrukcji i regulaminów. Terenowymi organami obrony cywilnej są: wojewodowie, starostowie, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast). Do zakresu działania szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin należy kierowanie oraz koordynowanie przygotowań i realizacji przedsięwzięć obrony cywilnej przez instytucje państwowe, przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne oraz organizacje społeczne działające na ich terenie. Szefowie obrony cywilnej województw i gmin wykonują zadania obrony cywilnej za pomocą podległych im urzędów oraz powołanych w ich strukturach specjalistycznych komórek organizacyjnych: w województwach – przy pomocy Wojewódzkich Inspektorów Obrony Cywilnej i Wydziałów Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Ludności, w miastach powyżej 40 tys. mieszkańców – Miejskich Inspektoratów Obrony Cywilnej, Wydziałów Zarzadzania Kryzysowego, natomiast w pozostałych gminach – pracowników do spraw obrony cywilnej. Jak wynika z treści art. 138 ustawy o systemie obrony RP, podstawowymi jednostkami organizacyjnymi przeznaczonymi do wykonywania zadań obrony cywilnej są formacje obrony cywilnej. Składają się one z: oddziałów obrony cywilnej przeznaczonych do wykonywania zadań ogólnych lub specjalnych, pierwszej pomocy medycznej, likwidacji skażeń, ratownictwa budowlanego, zabezpieczenia schronowego, ratownictwa energetycznego, zabezpieczenia przeciwpożarowego, działań o charakterze porządkowo-ochronnym, łączności, zaopatrzenia, wykrywania i alarmowania, ochrony płodów rolnych, ochrony produktów żywnościowych, ochrony zwierząt gospodarskich i pasz, ratownictwa chemicznego, ratownictwa przeciwpowodziowego oraz budowy i odbudowy awaryjnych ujęć wody oraz innych jednostek tych formacji. W zakładach pracy, w których są gromadzone substancje zagrażające życiu lub zdrowiu okolicznej ludności oraz środowisku, powstają formacje obrony cywilnej, które mogą samodzielnie prowadzić działania ratownicze w strefach bezpośredniego zagrożenia. W skład każdej jednostki obrony cywilnej wchodzą komenda i odpowiednia liczba pododdziałów. Jej szczegółowe struktury organizacyjne określa szef obrony cywilnej kraju. Formacje obrony cywilnej są wyposażone w sprzęt do ochrony indywidualnej i najprostszy sprzęt ratowniczy. W ramach świadczeń rzeczowych wykonują swoje zadania, wykorzystując obiekty, urządzenia techniczne i sprzęt przedsiębiorstw gospodarki narodowej. Formacje obrony cywilnej tworzą, w drodze rozporządzenia, ministrowie, a wojewodowie, starostowie, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast) – w drodze zarządzenia, uwzględniając w szczególności: skalę występujących zagrożeń, rodzaj formacji, ich przeznaczenie oraz stan osobowy i organizację wewnętrzną. W czasie pokoju formacje obrony cywilnej nie są w pełni rozwinięte. Gotowość do działania będą osiągały sukcesywnie, z chwilą ogłoszenia wyższych stanów gotowości obronnej. Czynności, obowiązki, harmonogramy i sposoby przeprowadzania tych operacji określają zarządzenia i wytyczne szefa Obrony Cywilnej Kraju. Podnoszone jest, iż krajowe regulacje prawne dotyczące obrony cywilnej nie są spójne i nie wyczerpują wszystkich obszarów zadaniowych obrony cywilnej wymienionych przez Protokół I do Konwencji Genewskich. Przepisy nie określają jednoznacznie zadań ochrony ludności realizowanych w czasie pokoju, ograniczając się wyłącznie do zadań obejmujących działalność planistyczną, organizacyjną, szkoleniową i upowszechniającą wiedzę na temat problematyki obrony cywilnej. Z powyższych względów rozpoczęto w 2009 roku prace nad projektem ustawy o ochronie ludności, która ma uporządkować kompetencje i zadania wszystkich organów administracji publicznej, instytucji publicznych, organizacji społecznych oraz innych podmiotów zobowiązanych do realizacji zadań z zakresu ochrony ludności. Ustawa będzie regulowała również sposób funkcjonowania wyżej wymienionych podmiotów zarówno w czasie pokoju, jak i wojny, zgodnie z Protokołem Dodatkowym. Nowa ustawa ma stanowić dopełnienie rozwiązań przyjętych w ustawie o zarządzaniu kryzysowym, co razem złożyć się ma na kompleksową regulację prawną w obszarze ochrony ludności i zarządzania kryzysowego. ZADANIA Szczegółowy katalog zadań obrony cywilnej zawiera Pierwszy Protokół Dodatkowy do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 r., dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych, sporządzony w Genewie dnia 8 czerwca 1977 r. (Dz.U. 1992, Nr 41, poz. 175), który Rzeczpospolita Polska przyjęła 19 września 1991 r. W rozumieniu Protokołu określenie "obrona cywilna" oznacza wypełnianie wszystkich lub niektórych wymienionych niżej zadań humanitarnych, mających na celu ochronę ludności cywilnej przed niebezpieczeństwami wynikającymi z działań zbrojnych lub klęsk żywiołowych, i przezwyciężanie ich bezpośrednich następstw, jak też zapewnienie warunków koniecznych do przetrwania. Są to następujące zadania: służba ostrzegawcza: ewakuacja: przygotowanie i organizowanie schronów: obsługa środków zaciemnienia: ratownictwo: służby medyczne, włączając w to pierwszą pomoc oraz opiekę religijną: walka z pożarami: wykrywanie i oznaczanie stref niebezpiecznych: odkażanie i inne podobne działania ochronne: dostarczanie doraźnych pomieszczeń i zaopatrzenia: doraźna pomoc dla przywrócenia i utrzymania porządku w strefach dotkniętych klęskami: doraźne przywrócenie działania niezbędnych służb użyteczności publicznej: doraźne grzebanie zmarłych: pomoc w ratowaniu dóbr niezbędnych dla przetrwania: dodatkowe rodzaje działalności, niezbędne dla wypełnienia któregoś z zadań wyżej wymienionych, w tym planowanie i prace organizacyjne. Wykład 5 ASPEKTY PRAWNE FUNKCJONOWANIA SYSTEMU ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO Analiza i ocena rozwiązań kompetencyjnych w powszechnie obowiązujących aktach prawnych Bezpieczeństwo jest jednym z najpowszechniej stosowanych pojęć w życiu codziennym oraz organizacji i funkcjonowaniu społeczeństwa i państwa. Słownik współczesnego języka polskiego określa bezpieczeństwa, jako stan psychiczny lub prawny, w którym jednostka ma poczucie pewności, oparcie w drugiej osobie lub w sprawnie działającym systemie prawnym; przeciwieństwo zagrożenia. W znaczeniu ogólnospołecznym bezpieczeństwo obejmuje między innymi zabezpieczenie takich potrzeb jak: istnienie, przetrwanie, pewność, ochrona poziomu i jakości życia. Brak bezpieczeństwa wywołuje niepokój i poczucie zagrożenia. Katastrofy i klęski żywiołowe zawsze towarzyszyły człowiekowi, stanowiły zagrożenie dla życia i zdrowia oraz dóbr, jakimi dysponował. Dzisiaj problemy globalne, zwłaszcza terroryzm, degradacja środowiska naturalnego czy zagrożenia epidemiologiczne, rzutują na poziom bezpieczeństwa. Ich eskalacja może doprowadzić do sytuacji kryzysowej. Najważniejszym celem, a jednocześnie obowiązkiem państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa swoim obywatelom. Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2007 roku - zakłada, że „nadrzędnym celem działań państwa w dziedzinie bezpieczeństwa wewnętrznego jest utrzymanie zdolności do reagowania - odpowiednio do zaistniałej sytuacji - w przypadku wystąpienia zagrożeń bezpieczeństwa publicznego oraz bezpieczeństwa powszechnego, związanych z ochroną porządku prawnego, życia i zdrowia obywateli oraz majątku narodowego przed bezprawnymi działaniami oraz skutkami klęsk żywiołowych, katastrof naturalnych i awarii technicznych”. W większości przypadków organizacje, instytucje i poszczególni ludzie radzą sobie z problemami bezpieczeństwa w ramach normalnego funkcjonowania. Organy władzy oraz odpowiednie służby samodzielnie lub wspólnie realizują zadania z zakresu bezpieczeństwa, zgodnie ze standardowymi procedurami zarządzania. Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy rutynowe działania nie wystarczają. Dochodzi wówczas do utraty kontroli nad biegiem wydarzeń, zakłócony zostaje dotychczasowy proces decyzyjny, wydarzenia wyprzedzają reagowanie, zagrożone zostaje bezpieczeństwo powszechne. Zarządzający bezpieczeństwem muszą się wtedy skupić na krótkoterminowym planowaniu, podejmowaniu decyzji i działaniu – czyli zarządzaniu w sytuacji kryzysowej. Podstawowym celem zarządzania kryzysowego jest minimalizacja potencjalnych zagrożeń dla zdrowia i życia ludzi oraz mienia i środowiska, a w przypadku ich wystąpienia, podjęcie sprawnych i skutecznych działań. Osiągnięcie tego celu wymaga tworzenia spójnych przepisów prawnych, efektywności działania wszystkich podmiotów zaangażowanych w budowę bezpieczeństwa wewnętrznego państwa oraz edukacji na rzecz bezpieczeństwa. Najważniejszym aktem prawnym, który określa podstawy prawne zarządzania kryzysowego jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku. Wśród zawartych w Konstytucji przepisów, można wyodrębnić te, które dotyczą zarządzania kryzysowego: prawo do ochrony życia, zdrowia i mienia obywateli, zapewnienie bezpieczeństwa, ochrona środowiska (art.5), zasady organizacji i realizacji władzy państwowej (art. 10), w tym kompetencje władcze samorządu terytorialnego (art. 16), uprawnienia władz w zakresie wprowadzania stanów nadzwyczajnych (art. 228); regulacje stanu klęski żywiołowej (art. 232), zasady ograniczania wolności i praw człowieka i obywatela (art. 233). Konstytucja wprowadza pojęcie „stanu nadzwyczajnego”, czyli zaistnienia sytuacji szczególnego zagrożenia, której nie można rozwiązać przy użyciu zwykłych środków konstytucyjnych i konieczne jest zastosowanie środków szczególnych. Konstytucja wymienia trzy rodzaje stanów nadzwyczajnych: wojenny, wyjątkowy oraz klęski żywiołowej, zastrzegając jednocześnie, że stany te mogą zostać wprowadzone jedynie na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia podanego do publicznej wiadomości. Ustawy określają zasady wprowadzenia i zniesienia poszczególnych stanów, zasady działania organów władzy państwowej, a także zakres ograniczenia praw i swobód obywatelskich. W przypadku stanu wojennego określone zostały również warunki, na jakich może dojść do zmiany kompetencji organów władzy publicznej. W konstytucji znalazły się przepisy ważne dla funkcjonowania państwa mówiące o tym, że w czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione: Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego, ustawa o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych. W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. Wybory do organów samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny. Jak już wspomniałem, na władze publiczne Konstytucja nakłada obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa, a sposób wypełnienia tego obowiązku nakazuje określić w drodze ustawy. Aktem określającym kompetencje administracji rządowej, w tym również w zakresie zarządzania kryzysowego jest ustawa z dnia 4 września 1997 roku o działach administracji rządowej. Ustawa określa zakres działów oraz właściwość ministra kierującego danym działem. Minister w zakresie działu, którym kieruje wykonuje politykę Rady Ministrów oraz koordynuje jej wykonanie przez podległe mu lub nadzorowane przez niego organy, urzędy i jednostki organizacyjne. Minister kierujący określonym działem wykonuje także, wynikające z odrębnych przepisów zadania z dziedziny obronności i bezpieczeństwa państwa (art. 35 ustawy o działach). Zgodnie z art. 29 ust. 1 cytowanej ustawy - dział sprawy wewnętrzne obejmuje między innymi kwestie: przeciwdziałania skutkom i usuwania skutków klęsk żywiołowych i innych podobnych zdarzeń zagrażających bezpieczeństwu powszechnemu, obrony cywilnej i ochrony przeciwpożarowej, przeciwdziałania oraz nadzoru nad ratownictwem górskim i wodnym. Na mocy artykułu 29 ust. 4 ustawy o działach administracji rządowej, minister właściwy do spraw wewnętrznych sprawuje nadzór między innymi nad działalnością Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Obrony Cywilnej. Kompetencje i zakres odpowiedzialności urzędu wojewody, w tym w sprawach bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego określa ustawa z dnia 23 stycznia 2009 roku o wojewodzie i administracji rządowej w województwie. Wojewoda: wykonuje i koordynuje zadania w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa oraz zarządzania kryzysowego, wynikające z odrębnych ustaw; zapewnia współdziałanie wszystkich organów administracji rządowej i samorządowej działających w województwie i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożeniom środowiska, bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich, a także zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz zwalczania i usuwania ich skutków, na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Funkcjonowanie administracji samorządowej oraz jej rolę w systemie zarządzania kryzysowego określają: ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym oraz ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminem. Tylko na szczeblu powiatowym i gminnym zostały określone wyraźne kompetencje w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom. Do zakresu działania samorządu wojewódzkiego należy wykonywanie zadań publicznych o charakterze wojewódzkim, niezastrzeżonych ustawami na rzecz organów administracji rządowej. Można jedynie wnioskować - na podstawie zadań z zakresu organizowania życia publicznego o charakterze wojewódzkim, że wśród tych zadań znajdują się takie, które dotyczą sfery bezpieczeństwa. Samorząd powiatowy wykonuje określone zadania publiczne o charakterze ponadgminnym, między innymi w zakresie: porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, ochrony przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania powiatowego magazynu przeciwpowodziowego, ochrony przeciwpożarowej, zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska (art. 4 ust. l pkt 15 i 16 ustawy o samorządzie powiatowym). Wśród zadań własnych powiatu znajduje się obowiązek budowania systemu koordynacji działań jednostek ochrony przeciwpożarowej wchodzących w skład Krajowego Systemu RatowniczoGaśniczego, służb, inspekcji i straży oraz innych podmiotów biorących udział w działaniach ratowniczych na terenie powiatu. Zadaniem powiatu jest także organizowanie systemu łączności, alarmowania i współdziałania między podmiotami uczestniczącymi w działaniach. Na czele powiatu stoi starosta, który w stanach bezpośredniego zagrożenia porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, może wydawać polecenia kierownikom powiatowych służb i straży dotyczące podejmowania działań zmierzających do usunięcia zagrożeń. Polecenia te nie mogą określać sposobu działania tych jednostek, ani też wykonywania przez nie konkretnych czynności służbowych. Głównym zadaniem własnym samorządu gminnego jest zaspokajanie potrzeb wspólnoty (art. 7 ust. ł ustawy o samorządzie gminnym), w tym w zakresie: porządku i bezpieczeństwa obywateli, ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego (art. 7 ust. 14 ustawy o samorządzie gminnym). Podstawowym aktem prawnym regulującym działania w zakresie zarządzania kryzysowego jest ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 z późn. zm.), która określa organy właściwe w sprawach zarządzania kryzysowego oraz ich zadania i zasady działania w tej dziedzinie, a także zasady finansowania zadań zarządzania kryzysowego. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym tworzy system zarządzania kryzysowego, który obejmuje organy administracji rządowej i samorządowej, Siły Zbrojne oraz wybrane podmioty sektora prywatnego właścicieli i posiadaczy infrastruktury krytycznej. Ustawa definiuje między innymi takie pojęcia jak: zarządzanie kryzysowe, sytuacja kryzysowa, infrastruktura krytyczna, ochrona infrastruktury krytycznej, planowanie cywilne. Zarządzanie kryzysowe w rozumieniu ustawy, to działalność organów administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nim kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów infrastruktury krytycznej. Przez sytuację kryzysową należy rozumieć sytuację wpływająca negatywnie na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska, wywołującą znaczne ograniczenia w działaniu właściwych organów administracji publicznej ze względu na nieadekwatność posiadanych sił i środków. Pierwotne określenie ustawowe pojęcia „sytuacja kryzysowa” uzależniało zaistnienie tej sytuacji od zagrożenia, które musiało wywołać łączne wystąpienie następujących czynników skutkowych: zerwania lub znacznego naruszenia więzów społecznych, poważnego zakłócenia funkcjonowania instytucji publicznych, użycia niezbędnych środków do zapewnienia lub przywrócenia bezpieczeństwa w takim wymiarze. Obecna definicja sytuacji kryzysowej uzależnia jej zaistnienie wyłącznie od wystąpienia zagrożenia, wpływającego negatywnie na poziom bezpieczeństwa (ludzi, mienia lub środowiska), które swoją intensywnością wpływa na tyle destabilizująco na właściwe organy administracji publicznej, że zasoby, jakimi te organy dysponują i standardowe procedury działania są niewystarczające. Zarządzanie kryzysowe ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego, ochronę życia i zdrowia ludności oraz ochronę mienia, środowiska i dziedzictwa kulturowego w sytuacji wystąpienia zagrożenia albo w czasie kryzysu. Oznacza to, że struktury zarządzania kryzysowego przewidziane są do działań nie tylko w sytuacjach kryzysowych przewidzianych przez ustawę o zarządzaniu kryzysowym, ale również w przypadku wystąpienia stanów nadzwyczajnych. Pod pojęciem infrastruktury krytycznej - należy rozumieć systemy oraz wchodzące w ich skład powiązane ze sobą funkcjonalnie obiekty, w tym obiekty budowlane, urządzenia, instalacje, usługi kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji i przedsiębiorców. Infrastruktura krytyczna obejmuje systemy: zaopatrzenia w energię, surowce energetyczne i paliwa, łączności, sieci teleinformatycznych, finansowe, zaopatrzenia w żywność, zaopatrzenia w wodę, ochrony zdrowia, transportowe, ratownicze, zapewniające ciągłość działania administracji publicznej, produkcji, składowania, przechowywania i stosowania substancji chemicznych i promieniotwórczych, w tym rurociągi substancji niebezpiecznych. Nowelizacją z dnia 29 października 2010 roku dokonano transpozycji dyrektywy Rady 2008/114/WE z dnia 8 grudnia 2008 r. w sprawie rozpoznawania i wyznaczania europejskiej infrastruktury krytycznej oraz oceny potrzeb w zakresie poprawy jej ochrony (Dz. Urz. UE L 345 z 23.12.2008, str. 75), wprowadzając do ustawy o zarządzaniu kryzysowym pojęcie europejskiej infrastruktury krytycznej, rozumianej jako systemy oraz wchodzące w ich skład powiązane ze sobą funkcjonalnie obiekty, w tym obiekty budowlane, urządzenia i instalacje kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji i przedsiębiorców, wyznaczone w systemach, o których mowa w pkt 2 lit. a i h, w zakresie energii elektrycznej, ropy naftowej i gazu ziemnego oraz transportu drogowego, kolejowego, lotniczego, wodnego śródlądowego, żeglugi oceanicznej, żeglugi morskiej bliskiego zasięgu i portów, zlokalizowane na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej, których zakłócenie lub zniszczenie miałoby istotny wpływ na co najmniej dwa państwa członkowskie. Ochrona infrastruktury krytycznej to wszelkie działania zmierzające do zapewnienia funkcjonalności, ciągłości działań i integralności infrastruktury krytycznej w celu zapobiegania zagrożeniom, ryzykom lub słabym punktom oraz ograniczenia i neutralizacji ich skutków oraz szybkiego odtworzenia tej infrastruktury na wypadek awarii, ataków oraz innych zdarzeń zakłócających jej prawidłowe funkcjonowanie. Jednym z celów dla których, wprowadzono regulacje prawne dotyczące zarządzania kryzysowego jest poprawa stanu bezpieczeństwa powszechnego poprzez zwiększenie efektywności działania organów administracji publicznej w sytuacjach kryzysowych. Obszar bezpieczeństwa powszechnego obejmuje zarówno ochronę życia i zdrowia obywateli, jak również ochronę infrastruktury krytycznej. Instrumentem służącym osiągnięciu przez organy administracji publiczne właściwego poziomu przygotowania do działań w sytuacjach kryzysowych jest całokształt przedsięwzięć planistycznych zdefiniowanych w ustawie, jako „planowanie cywilne”, czyli: całokształt przedsięwzięć organizacyjnych mających na celu przygotowanie administracji publicznej do zarządzania kryzysowego, planowanie w zakresie wspierania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w razie ich użycia oraz planowanie wykorzystania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego. Istotne znaczenie dla funkcjonowania systemu zarządzania kryzysowego mają: Ustawa z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, a w szczególności zapisy art. 3 ust. 2 ustawy, które zezwalają na użycie Sił Zbrojnych w zwalczaniu klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków, w działaniach antyterrorystycznych, akcjach poszukiwawczych oraz ratowania życia ludzkiego. Ustawa określa również zadania obrony cywilnej powołanej w celu ochrony ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej, dóbr kultury, ratowania i udzielania pomocy poszkodowanym w czasie wojny oraz współdziałania w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwaniu ich skutków; Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 roku o ochronie przeciwpożarowej, szeroko definiująca pojęcie „ochrona przeciwpożarowa”, która polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem poprzez: zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia, zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia, prowadzenie działań ratowniczych. W ustawie zdefiniowano ważne z punktu widzenia zarządzania kryzysowego pojęcia: krajowy system ratowniczo-gaśniczy - rozumiany jako integralna część organizacji bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, obejmująca, w celu ratowania życia, zdrowia, mienia lub środowiska, prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie pożarów, klęsk żywiołowych lub innych miejscowych zagrożeń. System ten skupia jednostki ochrony przeciwpożarowej, inne służby, inspekcje, straże, instytucje oraz podmioty, które dobrowolnie w drodze umowy cywilnoprawnej zgodziły się współdziałać w akcjach ratowniczych; działania ratownicze - rozumiane jako każdą czynność podjętą w celu ochrony życia, zdrowia, mienia lub środowiska, a także likwidację przyczyn powstania pożaru, wystąpienia klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia. Ustawą utworzono system powiadamiania ratunkowego integrujący krajowy system ratowniczo- -gaśniczy i system Państwowego Ratownictwa Medycznego, dla którego przewidziano zadania w zakresie: o bieżącej analizy zasobów ratowniczych, o przyjmowania zgłoszeń alarmowych oraz obsługi numeru alarmowego 112, o kwalifikacji zgłoszeń. Ustawa z dnia 8 września 2006 roku o Państwowym Ratownictwie Medycznym, realizująca zadania państwa zapewniające pomoc każdej osobie znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym określa zasady organizacji, funkcjonowania i finansowania systemu oraz zasady zapewnienia edukacji w zakresie udzielania pierwszej pomocy, określa także zasady współdziałania systemu ratownictwa medycznego z jednostkami podległymi Ministrowi Spraw Wewnętrznych, w tym działającymi w ramach Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 roku - Prawo wodne, regulująca kwestie związane z gospodarowaniem wodami, określa właściwość organów w zakresie gospodarowania wodami, a także zadania organów administracji rządowej i samorządowej dotyczące ochrony ludności przed powodzią lub suszą. Zgodnie z przepisami ustawy, ochrona ludzi i mienia przed powodzią ma być realizowana między innymi poprzez zapewnienie funkcjonowania systemu ostrzegania przed niebezpiecznymi zjawiskami zachodzącymi w atmosferze oraz w hydrosferze, a także poprzez budowę, rozbudowę i utrzymanie budowli przeciwpowodziowych. Omówione regulacje prawne nie wyczerpują problematyki związanej z zarządzaniem kryzysowym. Na ich podstawie wydano szereg przepisów wykonawczych. Rozwiązania szczegółowe dotyczące służb i organizacji ratowniczych: Istota zarządzania kryzysowego wyraża się w zadaniach jakie realizują w sytuacjach kryzysowych organy administracji publicznej, samorządy, służby, straże, agencje, inspekcje. Organami właściwymi (posiadającymi uprawnienia władcze) w sprawach organizacji zarządzania kryzysowego, na poszczególnych poziomach administracji publicznej są Rada Ministrów, wojewoda, starosta i wójt. Ministrowie kierujący działami administracji rządowej oraz kierownicy urzędów centralnych realizują, zgodnie z zakresem swojej właściwości, zadania dotyczące zarządzania kryzysowego. Przy Radzie Ministrów funkcjonuje Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego, jako organ opiniodawczo-doradczy właściwy w sprawach inicjowania i koordynowania działań podejmowanych w zakresie zarządzania kryzysowego. Zespół ten (między innymi) przygotowuje propozycje użycia sił i środków niezbędnych do opanowania sytuacji kryzysowych oraz doradza w zakresie koordynacji działań organów administracji rządowej, instytucji państwowych i służb w sytuacjach kryzysowych. W skład zespołu wchodzą: Prezes Rady Ministrów – przewodniczący, Minister Obrony Narodowej i minister właściwy do spraw wewnętrznych - zastępcy przewodniczącego, 3Minister Spraw Zagranicznych, Minister koordynator Służb Specjalnych (jeżeli funkcjonuje jako organ w składzie Rady Ministrów). W zależności od potrzeb, skład zespołu może zostać poszerzony o: Ministrów kierujących poszczególnymi działami administracji rządowej (administracja publiczna, budownictwo, gospodarka przestrzenna i mieszkaniowa, finanse publiczne, gospodarka, informatyzacja, łączność, transport, zdrowie), Głównego Geodetę Kraju, Głównego Inspektora Sanitarnego, Głównego Lekarza Weterynarii, Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej, Komendanta Głównego Policji, Komendanta Głównego Straży Granicznej, Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki, Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego, Szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego lub inny przedstawiciel Prezydenta RP. Ustawodawca przewidział możliwość zaangażowania różnych organów administracji rządowej, w zależności od konkretnej sytuacji kryzysowej. Pozwala to na elastyczne kształtowanie struktury Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego. Na niższych szczeblach administracji publicznej utworzono zespoły zarządzania kryzysowego, odpowiednio wojewódzki, powiatowy i gminny. Rolę planistyczno-koordynującą pełnią Centra Zarządzania Kryzysowego, odpowiednio gminne, powiatowe i wojewódzkie. Na szczeblu centralnym jest to podlegające Prezesowi Rady Ministrów Rządowe Centrum Bezpieczeństwa. Do zadań Centrum należy: planowanie cywilne, przedstawianie szczegółowych sposobów i środków reagowania na zagrożenia oraz ograniczania ich skutków, opracowywanie i aktualizowanie Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego, we współpracy z właściwymi komórkami organizacyjnymi urzędów obsługujących ministrów oraz kierowników urzędów centralnych, analiza i ocena możliwości wystąpienia zagrożeń lub ich rozwoju, gromadzenie informacji o zagrożeniach i analiza zebranych materiałów, wypracowywanie wniosków i propozycji w zakresie zapobiegania i przeciwdziałania zagrożeniom, planowanie wykorzystania Sił Zbrojnych RP do wykonywania zadań związanych z zarządzaniem kryzysowym, planowanie wsparcia przez organy administracji publicznej realizacji zadań Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, monitorowanie potencjalnych zagrożeń, uzgadnianie planów zarządzania kryzysowego sporządzanych przez ministrów kierujących działami administracji rządowej i kierowników urzędów centralnych, przygotowanie uruchamiania, w przypadku zaistnienia zagrożeń, procedur związanych z zarządzaniem kryzysowym, przygotowywanie projektów opinii i stanowisk Zespołu, przygotowanie i obsługa techniczno-organizacyjna prac Zespołu, zapewnienie koordynacji polityki informacyjnej organów administracji publicznej w czasie sytuacji kryzysowej, współdziałanie z podmiotami, komórkami i jednostkami organizacyjnymi Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego i Unii Europejskiej oraz innych organizacji międzynarodowych, odpowiedzialnymi za zarządzanie kryzysowe i ochronę infrastruktury krytycznej, organizowanie, prowadzenie i koordynacja szkoleń i ćwiczeń z zakresu zarządzania kryzysowego oraz udział w ćwiczeniach krajowych i międzynarodowych, zapewnienie obiegu informacji miedzy krajowymi i zagranicznymi organami i strukturami zarządzania kryzysowego, realizacja zadań stałego dyżuru w ramach gotowości obronnej państwa, realizacja zadań z zakresu zapobiegania, przeciwdziałania i usuwania skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym, współdziałanie z Szefem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w zakresie zapobiegania, przeciwdziałania i usuwania skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym, realizacja zadań planistycznych i programowych z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej, w tym opracowywanie i aktualizacja załącznika funkcjonalnego do Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego dotyczącego ochrony infrastruktury krytycznej, a także współpraca, jako krajowy punkt kontaktowy, z instytucjami Unii Europejskiej i Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego oraz ich krajami członkowskimi w zakresie ochrony infrastruktury krytycznej, przygotowanie projektu zarządzenia Prezesa Rady Ministrów, o którym mowa w art. 7 ust. 4, informowanie, zgodnie z właściwością, podmiotów, o których mowa w art. 8 ust. 2 i 3, o potencjalnych zagrożeniach oraz działaniach podjętych przez właściwe organy, współdziałanie z centrami zarządzania kryzysowego organów administracji publicznej. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa pełni rolę przekaźnika pomiędzy poszczególnymi organami administracji rządowej w zakresie wszelkiego rodzaju zadań związanych z szeroko pojętym bezpieczeństwem powszechnym obywateli. Ministrowie i centralne organy administracji rządowej, do których zakresu działania należą sprawy związane z zapewnieniem bezpieczeństwa narodowego, w tym ochrony ludności lub gospodarczych podstaw bezpieczeństwa, tworzą centra zarządzania kryzysowego. Centra te działają na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa państwa. Centra zarządzania kryzysowego współpracują z Rządowym Centrum Bezpieczeństwa i innymi organami administracji publicznej w zakresie wzajemnego informowania się o: potencjalnych zagrożeniach i możliwościach wystąpienia sytuacji kryzysowej; stratach i środkach, w tym finansowych, niezbędnych do odtworzenia zasobów i infrastruktury krytycznej; pomocy krajowej i międzynarodowej, analizowania i oceny sytuacji kryzysowej, w tym prognozowania jej rozwoju, zrealizowanych i planowanych działań podejmowanych przez właściwe organy w sprawie zarządzania kryzysowego w związku z wystąpieniem sytuacji kryzysowej. Do zadań z zakresu planowania cywilnego należy przygotowanie planów zarządzania kryzysowego. Tworzy się Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego oraz wojewódzkie, powiatowe i gminne plany zarządzania kryzysowego. Zadania wojewody w zakresie planowania koncentrują się na wydawaniu starostom zaleceń do powiatowych planów zarządzania kryzysowego i na zatwierdzaniu tych planów. Wojewoda ma obowiązek przygotować i przedłożyć do zatwierdzenia ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych wojewódzki plan zarządzania kryzysowego oraz realizować wytyczne do wojewódzkich planów zarządzania kryzysowego. Na obszarze powiatu za planowanie cywilne odpowiada starosta, a na terenie gminy wójt, burmistrz, prezydent miasta. Na wszystkich poziomach zarządzania kryzysowego funkcjonują zespoły zarządzania kryzysowego. Na poziomie województwa zespoły realizują zadania związane z oceną występujących i potencjalnych zagrożeń mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo publiczne i prognozowanie tych zagrożeń, przekazywaniem do wiadomości publicznej informacji związanych z zagrożeniami. Starosta kieruje monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie powiatu, a wójt, burmistrz, prezydent na terenie gminy. W skład zespołów zarządzania kryzysowego wchodzą na poziomie: województwa - kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich, powiatowym - przedstawiciele zespolonych służb, inspekcji i straży powiatowych oraz przedstawiciele społecznych organizacji ratowniczych, gminnym - pracownicy zespolonych służb inspekcji i straży. Istotną rolę w strukturze zarządzania kryzysowego odgrywają: Policja, Straż Pożarna, Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, jednostki ratownicze, organizacje pozarządowe. Zakres i sposób realizacji działań tych podmiotów określają odrębne przepisy. Szczegółowy podział kompetencji poszczególnych służb, inspekcji i straży w zarządzaniu kryzysowym przedstawia się w siatce bezpieczeństwa. Określa się w niej rodzaje zagrożeń, które mogą wystąpić na danym terenie oraz określa rolę poszczególnych służb. Podmioty odpowiedzialne za stworzenie odpowiednich warunków funkcjonowania społeczności lokalnych w sytuacjach kryzysowych, realizują swoje zadania, w szczególności poprzez: prowadzenie działań ratowniczych i ewakuacji w sytuacji zagrożenia, zapewnienie funkcjonowania służb użyteczności publicznej, opieki medycznej i psychologicznej oraz pomocy społecznej i humanitarnej, zapewnienie porządku publicznego i przestrzegania prawa, ostrzeganie i alarmowanie ludności, przekazywanie niezbędnych informacji. W strukturze podejmowanych zadań w sposób szczególny istotną rolę odgrywają Państwowa Straż Pożarna i Państwowe Ratownictwo Medyczne to podstawowe podmioty wykonujące zadania ratownicze. Podstawowym zadaniem w szeroko rozumianej ochronie ludności są działania ratownicze - ogół środków i metod ratowania życia ludzkiego i niesienia pomocy osobom w warunkach zagrożenia (np. powodzi, pożaru, zawalenia się budowli, wypadku w kopalni, wypadku drogowego itp.). Jako dziedzina bezpieczeństwa powszechnego działania ratownicze oznaczają działalność prowadzoną na wszystkich szczeblach organizacji państwa w czasie pokoju, kryzysu i wojny. Głównym komponentem powszechnego systemu ratowniczego jest utworzony w 1995 roku Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy (KSRG), stanowiący integralną część organizacji bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, obejmującą prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie pożarów, klęsk żywiołowych lub innych miejscowych zagrożeń; system ten skupia jednostki ochrony przeciwpożarowej, służby, inspekcje, straże, instytucje oraz podmioty, które dobrowolnie w drodze umowy cywilnoprawnej zgodziły się współdziałać w akcjach ratowniczych ( art. 2 pkt 4 u.p.poż.). KSRG realizuje swoje zadania w zakresie ochrony życia, zdrowia, mienia lub środowiska poprzez: walkę z pożarami lub innymi klęskami żywiołowymi, ratownictwo techniczne, ratownictwo chemiczne, ratownictwo ekologiczne, ratownictwo medyczne, współpracę z jednostkami systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego oraz systemem powiadamiania ratunkowego. Nadzór nad funkcjonowaniem krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego i systemu powiadamiania ratunkowego pełni minister właściwy do spraw wewnętrznych a Komendant Główny Straży Pożarnej kieruje KSRG, w szczególności poprzez: dysponowanie podmiotami krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego na obszarze kraju poprzez swoje stanowisko kierowania, ustalanie zbiorczego planu sieci podmiotów krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, ustalanie planu rozmieszczania na obszarze kraju sprzętu specjalistycznego w ramach krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, dysponowanie odwodami operacyjnymi i kierowanie ich siłami, dowodzenie działaniami ratowniczymi, których rozmiary lub zasięg przekraczają możliwości sił ratowniczych województwa, organizowanie centralnego odwodu operacyjnego oraz przeprowadzanie inspekcji gotowości operacyjnej podmiotów krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, których siły i środki tworzą centralny odwód operacyjny, analizowanie działań ratowniczych prowadzonych przez podmioty krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. Krajowy System Ratowniczo - Gaśniczy funkcjonuje na trzech poziomach: powiatowym, wojewódzkim i centralnym: powiatowy - poziom wykonawczy, dysponowanie jednostek systemu do działań ratowniczych oraz alarmowanie podmiotów współdziałających odbywa się poprzez powiatowe stanowiska kierowania Państwowej Straży Pożarnej, wojewódzki - poziom wspomagania i koordynacji działań ratowniczych w sytuacjach wymagających użycia sił i środków spoza terenu danego powiatu: dysponowanie jednostek systemu do działań ratowniczych oraz alarmowanie podmiotów współdziałających odbywa się poprzez wojewódzkie stanowisko koordynacji ratownictwa Państwowej Straży Pożarnej, współdziałające z centrami zarządzania kryzysowego wojewodów oraz centralami koordynacyjnymi innych służb i inspekcji administracji zespolonej (np. Komendant Wojewódzki Policji, Wojewódzki Inspektor Sanitarny) i niezespolonej (Wojewódzka Komenda Uzupełnień, Straż Graniczna), centralny (krajowy) - poziom, na którym odbywa się koordynacja działań, wspomaganie w sytuacjach wymagających użycia dodatkowych sił i środków spoza obszaru danego województwa oraz w przypadku zagrożeń szczególnych. Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej, wojewoda lub starosta odpowiednio na obszarze kraju, województwa lub powiatu określają zadania krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, koordynują jego funkcjonowanie i kontrolują wykonywanie wynikających stąd zadań, a w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia lub środowiska kierują tym systemem. W ramach KSRG funkcjonuje system powiadamiania ratunkowego integrujący krajowy system ratowniczo-gaśniczy i system Państwowego Ratownictwa Medycznego, w zakresie realizacji zadań: bieżącej analizy zasobów ratowniczych, przyjmowania zgłoszeń alarmowych oraz obsługi numeru alarmowego 112, kwalifikacji zgłoszeń, podejmowania działań zgodnie z określonymi procedurami, w szczególności: dysponowania sił ratowniczych i zespołów ratownictwa medycznego; koordynowania oraz monitorowania działań ratowniczych i medycznych czynności ratunkowych; powiadamiania o zdarzeniu szpitalnych oddziałów ratunkowych lub (jeżeli wymaga tego sytuacja na miejscu zdarzenia) jednostek organizacyjnych szpitali wyspecjalizowanych w zakresie udzielania świadczeń zdrowotnych niezbędnych dla ratownictwa medycznego; inicjowania procedur reagowania kryzysowego. W celu realizacji zadań systemu powiadamiania ratunkowego tworzy się centra powiadamiania ratunkowego (przy jednostkach straży pożarnej): wojewódzkie centrum powiadamiania ratunkowego (wspólne stanowiska kierowania); w ich skład wchodzą: stanowisko kierowania komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej, stanowisko lekarza koordynatora ratownictwa medycznego), centra powiadamiania ratunkowego (wspólne stanowiska kierowania), w skład których wchodzą: stanowiska kierowania komendantów powiatowych (miejskich) Państwowej Straży Pożarnej, dyspozytorzy medyczni zatrudnieni przez dysponentów jednostek funkcjonujących na terenie działania centrum powiadamiania ratunkowego. Zadania systemu powiadamiania ratunkowego wykonują także, pozostałe stanowiska kierowania Państwowej Straży Pożarnej oraz stanowiska kierowania Policji. Ważnym ogniwem systemu zarządzania w sytuacjach kryzysowych jest ratownictwo medyczne, funkcjonujące w oparciu o przepisy ustawy z dnia 8 września 2006 roku o Państwowym Ratownictwie Medycznym. Organami administracji rządowej właściwymi w zakresie wykonywania zadań systemu są: minister właściwy do spraw zdrowia i wojewoda. Do obowiązków wojewody należy planowanie, organizowanie, koordynowanie, nadzór nad systemem państwowego ratownictwa medycznego. Wojewoda sporządza wojewódzki plan działania systemu. Szczegółowy zakres danych objętych wojewódzkim planem działania systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21grudnia 2010 roku w sprawie wojewódzkiego planu działania systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne oraz kryteriów kalkulacji kosztów działalności zespołów ratownictwa medycznego. Plan działania systemu ratownictwa medycznego wojewoda jest zobowiązany uzgadniać z Szefem Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego, Komendantem Wojskowego Obwodu ProfilaktycznoLeczniczego, Komendantem Wojewódzkim Państwowej Straży Pożarnej, Komendantem Wojewódzkim Policji, Komendantem oddziału Straży Granicznej, którego zakres działania obejmuje strefę nadgraniczną. Jednostkami systemu ratownictwa medycznego są szpitalne oddziały ratunkowe i zespoły ratownictwa medycznego, w tym lotnicze zespoły ratownictwa medycznego. Z systemem tym współpracują: centra urazowe oraz jednostki organizacyjne szpitali wyspecjalizowane w zakresie udzielania świadczeń zdrowotnych niezbędnych dla ratownictwa medycznego, służby ustawowo powołane do niesienia pomocy oraz włączone do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego, organizacje pozarządowe, inne jednostki podległe lub nadzorowane przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Ministra Obrony Narodowej, inne społeczne organizacje ratownicze, które są obowiązane ustawowo lub statutowo do niesienia pomocy o ile zostaną wpisane do rejestru jednostek współpracujących. Policja jest jedną z ważniejszych formacji mundurowych powołanych do realizacji zadań zarządzania kryzysowego. Prawne przesłanki użycia Policji w działaniach kryzysowych wypływają bezpośrednio z przepisów ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 roku o Policji. Misją Policji jest służba społeczeństwu, ochrona bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymanie bezpieczeństwa i porządku publicznego (art. 1 ustawy o Policji). Ustawa daje również uprawnienia (art. 11) organom samorządu terytorialnego (wójt, burmistrz, prezydent miasta) do żądania od właściwego komendanta Policji przywrócenia stanu zgodnego z porządkiem prawnym lub podjęcia działań zapobiegających naruszeniu prawa, a także zmierzających do usunięcia zagrożenia bezpieczeństwa i porządku publicznego. Do podstawowych zadań Policji należy: ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra, ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie spokoju w miejscach publicznych oraz środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w mchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania, inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi, wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców, nadzór nad strażami gminnymi /miejskimi/ oraz nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi w zakresie określonym w odrębnych przepisach, kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z działalnością publiczną lub obowiązujących w miejscach publicznych, współdziałanie z policjami innych państw oraz ich organizacjami międzynarodowymi na podstawie umów i porozumień międzynarodowych oraz odrębnych przepisów, gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji kryminalnych, prowadzenie bazy danych zawierającej informacje o wynikach analizy kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA). Struktura organizacyjna Policji odpowiada zasadniczemu podziałowi administracyjnemu państwa (szczebel krajowy, wojewódzki, powiatowy i gminny). Na czele policji stoi Komendant Główny Policji, będący centralnym organem administracji rządowej, właściwym w sprawach ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Komendant Główny Policji podlega ministrowi właściwemu w sprawach wewnętrznych. Organizację działań Policji w warunkach zagrożeń regulują zarządzenia Komendanta Głównego Policji: Nr 213 z dnia 28 lutego 2007 r. w sprawie metod i form przygotowania i realizacji zadań Policji w przypadkach zagrożenia życia i zdrowia ludzi lub ich mienia albo bezpieczeństwa i porządku publicznego, Nr 21/2000 z dnia 13 grudnia 2000 r. w sprawie gotowości do działań i alarmowania w jednostkach Policji, Nr 1429/2004 z dnia 31 grudnia 2004 r. w sprawie wprowadzenia w Policji procedur reagowania w sytuacjach kryzysowych. W pierwszym zarządzeniu określono formy organizacyjne działań policyjnych stosowanych w zależności od rodzaju i okoliczności zdarzenia zagrażającego życiu i zdrowiu ludzi lub ich mieniu albo bezpieczeństwu publicznemu, kompetencje policjantów dowodzących działaniami, tryb tworzenia sztabów na potrzeby działań, ich zadania oraz zasady opracowywania planów dowódców działań. Większość działań policyjnych przeprowadza się w formie interwencji, przy użyciu sił i środków znajdujących się aktualnie w dyspozycji dyżurnego jednostki Policji właściwego terytorialnie. Ustala się rodzaj zdarzenia i podejmuje czynności usuwające powstałe zagrożenie. W sytuacji zaistnienia zdarzenia o zasięgu wykraczającym poza obszar właściwości terytorialnej jednej komendy powiatowej Policji albo w razie przedłużającej się interwencji lub akcji z jednoczesną koniecznością użycia dodatkowych sił lub środków, względnie zorganizowania specjalnego zaplecza, komendant wojewódzki Policji lub Komendant Główny Policji zarządza operacje. Wyodrębnione trzy poziomy kierowania i dowodzenia odpowiadają hierarchicznej organizacji Policji i szczeblom administracji publicznej. Na szczeblu centralnym zadania z zakresu zarządzania kryzysowego realizuje Główny Sztab Policji, a w jego strukturze Wydział Operacyjny zajmujący się między innymi: monitorowaniem sytuacji na terenie kraju, w zakresie potencjalnych zagrożeń bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym podczas masowych imprez sportowych; zarządzaniem działań Policji o zasięgu ogólnokrajowym. Sekcja Zarządzania Kryzysowego i Spraw Obronnych Wydziału Operacyjnego przygotowuje procedury i plany reagowania w sytuacjach kryzysowych oraz koordynuje przygotowania do realizacji zadań w warunkach zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny. Na poziomie wojewódzkim w strukturach sztabów Policji funkcjonują Zespoły Operacji Policyjnych i Zarządzania Kryzysowego, które odpowiadają za organizacyjne i planistyczne przygotowanie sił i środków komend wojewódzkich Policji do działań w sytuacji wystąpienia klęski żywiołowej, katastrofy naturalnej i awarii technicznej oraz zagrożeń o charakterze terrorystycznym. Poziom powiatowy, to zespoły do spraw zarządzania kryzysowego umiejscowione w Wydziale Dyżurnych i Operacji Policyjnych. W jednostkach, gdzie nie ma etatowej komórki sztabowej, zespół ten jest umieszczony w Wydziale Prewencji. Do zadań komórek sztabowych funkcjonujących na poziomie powiatowym należy planowanie, koordynowanie i organizowanie działań komendy powiatowej Policji, a w szczególności: prowadzenie rozpoznania zagrożeń kryzysowych; wdrażanie rozwiązań organizacyjno-technicznych usprawniających proces zarządzania działaniami Policji w czasie akcji, prowadzonych w sytuacjach kryzysowych; doskonalenie zasad współdziałania Policji z innymi podmiotami, właściwymi w sprawach zarządzania kryzysowego. Na wszystkich poziomach zarządzania kryzysowego w Policji, zazębiają się sfery odpowiedzialności i działania zespołu zarządzania kryzysowego z kompetencjami funkcjonującej w systemie całodobowym służby dyżurnej jednostki. Drugi akt prawny wydany przez Komendanta Głównego Policji dotyczy stanów gotowości i systemów alarmowania policjantów, w przypadku zaistnienia nagłego zdarzenia zagrażającego życiu i zdrowiu ludzi lub stanowiącego zagrożenie dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, wymagającego zaangażowania większej ilości sił i środków od tej, jaką w danym momencie dysponuje dyżurny jednostki. Trzeci dokument wprowadza w Policji procedury reagowania w sytuacjach kryzysowych. Wśród zagrożeń, jakie mogą wystąpić zarządzenie wymienia: protesty społeczne, które mogą przybrać formę blokady szlaków komunikacyjnych lub okupacji i blokad obiektów, zagrożenie atakiem terrorystycznym, atak terrorystyczny: podłożenie ładunku wybuchowego, uprowadzenie środka transportu, zajęcie obiektu, uprowadzenie zakładników, niewypały i niewybuchy, klęski żywiołowe: katastrofy naturalne (powódź, pożar, intensywne opady atmosferyczne); awarie techniczne (katastrofa budowlana, uwolnienie niebezpiecznych substancji chemicznych w transporcie, w przemyśle, w magazynowaniu; awarie systemów energetycznych); choroby zakaźne (ludzi, zwierząt, roślin); bunt w zakładzie karnym, ucieczka z zakładu karnego, akt terrorystyczny z użyciem statku powietrznego. Załącznik do zarządzenia bardzo szczegółowo określa procedury postępowania w przypadku wystąpienia zdarzenia. Policja bierze udział we wszystkich fazach zarządzania kryzysowego. W fazie zapobiegania, Policja koncentruje się na bieżącym analizowaniu sytuacji mogących spowodować zagrożenie. W fazie przygotowania Policja opracowuje plany działania w sytuacjach zagrożenia, uwzględniając współdziałanie z innymi podmiotami, organizuje stanowisko dowodzenia i zabezpiecza systemy łączności. W fazie reagowania, po wystąpieniu zagrożenia siły policyjne realizują działania ratownicze, utrzymują bezpieczeństwo i porządek publiczny oraz organizują ruch drogowy, chronią mienie obywateli. W fazie odbudowy prowadzone są działania mające na celu przywrócenie stanu istniejącego przed zagrożeniem. Najważniejsze zadania na tym etapie, jakie realizuje Policja to: zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego w rejonie, w którym prowadzono akcję ratowniczą. Policja współpracuje z innymi służbami działającymi w sytuacjach kryzysowych, w oparciu o zawarte porozumienia, np. z Państwową Strażą Pożarną. Współpracę pomiędzy tymi podmiotami reguluje porozumienie zawarte pomiędzy Komendantem Głównym Policji a Komendantem Głównym Państwowej Straży Pożarnej w dniu 12 czerwca 2001 r. Na mocy tego porozumienia, strony (każda w zakresie swoich kompetencji) zobowiązują się do współdziałania polegającego na koordynowaniu wspólnych przedsięwzięć i pomocy, w przypadku wystąpienia zagrożeń dla życia, zdrowia, bezpieczeństwa ludzi, mienia i środowiska. Współdziałanie ukierunkowane jest na prowadzenie działań zapobiegawczo-przygotowawczych, organizowanie i prowadzenie działań likwidujących zagrożenia. Przeciwdziałanie sytuacjom kryzysowym, w tym również aktom terrorystycznym oraz ograniczanie i usuwanie skutków tych sytuacji jest treścią Porozumienia z dnia 20 kwietnia 2005 roku w sprawie współdziałania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej z Policją w zakresie przeciwdziałania sytuacjom kryzysowym. Współdziałanie dotyczy między innymi: zapewnienia łączności pomiędzy służbami dyżurnymi, rozpoznawania zagrożeń oraz wymiany informacji o zagrożeniach, planowania użycia lub udostępnienia sił i środków, udzielania wzajemnej pomocy (zakwaterowanie, środki transportu, pomoc medyczna). Ważną rolę w zarządzaniu kryzysowym pełni Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, powołana w celu ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego. Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego jest centralnym organem administracji rządowej i podlega bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów. Działalność Szefa ABW podlega kontroli Sejmu. Do zadań Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego zgodnie należy: rozpoznawanie, zapobieganie i zwalczanie zagrożeń godzących w bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz jego porządek konstytucyjny, a w szczególności w suwerenność i międzynarodową pozycję, niepodległość i nienaruszalność jego terytorium, a także obronność państwa, rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw: o szpiegostwa, terroryzmu, bezprawnego ujawnienia lub wykorzystania informacji niejawnych i innych przestępstw godzących w bezpieczeństwo państwa, o godzących w podstawy ekonomiczne państwa; o korupcji osób pełniących funkcje publiczne, jeśli może to godzić w bezpieczeństwo państwa; o w zakresie produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa; o nielegalnego wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, bronią masowej zagłady oraz środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, w obrocie międzynarodowym oraz ściganie ich sprawców; realizowanie, w granicach swojej właściwości, zadań związanych z ochroną informacji niejawnych oraz wykonywanie funkcji krajowej władzy bezpieczeństwa w zakresie ochrony informacji niejawnych w stosunkach międzynarodowych; uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji mogących mieć istotne znaczenie dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego; podejmowanie innych działań określonych w odrębnych ustawach i umowach międzynarodowych. Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego jest koordynatorem przygotowań Raportu o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego, w części dotyczącej zagrożeń o charakterze terrorystycznym, mogących doprowadzić do sytuacji kryzysowej. Wszystkie organy i podmioty realizujące zadania z zakresu przeciwdziałania, zapobiegania i usuwania zdarzeń o charakterze terrorystycznym są zobowiązane do współpracy z Szefem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Na organy i podmioty zarządzające obiektami, instalacjami lub urządzeniami infrastruktury krytycznej nałożono obowiązek niezwłocznego przekazywania Szefowi ABW wszelkich informacji dotyczących zagrożeń o charakterze terrorystycznym, które stanowiłyby zagrożenie dla tej infrastruktury. Szef ABW, w przypadku powzięcia informacji o możliwości wystąpienia sytuacji kryzysowej będącej skutkiem zdarzenia o charakterze terrorystycznym, zagrażającego infrastrukturze krytycznej, życiu lub zdrowiu ludzi, mieniu w znacznych rozmiarach, dziedzictwu narodowemu lub środowisku, może udzielać zaleceń organom i podmiotom zagrożonym tymi działaniami oraz przekazywać im niezbędne informacje służące przeciwdziałaniu zagrożeniom. W systemie zarządzania kryzysowego ważną rolę pełni Państwowa Inspekcja Sanitarna powołana na podstawie ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej do realizacji zadań z zakresu zdrowia publicznego, w szczególności poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami: higieny środowiska, higieny pracy w zakładach pracy, higieny radiacyjnej, higieny procesów nauczania i wychowania, higieny wypoczynku i rekreacji, zdrowotnymi żywności, żywienia i przedmiotów użytku, higieniczno-sanitarnymi, jakie powinien spełniać personel medyczny, sprzęt oraz pomieszczenia, w których są udzielane świadczenia zdrowotne. Celem tych działań jest ochrona zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem czynników szkodliwych lub uciążliwych oraz zapobieganie chorobom, w tym chorobom zakaźnym i zawodowym. Państwowa Inspekcja Weterynaryjna realizuje zadania z zakresu ochrony zdrowia zwierząt oraz bezpieczeństwa produktów pochodzenia zwierzęcego w celu zapewnienia ochrony zdrowia publicznego, w szczególności poprzez: zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt, w tym chorób odzwierzęcych; badania kontrolne zakażeń zwierząt, monitorowanie chorób odzwierzęcych i odzwierzęcych czynników, chorobotwórczych oraz związanej z nimi oporności na środki przeciw- drobnoustrojowe u zwierząt, w produktach pochodzenia zwierzęcego i paszach, badanie zwierząt rzeźnych oraz produktów pochodzenia zwierzęcego, przeprowadzanie weterynaryjnych kontroli (granicznej, w handlu), sprawowanie nadzoru nad bezpieczeństwem produktów pochodzenia zwierzęcego, wprowadzaniem na rynek zwierząt, prowadzenie monitorowania substancji niedozwolonych, pozostałości chemicznych, biologicznych, produktów leczniczych i skażeń u zwierząt. Istotną pozycję zajmują w zarządzaniu kryzysowym Siły Zbrojne. Służą one ochronie niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic. Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2007 roku wśród istotnych zadań Sił Zbrojnych RP wymienia: wspieranie organów państwa w zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego Polski, udzielenie niezbędnej pomocy wojskowej właściwym instytucjom i służbom rządowym oraz samorządowym, organizacjom cywilnym i społeczeństwu w reagowaniu na zagrożenia, uczestniczenie w narodowym systemie zarządzania kryzysowego poprzez rozwijanie zdolności do udzielenia pomocy odpowiednim organom administracji publicznej oraz społeczeństwu w wypadku klęsk żywiołowych, katastrof spowodowanych przez człowieka i zagrożeń terrorystycznych. Udzielanie pomocy przez Siły Zbrojne RP w sytuacjach kryzysowych regulują ustawy: o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, o stanie klęski żywiołowej, o Policji, a przede wszystkim - ustawa o zarządzaniu kryzysowym, która przewiduje użycie Sił Zbrojnych RP do wykonywania zadań z zakresu zarządzania kryzysowego może nastąpić pod warunkiem, że: użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub może okazać się niewystarczające; wojewoda właściwy terytorialnie wystąpi do Ministra Obrony Narodowej z wnioskiem o przekazanie do jego dyspozycji pododdziałów lub oddziałów Sił Zbrojnych RP. Siły Zbrojne RP uczestniczą w realizacji zadań z zarządzania kryzysowego, stosownie do ich przygotowania specjalistycznego. Do ich zadań należy: współudział w monitorowaniu zagrożeń, wykonywanie zadań związanych z oceną skutków zjawisk zaistniałych na obszarze występowania zagrożeń, wykonywanie zadań poszukiwawczo-ratowniczych, ewakuowanie poszkodowanej ludności i mienia, wykonywanie zadań mających na celu przygotowanie warunków do czasowego przebywania ewakuowanej ludności w wyznaczonych miejscach, współudział w ochronie mienia pozostawionego na obszarze występowania zagrożeń, izolowanie obszaru występowania zagrożeń lub miejsca prowadzenia akcji ratowniczej, wykonywanie prac zabezpieczających, ratowniczych i ewakuacyjnych przy zagrożonych obiektach budowlanych i zabytkach, prowadzenie prac wymagających użycia specjalistycznego sprzętu technicznego lub materiałów wybuchowych będących w zasobach Sił Zbrojnych RP, usuwanie materiałów niebezpiecznych i ich unieszkodliwianie, z wykorzystaniem sił i środków będących na wyposażeniu Sił Zbrojnych RP, likwidowanie skażeń chemicznych oraz skażeń i zakażeń biologicznych, usuwanie skażeń promieniotwórczych, wykonywanie zadań związanych z naprawą i odbudową infrastruktury technicznej, współudział w zapewnieniu przejezdności szlaków komunikacyjnych, udzielanie pomocy medycznej i wykonywanie zadań sanitarno-higienicznych i przeciwepidemicznych. Dowodzenie oddziałami Sił Zbrojnych uczestniczących w działaniach kryzysowych odbywa się na zasadach określonych w regulaminach wojskowych i według procedur obowiązujących w Siłach Zbrojnych RP Użycie oddziałów Sił Zbrojnych w sytuacji kryzysowej nie może zagrozić ich zdolności do realizacji zadań wynikających z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i ratyfikowanych umów międzynarodowych. Obrona cywilna ma na celu ochronę ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej, dóbr kultury, ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny oraz współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwaniu ich skutków. Podstawowe zasady organizacji i funkcjonowania obrony cywilnej określają: Protokół Dodatkowy Pierwszy do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 roku, dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych, sporządzony w Genewie dnia 8 czerwca 1977 roku, przyjęty przez Polskę 19 września 1991 roku; jego przepisy mają zastosowanie przede wszystkim w okresie trwania konfliktu zbrojnego; ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz akty wykonawcze do niej. W rozumieniu Protokołu określenie „obrona cywilna” oznacza wypełnianie zadań humanitarnych, mających na celu ochronę ludności cywilnej przed niebezpieczeństwami wynikającymi z działań zbrojnych lub klęsk żywiołowych, przezwyciężanie ich następstw oraz zapewnienie warunków koniecznych do przetrwania. Zadania realizowane w ramach obrony cywilnej to: służba ostrzegawcza; ewakuacja; przygotowanie i organizowanie schronów; obsługa środków zaciemnienia; ratownictwo; służby medyczne, w tym pierwsza pomoc oraz opieka religijna; walka z pożarami; wykrywanie i oznaczanie stref niebezpiecznych; odkażanie i inne podobne działania ochronne; dostarczanie doraźnych pomieszczeń i zaopatrzenia; doraźna pomoc dla przywrócenia i utrzymania porządku w strefach dotkniętych klęskami; doraźne przywrócenie działania niezbędnych służb użyteczności publicznej; doraźne grzebanie zmarłych; pomoc w ratowaniu dóbr niezbędnych dla przetrwania. Krajowe regulacje prawne dotyczące obrony cywilnej, są niespójne i nie wyczerpują wszystkich obszarów zadaniowych obrony cywilnej wymienionych przez Protokół. Ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej nie określa jednoznacznie zadań ochrony ludności realizowanych w czasie pokoju, ogranicza się wyłącznie do zadań obejmujących działalność planistyczną, organizacyjną, szkoleniową i upowszechniającą wiedzę na temat problematyki obrony cywilnej. Centralnym organem administracji rządowej w sprawach obrony cywilnej jest Szef Obrony Cywilnej Kraju, powoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Nadzór nad Szefem Obrony Cywilnej Kraju sprawuje minister właściwy do spraw wewnętrznych. Zakres działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin reguluje Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 roku. Szefowie obrony cywilnej ustalają zadania i kontrolują ich realizację oraz koordynują i kierują działalnością w zakresie przygotowania i realizacji przedsięwzięć obrony cywilnej: Szef Obrony Cywilnej Kraju - szefów obrony cywilnej województw; szef obrony cywilnej województwa - szefów obrony cywilnej powiatów; szef obrony cywilnej powiatu - szefów obrony cywilnej gmin; szef obrony cywilnej gminy - szefów obrony cywilnej w instytucjach, u przedsiębiorców, w społecznych organizacjach ratowniczych i w innych jednostkach organizacyjnych działających na obszarze gminy. Do zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju należy: inicjowanie, przygotowywanie, wydawanie i opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących obrony cywilnej, uzgadnianie projektu planu obrony cywilnej państwa z Ministrem Obrony Narodowej oraz z innymi właściwymi ministrami, określanie założeń do planów obrony cywilnej województw, powiatów, gmin i przedsiębiorców, opracowywanie założeń programowych oraz kierunków kształcenia i szkolenia pracowników, ratowników i ludności w zakresie obrony cywilnej, dokonywanie oceny stanu przygotowań obrony cywilnej województw, powiatów i gmin, planowanie potrzeb w zakresie środków finansowych i materiałowych niezbędnych do realizacji zadań własnych w zakresie obrony cywilnej, określanie założeń dotyczących ewakuacji ludności i mienia na wypadek masowego zagrożenia, inicjowanie działalności naukowo-badawczej dotyczącej obrony cywilnej, a także udział w pracach unifikacyjno-normalizacyjnych w tej dziedzinie, opracowywanie, na potrzeby ministra właściwego do spraw wewnętrznych i Prezesa Rady Ministrów, informacji dotyczących obrony cywilnej, organizowanie i koordynowanie ćwiczeń w zakresie obrony cywilnej, kontrolowanie przygotowania formacji obrony cywilnej i ratowników do prowadzenia działań ratowniczych, kontrolowanie warunków odbywania zasadniczej służby w obronie cywilnej, ustalanie normatywów w zakresie zaopatrywania organów i formacji obrony cywilnej w sprzęt, środki techniczne i umundurowanie niezbędne do wykonywania zadań obrony cywilnej. Szef Obrony Cywilnej Kraju w sprawach należących do swojego zakresu działania wydaje zarządzenia, wytyczne, instrukcje i regulaminy. Terenowymi organami obrony cywilnej są wojewodowie, starostowie, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast). Do zakresu działania szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin należy kierowanie oraz koordynowanie przygotowań i realizacji przedsięwzięć obrony cywilnej przez instytucje państwowe, przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne oraz organizacje społeczne działające na ich terenie. Do zakresu działania szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin, na ich obszarze działania, należy między innymi: dokonywanie oceny stanu przygotowań obrony cywilnej, opracowywanie i opiniowanie planów obrony cywilnej oraz opracowywanie i uzgadnianie planów działania, organizowanie i koordynowanie szkoleń oraz ćwiczeń obrony cywilnej oraz szkolenia ludności w zakresie obrony cywilnej, przygotowanie i zapewnienie działania systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania o zagrożeniach, tworzenie i przygotowywanie do działań jednostek organizacyjnych obrony cywilnej, przygotowywanie i organizowanie ewakuacji ludności na wypadek powstania masowego zagrożenia dla życia i zdrowia na znacznym obszarze, planowanie i zapewnienie środków transportowych, warunków bytowych oraz pomocy przedmedycznej, medycznej i społecznej dla ewakuowanej ludności, planowanie i zapewnienie ochrony płodów rolnych i zwierząt gospodarskich oraz produktów żywnościowych i pasz, a także ujęć i urządzeń wodnych na wypadek zagrożenia zniszczeniem, planowanie i zapewnienie ochrony oraz ewakuacji dóbr kultury i innego mienia na wypadek zagrożenia zniszczeniem, wyznaczanie zakładów opieki zdrowotnej zobowiązanych do udzielania pomocy medycznej poszkodowanym w wyniku masowego zagrożenia życia i zdrowia ludności oraz nadzorowanie przygotowania tych zakładów do niesienia tej pomocy, zapewnienie dostaw wody pitnej dla ludności i wyznaczonych zakładów przemysłu spożywczego oraz wody dla urządzeń specjalnych do likwidacji skażeń i do celów przeciwpożarowych, zaopatrywanie organów i formacji obrony cywilnej w sprzęt, środki techniczne i umundurowanie niezbędne do wykonywania zadań obrony cywilnej, a także zapewnienie odpowiednich warunków przechowywania, konserwacji, eksploatacji, remontu i wymiany tego sprzętu, środków technicznych oraz umundurowania, integrowanie sił obrony cywilnej oraz innych służb, w tym sanitamo- -epidemiologicznych i społecznych organizacji ratowniczych do prowadzenia akcji ratunkowych oraz likwidacji skutków klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska, współpraca z terenowymi organami administracji wojskowej, współpraca z pełnomocnikami wojewodów do spraw ratownictwa medycznego i z terenowymi organami administracji wojskowej w zakresie dotyczącym realizowanych zadań, ustalanie wykazu instytucji państwowych, przedsiębiorców i innych jednostek organizacyjnych oraz społecznych organizacji ratowniczych funkcjonujących na ich terenie, przewidzianych do prowadzenia przygotowań i realizacji przedsięwzięć w zakresie obrony cywilnej. Szefowie obrony cywilnej województw, powiatów, gmin oraz instytucje, przedsiębiorcy i inne jednostki organizacyjne i społeczne organizacje ratownicze opracowują wieloletnie i roczne plany działania w zakresie obrony cywilnej, które podlegają uzgodnieniu z właściwymi terytorialnie organami obrony cywilnej. Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi przeznaczonymi do wykonywania zadań obrony cywilnej są formacje obrony cywilnej. Formacje tworzą w drodze rozporządzenia ministrowie, a wojewodowie, starostowie, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast) - w drodze zarządzenia, uwzględniając w szczególności: skalę występujących zagrożeń, rodzaj formacji, ich przeznaczenie oraz stan osobowy i organizację wewnętrzną. Formacje obrony cywilnej mogą tworzyć także pracodawcy. Wykład 6 POJĘCIE KRYZYSU I ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO Pojęcie kryzysu możemy znaleźć w każdym słowniku. Samo słowo, pochodzi od greckiego krino i oznacza wybór, decydowanie, zmaganie się, walkę w której konieczne jest działanie pod presją czasu. Bardzo istotne jest tu sformułowanie „pod presją czasu”, gdyż czas w zarządzaniu kryzysowym odgrywa istotną rolę. Kryzys, może być rozumiany jako sytuacja, w której istnieje zagrożenie dla podstawowych wartości, interesów i celów organizacji, grup społecznych lub zagrożone są prawa i swobody obywateli, ich życie i mienie. Uzupełniające definicje mogą obejmować: układ gwałtownie rozwijających się wydarzeń, które wywołują destabilizujący wpływ w znacznym stopniu ponad normę, na ogólny układ sił społecznych lub któryś z jego podsystemów, oraz powodują wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia aktów przemocy w systemie; układ wydarzeń powodujący wzrost zagrożenia na określonym obszarze lub uniemożliwiający normalne funkcjonowanie administracji; zdarzenia lub ciąg zdarzeń stwarzających zagrożenie dla zagwarantowanych praw i swobód mieszkańców. Powyższe definicje, moim zdaniem, nie wyczerpują wszystkich kryteriów kryzysu i sytuacji kryzysowej. Pojęcie „kryzys” bardzo często utożsamiane jest z bowiem „sytuacja kryzysowa” i te dwie definicje często są używane zamiennie. Nie do końca jest to jednak prawdą. Proponuję, aby dla jasności poruszanych zagadnień, w dalszych rozważaniach przyjąć, że: Kryzys jest momentem przełomu, kulminacyjnym punktem sytuacji kryzysowej. Sytuacją kryzysową nazywamy taką sytuację, w której w wyniku zaistniałego zdarzenia i jej potencjalnych skutków, istnieje zagrożenie dla życia i mienia obywateli, ich praw i swobód oraz zagrożone są podstawowe wartości, interesy, cele instytucji i grup społecznych, przez dłuższy okres czasu, na znacznym obszarze, a posiadane siły i środki nie zapewniają skutecznego działania. Stąd wynika, że każdy kryzys, jest sytuacją kryzysową, natomiast stwierdzenie przeciwne nie musi być prawdziwe. Nie każda sytuacja kryzysowa musi generować kryzys. Fazy sytuacji kryzysowej Na wykresie 1. przedstawione zostały fazy sytuacji kryzysowej, z uwzględnieniem pojawienia się kryzysu. Wykres 1. Fazy sytuacji kryzysowej Źródło: opracowanie na podstawie: Generic Crisis Management Handbook, Poszczególne fazy sytuacji kryzysowej charakteryzują się: Faza spokoju - zawiera w sobie pojęcie stanu kryzysowego, w którym nie występuje znaczne zagrożenie dla życia i zdrowia mieszkańców i nie ma szczególnych zagrożeń dla celów wysokiego priorytetu, z punktu widzenia działania struktur administracji. Stan ten charakteryzuje się już pewnymi przesłankami powstania sytuacji kryzysowej. Zasadniczym działaniem zarządzania kryzysowego w tej fazie jest rutynowy monitoring sytuacji i zbieranie informacji. Faza eskalacji - przedstawiona jest na wykresie jako typowa krzywa intensywności kryzysu, rozpoczyna się w punkcie wystąpienia zdarzenia, ale już z przesłankami sygnalizującymi możliwość powstania kryzysu. W zależności od charakteru ewentualnego kryzysu (militarnego, ekonomicznego, społecznego czy spowodowanego siłami natury) wzrost zagrożenia w czasie może spowodować konieczność uruchomienia sił i środków odpowiednich do charakteru zagrożenia. Ta faza sytuacji kryzysowej jest jednym z przejawów braku poczucia bezpieczeństwa i motywuje podjęcie odpowiednich działań. Faza ta charakteryzuje się stanem podwyższonego napięcia i niepewności. Wykrywanie narastania sytuacji kryzysowej oraz planowanie odpowiedniego reagowania są głównymi działaniami zarządzania kryzysowego, z działalnością skoncentrowaną na zbieraniu informacji w celu lepszego zrozumienia i określenia sytuacji: zgodnie z faktycznym stanem sytuacji, w kategoriach przyczyn kryzysu, w kategoriach możliwych strategii, które należałoby zastosować, aby usunąć lub zminimalizować zagrożenie. W miarę narastania stopnia zagrożenia, czy to w wyniku jego skali czy nieskuteczności działań, krzywa może następnie narastać do momentu opisanego jako kryzys, a więc momentu maksymalnych działań. Nachylenie tej krzywej może być różne i im jest ono większe, tym większa jest intensywność działań. Faza deeskalacji - intensywność sytuacji kryzysowej zaczyna maleć, co oznacza stopniowe opanowywanie sytuacji. Może to oznaczać np. wycofanie się ze stosowania siły, lub że zagrożenie dla priorytetowych celów zmniejsza się, co niekoniecznie oznacza, że sytuacja kryzysowa została zakończona lub też została rozwiązana w sposób pomyślny. Jest to stan narastającego przekonania, że najgorsze już minęło i istnieje możliwość osiągnięcia stabilnej sytuacji postkryzysowej. Krzywa opada do stosunkowo niskiego poziomu intensywności oznaczającego stan „nowej stabilizacji” (początek etapu odbudowy), której stan intensywności może być niższy bądź wyższy od stanu początkowego, ale jest już stanem stosunkowo bezpiecznym i stabilnym. Bardzo często intensywność kryzysu powiązana z nowym status quo, będzie wyższa niż ta powiązana z początkowym stanem spokoju”. „Nowa stabilizacja” oznacza usunięcie, zaniknięcie albo „uśpienie” zagrożenia dla życia i zdrowia mieszkańców lub innych priorytetowych celów. Główne działania zarządzania kryzysowego odnoszą się do działań nakierowanych na uzyskanie stabilnej sytuacji. Jest sprawą oczywistą, że „stronami” kryzysu nie zawsze muszą być osoby fizyczne, prawne, lecz naszym „przeciwnikiem” może być natura (np. powodzie, huragany) lub inne zjawisko, związane z działalnością człowieka czy rozwojem cywilizacyjnym (np. awarie urządzeń technicznych). Jak widać na powyższym wykresie, powrót do „nowej stabilizacji”, wcale nie oznacza powrotu do stanu sprzed wystąpienia zdarzenia. Aby jednak mówić o sytuacji kryzysowej, konieczne jest wyspecyfikowanie kryteriów, które warunkować będą powstanie sytuacji kryzysowej. Kryteria warunkujące powstanie sytuacji kryzysowej Nawiązując do wcześniej zaproponowanej definicji sytuacji kryzysowej, proponuję aby uwzględnić następujące kryteria odległości w czasie (nagłości), strat, prawdopodobieństwa, czasu trwania, obszaru, możliwości reagowania. Dla każdego z tych kryteriów konieczne jest określenie wartości progowych. Należy zaznaczyć, że wartości progowe dla poszczególnych kryteriów muszą wystąpić łącznie, aby można było mówić o sytuacji kryzysowej. Źródła i przesłanki sytuacji kryzysowej – wybrane elementy To, czy w wyniku konkretnego zdarzenia dojdzie do sytuacji kryzysowej, a w konsekwencji do kryzysu, będzie zależało od kilku czynników. Przykładowe przyczyny lub przesłanki powstania sytuacji kryzysowej lub kryzysu przedstawione są w tabeli Tabela 1. System Polityczny Ekonomiczno-technologiczny Sytuacja kryzysowa Przesłanki do sytuacji kryzysowej Wojna, konflikt zbrojny, zamach stanu, porwania, terror, działania wywrotowe. Błąd w negocjacjach, zły przepływ informacji, nieskuteczny monitoring. Krach ekonomiczny, awaria chemiczna, skażenie Błędy w zarządzaniu, błędne promieniotwórcze, rozlanie decyzje, nieprzewidywalny środków chemicznych, rozwój, zła technologia, błąd postępujące zanieczyszczenia - człowieka. środowiska. Socjalny Rozruchy, strajki, choroby, zamieszki, epidemie. Błąd w negocjacjach, pogorszenie sytuacji materialnej, błędy w działaniach zapobiegawczych. Naturalny Pożary, susze, ekstremalne temperatury, osuwiska, sztorm. Nieprzewidywalny rozwój, błąd w działaniach. Eksperci i praktycy zarządzania kryzysowego twierdzą, że kryzysy przybierają jedną z dwóch postaci: Kobra - rozumiana jako nagły kryzys. Katastrofalne uderzenie, całkowite zaskoczenie prowadzące wprost do kryzysu. Pyton - „tlący się” albo pełzający kryzys, który może się „skradać” i niszczyć stopniowo, krok po kroku. W zarządzaniu kryzysowym najprawdopodobniej częściej spotkamy się z kryzysem typu kobra niż pyton. Definicja i proces zarządzania kryzysowego Pojęcie zarządzania kryzysowego: Co prawda od przybytku głowa nie boli, ale w przypadku nadmiaru definicji - często bardzo podobnych do siebie - może być problem z wybraniem tej jednej, na której będziemy opierali swoje dalsze działania. Poniżej różne definicje, spotykane w literaturze poruszającej tematykę zarządzania kryzysowego. Zarządzanie kryzysowe to: Działania podjęte przez społeczeństwo w celu redukcji strat w przypadku wystąpienia zdarzenia, które mogłoby spowodować szkodę nie do naprawienia. Proces strategicznego planowania na wypadek powstania kryzysu albo wystąpienia niekorzystnego zdarzenia. Jest to proces, który minimalizuje ryzyko i stopień niepewności związany z powstaniem niekorzystnego zdarzenia, a tym samym pozwala na zwiększenie kontroli nad działaniami dotyczącymi swojego własnego losu. Zespół przedsięwzięć organizacyjnych, logistycznych i finansowych, których celem jest zapobieganie powstawaniu sytuacji kryzysowych, zapewnienie sprawności struktur decyzyjnych na wszystkich szczeblach zarządzania, utrzymanie ciągłej gotowości sił i środków do podjęcia działań, sprawnego reagowania oraz likwidacji skutków zaistniałej sytuacji. Reagowanie na nadciągający lub trwający kryzys i usuwanie jego skutków w cyklu zdarzeń i czynności, od przewidywania i planowania antykryzysowego wraz z reagowaniem na codzienne zdarzenia, aż po zakończenie odbudowy ze zniszczeń.. Proces decyzyjny zmierzający do wyboru racjonalnej strategii przeciwdziałania realnym i/lub potencjalnym sytuacjom kryzysowym. To sposób zarządzania specyficznymi zasobami systemu, zapewniający powrót do stanu normalnego ze stanu kryzysu lub utrzymania tego stanu, mimo wystąpienia symptomów sytuacji kryzysowej. Proces kierowania w państwie mający na celu zapobieganie sytuacjom kryzysowym, a w przypadku jej zaistnienia, zawrócenie kierunku rozwoju nagłych i niebezpiecznych wydarzeń, zagrażających żywotnym interesom społeczeństwa. Całokształt rozwiązań systemowych w sferze ochrony ludności, wypełnianych przez władze publiczne wszystkich szczebli, we współdziałaniu z wyspecjalizowanymi organizacjami i innymi sytuacjami w celu zapobiegania sytuacjom niebezpiecznym, stwarzającym zagrożenie dla życia, zdrowia obywateli oraz środowiska. Całokształt rozwiązań systemowych w zakresie ochrony ludności, realizowanych przez władze publiczne wszystkich szczebli, we współdziałaniu z wyspecjalizowanymi organizacjami i instytucjami, celem zapobiegania sytuacjom trudnym, niebezpiecznym, stwarzającym zagrożenie dla życia, zdrowia, mienia, środowiska i infrastruktury; przygotowania systemu reagowania, a w razie wystąpienia zagrożeń kształtowanie i kontrolowanie ich przebiegu w sposób zapewniający minimalizowanie strat i akceptowany poziom bezpieczeństwa oraz odbudowy struktur społecznych po katastrofie. Powyższe definicje formułowane były na przestrzeni wielu lat, jednak dla większości z nich można znaleźć wspólny mianownik. Tym wspólnym mianownikiem jest redukcja ryzyka powstania sytuacji kryzysowej i minimalizacja ewentualnych skutków w razie powstania sytuacji kryzysowej lub kryzysu. Część tych definicji bliższa jest zarządzaniu w sytuacjach nadzwyczajnych (emergency management), niż zarządzaniu kryzysowemu (crisis management), stąd celowym będzie — może nie tyle wybranie co jednoznaczne zdefiniowanie pojęcia zarządzania kryzysowego. Znając już wcześniej kryteria dotyczące sytuacji kryzysowej, logicznym jest, aby definicja zarządzania kryzysowego odwoływała się do tych kryteriów, albo w definicji było jednoznaczne odniesienie do sytuacji kryzysowej i kryzysu. Z niektórych definicji można pośrednio odczytać, że sytuacja kryzysowa lub kryzys związane są głównie z zagrożeniami naturalnymi bądź technicznymi. Tymczasem, jak jest to pokazane w tabeli 1., źródłem lub przesłanką do powstania sytuacji kryzysowej lub kryzysu, mogą być inne zdarzenia, w różnych obszarach życia publicznego. Nie zawsze też skutkiem sytuacji kryzysowej lub kryzysu muszą być zniszczenia fizyczne. Mogą to być także skutki społeczne (np. wzrost bezrobocia) czy polityczne (np. upadek rządu). Stąd definicja zarządzania kryzysowego nie powinna, moim zdaniem, być zbyt szczegółowa, ale też nie powinna budzić wątpliwości, jakiego obszaru i zagadnienia dotyczy. Powinna jednoznacznie określać, że dotyczy sytuacji kryzysowej i kryzysu, określać cel i zakres zadań (zarówno przed, w trakcie, jak i po kryzysie czy sytuacji kryzysowej). Nie jest wskazane uszczegóławiane w definicji uczestników zarządzania kryzysowego, gdyż niektóre sformułowania mogą ograniczać ten zakres. Stąd propozycja definicji zarządzania kryzysowego, uwzględniająca poprzednie uwagi, powinna mieć brzmienie, jak poniżej Zarządzanie kryzysowe jest to proces planowania i podejmowania działań mających na celu redukcję ryzyka powstania sytuacji kryzysowej lub kryzysu, przejęcie kontroli nad kryzysem i powrót do stanu sprzed kryzysu. Oznacza to, że zarządzanie kryzysowe jest działaniem ciągłym. Proces ten trwa zarówno przed wystąpieniem sytuacji kryzysowej lub kryzysu, w trakcie trwania sytuacji kryzysowej, jak i po jej ustąpieniu. Wszystkie działania mają na celu: zminimalizowanie wystąpienia sytuacji kryzysowej, zmniejszenie skutków - jeśli już wystąpi, jak najszybszy powrót do stanu normalnego albo zapewniającego minimum warunków do dalszego funkcjonowania. Proces zarządzania kryzysowego Jak już wspomniałem, zarządzanie kryzysowe jest procesem ciągłym. Mimo to, nie jest on procesem jednoetapowym, lecz można w nim wydzielić kilka charakterystycznych etapów, wzajemnie ze sobą powiązanych. Uwzględniając relacje czasowe, równoległość przebiegu części etapów, w zarządzaniu kryzysowym wyróżnimy cztery podstawowe etapy: przygotowania, zapobiegania, reagowania, odtwarzania. W klasycznej wersji graficznej, etapy zarządzania kryzysowego przedstawiane są w następujący sposób: Fazy zarządzania w sytuacjach kryzysowych Zarządzanie kryzysowe, jak każdy proces, musi być osadzone w pewnych ramach umożliwiających jego sprawne funkcjonowanie. Służą temu fazy zarządzania kryzysowego: zapobiegania, przygotowania, reagowania i odbudowy, w trakcie których realizowane są następujące zadania: W fazie zapobiegania: o działania redukujące i eliminujące prawdopodobieństwo wystąpienia sytuacji kryzysowej, o działania uprzedzające, mające na celu ograniczenie skutków sytuacji kryzysowej. W fazie przygotowania: o działania planistyczne dotyczące sposobów reagowania na czas wystąpienia sytuacji kryzysowej, o działania mające na celu powiększenie zasobów sił i środków niezbędnych do efektywnego reagowania. W fazie reagowania: o działania polegające na dostarczeniu pomocy poszkodowanym; o działania hamujące rozwój występujących zagrożeń, o działania ograniczające straty i zniszczenia. W fazie odbudowy: o działania mające na celu przywrócenie zdolności reagowania, o działania mające na celu odbudowę zapasów służb ratowniczych, o działania mające na celu odtworzenie kluczowej infrastruktury telekomunikacyjnej, energetycznej, paliwowej, transportowej i dostarczania wody. Zapobieganie to działania, które przyjmują za główny cel działania uprzedzające, eliminujące lub redukujące możliwości zaistnienia sytuacji kryzysowej. Możemy do nich zaliczyć: analizę zagrożeń i ich ocenę, ocenę wrażliwości infrastruktury na zagrożenia, instalowanie systemu monitoringu zagrożeń, identyfikację zagrożeń mogących powodować sytuację kryzysową, prognozowanie strat i zniszczeń w środowisku, podejmowanie działań legislacyjnych, racjonalne planowanie zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem lokalnych zagrożeń, budowę urządzeń technicznych eliminujących oddziaływanie zagrożenia oraz ich bieżącą konserwację, opracowanie planu reagowania kryzysowego, planowanie procedur i koncepcji zintegrowanego działania na wypadek sytuacji kryzysowej; ustalenie sposobów informowania, ostrzegania i alarmowania ludności na wypadek wystąpienia poszczególnych rodzajów zagrożeń, tworzenie i utrzymanie aktualnej bazy danych o terenowej infrastrukturze technicznej w zakresie niezbędnych środków do prowadzenia akcji ratowniczej, utrzymanie stanu zasobów środków transportowych i sprzętu specjalistycznego dla zapewnienia zaopatrzenia i ewakuacji ludności, określenie stref, obszarów, rejonów szczególnie narażonych na wykipienie zdarzeń kryzysowych oraz sposobów ochrony ludności, mienia i środowiska naturalnego na tych obszarach, nadzorowanie i inicjowanie działalności profilaktycznej i organizacyjnej w jednostkach organizacyjnych i instytucjach przeznaczonych do udzielania pomocy medycznej i socjalnobytowej w sytuacji kryzysowej, planowanie wsparcia organów kierujących działaniami na kolejnych szczeblach administracji publicznej, przewidywanie wzmocnienia sił prewencyjnych do zwalczania zagrożeń, ustalenie dróg przejazdu (objazdu) pojazdów z materiałami niebezpiecznymi, planowanie budżetowe na wypadek wystąpienia sytuacji kryzysowe, prowadzenie okresowej oceny stanu bezpieczeństwa powszechnego i porządku publicznego, organizowanie i prowadzenie szkoleń i ćwiczeń praktycznych dla sił przeznaczonych do likwidacji zaistniałych zagrożeń. Przygotowanie to działania reagowania w sytuacjach kryzysowych których celem jest przeprowadzenie planowania z uwzględnieniem realnych zagrożeń oraz organizacyjne powiększenie zespołów kierujących, sił i środków niezbędnych i dostępnych do skutecznego reagowania. Do tych działań można zaliczyć: opracowanie planów reagowania kryzysowego oraz planów operacyjnych działań ratowniczych, organizację obsad i zapewnienie funkcjonowania centrów zarządzania kryzysowego, przygotowanie systemu komunikacji, w tym organizację i zapewnienie funkcjonowania systemów łączności, monitoringu zagrożeń, ostrzegania i alarmowania, prowadzenie stałego monitoringu do zbierania bieżących informacji dla jednostek administracji publicznej i środków masowego przekazu o potencjalnych i zaistniałych wydarzeniach społecznych, gospodarczych, politycznych i zdarzeniach o znamionach kryzysu na danym terenie, ocena stanu zabezpieczenia obiektów szczególnie ważnych przed zagrożeniami, tworzenie zapasów materiałowych, baz magazynowych i ujęć wody pitnej na terenach zagrożonych oraz ich oznaczenie i ochrona, tworzenie i aktualizacja baz danych o siłach i środkach możliwych do wykorzystania w sytuacji kryzysowej, analizowanie posiadanych zasobów żywności, płodów rolnych, leków i paliw oraz możliwości ich pozyskiwania, doskonalenie służb ratowniczych i gromadzenie dla nich niezbędnych zapasów, zawieranie porozumień i umów z podmiotami, które mogą być wykorzystane w sytuacji kryzysowej, kształtowanie opinii społecznej w celu akceptacji ponoszonych kosztów na przygotowanie akcji (operacji) kryzysowej, przygotowanie projektów aktów prawa miejscowego, organizowanie cyklicznych szkoleń dla organów zarządzających i koordynujących działania w sytuacji kryzysowej oraz dla społeczeństwa. Reagowanie to działania, które podejmowane są po wykryciu symptomów zagrożenia lub wystąpieniu sytuacji kryzysowej ponad poziom przyjęty i uznany za bezpieczny dla organizacji lub jednostki administracyjnej państwa. Działania polegają na dostarczeniu pomocy poszkodowanym, hamowaniu i ograniczaniu rozwoju sytuacji kryzysowej w celu ograniczenia strat i zniszczeń w ludziach, mieniu i w środowisku. Obejmują one: uruchomienie zaplanowanych procedur i aktualizację przygotowanych planów działania zgodnie z zaistniałą sytuacją, uruchomienie procesu ciągłego informowania (powiadamiania) wszystkich elementów organizacyjnych biorących udział w reagowaniu kryzysowym i systemu ostrzegania i alarmowania społeczeństwa o zaistniałym zdarzeniu, uruchomienie potencjału sił własnych i przydzielonych z zewnątrz biorących udział w likwidacji skutków zagrożenia, pełnienie całodobowych dyżurów w sytuacji zagrożeń i w czasie prowadzenia działań ratowniczych, prowadzenie aktywnej działalności informacyjnej ludności, organizacja i kierowanie akcją (operacją) kryzysową, koordynowanie działań ratowniczych i przedstawianie potrzeb w zakresie zwiększenia sił i środków lub ich przekierowanie na inny kierunek zagrożenia, organizacja zabezpieczenia logistycznego dla sił ratowniczych oraz zabezpieczenia potrzeb dla poszkodowanej ludności w celu zapewnienia im warunków przetrwania, organizacja zabezpieczenia infrastruktury komunalnej na terenie objętym kryzysem, organizowanie niezbędnych szczepień profilaktycznych, a także dostarczanie środków i materiałów sanitarnych i lekarstw dla ludności poszkodowanej, koordynacja prac sanitarno-epidemiologicznych, epizootycznych na terenach zagrożonych oraz podczas usuwania skutków zagrożeń, organizowanie współpracy z instytucjami pozarządowymi w zakresie pomocy humanitarnej, inicjowanie i organizowanie pomocy socjalnej i psychologicznej dla ludności w rejonach zagrożonych. Odbudowa to zespół zaplanowanych przedsięwzięć, które mają na celu przywrócenie stanu sprzed pojawienia się sytuacji kryzysowej, a ponadto odtworzenie zdolności sił do dalszego reagowania, odbudowa zapasów służb ratowniczych oraz odtworzenie kluczowej infrastruktury na terenie objętym kryzysem. Do zadań tej fazy należy zaliczyć: szacowane szkód w mieniu obywateli oraz w infrastrukturze, pomoc poszkodowanej ludności (leczenie i rehabilitacja, wypłata odszkodowań, informowanie o prawach i obowiązkach), odtwarzanie zdolności do reagowania służb, straży, agencji i inspekcji oraz określenie potrzeb środków materiałowo-technicznych do ich zabezpieczenia, udzielanie pomocy specjalistycznej poszkodowanej ludności: medycznej, finansowej, psychologicznej, odbudowa i przywracanie sprawności infrastruktury oraz bezpieczeństwa ekologicznego, zwłaszcza telekomunikacyjnej, energetycznej, paliwowej i transportowej, proponowanie nowych inicjatyw legislacyjnych dotyczących reagowania kryzysowego, analizowanie sprawozdań i informacji otrzymywanych od grup roboczych oraz służb, straży, inspekcji i agencji, dokonywanie ocen przebiegu działań ratowniczo-ewakuacyjnych, sporządzanie wstępnych raportów strat i szkód oraz opracowanie odpowiednich wniosków, odtwarzanie gotowości służb ratowniczych i niezbędnego zaopatrzenia żywnościowego, medycznego oraz komunalnego, sporządzenie raportu końcowego wraz z wnioskami. Wszystkie opisane powyżej fazy reagowania kryzysowego powinny być ze sobą ściśle powiązane w jeden spójny proces. Może być on rozumiany jako cykl decyzyjny, obejmujący wymienione fazy i zawarte w nich czynności związane z pozyskiwaniem, przetwarzaniem i wykorzystaniem informacji, w wyniku którego zostaje podjęta decyzja, wypracowany zamiar, opracowany Plan reagowania kryzysowego oraz zaplanowane zadania dla podmiotów wykonawczych będących w dyspozycji danego organu administracji publicznej. Proces podejmowania decyzji przez zespoły reagowania kryzysowego powinien obejmować myślenie i działanie wszystkich stałych i czasowo powołanych grup roboczych zespołu zarządzania kryzysowego. STRUKTURA ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO Poniżej przedstawiono skład i zadania komórek odpowiedzialnych za zarządzanie kryzysowe na poszczególnych szczeblach organizacyjnych. Rządowe i samorządowe zespoły zarządzania kryzysowego Zgodnie z Ustawą o zarządzaniu kryzysowym, na szczeblu rządowym występuje Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego (art. 8 ustawy). Zadania i sposób funkcjonowania tego zespołu reguluje Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów nr 86 z dnia 17 sierpnia 2008 r. w sprawie organizacji i trybu pracy Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego. W skład Zespołu wchodzą: Prezes Rady Ministrów – przewodniczący, Minister Obrony Narodowej i minister właściwy do spraw wewnętrznych - zastępcy przewodniczącego, Minister Spraw Zagranicznych, Minister Koordynator Służb Specjalnych - jeżeli został powołany. W posiedzeniach Zespołu, na prawach członka, biorą udział wyznaczone przez przewodniczącego, w zależności od potrzeb, następujące organy administracji rządowej: Ministrowie kierujący działami administracji rządowej, o administracja publiczna, o budownictwo, gospodarka przestrzenna i mieszkaniowa, o finanse publiczne, o gospodarka, o gospodarka morska, o gospodarka wodna, o instytucje finansowe, o informatyzacja, o kultura i ochrona dziedzictwa narodowego, o łączność, o oświata i wychowanie, o rolnictwo, o sprawiedliwość, o środowisko, o transport, o zdrowie, o praca i zabezpieczenie społeczne; Główny Geodeta Kraju; Główny Inspektor Sanitarny; Główny Lekarz Weterynarii; Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej; Komendant Główny Policji; Komendant Główny Straży Granicznej; Prezes Państwowej Agencji Atomistyki; Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego; Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego; Szef Agencji Wywiadu; Szef Obrony Cywilnej Kraju; Szef Służby Kontrwywiadu Wojskowego; Szef Służby Wywiadu Wojskowego. Sekretarzem zespołu jest Dyrektor RzCB. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej może skierować do prac Zespołu, na prawach członka, Szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego lub innego przedstawiciela, natomiast przewodniczący może zapraszać do udziału w posiedzeniach Zespołu, na prawach członka, inne osoby. W przypadku nieobecności przewodniczącego, pracami Zespołu kieruje wyznaczony przez niego zastępca albo członek Zespołu, w którego właściwości - wynikającej z kierowania danym działem administracji rządowej - pozostaje rodzaj zaistniałej sytuacji kryzysowej. Zespół wykonuje następujące zadania: bieżąca analiza występujących i potencjalnych zagrożeń, opracowanie procedur postępowania w przypadku wystąpienia bezpośrednich zagrożeń, w tym aktów terroru, zapewnienie koordynacji działania i współpracy administracji rządowej w zakresie zapobiegania zagrożeniom oraz reagowania i likwidacji ich skutków, nadzorowanie szacowania strat i szkód powstałych wskutek sytuacji kryzysowej oraz kosztów przeprowadzonych działań ratowniczych, opiniowanie aktów prawnych dotyczących zarządzania w sytuacjach kryzysowych oraz inicjowanie prac nad takimi projektami, przedstawianie Prezesowi RM wniosków w sprawie zwołania Sztabu Kryzysowego Rady Ministrów. Ponadto, przy Radzie Ministrów i Prezesie Rady Ministrów, występuje szereg innych organów opiniodawczo-doradczych, właściwych w zakresie szeroko rozumianego bezpieczeństwa narodowego: Stały Komitet Rady Ministrów, Zespół ds. Wymiany Informacji, Międzyresortowe Centrum ds. Zwalczania Przestępczości Zorganizowanej i Międzynarodowego Terroryzmu - utworzone po tragicznych wydarzeniach w USA z 11 września 2001 roku, Kolegium do Spraw Służb Specjalnych. W pozostałych resortach występują Zespoły Zarządzania Kryzysowego, Centra Zarządzania Kryzysowego. Na szczeblu Ministerstwa Obrony Narodowej występują: Kierownictwo i Sztab Kryzysowy MON. Na wszystkich poziomach administracji rządowej i samorządowej istnieją tak jak w stanach nadzwyczajnych stałe lub doraźne organy zarządzania kryzysowego. Na szczeblu województwa: Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego, Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego. Na szczeblu powiatu: Powiatowy Zespół Zarządzania Kryzysowego, Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego. Na szczeblu gminy: Gminny Zespół Zarządzania Kryzysowego, Gminne Centrum Zarządzania Kryzysowego. Do zadań Zespołów Zarządzania Kryzysowego należy w szczególności: monitorowanie występujących klęsk żywiołowych i prognozowanie rozwoju sytuacji, realizowanie procedur i programów reagowania w czasie stanu klęski żywiołowej, opracowywanie i aktualizowanie planów reagowania kryzysowego, planowanie wsparcia organów kierujących działaniami na niższym szczeblu administracji publicznej, przygotowywanie warunków umożliwiających koordynację pomocy humanitarnej, realizowanie polityki informacyjnej związanej ze stanem klęski żywiołowej. Do zadań Centrów Zarządzania Kryzysowego należy w szczególności: monitorowanie sytuacji i zbieranie informacji o zdarzeniach, śledzenie przebiegu prowadzonych przez władze samorządowe akcji ratunkowych o małym zasięgu; dokonywanie wstępnej oceny sytuacji oraz powiadamianie starosty, przygotowywanie ostrzeżeń, komunikatów i informacji dla Wojewódzkiego CZK, samorządów terytorialnych oraz dla środków masowego przekazu. W sytuacjach kryzysowych: zbieranie informacji o rozwoju sytuacji, przetwarzanie ich i przekazywanie do poszczególnych grup roboczych; przekazywanie zadań i sposobów współdziałania, zgodnie z decyzją, do wykonawców, przedsiębiorstw wydzielających siły i środki ratownicze lub materiałowe, nadzór nad przebiegiem realizacji zadań przez poszczególnych wykonawców, ostrzeganie i alarmowanie ludności cywilnej o zagrożeniach. W czasie kiedy nie jest wprowadzony w państwie stan nadzwyczajny, zadania w zakresie reagowania kryzysowego realizuje od 1995 roku Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy (KSRG). Stanowi on integralną część bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, obejmującą w celu ratowania życia, zdrowia, mienia lub środowiska prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie pożarów, klęsk żywiołowych lub innych miejscowych zagrożeń. Zadania centrów zarządzania kryzysowego na poszczególnych szczeblach administracji terenowej: Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego to organ opiniodawczo-doradczy właściwy w sprawach inicjowania i koordynowania działań podejmowanych w zakresie zarządzania kryzysowego. Skład Zespołu został przedstawiony wyżej, a jego zadania są następujące: przygotowywanie rekomendacji sił i środków niezbędnych do opanowania sytuacji kryzysowych, doradzanie w zakresie koordynacji działań organów administracji rządowej, instytucji państwowych i służb w sytuacjach kryzysowych, opiniowanie sprawozdań końcowych z działań podejmowanych w związku z zarządzaniem kryzysowym, opiniowanie potrzeb w zakresie odtwarzania infrastruktury łub przywrócenia jej pierwotnego charakteru; opiniowanie i przedkładanie do zatwierdzenia Radzie Ministrów krajowego planu reagowania kryzysowego, opiniowanie i przedkładanie do zatwierdzenia Radzie Ministrów krajowego i wojewódzkich planów ochrony infrastruktury krytycznej, opiniowanie projektów zarządzeń Prezesa Rady Ministrów dotyczących wykazu przedsięwzięć NSPK, organizowanie współdziałania ze związkami ochotniczych straży pożarnych w sytuacjach kryzysowych. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa zapewnia Prezesowi Rady Ministrów, Radzie Ministrów oraz Rządowemu Zespołowi Zarządzania Kryzysowego niezbędne wsparcie w procesie podejmowania decyzji dotyczących szeroko rozumianego bezpieczeństwa, poprzez dostarczanie merytorycznych opracowań i analiz. W ramach realizacji zadań, Rządowe Centrum Bezpieczeństwa przygotowuje krajowy program ćwiczeń w zakresie zarządzania kryzysowego i ochrony infrastruktury krytycznej. W tym celu pozyskuje od instytucji centralnych oraz administracji rządowej i terenowej informacje dotyczące planów przeprowadzenia ćwiczeń, konferencji, seminariów, szkoleń i warsztatów w zakresie zarządzania kryzysowego, reagowania kryzysowego, ochrony infrastruktury krytycznej, ratownictwa, ochrony ludności, obrony cywilnej, przeciwdziałania zagrożeniom terrorystycznym, pomocy humanitarnej (na poziomie resortowym, regionalnym, ogólnokrajowym i międzynarodowym). Zebrane informacje posłużą do analizy potrzeb szkoleniowych administracji państwowej oraz pozwolą na aktywne włączenie się RCB w proces przygotowania oraz organizowania szkoleń i ćwiczeń. Uzupełnieniem analizy potrzeb w zakresie sprawdzenia funkcjonowania systemu zarządzania kryzysowego w Polsce będzie, prowadzona na szczeblu krajowym, baza doświadczeń i wniosków z ćwiczeń oraz treningów przeprowadzonych przez podmioty administracji państwowej. Obowiązek organizowania, prowadzenia oraz udziału w ćwiczeniach zarówno krajowych jak i międzynarodowych z zakresu zarządzania kryzysowego nakłada na Rządowe Centrum Bezpieczeństwa ustawa o zarządzaniu kryzysowym (art. 11 ust. 2 pkt 7). Do zadań Centrum należy: planowanie cywilne, monitorowanie potencjalnych zagrożeń, przygotowanie uruchamiania, w przypadku zaistnienia zagrożeń, procedur związanych z zarządzaniem kryzysowym, przygotowywanie projektów opinii i stanowisk Zespołu, przygotowywanie i obsługa techniczno-organizacyjna prac Zespołu, współpraca ze strukturami Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego i Unii Europejskiej oraz innymi organizacjami międzynarodowymi, organizowanie i prowadzenie szkoleń i ćwiczeń z zakresu zarządzania kryzysowego oraz udział w ćwiczeniach krajowych i międzynarodowych, zapewnienie obiegu informacji między krajowymi i zagranicznymi organami i strukturami zarządzania kryzysowego, realizacja zadań stałego dyżuru w ramach gotowości obronnej państwa, realizacja zadań z zakresu przeciwdziałania, zapobiegania i likwidacji skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym, realizacja zadań planistycznych i programowych z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej, w tym opracowywanie i aktualizacja krajowego planu ochrony infrastruktury krytycznej oraz przedkładanie Zespołowi wojewódzkich planów ochrony infrastruktury krytycznej, przygotowywanie projektów decyzji Rady Ministrów dotyczących wprowadzenia przedsięwzięć z wykazu przedsięwzięć NSPK, przygotowywanie projektów zarządzeń Prezesa Rady Ministrów dotyczących wykazu przedsięwzięć NSPK narodowy system zarzadzania kryzysowego. Zespoły zarządzania kryzysowego ministerstw Ministrowie kierujący działami administracji rządowej oraz kierownicy urzędów centralnych realizują, zgodnie z zakresem swojej działalności, zadania dotyczące zarządzania kryzysowego: realizacja zadań z zakresu planowania cywilnego, realizacja zadań stałego dyżuru w ramach gotowości obronnej państwa, wykonywanie zadań z wykazu przedsięwzięć Narodowego Systemu Pogotowia Kryzysowego, realizacja zadań z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej. Zadania Centrów Zarządzania Kryzysowego pełnienie całodobowego dyżuru w celu zapewnienia przepływu informacji na potrzeby zarządzania kryzysowego, współdziałanie z centrami zarządzania kryzysowego organów administracji publicznej, nadzór nad funkcjonowaniem systemu wykrywania i alarmowania oraz wczesnego ostrzegania ludności, współpraca z podmiotami realizującymi monitoring środowiska, współdziałanie z podmiotami prowadzącymi akcje ratownicze, poszukiwawcze i humanitarne, dokumentowanie działań podejmowanych przez Centrum, realizacja zadań stałego dyżuru w ramach gotowości obronnej państwa, współdziałanie na wszystkich szczeblach administracji rządowej w zakresie informowania i przekazywania poleceń do wykonywania w systemie całodobowym dla jednostek ochrony zdrowia w przypadkach awaryjnych, losowych, jak również zaburzeń funkcjonowania systemu. Zadania wojewody w sprawach zarządzania kryzysowego Organem właściwym w sprawach zarządzania kryzysowego na terenie województwa jest wojewoda. Jego zadania to: kierowanie działaniami związanymi z monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie województwa, realizacja zadań z zakresu planowania cywilnego, zarządzanie, organizowanie i prowadzenie szkoleń, ćwiczeń i treningów z zakresu reagowania na potencjalne zagrożenia, wykonywanie przedsięwzięć wynikających z planu operacyjnego funkcjonowania województwa, zapobieganie, przeciwdziałanie i usuwanie skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym, realizacja zadań z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej, w tym przygotowywanie i przedkładanie Centrum wojewódzkiego planu ochrony infrastruktury krytycznej, wykonywanie zadań z wykazu przedsięwzięć NSPK. Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego – organ pomocniczy wojewody: ocena występujących i potencjalnych zagrożeń mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo publiczne i prognozowanie tych zagrożeń, przygotowywanie propozycji działań i przedstawianie wojewodzie wniosków dotyczących wykonania, zmiany lub zaniechania działań ujętych w wojewódzkim planie reagowania kryzysowego, przekazywanie do wiadomości publicznej informacji związanych z zagrożeniami, opiniowanie wojewódzkiego planu reagowania kryzysowego, opiniowanie wojewódzkiego planu ochrony infrastruktury krytycznej. Zadania starosty w sprawach zarządzania kryzysowego Organem właściwym w sprawach zarządzania kryzysowego na terenie powiatu jest starosta jako przewodniczący zarządu powiatu. Jego zadania to: kierowanie działaniami związanymi z monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie powiatu, realizacja zadań z zakresu planowania cywilnego, zarządzanie, organizowanie i prowadzenie szkoleń, ćwiczeń i treningów z zakresu reagowania na potencjalne zagrożenia, wykonywanie przedsięwzięć wynikających z planu operacyjnego funkcjonowania powiatów i miast na prawach powiatu, przeciwdziałanie skutkom zdarzeń o charakterze terrorystycznym, realizacja zadań z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej Zadania wójta, burmistrza, prezydenta w sprawach zarządzania kryzysowego. Organem właściwym w sprawach zarządzania kryzysowego na terenie gminy jest wójt, burmistrz, prezydent miasta. Ich zadania to: pełnienie całodobowego dyżuru w celu zapewnienia przepływu informacji na potrzeby zarządzania kryzysowego, współdziałanie z centrami zarządzania kryzysowego organów administracji publicznej, współdziałanie z podmiotami prowadzącymi akcje ratownicze, poszukiwawcze i humanitarne; nadzór nad funkcjonowaniem systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania ludności, współdziałanie z podmiotami realizującymi monitoring środowiska, realizacja zadań stałego dyżuru na potrzeby podwyższania gotowości obronnej państwa. Wykład 7 Planowanie ISTOTA PLANOWANIA DZIAŁAŃ KRYZYSOWYCH Planowanie jest to ustawiczny proces, który obejmuje następujące po sobie etapy: ocenę sytuacji kryzysowej, podjęcie działań planistycznych, sprecyzowanie zamiaru, opracowanie planu reagowania kryzysowego oraz dokumentów dyrektywnych w postaci rozporządzeń, zarządzeń i decyzji administracyjnych dla podległych podmiotów wykonawczych. Planowanie jest procesem czasochłonnym i skomplikowanym, wymagającym uwzględnienia wielu czynników otoczenia zewnętrznego i wewnętrznego. Powyższe czynniki służą ustalaniu celu planowania w określonej presji czasu, czyli ustalenia tego, co, kto i kiedy ma wykonać oraz wybrania środków do jego osiągnięcia. Oznacza to też dokonywanie wyborów sposobu osiągania celów spośród zbioru możliwych metod ich realizacji, określonych przez aktualne i przyszłe zewnętrzne oraz wewnętrzne warunki wykonania zadań. Początkiem planowania jest określenie zagrożeń, jakie mogą wystąpić w otoczeniu podmiotu planującego. Określając zagrożenia, należy dokonać analizy sił i ich szans w likwidacji tych zagrożeń, w różnych stopniach natężenia, ze szczególnym uwzględnieniem najwyższego nasilania się zagrożenia. Natomiast końcowym elementem planowania w reagowaniu kryzysowym jest zestaw zadań do realizacji w określonym przedziale czasowym. Wracając do istoty planowania reagowaniem kryzysowym, należy bliżej zastanowić się nad owym celem czy też celami, które powinniśmy osiągnąć. Ustalenie celu zasadniczego i celów cząstkowych w planowaniu zawiera się w algorytmie postępowania podmiotu planującego, który ma doprowadzić do podjęcia skutecznej decyzji w toku reagowania kryzysowego. Określając wspomniane cele, należy pamiętać o czynniku czasu, rzutującym na terminowość i czasochłonność realizacji działań ustalić, które z nich należy podjąć w trybie natychmiastowym, a które przedsięwzięcia mogą być realizowane równolegle w zaplanowanym przedziale czasowym. Wymienione aspekty czasowe osiągania celów w operacjach reagowania kryzysowego powinny być ujęte w harmonogram czynności czasowoprzestrzennych. Cele planowania w reagowaniu kryzysowym mają zapewnić poczucie działania zmierzającego w pożądanym kierunku przez reagowanie na zachodzące zmiany w otoczeniu i koncentrację wysiłków w określonym - priorytetowym kierunku oraz mobilizację sił do osiągnięcia wytyczonych celów postępowania w operacjach reagowania kryzysowego. Roli rozważań dotyczących celów planowania reagowaniem kryzysowym nie da się przecenić, wytyczają one bowiem istotne kierunki w działaniu, a w konsekwencji - w podejmowaniu decyzji i egzekwowaniu realizacji zadań w operacji kryzysowej. W całokształcie planowania możemy wyróżnić zasadnicze cykle dotyczące wypracowania analiz i ocen możliwych sytuacji kryzysowych oraz podejmowania decyzji do reagowania na zaistniałe sytuacje kryzysowe. FAZY I ETAPY PLANOWANIA DZIAŁAŃ KRYZYSOWYCH Konstruktywny plan opracowany w kolejnych fazach i etapach powinien charakteryzować się jasnością, zrozumiałością i zdobyć akceptację przełożonych oraz wykonawców. Plan musi być spójny w podstawowych założeniach oraz musi istnieć możliwość jego modyfikacji w przypadku zmieniających się uwarunkowań w sytuacji kryzysowej. Wymienione cechy charakteryzujące dobrze opracowany plan pozwalają przypuszczać, że jego realizacja osiągnie szanse powodzenia, jeśli będzie on przedstawiony w postaci jasno opracowanego dokumentu zawierającego cele i środki do ich osiągnięcia. Stanowić to będzie podstawę do osiągania nakreślonych celów i ustalania odpowiednich zadań wykonawcom, a konsekwencji doprowadzi do wprowadzenia planu w życie. Przechodząc do etapów planowania, wyróżniamy ich cztery zasadnicze fazy: ustalenie sytuacji, inaczej nazywanej sytuacją położenia w czasie zwyczajnym (czasie pokoju), planowanie (czynności praktyczne wynikające z ocen położenia), określanie i stawianie zadań wykonawcom, kontrola realizacji zadań. Powyższe fazy planowania są spójne z sobą i służą do opracowania planu, który może być skutecznym narzędziem do opanowania sytuacji kryzysowej w czasie reagowania. Faza pierwsza dotyczy ustalenia sytuacji kryzysowej, rozpoczyna się z chwilą otrzymania od przełożonego zadania do opracowania planu reagowania kryzysowego. Przekazanie zadań jest porządkowane i oceniane pod względem wystarczalności sił oraz środków do jego realizacji. Ustalanie sytuacji kryzysowej do planowania to proces ciągłego pozyskiwania, gromadzenia, porządkowania i przetwarzania wszelkiego rodzaju informacji dotyczących stanu posiadanych sił i środków, źródeł i charakteru wystąpienia sytuacji kryzysowej oraz warunków prowadzenia działań zapobiegawczych i ratowniczych. Faza ta ma na celu przygotowanie szefom zespołów zarządzania kryzysowego jasnego i przejrzystego, a zarazem dokładnego obrazu zaistniałej sytuacji kryzysowej. Na podstawie tych informacji można oceniać sytuację, dokonywać analiz otrzymanego zadania, wypracować warianty reagowania, podejmować decyzje, sprecyzować zamiar działania i postawić zadania wykonawcom opracowującym plan reagowania kryzysowego. Czynności związane z ustalaniem położenia sytuacji kryzysowej realizowane są z wyprzedzeniem czasowym przed otrzymaniem zadania do planowania przez śledzenie rozwoju bieżących sytuacji. Należy także ustalić, w stosunku do których elementów reagowania kryzysowego potrzebne będą jeszcze dodatkowe dane, a w stosunku do których wystarczą już posiadane. Ustalenie położenia jest najczęściej zapoczątkowaniem oceny sytuacji przedkryzysowej oraz informowaniem osób wchodzących w skład zespołu planującego o mogących zaistnieć sytuacjach kryzysowych oraz wskazaniem sposobu dalszego postępowania w planowaniu. Druga faza dotyczy opracowania planu reagowania kryzysowego i obejmuje cztery logicznie wynikające po sobie etapy: ocenę sytuacji kryzysowych, uzmysłowienie sobie myśli przewodniej i sprecyzowanie zamiaru działania, opracowanie dokumentów planu reagowania kryzysowego, opracowanie rozporządzeń, zarządzeń i decyzji administracyjnych. Ocena sytuacji kryzysowych obejmuje czynności umysłowe polegające na zidentyfikowaniu i szczegółowej ocenie czynników, które w różny sposób wpływać będą na realizację przewidywanych zadań oraz determinować mogą sposoby działania sił biorących udział w reagowaniu kryzysowym. Ocena sytuacji ma na celu uzmysłowienie sobie mogących wystąpić sytuacji kryzysowych oraz warunków prowadzenia działań zapobiegawczych, ratowniczych, pomocniczych i odbudowy. Analizowane i zdobywane w procesie oceny sytuacji kryzysowej informacje będą pochodziły z różnych źródeł, często mogą okazywać się sprzeczne z sobą, dlatego też zespół planujący musi prowadzić weryfikację informacji przydatnych w procesie decyzyjnym. W ocenie sytuacji kryzysowych priorytetem będzie przygotowanie szefowi zespołu zarządzania kryzysowego przejrzystego obrazu sytuacji, na którego podstawie można będzie wypracować stosowne warianty działania, podejmować trafne decyzje i opracować zadania dla sił oraz środków przeznaczonych do reagowania kryzysowego, a także kontrolować ich realizację. Finałem etapu oceny sytuacji kryzysowej jest zidentyfikowanie oraz opracowanie myśli przewodniej przekazanej wykonawcom. Na ocenę sytuacji kryzysowej składają się: analiza zaistniałej sytuacji kryzysowej, informowanie operacyjne, ocena czynników wpływających na wykonanie zadań i opracowanie wariantów działania, przeprowadzenie odprawy koordynacyjnej, rozważenie proponowanych wariantów działania, porównanie ich do skali zagrożeń. Analiza zaistniałej sytuacji kryzysowej polega na zrozumieniu tej sytuacji i zdefiniowaniu celu działania oraz określeniu wstępnych zadań dla wykonawców. W czasie analizy sytuacji kryzysowej uwzględnia się następujące problemy: ocenę zaistniałej, sytuacji. kryzysowej, w świetle aktualnego stanu przygotowania sił i środków danego organu administracji publicznej do reagowania na zaistniałą sytuację, ograniczenia wynikające z zakazów, nakazów i warunków, które uważane są za istotne i bez których nie można byłoby pomyślnie przeprowadzić akcji (operacji) kryzysowych, czynniki otoczenia, w jakich prowadzona będzie akcja (operacja) kryzysowa (noc, dzień, pora roku, warunki atmosferyczne), stan zasobów ludzkich i materiałowo-technicznych do prowadzenia akcji (operacji) kryzysowej, ocenę infrastruktury, w oparciu o którą będzie prowadzona akcja (operacja) kryzysowa, zapewniająca utrzymanie ruchu i swobody działania (zabudowa terenu, ujęcia wody oraz inne urządzenia infrastruktury krytycznej na terenie objętym kryzysem), formy i zakres współdziałania sił, organów kierowania zabezpieczających akcję (operację) kryzysową. Wnioski z analizy sytuacji kryzysowej mogą dotyczyć następujących obszarów/problemów: Jaka jest rola danego organu administracji publicznej w zapobieganiu i likwidacji skutków sytuacji kryzysowej, Jakimi siłami, gdzie i kiedy przystąpić do akcji (operacji) w pierwszej kolejności i w dalszych etapach reagowania kryzysowego, Co jest najbardziej istotne w zakresie opanowania zaistniałej sytuacji kryzysowej, w tym zminimalizowania jej skutków i przywrócenia stanu normalnego: ratowanie ludzi, zwierząt, mienia czy natychmiastowa ewakuacja z zagrożonego terenu, a także izolacja rejonów w przypadku wystąpienia chorób zakaźnych, Jakie istnieją ograniczenia swobody działania organów administracji w zakresie prawnym, organizacyjnym i finansowym oraz w kompetencjach użycia sił i środków wspierających. Analiza sytuacji kryzysowej kończy się w momencie, kiedy następuje pełne zrozumienie zaistniałej sytuacji kryzysowej oraz zostały sprecyzowane wstępne wytyczne dla zespołu planującego, stanowiące podstawę do dalszej oceny sytuacji i opracowania wariantów działania w zaistniałej sytuacji kryzysowej. Informowanie operacyjne jest integralnym elementem drugiego etapu planowania. Przeprowadza się je w celu przedstawienia szefowi zespołu zarządzania kryzysowego wniosków będących efektem końcowym analizy sytuacji kryzysowej. W czasie informowania operacyjnego podsumowuje się problemy wynikłe z oceny położenia sytuacji kryzysowej, które posłużą nam do wydania członkom zespołu planującego wytycznych do dalszej pracy nad opracowaniem planu reagowania kryzysowego. Informacje dotyczą wniosków z ustalenia położenia i analizy zadania we wszystkich obszarach zainteresowania poszczególnych grup roboczych zespołu reagowania kryzysowego. W drugiej części informowania operacyjnego ustala się organizację pracy zespołu zarządzania kryzysowego na podstawie wytycznych wydanych przez szefa zespołu. Wytyczne szefa zespołu stanowią formalny dokument, który może spełniać funkcję dyrektywy wstępnej dla inicjowania procesu planistycznego. Wytyczne te powinny zawierać przede wszystkim: myśl przewodnią, główne zadania, na których powinna się skupiać dalsza praca zespołu, czas zakończenia oceny sytuacji i termin przeprowadzenia odprawy decyzyjnej, czas postawienia zadań podmiotom wykonawczym, ustalenie kryteriów do porównania wariantów działania. Istotnym elementem w planowaniu jest ocena czynników wpływających na wykonanie zadania i wybór wariantów działania. Głównym celem tego etapu jest zidentyfikowanie i szczegółowe rozpatrzenie czynników, które będą warunkować sposób realizacji zadań reagowania kryzysowego i ustalenie racjonalnych wariantów działania. Ma to również dać pogląd na kolejność oraz sposób wykonania zadania w czasie akcji kryzysowej. Wspomniana ocena powinna dotyczyć następujących zagadnień: zagrożeń, a w tym ich rozwoju, źródeł, charakteru, zasięgu przestrzennego, a także skutków mogących w istotny sposób dezorganizować życie i działalność ludzi, posiadanych sił i środków, możliwości użycia podległych jednostek oraz sił wydzielonych do dyspozycji przez organ nadrzędny, a także sąsiednich jednostek administracyjnych, elementów wspierających działania kryzysowe, takich jak środowisko, a w tym szczególnie warunki terenowe, atmosferyczne oraz infrastruktury ekonomicznej i społecznej (produkcyjnej i konsumpcyjnej), czasu realizacji zadań, stanu budżetu, zakresu pomocy międzynarodowej i krajowych organizacji pozarządowych, które mogą wpływać na wykonanie zadania w sytuacjach kryzysowych. Zakończenie oceny sytuacji kryzysowej, cechuje się odprawą koordynacyjną, której celem jest umożliwienie specjalistom zespołu zarządzania kryzysowego rozpoczęcia prac nad opracowaniem koncepcji wykorzystania sił i środków wsparcia oraz zabezpieczenia, odpowiednio do wariantów działań ustalonych przez grupę planowania cywilnego oraz grupę operacji i organizacji działań. Proponowane warianty działania powinny być uzgodnione z odpowiednimi kierownikami (szefami) służb, inspekcji, agencji i straży, kierującymi bezpośrednio siłami wykonawczymi podjętych decyzji. Po zakończeniu opracowania wariantów działania następuje ich ocena, która ma na celu ustalenie słabych i mocnych stron zaproponowanych wariantów w konfrontacji z realnymi i prognozowanymi skutkami zagrożeń. Kolejny krok w pracy zespołów zarządzania kryzysowego dotyczy wyłonienia wariantu, który będzie przedstawiony szefowi zespołu zarządzania kryzysowego do akceptacji i realizacji. Głównym organizatorem i decydentem w porównaniu wariantów jest wspomniany szef zespołu zarządzania kryzysowego, który określa skuteczną metodę weryfikacji wyspecyfikowanego wariantu działania. W przypadku kiedy zespół zarządzania kryzysowego nie jest w stanie wybrać jednego wariantu, o jego wyborze decyduje szef zespołu zarządzania kryzysowego, który ma rozeznanie w możliwościach sił i środków, jakimi może dysponować na wypadek zaistnienia sytuacji kryzysowej. Podjęcie decyzji stanowi ostatnią fazę w etapie planowania. Odbywa się to na tzw. odprawie decyzyjnej, której celem jest uszczegółowienie rozwoju sytuacji kryzysowej. Decyzja co do działania podejmowana jest w wyniku oceny sytuacji kryzysowej. Podjęta decyzja stanowi bazę wyjściową do planowania wszelkich przedsięwzięć związanych z przygotowaniem operacji reagowania kryzysowego. Stanowi ona swoisty plan przeprowadzenia operacji kryzysowej, określającej sposób, czas i miejsce wykonania zadań w operacji kryzysowej. W decyzji zawarty jest zawsze zamiar działania, który określa sposób realizacji poszczególnych przedsięwzięć w zaistniałej sytuacji kryzysowej i stanowi koncepcję osiągania celu, jasno i zwięźle określonego sposobu działania wybranego przez szefa zespołu zarządzania kryzysowego. Stanowi on główny element decyzji i jest podstawą planowania oraz organizowania działań w przedmiocie zarządzania kryzysowego. ZAMIAR DZIAŁANIA ZAZWYCZAJ OBEJMUJE: myśl przewodnią z podziałem na zasadnicze etapy prowadzenia działań w akcji (operacji) kryzysowe, sposób wykonania zadań z podziałem na fazy reagowania kryzysowego, w tym główne ześrodkowanie sił, które będą miały wpływ na powodzenie akcji (operacji) kryzysowej, podział sił oraz środków i ich zadania do wykonania, priorytety zadaniowe wykorzystania sił i środków wsparcia i zabezpieczenia działań, ocena możliwości wystąpienia strat w ludziach oraz w mieniu, organizację współdziałania oraz kierowania akcją (operacją) kryzysową - komu i w jakim czasie składać meldunki, gdzie znajduje się stanowisko kierowania zespołu zarządzania kryzysowego i jak została zorganizowana łączność z siłami uczestniczącymi w operacji reagowania kryzysowego. Po dokonaniu wyboru wariantu działania szef zespołu zarządzania kryzysowego ogłasza swoją myśl przewodnią, która jest odzwierciedleniem jego woli i dotyczy prowadzenia operacji kryzysowej w określony sposób. Następnie szef zespołu zarządzania kryzysowego przedstawia swój zamiar działania, który jest wstępną koncepcją osiągnięcia celu działania, jasno i zwięźle określającą wybrany przez niego sposób działania. Stanowi on element decyzji i jest podstawą do planowania oraz organizowania działań na wypadek zaistnienia sytuacji kryzysowej. Po ogłoszeniu myśli przewodniej wraz z zamiarem działania przez szefa zespołu zarządzania kryzysowego przedstawiany jest plan dalszej pracy zespołu planującego nad opracowaniem planu reagowania kryzysowego oraz innych dokumentów stanowiących jego obudowę (rozporządzeń, zarządzeń oraz decyzji administracyjnych). Kolejnym etapem jest przekazanie zadań wykonawcom - głównym celem tego etapu jest doprowadzenie wykonawców do zadań wynikających z przyjętego zamiaru działania. Zadania powinny być stawiane osobiście przez szefa zespołu zarządzania kryzysowego podległym grupom roboczym, służbom, strażom, inspekcjom i agencjom. Może to się odbywać na odprawie decyzyjnej, ażeby skrócić czas przekazywania, lub podczas zorganizowanej, specjalnej odprawy, której celem jest przekazanie do realizacji zadań oraz koordynacja działań pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w operacji kryzysowej. Postawione ustnie lub za pomocą technicznych środków łączności zadania muszą być potwierdzone na piśmie i odnotowane w ewidencji. Kontrola, czyli sprawdzenie efektów planowania i wdrożenie planu w życie, jest ważnym etapem końcowym czynności planistycznych. Sprawdzenie planu reagowania kryzysowego dokonywane jest po to, aby określić, czy występujące w nim wymagania i wyzwania są aktualne. Może ono być realizowane dwutorowo przez systematyczną lub okresową kontrolę. W czasie realizacji zadań w operacji kryzysowej sprawdzenie takie musi być prowadzone na bieżąco, aby można było szybko uwzględniać ważne, nowo zaistniałe okoliczności lub zagrożenia bądź dokonywać uaktualnienia istniejącego planu. Aktualizacja planu reagowania kryzysowego jest realizowana stosownie do zmian zachodzących w rozwoju sytuacji kryzysowej. Rezultaty kontroli stanowią podstawę do uaktualnienia posiadanych danych o sytuacji i realizacji zadań reagowania kryzysowego. Wspomniana kontrola prowadzona jest w czasie monitorowania sytuacji kryzysowej, szkolenia członków zespołu zarządzania kryzysowego oraz w czasie jego uruchomienia w zaistniałej sytuacji, np. klęski żywiołowej. Wnioski pozyskane z przeprowadzonej kontroli i obserwacji działania sił, straży, inspekcji i agencji pozwalają podejmować działania mające na celu korygowanie rozbieżności pomiędzy stanem rzeczywistym i stanem zaplanowanym. Na bieżąco powinno się również oceniać i uaktualniać już istniejący plan reagowania kryzysowego lub też powtórzyć proces planowania. Zmiany w zaistniałej sytuacji kryzysowej wymuszać będą podjęcie decyzji co do tego, czy istniejący plan reagowania kryzysowego powinien być jedynie uaktualniony, czy też niezbędne będzie jego ponowne opracowanie. Należy pamiętać, że opracowane plany dezaktualizują się ze względu na dynamicznie zachodzące zmiany w otoczeniu. Dlatego dane, na których opierał się plan, ulegają dezaktualizacji. Należy zatem kontrolować, czy zmiany te nie są na tyle duże, że spowodują całkowitą dezaktualizację planu reagowania kryzysowego. PLANOWANIE DZIAŁAŃ W ZESPOŁACH ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO Forma i treść planu zarządzania kryzysowego Po ogłoszeniu zamiaru i wydaniu wytycznych przez szefa zespołu zarządzania kryzysowego grupa planowania przystępuje do opracowania planu reagowania kryzysowego. Plan zarządzania kryzysowego powinien ujmować trzy zasadnicze grupy informacji: informacje otrzymane z wyższego organu zarządzania kryzysowego, informacje wynikające z rozwoju sytuacji kryzysowej w otaczającej rzeczywistości, informacje decyzyjne wynikające z zamiaru szefa zarządzania kryzysowego i odpowiadające na pytania kto?, co?, gdzie?, kiedy?, w jakim celu? Plan zarządzania kryzysowego powinien charakteryzować się następującymi cechami: użytecznością, polegającą na jego zunifikowanej strukturze, prostocie posługiwania się wchodzącymi w jego skład dokumentami i zwięzłością informacji adekwatnych do możliwości sytuacji kryzysowej w gminie, powiecie czy województwie, racjonalnością, oznaczającą zgromadzenie wiarygodnych informacji pochodzących od sprawdzonych instytucji monitorujących zagrożenia, elastycznością, oznaczającą, że plan powinien uwzględniać możliwości koniecznych zmian w czasie realizacji planu reagowania kryzysowego, kiedy nie sprawdzają się określone prognozy rozwoju sytuacji kryzysowych oraz zmieniają się zasoby sił i środków, kompleksowością, która powinna objąć rozwój wszystkich możliwych zagrożeń w konfrontacji z posiadanymi siłami i środkami do ich zmniejszenia lub neutralizacji, spójnością, określającą, że plany reagowania kryzysowego powinny być spójne z planami operacyjnymi funkcjonowania organów administracji publicznej w aspekcie zagrożeń militarnych. Plan zarządzania kryzysowego powinien określać struktury i założenia organizacyjne instytucji i zespołów odpowiedzialnych za funkcjonowanie organów administracji publicznej oraz realizację zadań mających na celu złagodzenie prognozowanych skutków zdarzenia, przywracanie i odtwarzanie warunków do przetrwania poszkodowanej ludności. Powinien on zawierać formułowane zadania dla osób kierującymi działaniami i likwidacją skutków zdarzeń powodujących sytuacje kryzysowe. Zapewnia on skoordynowane i sprawne reagowanie na zachodzące zdarzenia kryzysowe dzięki przeprowadzonym analizom i ocenom mogących wystąpić zagrożeń na administrowanym terenie. Zgodnie z Ustawą z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. nr 89 poz. 589) plan reagowania kryzysowego składa się z trzech zasadniczych części: planu głównego, procedur reagowania kryzysowego oraz załączników funkcjonalnych. Plan główny zarządzania kryzysowego obejmuje: charakterystykę zagrożeń oraz ocenę ryzyka ich wystąpienia, w tym mapy ryzyka i zagrożenia. Charakterystyka zagrożeń powinna być sformułowana na podstawie oceny zagrożeń, które mogą wystąpić na administrowanym terenie, z uwzględnieniem wrażliwości infrastruktury i społeczności lokalnych. Powyższa charakterystyka powinna obejmować możliwe klęski żywiołowe i awarie techniczne, opracowane na mapach oraz w formie opisowej, udokumentowane tabelami, wykresami i schematami obrazującymi prognozowane zasięgi stref zniszczeń czy też skażeń i zakażeń, charakterystykę sił i środków, w tym stan rezerw państwowych oraz ocenę możliwości ich wykorzystania. Charakterystyka sił i środków powinna być ujęta w zestawieniu tabelarycznym: siły Państwowej Straży Pożarnej, Ochotniczej Straży Pożarnej, jednostki organizacyjne obrony cywilnej, jednostki policji, straży gminnych i miejskich, jednostki organizacyjne służby zdrowia, inspekcji sanitarnych, drogowych, agencji bezpieczeństwa oraz sił wspierających - wojskowych czy też Straży Granicznej i Celnej, Plan obejmuje też przygotowanie do wykorzystania państwowych rezerw gospodarczych, zgromadzonych w oddziałach terenowych Państwowej Agencji Rezerw Materiałowych, głównie dotyczących środków żywnościowych, wody pitnej, leków oraz materiałów opatrunkowych i paliw, analizę funkcjonowania administracji publicznej, jej skuteczności i możliwości wykorzystania w sytuacjach kryzysowych. Należy dokładnie prześledzić i opisać skład oraz możliwości terenowych organów administracji rządowej i samorządowej, a także administracji zespolonej i niezespolonej. Można tego dokonać w tzw. siatce bezpieczeństwa, gdzie ujęte są organy wiodące, koordynujące i pomocnicze. Siatka bezpieczeństwa spina przewidziane do działania w sytuacjach kryzysowych organy, wskazuje także ich miejsce i rolę w systemie reagowania kryzysowego, przewidywane warianty działań w sytuacjach kryzysowych - powinien obejmować przynajmniej dwa opracowane i udokumentowane warianty działania na wypadek każdej sytuacji kryzysowej, tryb aktualizacji planu zarządzania kryzysowego oraz poszczególnych załączników funkcjonalnych. Zgodnie z zapisami ustawy o zarządzaniu kryzysowym plan zarządzania kryzysowego powinien być aktualizowany nie rzadziej niż co dwa lata. PROCEDURY REAGOWANIA KRYZYSOWEGO – STANY NADZWYCZAJNE, WOJNA, OBEJMUJĄ: zadania w zakresie monitorowania zagrożeń, bilans i tryb uruchomienia sił i środków niezbędnych do usuwania skutków zagrożeń, uruchomienie działań przewidzianych w planie zarządzania kryzysowego oraz zasady współdziałania, a także sposoby ograniczania rozmiarów strat i usuwania skutków zagrożeń. Załączniki funkcjonalne planu głównego: standardowe procedury operacyjne, opisujące sposoby działania podmiotów realizujących zadania z zakresu zarządzania kryzysowego, organizacja łączności między podmiotami uczestniczącymi w reagowaniu kryzysowym, organizacja systemu monitorowania zagrożeń, ostrzegania i alarmowania, zasady informowania ludności o zagrożeniach i sposobach postępowań- na wypadek zagrożeń, organizacja ewakuacji ludności i mienia z obszarów zagrożonych, organizacja opieki społecznej i medycznej z uwzględnieniem planów zabezpieczenia ratownictwa medycznego, organizacja ochrony przed zagrożeniami radiacyjnymi, biologicznym: i chemicznymi - ten załącznik ujmuje się tylko w planach na szczeblu krajowym i wojewódzkim, wykaz zawartych umów i porozumień związanych z realizacją zadań określonych w planie reagowania kryzysowego, zasady oraz tryb oceniania i dokumentowania szkód po zaistniałej sytuacji kryzysowej. Karta zdarzeń Karta zdarzeń powinna zawierać chronologiczny opis zdarzeń i wdrożonych działań oraz decyzji podejmowanych w celu likwidacji zagrożeń. Należy w niej wykazać pomoc udzieloną poszkodowanej ludności oraz możliwości ograniczenia powstawania dalszych strat. Powyższa karta jako dokument opisujący zaistniałe zdarzenia stanowi sformalizowaną tabelę, w której opisany jest rodzaj zasadniczego zdarzenia, np. pożaru, a w jego ramach rozpisane są zdarzenia szczegółowe, np. izolacja rejonu pożaru, zarządzenie ewakuacji ludności z rejonu pożaru, wstrzymanie ruchu drogowego itp. Do każdego z tych cząstkowych zdarzeń należy rozpisać informacje (zadania): kto kierował daną akcją (operacją), jakie zostały użyte siły i środki, jakie zostały podjęte decyzje odnośnie do działania, liczba poszkodowanych osób, np. poparzonych (w jakim stopniu, ile osób), jakiej pomocy udzielono poszkodowanym, w jaki sposób zostało zabezpieczone mienie osób poszkodowanych. Karta zdarzeń jest dokumentem działania zespołu zarządzania kryzysowego w wypadku uruchomienia grup roboczych o charakterze czasowym. Raport (plan) odbudowy Raport odbudowy stanowi dokument analityczno-prognostyczny dotyczący zaistniałego zdarzenia oraz zawiera propozycje działań mających na celu odbudowę uszkodzonej (zniszczonej) infrastruktury w rejonie wystąpienia kryzysu. Szczegółowe treści raportu odbudowy powinny zawierać: opis i analizę zaistniałego zdarzenia, propozycję odbudowy infrastruktury, szczegółowy wykaz zniszczeń i strat w infrastrukturze, środowisku naturalnym oraz w potencjale ratowniczym, projekt harmonogramu likwidacji strat i postępu w odbudowie zniszczonej (uszkodzonej) infrastruktury czy w środowisku naturalnym, wstępny bilans potrzeb finansowych na odbudowę uszkodzonej (zniszczonej) infrastruktury i środowiska naturalnego oraz potencjału ratowniczego. W raporcie (planie) odbudowy dotyczącym szczegółowego opisu strat w infrastrukturze i potrzebach potencjału ratowniczego ujmowane powinny być dane zawarte w meldunkach grup roboczych zespołów zarządzania kryzysowego oraz pozostałych sił uczestniczących w likwidacji skutków kryzysu. Z kolei w projekcie harmonogramu usuwania szkód i odbudowy należy uwzględnić odbudowę infrastruktury transportowej, w tym odbudowę i utrzymanie szlaków komunikacyjnych, dróg kołowych, mostów oraz wiaduktów, naprawę infrastruktury sieci energetycznych, odbudowę infrastruktury telekomunikacyjnej, odtwarzanie systemów dostarczających wodę pitną i przemysłową. Na koniec tego działania powinno się dążyć do odtworzenia zapasów i środków w potencjale ratowniczym zaangażowanym do likwidacji skutków kryzysu. W ostatniej części raportu odbudowy zachodzi konieczność opracowania szacunkowego bilansu potrzeb finansowych w celu przywrócenia gotowości do funkcjonowania infrastruktury krytycznej oraz potencjału ratowniczego. Wizualną część planu reagowania kryzysowego stanowi mapa o odpowiedniej skali dla danego zespołu zarządzania kryzysowego. Powinny się w niej znajdować najważniejsze informacje dające się przedstawić w sposób graficzno-opisowy. Na mapie mogą znaleźć się następujące informacje: granice administracyjne określonego szczebla administracji publicznej (gminy, powiatu czy województwa) oraz granice administracyjne jednostek o jeden szczebel niżej, stanowiska kierowania organów administracji publicznej oraz jednostek ratowniczoporządkowych, miejsca rozmieszczenia szpitali, pogotowia ratunkowego, lokalnych stacji PR i TV, lotniska, bazy itp., możliwe zagrożenia (pożary, skażenia i zakażenia, powodzie, akty terrorystyczne, zakłócenia ładu i porządku publicznego), obiekty infrastruktury krytycznej (energetyczne, telekomunikacyjne, bankowe, ujęć wody, rurociągi paliwowe), urządzenia logistyczne (magazyny, warsztaty, hurtownie, stacje paliw, piekarnie, rzeźnie), obiekty zabytkowe i pomniki przyrody niemogące stanowić przedmiotów świadczeń rzeczowych w myśl ustawy o świadczeniach na rzecz obronności, możliwe rejony i drogi do ewakuacji ludności oraz mienia, dysponowane i wspierające siły ratownictwa, porządku publicznego i techniczne, zestawienia możliwych do użycia sił i środków w akcji ratowniczej w formie tabeli. Raport odbudowy stanowi podstawę do planowania zadań dotyczących odbudowy, zawierania umów z przedsiębiorcami oraz decyzji administracyjnych. Wykład 8 Planowanie kryzysowe Etapy w planowaniu kryzysowym: ocena sytuacji kryzysowej, podjęcie działań planistycznych, sprecyzowanie zamiaru, opracowanie planu reagowania kryzysowego oraz dokumentów dyrektywnych w postaci rozporządzeń, zarządzeń i decyzji administracyjnych dla podległych podmiotów wykonawczych. Fazy w etapach planowania: ustalenie sytuacji, inaczej nazywanej sytuacją położenia w czasie zwyczajnym (czasie pokoju), planowanie (czynności praktyczne wynikające z ocen położenia), określanie i stawianie zadań wykonawcom, kontrola realizacji zadań. Na ocenę sytuacji kryzysowej składają się: analiza zaistniałej sytuacji kryzysowej, informowanie operacyjne, ocena czynników wpływających na wykonanie zadań i opracowanie wariantów działania, przeprowadzenie odprawy koordynacyjnej, rozważenie proponowanych wariantów działania, porównanie ich do skali zagrożeń. W czasie analizy sytuacji kryzysowej uwzględnia się następujące problemy: ocenę zaistniałej, sytuacji. kryzysowej, w świetle aktualnego stanu przygotowania sił i środków danego organu administracji publicznej do reagowania na zaistniałą sytuację; ograniczenia wynikające z zakazów, nakazów i warunków, które uważane są za istotne i bez których nie można byłoby pomyślnie przeprowadzić akcji (operacji) kryzysowych; czynniki otoczenia, w jakich prowadzona będzie akcja (operacja) kryzysowa (noc, dzień, pora roku, warunki atmosferyczne); stan zasobów ludzkich i materiałowo-technicznych do prowadzenia akcji (operacji) kryzysowej; ocena infrastruktury, w oparciu o którą będzie prowadzona akcja (operacja) kryzysowa, zapewniająca utrzymanie ruchu i swobody działania, zabudowa terenu, ujęcia wody oraz inne urządzenia infrastruktury krytycznej na terenie objętym kryzysem; formy i zakres współdziałania sił, organów kierowania zabezpieczających akcję (operację) kryzysową. Wnioski z analizy sytuacji kryzysowej dotyczą następujących obszarów/problemów: Jaka jest rola danego organu administracji publicznej w zapobieganiu i likwidacji skutków sytuacji kryzysowej, Jakimi siłami, gdzie i kiedy przystąpić do akcji (operacji) w pierwszej kolejności i w dalszych etapach reagowania kryzysowego, Co jest najbardziej istotne w zakresie opanowania zaistniałej sytuacji kryzysowej, w tym zminimalizowania jej skutków i przywrócenia stanu normalnego: ratowanie ludzi, zwierząt, mienia czy natychmiastowa ewakuacja z zagrożonego terenu, a także izolacja rejonów w przypadku wystąpienia chorób zakaźnych, Jakie istnieją ograniczenia swobody działania organów administracji w zakresie prawnym, organizacyjnym i finansowym oraz w kompetencjach użycia sił i środków wspierających. Wytyczne szefa ZK powinny zawierać: zagrożenia, a w tym ich rozwój, źródła, charakter, zasięg przestrzenny, a także skutki mogące w istotny sposób dezorganizować życie i działalność ludzi, posiadane siły i środki, możliwości użycia podległych jednostek oraz sił wydzielonych do dyspozycji przez organ nadrzędny, a także sąsiednich jednostek administracyjnych, elementy wspierające działania kryzysowe, takie jak środowisko, a w tym szczególnie warunki terenowe, atmosferyczne oraz infrastruktury ekonomicznej i społecznej (produkcyjnej i konsumpcyjnej), czas realizacji zadań, stan budżetu, zakres pomocy międzynarodowej i krajowych organizacji pozarządowych, które mogą wpływać na wykonanie zadania w sytuacjach kryzysowych. Zamiar działania zazwyczaj obejmuje: myśl przewodnią z podziałem na zasadnicze etapy prowadzenia działań w akcji (operacji) kryzysowej, sposób wykonania zadań z podziałem na fazy reagowania kryzysowego, w tym główne ześrodkowanie sił, które będą miały wpływ na powodzenie akcji (operacji) kryzysowej, podział sił oraz środków i ich zadania do wykonania, priorytety zadaniowe wykorzystania sił i środków wsparcia i zabezpieczenia działań; ocena możliwości wystąpienia strat w ludziach oraz w mieniu, organizację współdziałania oraz kierowania akcją (operacją) kryzysową - komu i w jakim czasie składać meldunki, gdzie znajduje się stanowisko kierowania zespołu zarządzania kryzysowego i jak została zorganizowana łączność z siłami uczestniczącymi w operacji reagowania kryzysowego. Plan zarządzania kryzysowego powinien ujmować trzy zasadnicze grupy informacji: informacje otrzymane z wyższego organu zarządzania kryzysowego, informacje wynikające z rozwoju sytuacji kryzysowej w otaczającej rzeczywistości, informacje decyzyjne wynikające z zamiaru szefa zarządzania kryzysowego i odpowiadające na pytania kto?, co?, gdzie?, kiedy?, w jakim celu? Plan zarządzania kryzysowego powinien charakteryzować się następującymi cechami: użytecznością racjonalnością elastycznością kompleksowością spójnością Zgodnie z ustawą z dnia 26 kwietnia 2007r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. 89 poz. 589) plan reagowania kryzysowego składa się z trzech zasadniczych części: planu głównego, procedur reagowania kryzysowego, załączników funkcjonalnych
