Praca magisterska z prawa
advertisement
SPIS TREŚCI WSTĘP ........................................................................................................... ROZDZIAŁ I Systematyka przestępstw przeciwko mieniu ................................................... 2 1. Mienie jako przedmiot przestępstwa ............................................................. 2 2. Przestępstwa przeciwko mieniu we wcześniejszych uregulowaniach prawnych ........................................................................................................ 3. Przestępstwa przeciwko mieniu w ujęciu kodeksu karnego 1997 r. ............ 5 8 ROZDZIAŁ II Przestępstwo rozboju – ustawowe znamiona .................................................. 15 1. Przedmiot ochrony.......................................................................................... 16 2. Znamiona strony przedmiotowej.................................................................... 17 3. Podmiot........................................................................................................... 21 A/ Wiek sprawcy............................................................................................ 21 B/ Poczytalność.............................................................................................. 22 4. Znamiona strony podmiotowej....................................................................... 23 ROZDZIAŁ III Typ kwalifikowany rozboju............................................................................... 24 ROZDZIAŁ IV Zbliżone do rozboju typy przestępstw przeciwko mieniu............................... 28 1. Kradzież rozbójnicza...................................................................................... 28 2. Wymuszenie rozbójnicze................................................................................ 32 3. Wypadek mniejszej wagi................................................................................ 35 ROZDZIAŁ V Zagrożenie karą i środkami karnymi............................................................... 37 1. Ogólna charakterystyka wymiaru kary .......................................................... 37 A/ Kara........................................................................................................... 37 B/ Środki karne............................................................................................... 41 2. Wymiar kary za przestępstwa rozbójnicze..................................................... 42 ZAKOŃCZENIE ........................................................................................... BIBLIOGRAFIA ........................................................................................... 45 Polecamy serwis darmowe prace mgr z prawa - strona z darmowym i fragmentami prac dyplomowych - prace magisterskie, licencjackie, semestralne, zaliczeniowe. ROZDZIAŁ I SYSTEMATYKA PRZESTĘPSTW PRZECIWKO MIENIU 1. Mienie jako przedmiot przestępstwa Według Bolesława Michalskiego przedmiotem przestępstw z rozdziału zatytułowanego „Przestępstwa przeciwko mieniu” polskiego kodeksu karnego z 1997 roku jest mienie, chociaż w niektórych poszczególnych przepisach tego rozdziału ich przedmiotem jest także osoba właściciela (posiadacza) tego mienia. Pojęcie mienia jako ogólnego (podstawowego) przedmiotu ochrony przestępstw przeciwko mieniu nawiązuje do cywilistycznego rozumienia tego terminu. Według art. 44 kodeksu cywilnego „mieniem jest własność i inne prawa majątkowe”. Należy więc uznać, że mieniem jest wszystko to, co może być przedmiotem własności lub innych praw majątkowych. Jest nim każda rzecz lub nieruchomość posiadająca jakąkolwiek wartość materialną, którą można wyrazić w pieniądzu i posiadającą wartość użytkową, przez co może stać się przedmiotem obrotu gospodarczego. W prawie karnym pojęcie mienia może wystąpić w znaczeniu węższym i szerszym. W znaczeniu węższym odnosi się ono do rzeczy będących przedmiotem własności lub faktycznego posiadania. W tym właśnie znaczeniu występuje to pojęcie jako przedmiot (ochrony, zamachu) w przestępstwach kradzieży, przywłaszczenia, rozboju i kradzieży rozbójniczej, zniszczenia rzeczy i paserstwa (art. 270-281, 284, 288 i 292)1. W szeroki zakres nazwy mienie włącza się ponadto wszelkie prawa majątkowe, rzeczowe, obligacyjne, w tym usługi, świadczenia, zyski lub pożyczki stanowiące majątek2. W tym znaczeniu pojęcie mienia występuje także jako przedmiot przestępstwa oszustwa (art. 286) i wymuszenia rozbójniczego (art. 282). Zawarte w art. 44 k.c. ujęcie mienia nawiązuje do tzw. konstytucyjnego pojęcia własności, a więc wszelkiego rodzaju praw o charakterze majątkowym. W tym też 1 2 A. Marek: Prawo karne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2001, s. 546. W. Gutenkunst: Przestępstwa przeciwko własności, w: W. Gutenkunst, O. Chybiński, W. Świda: Prawo karne, Część szczególna, Wrocław1971, s. 252. 2 sensie, abstrahując od spornego zagadnienia związanego z ustaleniem zakresu pojęcia „własność konstytucyjna”, można stwierdzić, że przepisy rozdziału XXXV chronią wszelkie prawa o charakterze majątkowym, stanowiąc karnistyczne rozwinięcie wyrażonej w art. 21 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasady ochrony własności3. Mieniem są także środki płatnicze (pieniądze) i inne dokumenty opiewające na określone kwoty pieniężne (weksle, czeki) albo zawierające obowiązek wypłaty kapitału, odsetek lub udziału w zyskach, jak również dokumenty uprawniające do innego mienia lub określonego płatnego świadczenia (np. kwity bagażowe, bilety na przejazd środkiem lokomocji itp.4 Nie stanowią natomiast mienia dokumenty nie mające wartości majątkowej, np. dyplom czy legitymacja służbowa. Tzw. dobra wolne, a więc np. powietrze, wody otwarte znajdujące się w zbiornikach naturalnych posiadają wartość majątkową. Nie da się jej jednak wyrazić w kwocie pieniężnej. Dlatego stanowią przedmiot przestępstwa jako mienie tylko wówczas, gdy na skutek przetworzenia znajdą się w obrocie jako towary posiadające określoną w pieniądzu wartość. Również wszelkie dokumenty stają się mieniem w rozumieniu przepisów karnych dopiero wtedy, gdy ucieleśniają same w sobie wartości pieniężne, bądź stwierdzają uprawnienia do roszczeń natury majątkowej5. Cecha prawna mienia jako przedmiotu przestępstwa wyraża się w tym, iż jest ono czyjąś własnością. Cechy tej nie posiadają ani wspomniane już tzw. dobra wolne, ani też tzw. rzeczy niczyje. Do tych ostatnich należą dobra jeszcze niezawłaszczone lub takie, których własności zrzekł się podmiot.6 W przepisach części ogólnej i szczególnej kodeksu karnego z 1969 r., ze wszystkich cech wymaganych dla mienia jako przedmiotu przestępstwa uwzględniona została tylko cecha prawna. I głównie w oparciu o tę cechę dokonany został podział przestępstw na te, których przedmiotem jest wyłącznie mienie społeczne, i te, w których przedmiotem jest mienie cudze. Według art. 120 § 6 ustawy karnej z 1969 roku nazwa „społeczne” obejmuje mienie będące własnością trzech podmiotów: państwa (ogólnonarodowe), spółdzielni oraz innych organizacji społecznych ludu 3 M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, w: G. Bogdan, K. Buchała, Z. Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J. Majewskia, M. Rodzynkiewicz, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll: Kodeks karny, Część szczególna, Komentarz do art. 278363 Kodeksu karnego, Zakamycze 1999, s. 10. 4 A. Marek: Prawo karne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2001, s. 546. 5 L. Lernell: Własność społeczna, s. 239. 6 I. Andrejew: System prawa karnego, O przestępstwach w szczególności, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk 1985, s. 364. 3 pracującego. W przepisie tym ustawodawca ustala jedynie, iż ilekroć przepis karny posługuje się nazwą „mienie społeczne”, odnosi ją do wszystkich wymienionych w § 6 kategorii własności, a posłużenie się wspólną nazwą dla wszystkich wymienionych trzech kategorii mienia społecznego oznacza tylko ich równorzędność pod względem ochrony prawnokarnej. Uzasadnione jest to między innymi jednakowym stopniem zagrożenia każdej z nich zamachami przestępnymi. Potraktowanie w sposób zbiorczy społecznego charakteru mienia daje podstawę określonego sposobu rozwiązywania kwestii wyłaniających się na tle tzw. bezprawnych czy nielegalnych przesunięć mienia między jednostkami gospodarki uspołecznionej. Odmienny pod względem cechy prawnej rodzaj mienia stanowi mienie cudze. Znaczenie tej nazwy w kontekście przepisów karnych wyjaśnione zostało w § 7 art. 120 k.k. przez podanie dwóch wydzielonych ze względu na przeznaczenie kategorii mienia tj. mienia indywidualnego i osobistego. Odpowiednio do treści nadawanych tym nazwom w terminologii prawa cywilnego, mieniem indywidualnym jest wszelkie mienie osób fizycznych, które nie służy im do osobistego użytku (w szczególności wszelkie środki produkcji), oraz mienie osób prawnych nie będących organizacją społeczną ludu pracującego. Mieniem osobistym jest zatem wszelkie mienie pozostałe, w szczególności służące do osobistego użytku (art. 44 k.c.)7 Przepisy rozdziału XXXV kodeksu karnego z 1997 roku chronią również posiadanie, stanowiące jedynie faktyczne władztwo nad rzeczą, przez które rozumie się samą możność władania rzeczą. Posiadanie może występować w postaci samoistnej (obejmującej faktyczne wykonywanie tych uprawnień, które składają się na treść prawa własności) lub zależnej (obejmującej wykonywanie uprawnień składających się na inne prawo dające władztwo nad cudzą rzeczą, np. prawo użytkowania, zastawu, najmu lub inne prawa, z którymi łączy się określenie władztwo).8 Polecamy serwis darmowe prace mgr z prawa - strona z darmowym i fragmentami prac dyplomowych - prace magisterskie, licencjackie, semestralne, zaliczeniowe. 7 8 Tamże, s. 374. M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, s. 10. 4 2. Przestępstwa przeciwko mieniu we wcześniejszych uregulowaniach prawnych Przestępstwa przeciwko mieniu, zwane czasem również przestępstwami przeciwko własności lub przestępstwami przeciwko dobrom majątkowym, stanowią rodzaj przestępstw stosunkowo najczęściej popełnianych. Przyglądając się strukturze trzech polskich dwudziestowiecznych kodeksów karnych można zauważyć, że każdy z nich miał i ma w części szczególnej wyodrębniony rozdział grupujący przestępstwa przeciwko mieniu. W kodeksie karnym z 1932 roku omawiane przestępstwa nazywano przestępstwami przeciwko mieniu i zawarto je w rozdziale XXXIX, a mianowicie: kradzież (art. 257), kradzież rozbójnicza (art. 258), rozbój (art. 259), korsarstwo (art. 260), wymuszenie rozbójnicze (art. 261), przywłaszczenie mienia (art. 262), uszkodzenie mienia (art. 263), oszustwo (art. 264), szalbierstwo (art. 265), wyzyskanie niezdolności pojmowania (art. 266), dochodzenie pokrytej należności (art. 267), wyzyskanie przymusowego położenia (art. 268), nadużycie zaufania (art. 269), naruszenie prawa polowania lub rybołówstwa (art. 270), opór przeciw ochronie praw rzeczowych (art. 271), naruszenie władztwa rzeczy wartości niematerialnej (art. 272). Cechą charakterystyczną kodeksu karnego z 1932 roku była zwięzłość i przejrzystość, co dało się zauważyć również w zakresie konstrukcji przestępstw przeciwko mieniu. Wychodząc z założenia, iż klasyfikacja kodeksowa powinna służyć praktycznemu stosowaniu ustawy, a zadaniem ustawodawcy nie jest systematyka teoretyczna, w rozdziale XXXIX zgrupowano niemal wszystkie przestępstwa przeciwko mieniu i prawom majątkowym, a więc zarówno te, których przedmiotem była res in corpore, jak i te, których przedmiotem były prawa i korzyści majątkowe.9 Omawiany rozdział chronił, jak wspomniano, nie tylko własność, ale i inne formy władztwa nad rzeczą, a także nie tylko władztwo nad rzeczami, ale również nad mieniem nie będącym rzeczą (prawa rzeczowe i obligacyjne, energia elektryczna). Przyjmując za kryterium przedmiot, na który bezpośrednio skierowane było działanie sprawcy, zawarte w rozdziale XXXIX k.k. z 1932 r. przestępstwa przeciwko mieniu, podzielić można było na dwie kategorie: albo było to mienie i wówczas 9 I. Andrejew: System prawa karnego, O przestępstwach w szczególności, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk 1985, s. 360. 5 mieliśmy do czynienia z kradzieżą, przywłaszczeniem lub uszkodzeniem, albo też działanie przestępcze skierowane było bezpośrednio na wolę osoby władającej mieniem, a dopiero w dalszej kolejności na mienie, a wówczas był to rabunek, wymuszenie rozbójnicze lub oszustwo. Żaden przepis nie kwalifikował przestępstwa przeciwko mieniu w zależności od wysokości szkody. Żaden też przepis nie czynił różnicy między mieniem z uwagi na rodzaj własności; zarówno własność osobista, jak też prywatna własność burżuazyjna i obszarnicza, własność państwowa, czy też własność wspólna spółdzielni, zrzeszeń itp., podlegały jednakowej ochronie.10 Konstrukcja rozboju, czyli rabunku opierała się na ustalonych wcześniej w doktrynie i ustawodawstwach regułach. Przemoc lub groźbę gwałtu uzupełniano w kodeksie wzmianką o pozbawieniu człowieka możności przeciwdziałania zaborowi, za pomocą takich środków, które krępują człowieka, nie będąc jednak bezpośrednim aktem przemocy fizycznej lub psychicznej. Rabunek, kradzież rozbójnicza, czynności przygotowawcze do rozbójnictwa morskiego oraz wymuszenie rozbójnicze stanowiły zbrodnie, przy czym najcięższa z nich – rabunek – zagrożona była karą więzienia bez określenia jej górnej granicy, tj. do lat 15; pozostałe zbrodnie przeciwko mieniu miały górne zagrożenie karą więzienia do lat 10. Inne przestępstwa stanowiły występki.11 Z chwilą uchwalenia dekretów z 4 marca 1953 roku o wzmożeniu ochrony własności społecznej (Dz. U. Nr 17, poz. 68) oraz o ochronie własności społecznej przed drobnymi kradzieżami (Dz. U. Nr 17, poz. 69) odpowiedzialność za przestępstwa przeciwko mieniu uległa w PRL znacznym modyfikacjom. Wyodrębniły one własność społeczną jako przedmiot ochrony karnej, a także wprowadziły zbiorcze pojęcie przestępstwa zagarnięcia mienia społecznego. Przepisy karne o ochronie własności społecznej, a w szczególności z dnia 21.01.1958 r. o wzmożeniu ochrony mienia społecznego przed szkodami wynikającymi z przestępstwa oraz ustawa z 18.06.1959 r. o odpowiedzialności karnej za przestępstwa przeciwko własności społecznej, która zastąpiła dekrety z 1953 roku, wraz z opracowanym na ich tle orzecznictwem, stały się podstawą uregulowania odpowiedzialności za przestępstwa przeciwko mieniu w wówczas nowym kodeksie karnym z 1969 roku. 10 11 Tamże, s. 360. Tamże, s. 362. 6 Zamieszczono je w rozdziale XXIX i obejmowały one następujące typy przestępstw: zagarnięcie mienia społecznego (art. 199), kwalifikowane zagarnięcie mienia ze względu na podmiot czynu zabronionego (art. 200), kwalifikowane zagarnięcie mienia ze względu na wartość mienia (art. 201), kwalifikowane przestępstwo zagarnięcia mienia ze względu na sposób popełnienia (art. 202), kradzież (art. 203), przywłaszczenie mienia (art. 204), oszustwo (art. 205), nadużycie zaufania (art. 206), lichwa (wyzysk) (art. 207), kradzież szczególnie zuchwała lub z włamaniem (art. 208), kradzież rozbójnicza (art. 209), rozbój (art. 210), wymuszenie rozbójnicze (art. 211), uszkodzenie mienia (art. 212), wyrąb drzewa w lesie w celu przywłaszczenia (art. 213), zabór pojazdu mechanicznego w celu krótkotrwałego użycia (art. 214), paserstwo umyślne (art. 215), paserstwo nieumyślne (art. 216). Połączenie przestępstw przeciwko mieniu we wspólnym rozdziale twórcy kodeksu karnego z 1969 roku uzasadniają w następujący sposób: „Kodeks karny stoi na gruncie konstytucyjnej zasady szerokiej ochrony własności społecznej, mając jednak również i to na uwadze, że w naszych warunkach mienie osobiste i indywidualne jest z reguły mieniem ludzi pracy, wymaga więc także odpowiedniej ochrony. Ta okoliczność uzasadnia umieszczenie wszelkich przestępstw przeciwko mieniu w jednym rozdziale i zbliżenie zagrożeń karnych. Kodeks wziął również pod uwagę fakt, że w istniejącym obecnie odrębnym uregulowaniu przestępstw przeciwko własności społecznej występują te same formy, co prowadzi do zbędnego paralelizmu dyspozycji karnych”.12 Kodeks karny z 1969 r. opierał się w chwili wejścia w życie na zasadzie rozróżnienia rodzajów mienia w zależności od podmiotu, któremu przysługiwało do tego mienia prawo własności, oraz stanowiącym konsekwencje tego rozróżnienia odmiennym określeniem zasad prawnokarnej ochrony mienia społecznego oraz mienia prywatnego.13 Każdy z obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej kodeksów karnych zawierał typy przestępstw integralnie związanych z wyznawaną przez ustawodawcę filozofią, obowiązującym systemem politycznym, a także aktualnym stanem rozwoju gospodarczego i technologicznego. 12 13 Uzasadnienie projektu kodeksu karnego z 1969 r., Warszawa 1968, s. 146. P. Kardas, J. Satko: Przestępstwa przeciwko mieniu, Przegląd problematyki, Orzecznictwo (SN 1918-2000), Piśmiennictwo, Zakamycze 2002, s. 31. 7 3. Przestępstwa przeciwko mieniu w ujęciu kodeksu karnego z 1997 roku Ustawa karna z 6 czerwca 1997 roku (Dz. U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) weszła w życie 1 stycznia 1998 roku i zastąpiła wielokrotnie nowelizowany kodeks karny z 1969 r. Obowiązujący kodeks karny, w opisie typów przestępstw przeciwko mieniu w strukturze rozdziału, nawiązuje jednak raczej do rozwiązań zawartych w kodeksie karnym z 1932 roku. Posługuje się też terminologią cywilistyczną na oznaczenie przedmiotu przestępstwa, używając wszędzie tam, gdzie to jest możliwe z racji ścisłości języka oraz semantycznych, nazwy „rzecz”, a nie nazwy „mienie”, która posługuje się dla oznaczenia prawa własności.14 Rozdział XXXV obecnie obowiązującego kodeksu karnego grupuje następujące typy przestępstw przeciwko mieniu: kradzież (art. 278), kradzież z włamaniem (art. 279), rozbój (art. 280), kradzież rozbójnicza (art. 281), wymuszenie rozbójnicze (art. 282), przywłaszczenie (art. 284), nadużycie telefonu (art. 285), oszustwo (art. 286), oszustwo komputerowe (art. 287), niszczenie lub uszkadzanie mienia (art. 288), zabór pojazdu mechanicznego w celu krótkotrwałego użycia (art. 289), kradzież leśną (art. 290) oraz paserstwo (art. 291 i 292). W zakresie karnoprawnej ochrony mienia kodeks karny z 1997 r. oparty jest na zasadzie pełnej równości karnoprawnej ochrony wszelkich form własności mienia, realizując w ten sposób wyrażoną w art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadę, wedle której „własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie”. Przyjęte w nim rozwiązania legislacyjne zrywają z przejawiającą się w ustawodawstwie PRL regułą wzmożonej ochrony mienia społecznego i znacznie słabszej karnoprawnej ochrony mienia indywidualnego (prywatnego).15 Z obecnie obowiązującego kodeksu karnego znikły specjalne typy przestępstw, których przedmiotem ochrony było mienie społeczne. Z modyfikacją tą wiąże się zmiana w wewnętrznej strukturze przestępstw przeciwko mieniu. W miejsce występującego w k.k. z 1969 r. trójczłonowego podziału przestępstw przeciwko mieniu, rozróżniającego przestępstwa, których przedmiotem było wyłącznie mienie społeczne 14 Uzasadnienie rządowego projektu nowego kodeksu karnego, w: Nowe kodeksy karne – z 1997 r. z uzasadnieniami, Wydawnictwo Prawnicze Sp. z o.o., Warszawa 1997, s. 206. 15 M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, s. 7. 8 (art. 199-201), przestępstwa, których przedmiotem było jedynie mienie cudze-prywatne (art. 203-205 i 207) oraz przestępstwa, w których przedmiotem było zarówno mienie społeczne, jaki i mienie cudze (art. 202, 206, 208-216), k.k. z 1997 r. zawiera jednorodną kategorię przestępstw przeciwko mieniu, których przedmiotem w odniesieniu do każdego typu przestępstwa może być zarówno mienie prywatne (cudze), jak i mienie społeczne.16 Kodeks karny z 1997 roku wzbogacony został o nie znane swojemu poprzednikowi nowe typy przestępstw: nadużycie telefonu, oszustwo komputerowe, paserstwo programu komputerowego. Ponadto zawiera szereg odmienności w porównaniu z k.k. z 1969 r., związanych z dwoma okolicznościami: po pierwsze z wyraźną tendencją do ujednolicenia w sferze terminologicznej prawnych reguł ochrony mienia przewidzianych w prawie cywilnym oraz prawie karnym, po drugie z wprowadzeniem nowych regulacji związanych z koniecznością dostosowania karnoprawnej ochrony mienia do aktualnego stanu rozwoju techniki oraz do zmian, jakie dokonały się w sferze stosunków społeczno-gospodarczych.17 Na stosunkowo liczne zmiany w porównaniu z k.k. z 1969 r., wprowadzone do tego rozdziału, wpłynęły, poza zmianą systemu ekonomicznego, która wręcz wymogła rezygnację z różnicowania ochrony prawnokarnej mienia publicznego i prywatnego i ze związanej z tym zbiorczej konstrukcji przestępstwa zagarnięcia, zaobserwowane nowe przejawy zachowań patologicznych, godzących w mienie, po części wynikające z postępu technicznego, a po części kształtowane warunkami gospodarki rynkowej, oraz stwierdzone w wieloletniej praktyce wady lub luki dotychczasowych przepisów karnych chroniących mienie.18 Licząc się ze specyfiką przestępstw przeciwko mieniu, związaną z wartością przedmiotu przestępstwa, okolicznościami popełnienia przestępstw (młodociani), nowy kodeks dokonuje rozwarstwienia karalności, przyjmując „wypadki mniejszej wagi” z łagodniejszą sankcją albo w sytuacjach nietypowych możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary (np. kradzież z włamaniem, rozbój).19 Z uwagi na znaczną wartość mienia określonego jako przekraczającą dwustukrotność najniższego wynagrodzenia 16 Tamże, s. 8. P. Kardas, J. Satko: Przestępstwa przeciwko mieniu, Przegląd problematyki, Orzecznictwo (SN 1918-2000), Piśmiennictwo, Zakamycze 2002, s. 33. 18 O. Górniok, S. Hoc, S.M. Przyjemski: Kodeks Karny, Komentarz, Tom III, Gdańsk 2001, s. 350. 19 Uzasadnienie rządowego projektu nowego kodeksu karnego, w: Nowe kodeksy karne – z 1997 r. z uzasadnieniami, Wydawnictwo Prawnicze Sp. z o.o., Warszawa 1997, s. 207. 17 9 (art. 115 § 5), wprowadza dodatkowo typy kwalifikowane odnoszące się do typów podstawowych kradzieży, przywłaszczenia, oszustwa, zniszczenia mienia i paserstwa (art. 294). Jednocześnie kodeks karny nie przyjmuje z ustawy karnej z 1969 roku kwalifikowanej postaci paserstwa z uwagi na uczynienie sobie z popełnienia paserstwa „stałego źródła dochodu”, ponieważ art. 67 k.k. wprowadza ogólniej ujęte uregulowanie konsekwencji zawodowego popełnienia przestępstw. Ustawa karna z 1997 roku znacznie rozszerza zakres przestępstw przeciwko mieniu, których ściganie uzależnione jest od wniosku pokrzywdzonego, w przypadku gdy przestępstwo to popełniono na szkodę osoby najbliższej. Zawiera także nieznaną k.k. z 1969 r. podstawę do nadzwyczajnego złagodzenia kary albo nawet odstąpienia od wymierzenia kary w przypadku dobrowolnego naprawienia przez sprawcę w całości szkody wyrządzonej przestępstwem.20 Przestępstwo rozboju określone w art. 280 k.k. z 1997 r. stanowi odpowiednik przestępstwa opisanego w art. 210 k.k. z roku 1969. k.k. z 1969 r. Art. 210 § 1.: „Kto zabiera w celu przywłaszczenia mienie, używając lub grożąc natychmiastowym użyciem gwałtu na osobie albo doprowadzając człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3. § 11. W wypadku mniejszej wagi sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5. § 2. Jeżeli sprawca rozboju posługuje się bronią palną lub innym niebezpiecznym narzędziem albo działa wspólnie z inną osobą, która posługuje się taką bronią lub takim narzędziem, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karze śmierci.”21 k.k. z 1997 r. Art. 280 § 1.: „Kto kradnie, używając przemocy wobec osoby lub grożąc natychmiastowym 20 21 jej użyciem albo doprowadzając człowieka do stanu M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, s.11. Ustawa z dnia 19.04.1969 r., Dx. U. z dnia 14.05.1969 r., Nr 13, poz. 94 z późniejszymi zmianami. 10 nieprzytomności lub bezbronności, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. § 2. Jeżeli sprawca rozboju posługuje się bronią palną, nożem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem lub środkiem obezwładniającym albo działa w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu lub wspólnie z inną osobą, która posługuje się taką bronią, przedmiotem, środkiem lub sposobem, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.”22 Kodeks karny wprowadza kilka zmian w jurydycznym opisie znamion przestępstwa rozboju w odniesieniu do kształtu tego przestępstwa w k.k. z 1969 r. Mają one różnorodny charakter, od często redakcyjnych, aż po zmiany rzutujące na zakres znamion i wpływające na interpretację całego typu czynu zabronionego.23 Pierwszą różnicą jest zmiana pełnego opisu zawartego w art. 210 k.k. z 1969 roku, wyrażonego słowami „kto zabiera w celu przywłaszczenia mienia...”, skrótowym opisem „kto kradnie”. Jednoznaczne odesłanie w odniesieniu do tej części znamion do opisu przestępstwa kradzieży określonego w art. 278 § 1 k.k. , wskazuje ścisłe związki pomiędzy tymi dwoma typami czynu zabronionego. Rozbój stanowi kwalifikowaną postać kradzieży, gdyż do jego ustawowych znamion należą wszystkie elementy kradzieży. Kolejna zmiana dotyczy pierwszego z elementów kwalifikujących typ. W miejsce sformułowania „używając (...) gwałtu na osobie” zawartego w art. 210 § 1 k.k. z 1969 r., w art. 280 § 1 pojawia się sformułowanie „używając przemocy wobec osoby”. Modyfikacja ta nawiązuje do kształtu znamion rozboju określonych w art. 259 kodeksu karnego z 1932 roku. W związku z potrzebą dostosowania orzecznictwa wydanego na podstawie k.k. z 1969 r. do nowej regulacji prawnej konieczne jest ustalenie wzajemnych relacji terminów „gwałt” oraz „przemoc”.24 Jednocześnie należy zauważyć, że określenie w art. 280 § 1 nie odpowiada identycznie treści art. 259 § 1 kodeksu karnego z 1932 roku. Obecnie przepisy ustawy karnej wymagają użycia wobec osoby przemocy, natomiast zawarte w kodeksie karnym z 1932 r. sformułowanie „używając przemocy” nie było relacjonowane bezpośrednio do osoby. 22 Ustawa z dnia 6.06.1997 r., Dz. U. z dnia 2.08.1997 r., Nr 88, poz. 553 z późniejszymi zmianami. M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, s. 60. 24 Tamże, s. 61. 23 11 Konsekwencją zastąpienia sformułowaniem „przemoc” pojęcia „gwałt” jest zmiana także określenia drugiego elementu kwalifikującego. W obowiązującej ustawie karnej za typ kwalifikowany odpowiada sprawca, który grozi natychmiastowym użyciem przemocy wobec osoby. Ponadto ustawodawca zawarł pewne dodatkowe elementy w znamionach przestępstwa określanego w art. 280 § 2 k.k. w odniesieniu do środków, którymi posługuje się sprawca dokonując rozboju. W miejsce zawartego w art. 210 § 2 k.k. z 1969 r. sformułowania „posługuje się bronią palną lub innym niebezpiecznym narzędziem albo działa wspólnie z inną osobą, która posługuje się taką bronią lub narzędziem” pojawia się opis przedmiotów, których wykorzystanie przez sprawcę rozboju, zwiększając zawartość bezprawia zachowania, wpływa na surowszą odpowiedzialność. Natomiast termin „inne niebezpieczne narzędzie” został zastąpiony zwrotem „nożem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem lub środkiem obezwładniającym”. Dodatkowym znamieniem kwalifikującym, nie znanym kodeksowi karnemu z 1969 roku jest znamię ujęte jako „działanie w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu” oraz stanowiące konsekwencję rozszerzenia opisu środków i sposobu działania zwiększających zawartość bezprawia rozboju dopełnienie przyjmujące postać działania sprawcy „wspólnie z inną osobą, która posługuje się bronią palną, przedmiotem lub środkiem” opisanym w pierwszej części znamion. Na uwagę zasługuje też zmiana kontekstu normatywnego, w jakim występuje w kodeksie karnym przestępstwo rozboju. Należy w związku z tym zauważyć, że w Kodeksie karnym z 1932 r. nie występowała konstrukcja kradzieży szczególnie zuchwałej, a do znamion rozboju należała „przemoc fizyczna”, nie zaś „gwałt na osobie” (art. 259). Wobec trudności w interpretacji kradzieży szczególnie zuchwałej regulacja zawarta w Kodeksie karnym z 1969 r. prowadziła do istotnych rozbieżności w praktyce. Biorąc pod uwagę, że zdarzenia wypełniające znamiona rozboju wykazują dużą rozpiętość w zakresie społecznej szkodliwości czynu, postulowano w doktrynie rezygnację z konstrukcji kradzieży szczególnie zuchwałej i wprowadzenie do Kodeksu karnego przepisu o rozboju mniejszej wagi.25 Obecna ustawa karna uwzględnia te propozycje. 25 A. Marek: Prawo karne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2001, s. 557. 12 Zestawiając ze sobą rozdziały grupujące przestępstwa przeciwko mieniu zawarte w trzech polskich kodeksach karnych spostrzec można, iż w każdym z nich znajdowała się normatywna charakterystyka pewnej grupy deliktów, stanowiących jak się wydaje trzon przestępczości przeciwko mieniu, do których zaliczyć należy: kradzież, kradzież z włamaniem, kradzież rozbójniczą, wymuszenie rozbójnicze, rozbój, oszustwo, paserstwo oraz uszkodzenie rzeczy.26 Polecamy serwis darmowe prace mgr z prawa - strona z darmowym i fragmentami prac dyplomowych - prace magisterskie, licencjackie, semestralne, zaliczeniowe. 26 P. Kardas, J. Satko: Przestępstwa przeciwko mieniu, Przegląd problematyki, Orzecznictwo (SN 19182000), Piśmiennictwo, Zakamycze 2002, s. 30. 13 ROZDZIAŁ II PRZESTĘPSTWO ROZBOJU – USTAWOWE ZNAMIONA W przepisach kodeksu karnego ustawodawca podaje cechy charakterystyczne dla danego typu przestępstwa, które noszą nazwę ustawowych znamion przestępstwa. Są to te wszystkie cechy zdarzenia, które muszą być udowodnione w procesie karnym, a które są niezbędne dla uznania konkretnego zachowania ludzkiego za przestępstwo. Znamiona typu czynu zabronionego zawarte są w dyspozycji przepisu części szczególnej k.k. (lub w ustawie szczególnej) oraz w tych przepisach części ogólnej, które „dopełniają” dyspozycję przez określenie cech podmiotu, formy winy czy też form popełnienia czynu.27 Według I. Andrejewa ustawowymi znamionami przestępstwa są określone w ustawie karnej cechy zachowania, których całokształt stanowi o przestępczości tego W tym ujęciu znamiona przestępstwa to całokształt, zestaw lub zespół zachowania. właściwych typowi przestępstwa cech konkretnych czynu, które są przedmiotem dowodzenia w postępowaniu karnym.28 Ustawowe znamiona przestępstwa dzielimy na cztery grupy: A. Przedmiot ochrony (zamachu) - dobro, w które godzi sprawca swym czynem, albo które narażone jest na niebezpieczeństwo; B. Strona przedmiotowa - wyraża zewnętrzne zachowanie sprawcy, a jeżeli ustawa tego wymaga także skutek tego zachowania oraz okoliczności; C. Podmiot - warunki, jakim powinien odpowiadać człowiek, aby mógł być pociągnięty do odpowiedzialności karnej; 27 A. Marek, S. Waltoś: Podstawy prawa i procesu karnego, Wydawnictwa Prawnicze, Warszawa 1999, s. 63. 28 S. Łagodziński: Ustawowe znamiona kradzieży, Problemy Praworządności, nr 8, 9 z 1980r., s. 14. 14 D. Strona podmiotowa znamiona określające stosunek psychiczny sprawcy do jego zachowania - się.29 1. Przedmiot ochrony Przedmiotem przestępstwa są dobra prawne, takie jak życie, wolność, bezpieczeństwo, własność itd., w które godzi czyn sprawcy. Przestępstwo stanowi zamach na nie i dlatego patrząc od strony przestępstwa nazywamy je przedmiotem zamachu, a patrząc od strony prawa karnego nazywamy je przedmiotem ochrony.30 Przedmiot przestępstwa dzielimy na: - ogólny - rodzajowy - indywidualny Ogólnym przedmiotem ochrony przepisów prawa karnego są określone stosunki społeczne zawarte w Konstytucji RP, a przede wszystkim dobra prawne (prawa i wolności) podmiotów tych stosunków. Jest to kompleks dóbr, które chronione są przez prawo karne jako całość. Indywidualnym przedmiotem ochrony jest to dobro chronione przez konkretną normę prawną, na które skierowany został zamach przestępny. Przedmiot rodzajowy zaś to dobro prawne chronione nie przez jeden przepis lecz przez grupę przepisów karnych, z reguły zamieszczonych w jednym rozdziale KK. 31 W poszczególnych ustawodawca zgrupował rozdziałach przestępstwa części szczególnej skierowane kodeksu przeciwko temu karnego samemu rodzajowemu dobru chronionemu. Na rodzajowy przedmiot ochrony prawnej wskazują tytuły rozdziałów, które zawierają zwrot „Przestępstwa przeciwko...” Rozdział XXXV kodeksu karnego z 1997 r. nosi tytuł „Przestępstwa przeciwko mieniu”, a rodzajowym przedmiotem ochrony przepisów tego rozdziału jest własność oraz inne prawa majątkowe. 29 I. Andrejew: Polskie prawo karne w zarysie, PWN, Warszawa 1976, s. 109. L. Gardocki: Prawo karne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1998, s. 83. 31 Tamże, s. 85. 30 15 Przestępstwo rozboju, w ujęciu art. 280 § 1, polega na kradzieży popełnionej wobec osoby przy użyciu przemocy lub groźby natychmiastowego jej użycia albo przez doprowadzenie człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności. Tak więc przestępstwo rozboju ma dwa przedmioty ochrony, gdyż atakowanym dobrem jest zarówno mienie, jak i osoba. Rozbój jest przestępstwem złożonym, sprawca bowiem zmierza do dokonania kradzieży atakując integralność cielesną człowieka (przemoc), jego wolność, zdrowie, a nawet życie.32 Celem działania sprawcy jest zabór rzeczy w celu przywłaszczenia, a zamach na osobę stanowi w tym przypadku jedynie środek prowadzący do realizacji celu. Jeżeli zabraknie choćby jednego z przedmiotów ochrony objętych tym przepisem, nie można mówić o dokonaniu rozboju. Przez rzecz jako przedmiot własności, posiadania lub innych praw chronionych przez art. 280 rozumieć należy rzecz w ujęciu prawa cywilnego, a więc zgodnie z brzmieniem art. 45 k.c. przedmiot materialny, wyodrębniony z przyrody, posiadający właściwość samodzielnego uczestniczenia w obrocie prawnym oraz przedstawiający wartość materialną dającą się wyrazić w określonej kwocie pieniężnej.33 Rzeczami w rozumieniu art. 115 § 9 polskiego kodeksu karnego są również: polski albo obcy pieniądz lub inny środek płatniczy oraz dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce. Przedmiotem ochrony przestępstwa z art. 280 § 1 jest także cudzy program komputerowy oraz energia i karta uprawniająca do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego.34 2. Znamiona strony przedmiotowej Strona przedmiotowa przestępstwa wyraża zewnętrzne zachowanie się sprawcy, a jeżeli ustawa tego wymaga również skutek tego zachowania oraz towarzyszące zdarzeniu przestępnemu okoliczności. 32 A. Marek: Komentarz do Kodeksu karnego, Część szczególna, Wydawnictwo Prawnicze Sp. z o.o., Warszawa 2000, s. 300. 33 M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, s. 65. 34 Tamże, s. 65. 16 Na stronę przedmiotową przestępstwa składają się: 1. czyn (zachowanie się) podmiotu, 2. skutek czynu, 3. czas i miejsce czynu, 4. sytuację, w jakiej czyn popełniono, 5. sposób popełnienia i przedmiot wykonawczy czynu. CZYN (ZACHOWANIE SIĘ) PODMIOTU Znaczenie poszczególnych z wymienionych tu elementów strony przedmiotowej nie jest jednakowe. Najważniejszym elementem jest tu niewątpliwie zachowanie się sprawcy, które jest niezbędnym elementem każdego przestępstwa, skoro każde przestępstwo musi być czynem.35 Czyn człowieka może polegać na działaniu lub zaniechaniu. Działaniem jest podjęcie określonych czynności celowych, natomiast zaniechanie można określić jako celowe powstrzymanie się przez podmiot od działania, które powinien był i mógł podjąć. Przestępstwo rozboju należy do kategorii, tzw. przestępstw z działania. Oznacza to, że może być ono popełnione jedynie w formie działania, nigdy zaś nie może polegać na zaniechaniu. Art. 280 § 1 k.k. ściśle określa zachowanie się sprawcy przestępstwa. Polega ono na zaborze rzeczy w celu przywłaszczenia dokonanym przy użyciu wymienionych w tym przepisie sposobów zachowania skierowanych na osobę, których celem jest zawładnięcie rzeczą. Z uwagi na fakt, iż ustawodawca taksatywnie wylicza sposoby zachowania się sprawcy należy przyjąć, że jakikolwiek inny sposób działania, nie wymieniony w znamionach art. 280 § 1, nie może wystarczyć do przyjęcia kwalifikacji rozboju. SKUTEK CZYNU Ponieważ przestępstwo określone w art. 280 § 1 jest przestępstwem materialnym, do jego znamion należy skutek w postaci zaboru rzeczy. Skutek następuje w chwili zawładnięcia rzeczą przez sprawcę, tj. w momencie objęcia przez sprawcę tej 35 L. Gardocki: Prawo karne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1998, s. 64. 17 rzeczy w posiadanie. Do znamion skutku nie należy natomiast dokonanie zamachu na osobę, który jest jedynie sposobem działania sprawcy zamierzającego zawładnąć rzeczą.36 SPOSÓB POPEŁNIENIA ROZBOJU Rozbój jest kwalifikowaną odmianą kradzieży ze względu na sposób jej popełnienia, a mianowicie: 1. stosowanie przemocy wobec osoby, 2. stosowanie groźby natychmiastowego jej użycia, 3. doprowadzenie człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności, 4. posłużenie się bronią palną, nożem lub innym niebezpiecznym przedmiotem zagrażającym życiu lub środkiem obezwładniającym, albo działanie w inny sposób, bezpośrednio zagrażający życiu. Przez „przemoc wobec osoby” należy rozumieć zastosowanie bezpośredniej przemocy fizycznej skierowanej na ciało człowieka w celu jego obezwładnienia lub pokonaniu oporu, aby następnie dokonać kradzieży (np. zadanie obezwładniającego ciosu, kopanie, torturowanie, obezwładnianie i związanie itp.)37 Wynika z tego, że rozbój nie może być dokonany przy użyciu przemocy pośredniej, skierowanej na rzecz, aby uniemożliwić w ten sposób opór ofiary, np. poprzez niszczenie cennych przedmiotów. Dla bytu przestępstwa określonego w art. 280 § 1 k.k. nie jest konieczne, aby przemoc była użyta bezpośrednio wobec osoby pokrzywdzonej. Może być ona użyta wobec jakiejkolwiek osoby, byleby tylko miała określony cel, sprowadzający się do oddziaływania na osobę dysponującą rzeczą, a więc na pokrzywdzonego. 38 Rozbój jest przestępstwem skierowanym jednocześnie przeciwko mieniu i osobie, zaś przemoc jest jedynie środkiem do zawładnięcia rzeczą. Drugim ze sposobów popełnienia rozboju jest groźba użycia przemocy. Polega on na grożeniu pobiciem, spowodowaniem uszkodzenia ciała lub zastosowaniem innej 36 M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, s. 84. A. Marek: Komentarz do Kodeksu karnego, Część szczególna, Wydawnictwo Prawnicze Sp. z o.o., Warszawa 2000, s. 300. 38 P. Kardas, J. Satko: Przestępstwa przeciwko mieniu, Przegląd problematyki, Orzecznictwo (SN 19182000), Piśmiennictwo, Zakamycze 2002, s. 57. 37 18 formy przemocy fizycznej, przy czym groźba ta nie musi być skierowana bezpośrednio do osoby, której rzecz sprawca chce zagarnąć, ale może np. dotyczyć obecnej przy zdarzeniu osoby najbliższej.39 Groźba stanowiąca znamię przestępstwa rozboju stanowi tzw. groźbę bezprawną. W kontekście omawianego typu czynu zabronionego celem groźby musi być ukształtowanie psychiki pokrzywdzonego w pożądany dla sprawcy sposób, przejawiający się w podjęciu w stosunku do rzeczy określonej decyzji.40 Groźba natychmiastowego użycia przemocy nie musi być wypowiedziana przez sprawcę – wystarczy, że wynika z jego zachowania się. Trzecim z alternatywnych sposobów popełnienia rozboju jest doprowadzenie człowieka do stanu bezbronności lub nieprzytomności. Jest to takie działanie, które wynika z zachowania nie stanowiącego użycie przemocy fizycznej lub groźby natychmiastowego jej użycia. Przez stan bezbronności rozumieć należy taką sytuację, w której ofiara przestępstwa z powodu obezwładnienia jej na wskutek użycia siły fizycznej, nie stanowiącej jednak gwałtu na osobie, albo wobec wielości napastników lub znacznej dysproporcji sił pozbawiona jest możliwości przeciwdziałania zaborowi mienia albo też jest w istotnym zakresie ograniczona.41 Doprowadzenie do stanu nieprzytomności zaś, polega na spowodowaniu stanu, w którym pokrzywdzony nie może przeciwstawić się zabraniu mienia, ponieważ zostały zakłócone jego czynności psychiczne w całkowitym lub znacznym stopniu. Ostatnim ze sposobów popełnienia rozboju jest posłużenie się bronią palną, nożem lub innym niebezpiecznym przedmiotem zagrażającym życiu lub środkiem obezwładniającym albo działanie w inny sposób, bezpośrednio zagrażający życiu. Stanowi on typ kwalifikowany rozboju, określony w art. 280 § 2 k.k., któremu poświęcony jest III rozdział tej pracy. 39 A. Marek: Prawo karne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2001, s. 557. M. Dąbrowska-Kardasa, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, s. 72. 41 OSN KW 1989, z. 7-12, poz. 48. 40 19 PRZEDMIOT WYKONAWCZY Do strony przedmiotowej rozboju zalicza się także przedmiot wykonawczy czynu, przez który rozumie się przedmiot materialny, na którym dokonuje się danego przestępstwa. Przestępstwo rozboju ma dwa przedmioty czynności wykonawczej. Pierwszym jest cudza rzecz ruchoma, na którą skierowane jest celowe działanie sprawcy, drugim osoba, na której nietykalność cielesną, wolność, zdrowie, a w pewnych przypadkach życie, sprawca kieruje przemoc, groźbę natychmiastowego jej użycia lub którą doprowadza do stanu nieprzytomności lub bezbronności.42 3. Podmiot Z uwagi na cechy podmiotu, przestępstwa dzielimy na indywidualne, a więc takie które ograniczają krąg możliwych podmiotów do osób spełniających określone przez ustawę właściwości, wyróżniające je z kręgu innych osób oraz przestępstwa powszechne, zwane również ogólnosprawczymi. Są to takie przestępstwa, podmiotem których może być każda osoba odpowiadająca ogólnym cechom podmiotu przestępstwa. Do takich właśnie należy przestępstwo określone w art. 280 kodeksu karnego. Podmiotem przestępstwa, a więc jego sprawcą, może być wyłącznie osoba fizyczna, która jest zdolna do ponoszenia odpowiedzialności karnej. Przede wszystkim, należy zwrócić tu uwagę na zagadnienia wieku i niepoczytalności. A/ Wiek sprawcy Biorąc pod uwagę ogólne warunki podmiotu przestępstwa należy wziąć pod uwagę wiek sprawcy, z którym wiąże się odpowiedni poziom dojrzałości umysłowej i moralnej. Przepisy kodeksu karnego w art. 10 § 1 określają, iż dojrzałość taką człowiek osiąga po ukończeniu 17 lat. W wypadku popełnienia przestępstw wymienionych w § 2 tego artykułu (jednym z wymienionych tam przestępstw jest rozbój) może odpowiadać 42 M. Dąbrowska-Kardasa, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, s. 85. 20 nieletni po ukończeniu 15 lat, zwłaszcza jeżeli nieskutecznym okazały się stosowane w stosunku do niego środki wychowawcze i poprawcze. Kodeks karny wyróżnia również kategorię sprawców młodocianych. Zgodnie z art. 115 § 10 k.k., młodocianym jest sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat. B/ Poczytalność Cechą podmiotu przestępstwa jest także poczytalność sprawcy. W rozumieniu art. 31 § 1 kodeksu karnego niepoczytalność oznacza brak możliwości rozpoznania w chwili czynu jego znaczenia lub pokierowania swym postępowaniem i spowodowane jest to upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną lub innymi zakłóceniami czynności psychicznych. Konsekwencją niepoczytalności jest brak winy, a w rezultacie brak przestępstwa. Sprawcą przestępstwa może być również osoba o ograniczonej poczytalności, a więc osoba która w momencie popełnienia przestępstwa ma w znacznym stopniu ograniczoną zdolność kierowania postępowaniem lub rozpoznania czynu. Stan ten nie wyłącza winy i sprawca ponosi odpowiedzialność karną, ale sąd może w takim wypadku, zgodnie z art. 31 § 2 k.k., orzec nadzwyczajne złagodzenie kary. 4. Znamiona strony podmiotowej Strona podmiotowa (inaczej strona subiektywna) przestępstwa obejmuje zjawiska psychiczne, które muszą towarzyszyć stronie przedmiotowej, czyli zewnętrznemu zachowaniu się sprawcy, i które wyrażają stosunek psychiczny sprawcy do czynu.43 Strona podmiotowa czynu jest najważniejszą przesłanką winy, bez której nie ma odpowiedzialności. W polskim prawie karnym istnieją dwie zasadnicze formy winy: umyślna i nieumyślna. Wina umyślna może występować w dwóch postaciach, a mianowicie jako zamiar bezpośredni, gdy sprawca chce popełnić czyn zabroniony oraz jako zamiar ewentualny, gdy sprawca przewidując możliwość popełnienia czynu zabronionego, na to się godzi. Wspólne dla obu postaci są świadomość i wola sprawcy. 43 L. Gardocki: Prawo karne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1998, s. 73. 21 Zgodnie zaś z art. 9 § 2 k.k., czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć. Rozbój należy do tzw. przestępstw kierunkowych, dla istnienia których wymagane jest szczególne psychiczne nastawienie sprawcy. Zgodnie z ustawą jego zachowanie musi być ukierunkowane na cel, jakim jest zamiar przywłaszczenia rzeczy. Musi on zmierzać do dokonania kradzieży, aby przełamać lub uniemożliwić opór posiadacza przedmiotu kradzieży.44 Jest więc przestępstwem umyślnym, którego strona podmiotowa ogranicza się do zamiaru bezpośredniego. Warunkiem przypisania sprawcy przestępstwa rozboju jest udowodnienie, że jego zamiarem objęte było dążenie do zagarnięcia rzeczy (jej kradzieży) poprzez użycie przemocy wobec osoby lub groźby natychmiastowego jej użycia bądź doprowadzenie pokrzywdzonego do stanu nieprzytomności lub bezbronności.45 Polecamy solidny serwis darmowe prace mgr z prawa – znajdziecie tam darmowe fragmenty prac dyplomowych - prace magisterskie, licencjackie, semestralne, zaliczeniowe. 44 A. Marek: Komentarz do Kodeksu karnego, Część szczególna, Wydawnictwo Prawnicze Sp. z o.o., Warszawa 2000, s. 300. 45 M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, s. 86. 22 ROZDZIAŁ III TYP KWALIFIKOWANY ROZBOJU Art. 280 § 2 k.k. określa kwalifikowany typ rozboju, który w odróżnieniu do podstawowej postaci tego przestępstwa zawartej w § 1 jest zbrodnią. Dla wystąpienia przestępstwa z art. 280 § 2 k.k. konieczny jest szczególny sposób działania sprawcy: 1. posługiwanie się bronią palną, nożem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem lub środkiem obezwładniającym, 2. działanie w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu, 3. działanie wspólnie z inną osobą, która posługuje się taką bronią, przedmiotem, środkiem lub sposobem. Wynika z tego, że elementami, które tworzą typ kwalifikowany są: sposób w jaki sprawca działa dokonując zaboru oraz przedmiot, jakim się on posługuje. Użyte w art. 280 § 2 sformułowanie „posługuje się” ma szersze znaczenie niż słowo „używa”, które ustawodawca zastosował w art. 159 k.k. Przez „posłużenie się” należy rozumieć zarówno użycie, jak i straszenie przedmiotem. Każda zatem forma demonstrowania przedmiotów, o których mowa w tym przepisie, w celu dokonania zaboru, zmierzającego do spotęgowania przemocy, dla wywołania większej obawy i poczucia zagrożenia ofiary, może być posługiwaniem się.46 Zgodnie z Ustawą z 21.05.1999 r. o broni i amunicji (Dz.U. Nr 53, poz. 549) bronią palną jest broń bojowa, myśliwska, sportowa, gazowa, alarmowa i sygnałowa. Przez broń palną należy rozumieć urządzenie zdolne do wyrzucenia pocisku sprężonymi gazami, powstałymi w wyniku spalania się materiału miotającego i skutecznego rażenia nim człowieka, tj. spowodowania śmierci lub obrażeń ciała.47 Do przyjęcia, że przedmiot, którym posługiwał się sprawca rozboju, stanowi broń palną, konieczne jest stwierdzenie przedmiotowej cechy w postaci zdatności do rażenia celu 46 47 O. Górniok, S. Hoc, S.M. Przyjemski: Kodeks Karny, Komentarz, Tom III, Gdańsk 2001, s. 359. M. Kulicki: Kryminalistyka, Toruń 1995, str. 349. 23 pociskiem z odpowiedniej odległości. Straszaki i zbliżone do nich przedmioty, które służą do zabawy, cechy tej nie mają.48 W rozumieniu art. 280 § 2 k.k. posłużenie się bronią palną nie musi polegać na oddaniu strzału, czy chociażby na jego usiłowaniu. Broń nie musi być również nabita. Dla bytu rozboju kwalifikowanego wystarczy, że sprawca posiada ze sobą broń palną i poprzez swoje zachowanie stwarza u pokrzywdzonego przekonanie, że broń ta może być użyta w każdej chwili. Z artykułu 280 § 2 k.k. wynika, iż posługiwanie się bronią oraz posługiwanie się innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem ma te same konsekwencje prawnokarne. Pod sformułowaniem „inny podobnie niebezpieczny przedmiot” kryje się więc przedmiot, który ze względu na swoją właściwość czy konstrukcję może spowodować śmierć człowieka lub znaczne obrażenia ciała. Do takich przedmiotów Sąd Najwyższy zaliczył m.in. garnek metalowy i butelki, którymi sprawca zadawał ofierze ciosy ze znaczną siłą, samochód, którym kierując, sprawca zmierzał do zatrzymania i obezwładnienia ofiary, a także użyte w określony sposób ciecze żrące czy trujące, gaz, prąd elektryczny, jak również sprężone powietrze i chloroform. Nie będzie jednak niebezpiecznym narzędziem w rozumieniu rozboju kwalifikowanego siła rąk. Ustawodawca do przedmiotów kształtujących kwalifikowany typ rozboju zalicza także środki obezwładniające, do których należą m.in. pistolet gazowy oraz ręczny miotacz gazowy. Ocena przedmiotu jakim posłużył się sprawca rabunku, powinna być dokonana w sposób jak najbardziej obiektywny, a więc, czy jest on niebezpiecznym przedmiotem, mogącym spowodować znaczne uszkodzenie ciała. Między zachowaniem sprawcy a skutkiem zachodzić musi związek przyczynowy, który stwierdzać należy przy wykorzystaniu tzw. testu warunku właściwego. Ponadto konieczne jest ustalenie powiązania normatywnego między zachowaniem przesądzającego istnienie stosunku sprawstwa. się sprawcy a skutkiem, 49 W odniesieniu do odmiany typu kwalifikowanego rozboju polegającego na działaniu sprawcy w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu, obok skutku w postaci zaboru rzeczy konieczne jest także działanie sprawcy w sposób bezpośrednio 48 49 OSN KW 1976, z. 12, poz. 147. M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, s. 117. 24 zagrażający życiu człowieka. Element ten nie stanowi jednak skutku przestępstwa rozboju z art. 280 § 2, lecz określa jedynie sposób działania.50 Różnica między tą postacią kwalifikowanego rozboju a rozbojem polegającym na posługiwaniu się bronią, nożem, innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem lub środkiem obezwładniającym, sprowadza się do tego, iż w przypadku posługiwania się przez sprawcę przedmiotami wymienionymi w art. 280 § 2 in principio ustawodawca zakłada, że samo ich użycie przez sprawcę stwarza stan bezpośredniego niebezpieczeństwa utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.51 Aby więc możliwe było przyjęcie kwalifikowanej postaci rozboju, w przypadku kiedy sprawca wykorzystuje inne przedmioty niż wskazane w art. 280 § 2, koniecznym jest wykazanie, ze zachowanie sprawcy stwarzało bezpośrednie zagrożenie dla życia innej osoby. Do znamion kwalifikowanego typu rozboju, który może przybierać postać działania sprawcy, nie używającego broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu albo środka obezwładniającego ani też samodzielnie nie działającego w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu, lecz działającego wspólnie z inną osobą, która posługuje się bronią palną, nożem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem albo środkiem obezwładniającym lub działa w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu, jest element współdziałania. Mamy w tym przypadku do czynienia z opisaną w znamionach typu czynu zabronionego formą współsprawstwa dopełniającego, skutkującą odpowiedzialnością wszystkich współdziałających, niezależnie od roli wypełnianej w trakcie realizacji znamion przestępstwa za typ kwalifikowany.52 Nie każdy ze sprawców musi posługiwać się bronią palną, nożem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem albo środkiem obezwładniającym lub działać w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu, by zaskutkowało to odpowiedzialnością wszystkich współsprawców. Wystarczy, że uczyni to którykolwiek z nich, a pozostali obejmują swoją świadomością takie zachowanie i co najmniej się na to godzą. Czynność wykonawcza przestępstwa określonego w art. 280 § 2 stanowi złożone działanie polegające z jednej strony na zaborze w celu przywłaszczenia cudzej rzeczy 50 B. Michalski: Przestępstwa przeciwko mieniu, Warszawa 1999, s. 124. M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, s. 81. 52 Tamże, s. 82. 51 25 ruchomej, z drugiej zaś na stosowaniu wyliczonych w tym przepisie sposobów oddziaływania na pokrzywdzonego lub inną osobę.53 Dla bytu przestępstwa określonego w art. 280 § 2 wystarczy by sprawca stosując jeden z opisanych w tym artykule sposobów działania dokonał jednocześnie zaboru rzeczy. Sam bowiem zamach na osobę dokonany przy wykorzystaniu broni palnej, noża, innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu lub środka obezwładniającego, wywołujący określone skutki u pokrzywdzonego, stanowi jedynie usiłowanie kwalifikowanego rozboju. Polecamy solidny serwis darmowe prace mgr z prawa – znajdziecie tam darmowe fragmenty prac dyplomowych - prace magisterskie, licencjackie, semestralne, zaliczeniowe. 53 Tamże, s. 83. 26 ROZDZIAŁ IV ZBLIŻONE DO ROZBOJU TYPY PRZESTĘPSTW PRZECIWKO MIENIU 1. Kradzież rozbójnicza Kodeks karny określa przestępstwo kradzieży rozbójniczej w art. 281. Stanowi on odpowiednik art. 209 k.k. z 1969 r. Art. 281 k.k.: „Kto, w celu utrzymania się w posiadaniu zabranej rzeczy, bezpośrednio po dokonaniu kradzieży, używa przemocy wobec osoby lub grozi natychmiastowym jej użyciem albo doprowadza człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.”54 Kradzież rozbójnicza polega na zastosowaniu przez sprawcę kradzieży przemocy wobec osoby, groźby jaj natychmiastowego użycia albo doprowadzeniu człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności w celu utrzymania się w posiadaniu zabranej rzeczy.55 Konstrukcja tego przestępstwa nawiązuje do ustawowych znamion rozboju, do opisu sposobu działania jego sprawcy, jednak występuje zasadnicza różnica między tymi przestępstwami. Związana jest ona z kolejnością zastosowania środków rozbójniczych. W przypadku rozboju służą one do obezwładnienia lub pokonania oporu pokrzywdzonego w celu dokonania zaboru rzeczy, a więc są stosowane przed lub w trakcie jego dokonania. W kradzieży rozbójniczej sprawca uprzednio dokonuje zaboru 54 55 Ustawa z dnia 6.06.1997 r., Dz. U. z dnia 2.08.1997 r., Nr 88, poz. 553 z późniejszymi zmianami. A. Marek: Prawo karne, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2001, s. 559. 27 rzeczy bez zastosowania środków przemocy, a następnie posługuje się tymi środkami po dokonaniu zaboru, w celu utrzymania się w posiadaniu zabranej rzeczy.56 Przestępstwo z art. 281 k.k. stanowi typ kwalifikowany kradzieży zrelacjonowany do czynu zabronionego opisanego w art. 178 k.k. Nie jest natomiast typem kwalifikowanym innych odmian kradzieży, np. rozboju. Przestępstwo kradzieży rozbójniczej ma dwa przedmioty ochrony. Pierwszym jest cudza rzecz ruchoma uzyskana przez sprawcę w wyniku zaboru. Drugim jest nietykalność cielesna, wolność, zdrowie, a nawet życie osoby, wobec której sprawca używa przemocy, grozi natychmiastowym jej użyciem lub którą doprowadza do stanu nieprzytomności lub bezbronności. Kradzież rozbójnicza określona w art. 281 jest przestępstwem złożonym, albowiem w ustawowym opisie znamion tego typu czynu zabronionego mieszczą się znamiona kradzieży oraz użycia wobec osoby przemocy, groźby jej natychmiastowego użycia lub doprowadzenia jej do stanu nieprzytomności lub bezbronności.57 W przypadku kradzieży rozbójniczej, czyn przestępny dzieli się na dwie fazy. Pierwszą jest kradzież, drugą natomiast zastosowanie przemocy. Zachowanie sprawcy popełniającego kradzież rozbójniczą polega w pierwszej kolejności na dokonaniu kradzieży rzeczy, a następnie na użyciu wobec poszkodowanego groźby jej natychmiastowego użycia lub doprowadzeniu go do stanu nieprzytomności lub bezbronności. Ustawa wymaga dla przyjęcia tego przestępstwa określonej sekwencji działań, przy czym zabór rzeczy musi bezwzględnie poprzedzać zastosowanie przez sprawcę opisanych w art. 281 k.k. sposobów oddziaływania na osobę. 58 Tym samym przepis ten nie ma zastosowania do wypadków, gdy sprawca działa w sposób w nim opisany, aby utrzymać się w posiadaniu rzeczy (mienia) uzyskanej w wyniku popełnienia innego przestępstwa przeciwko mieniu, np.: przywłaszczenia, oszustwa, itp. Odwołanie się w art. 281 do wcześniej dokonanej kradzieży, bez bliższego jej określenia, oznacza, że w grę wchodzą wszystkie występujące w przepisach Kodeksu karnego wypadki „zaboru w celu przywłaszczenia cudzej rzeczy ruchomej”.59 56 M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, s. 91. Tamże, s. 94. 58 P. Kardas, J. Satko: Przestępstwa przeciwko mieniu, Przegląd problematyki, Orzecznictwo (SN 19182000), Piśmiennictwo, Zakamycze 2002, s. 63. 59 B. Michalski: Przestępstwa przeciwko mieniu...”, Warszawa 1999, s. 146. 57 28 Użycie wobec osoby przemocy, groźby jej natychmiastowego użycia lub doprowadzeniu człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności mogą być skierowane przeciwko poszkodowanemu dokonaną uprzednio przez sprawcę kradzieży albo przeciwko jakiejkolwiek innej osobie. Działania te mogą być dokonane przez sprawcę bądź przez osobę z nim współpracującą, która nie dokonała zaboru rzeczy osobiście. Dla przyjęcia w takim wypadku kradzieży rozbójniczej konieczne jest wykazanie, że między osobą stosującą opisane w art. 281 sposoby oddziaływania a sprawcą zaboru rzeczy istniało porozumienie oraz że wspólnie wykonywały one przestępstwo, a także to, że użycie przemocy wobec osoby, groźby jej zastosowania albo doprowadzenie człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności miało na celu utrzymanie się przez sprawcę zaboru rzeczy w jej posiadaniu.60 Sposoby oddziaływania na osobę, opisane w art. 281 k.k., muszą być zastosowane „bezpośrednio po dokonaniu kradzieży”. W celu utrzymania się w posiadaniu zabranej rzeczy. Utrzymanie się w posiadaniu zabranej rzeczy zachodzi wtedy, gdy po przejściu władztwa nad rzeczą na osobę nieuprawnioną, dokonującą zaboru, zachodzi po stronie pokrzywdzonego jeszcze możliwość natychmiastowej restytucji władztwa.61 Restytucja ta może się dokonać przez pokrzywdzonego osobiście lub przez inną osobę. Między podjęciem przez sprawcę zaboru rzeczy działań opisanych w art. 281 k.k., a zaborem rzeczy musi zachodzić stosunek bezpośredniości. Owa „bezpośredniość” polega na tym, że między kradzieżą, a określonymi w tym przepisie działaniami sprawcy istnieje ciągłość pozwalająca na traktowanie całego zdarzenia jako jednego czynu. Należy przyjąć, że możliwa jest kwalifikacja zachowania sprawcy na podstawie art. 281 k.k. w sytuacji, w której utrzymanie się w posiadaniu zabranej rzeczy nie jest jedynym celem działania sprawcy, lecz towarzyszy mu także chęć udaremnienia pościgu.62 Kwalifikacja z art. 281 k.k. możliwa jest, gdy sprawca używa przemocy wobec osoby, która bierze udział w pościgu. Jeżeli określone w art. 281 działania sprawcy podjęte zostaną dla utrzymania w posiadaniu rzeczy uzyskanej w wyniku rozboju, artykuł ten również ma 60 M. Dąbrowska-Kardasa, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, s. 95. P. Kardas, J. Satko: Przestępstwa przeciwko mieniu, Przegląd problematyki, Orzecznictwo (SN 19182000), Piśmiennictwo, Zakamycze 2002, s. 64. 62 Tamże, s. 65. 61 29 zastosowanie, chyba że odpowiedzialność ta uległa wyłączeniu na zasadzie współukaranego czynu następczego. Podobnie jak rozbój, kradzież rozbójnicza należy do kategorii przestępstw „z działania”. Zachowanie sprawcy więc może przybierać wyłącznie postać działania, nigdy zaniechania. Jak przy przestępstwie przewidzianym w art. 280 k.k., również kradzież rozbójnicza jest przestępstwem materialnym i do jego znamion należy skutek w postaci zaboru cudzej rzeczy ruchomej w celu przywłaszczenia. W przypadku kradzieży rozbójniczej, polegającej na groźbie natychmiastowego użycia przemocy wobec osoby, mamy do czynienia z pojedynczym skutkiem w postaci zaboru rzeczy. Natomiast przy działaniu sprawcy polegającym na doprowadzeniu człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności, kradzież rozbójnicza ma dwa skutki. Pierwszym jest zabór rzeczy, drugi zaś przybiera postać doprowadzenia człowieka do stanu nieprzytomności bądź bezbronności. Przestępstwo określone w art. 281 k.k. ma tak jak rozbój dwa przedmioty czynności wykonawczej: rzecz ruchoma oraz człowiek, którego nietykalność, wolność, zdrowie lub życie zostają zagrożone przez zachowanie sprawcy. Kradzież rozbójnicza jest przestępstwem indywidualnym w tym sensie, że jego podmiotem może być ten tylko, kto dokonał kradzieży i jest w posiadaniu skradzionego mienia.63 Podobnie jak rozbój, kradzież rozbójnicza jest przestępstwem umyślnym i należy do kategorii przestępstw kierunkowych, które wymagają aby zachowanie sprawcy było ukierunkowane na określony cel. Strona podmiotowa kradzieży rozbójniczej charakteryzuje się podwójną kierunkowością zamiaru. Sprawca bowiem dokonując zaboru rzeczy działa w celu jej przywłaszczenia, a następnie stosuje określone w art. 281 środki rozbójnicze w celu utrzymania się w posiadaniu skradzionej rzeczy.64 63 I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter: Kodeks karny z komentarzem, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1973, s. 638. 64 A. Marek: Komentarz do Kodeksu karnego, Część szczególna, Wydawnictwo Prawnicze Sp. z o.o., Warszawa 2000, s. 306. 30 2. Wymuszenie rozbójnicze Przestępstwo określone w art. 282 k.k. z 1997 r. – wymuszenie rozbójnicze, jest odpowiednikiem przestępstwa opisanego w art. 211 k.k. z 1969 r. Art. 282 k.k.: Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, przemocą, groźbą zamachu na życie lub zdrowie albo gwałtownego zamachu na mienie, doprowadza inną osobę do rozporządzenia mieniem własnym lub cudzym albo do zaprzestania działalności gospodarczej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.”65 Wymuszenie rozbójnicze jest trzecim z przestępstw przeciwko mieniu zaliczanych do tzw. przestępstw rozbójniczych. Przestępstwo to jest najbardziej zbliżone do rozboju. Cechą wspólną tych przestępstw jest zamach na osobę połączony z zamachem na mienie. Przestępstwo wymuszenia rozbójniczego różni się od rozboju kilkoma elementami. Po pierwsze, rozbój ma węziej określony przedmiot ochrony, którym jest tylko prawo do rzeczy ruchomej, w przypadku wymuszenia rozbójniczego zaś ochronie podlega mienie w jakiejkolwiek postaci oraz swoboda działalności gospodarczej. Po wtóre, rozbój polega na jednoczesnym, z zastosowaniem środków przymusu, zaborze rzeczy przez sprawcę, natomiast wymuszenie rozbójnicze charakteryzuje się nie tyle uzyskaniem władztwa nad mieniem, lecz doprowadzeniem do dokonania późniejszego, stanowiącego konsekwencję działania sprawcy, rozporządzenia mieniem przez samego pokrzywdzonego. Po trzecie wreszcie, wymuszenie rozbójnicze ma nieco węziej określone sposoby działania sprawcy w stosunku do dysponenta mieniem, nie obejmuje ono bowiem występującego przy rozboju zachowania nieprzytomności lub polegającego na bezbronności.66 doprowadzeniu Natomiast w człowieka przypadku rozbójniczego, sprawca może stosować tzw. przemoc pośrednią do stanu wymuszenia w postaci groźby gwałtownego zamachu na mienie, by w ten sposób oddziaływać na osobę. Art. 282 k.k. chroni przed wymuszeniem rozbójniczym własność, posiadanie oraz inne prawa rzeczowe i obligacyjne przysługujące określonemu podmiotowi do 65 66 Ustawa z dnia 6.06.1997 r., Dz. U. z dnia 2.08.1997 r., Nr 88, poz. 553 z późniejszymi zmianami. M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, s. 102. 31 mienia oraz nietykalność cielesną oraz wolność, zdrowie, życie człowieka, a także swobodę prowadzenia działalności gospodarczej. Przedmiotem wymuszenia rozbójniczego jest osoba, którą sprawca doprowadza do rozporządzenia mieniem na jego korzyść oraz to mienie bądź też osoba, którą sprawca doprowadza do zaprzestania działalności gospodarczej. Przez mienie będące przedmiotem ochrony tego typu czynu zabronionego należy rozumieć wszelkie prawa majątkowe, rzeczowe lub obligacyjne, w tym także usługi, świadczenia, zyski, pożytki stanowiące majątek danego podmiotu. Pojęcie mienie występuje w znamionach tego przestępstwa jako zbiorcza nazwa dla ogółu podmiotowych praw majątkowych, bezwzględnych i względnych tak cywilnych, jak i pozostałych.67 Przestępstwo z art. 282 k.k., tak jak rozbój, jest przestępstwem powszechnym. Może je popełnić każdy podmiot zdolny ponosić odpowiedzialność karną. Art. 282 k.k. taksatywnie wymienia sposoby zachowania się sprawcy. Polega ono na doprowadzeniu innej osoby do rozporządzenia mieniem lub zaprzestania działalności gospodarczej, poprzez zastosowanie przemocy, groźby zamachu na życie lub zdrowie albo gwałtownego zamachu na mienie. Przemoc będąca znamieniem art. 282 k.k. ma szerszy zakres niż przemoc w rozumieniu art. 280 k.k. Zakres ten obejmuje zarówno użycie przemocy wobec osoby, jak i mienia. Jednocześnie o doprowadzeniu – spowodowaniu określonego stanu rzeczy w rozumieniu art. 282 k.k. można mówić, jeśli sprawca wykorzysta jeden ze sposobów zachowania określony w tym przepisie. Ponieważ wszystkie służące doprowadzeniu do określonego rezultatu mają charakter środków przemocy, zaś ich celem jest oddziaływanie na psychikę pokrzywdzonego w sposób, który ma doprowadzić do odpowiedniego ukształtowania jego woli, można przeto stwierdzić, iż doprowadzenie jest w kontekście znamion wymuszenia rozbójniczego tożsame ze zmuszeniem innej osoby do określonego zachowania.68 Groźba zamachu na życie lub zdrowie stanowi tzw. groźbę karalną. W kontekście omawianego typu czynu zabronionego celem groźby musi być 67 68 Tamże, s. 104. P. Kardas, J. Satko: Przestępstwa przeciwko mieniu, Przegląd problematyki, Orzecznictwo (SN 19182000), Piśmiennictwo, Zakamycze, s. 67. 32 ukształtowanie psychiki zagrożonego podmiotu w pożądany przez sprawcę sposób, wyrażający się w podjęciu przez osobę zagrożoną określonej decyzji w stosunku do mienia. Jednocześnie konieczne jest, aby groźba wzbudzała u adresata uzasadnioną obawę, że w przypadku niepodjęcia czynności żądanych przez sprawcę, zostanie spełniona.69 Przedmiotem groźby zamachu na życie lub zdrowie może być dokonanie przestępstwa przeciwko życiu albo przestępstwa przeciwko zdrowiu. Określona w art. 282 groźba dotyczy również zamachu na mienie należące do pokrzywdzonego lub innej osoby, w szczególności najbliższej. Musi to być zapowiedź zamachu gwałtownego, który może polegać na podpaleniu lub wysadzeniu w powietrze budynku, zniszczeniu lub uszkodzeniu rzeczy (np. pojazdu mechanicznego), wytruciu bydła itp.70 Jednocześnie groźba, o której mowa w art. 282 k.k. musi mieć charakter jednoznaczny. Groźba z art. 282 k.k. ma znacznie węższy zakres od groźby, o której mowa w art. 280 k.k. Nie dotyczy ona bowiem zapowiedzi sprawcy o użyciu niego przemocy w ogóle, ale ma wyraźnie określony charakter. Stanowi zapowiedź sprawcy dokonania na szkodę pokrzywdzonego zamachu na życie lub zdrowie jego lub innych osób lub gwałtownego zamachu na mienie w wypadku, gdy nie dokona on rozporządzenia mieniem na korzyść sprawcy, bądź nie zaprzestanie działalności gospodarczej. Zasadniczym znaczeniem dla odróżnienia od siebie dwóch stanów karnych opisanych w art. 280 k.k. oraz art. 282 k.k. jest moment zawładnięcia przez sprawcę cudzym mieniem. Istotą wymuszenia rozbójniczego jest to, że sprawca doprowadza inną osobę do rozporządzenia mieniem lub zaprzestania działalności gospodarczej w przyszłości. Rozbój zaś jest przestępstwem skierowanym jednocześnie przeciwko osobie i mieniu, a stosowana w nim przemoc, groźba natychmiastowego jej użycia lub doprowadzenia człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności są jedynie środkiem do zawładnięcia mieniem. Sprawca stosuje określone sposoby oddziaływania w celu zawładnięcia cudzą rzeczą niezwłocznie. W celu ustalenia zatem, czy w danym wypadku miała miejsce rozbój czy wymuszenie rozbójnicze, należy przede wszystkim udzielić odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób i za pomocą jakiego środka sprawca zabrał mienie.71 69 M. Dąbrowska-Kardasa, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, s. 105. A. Marek: Komentarz do Kodeksu karnego, Część szczególna, Wydawnictwo Prawnicze Sp. z o.o., Warszawa 2000, s. 307. 71 M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, s. 108. 70 33 Wymuszenie rozbójnicze, podobnie jak rozbój, jest przestępstwem materialnym. Jego skutkiem jest rozporządzenie mieniem przez pokrzywdzonego na korzyść sprawcy lub osoby przez niego wskazanej albo zaprzestanie przez pokrzywdzonego prowadzenia określonej działalności gospodarczej. Przestępstwo określone w art. 282 jest dokonane dopiero z chwilą, gdy pokrzywdzony pod wpływem przemocy, groźby zamachu na zdrowie lub życie albo gwałtownego zamachu na minie rozporządzi mieniem.72 Przestępstwo wymuszenia rozbójniczego ma dwa przedmioty oddziaływania. Pierwszym jest osoba, którą sprawca zmusza do określonego zamachu, a drugim mienie, którym rozporządzić ma pokrzywdzony albo określony rodzaj działalności gospodarczej prowadzonej przez pokrzywdzonego, której ma on zaniechać. Podobnie jak rozbój, wymuszenie rozbójnicze jest przestępstwem kierunkowym. Ze względu na sposób ujęcia znamion wykonawczych przestępstwa wymuszenia rozbójniczego we wszystkich odmianach, można się go dopuścić jedynie w zamiarze bezpośrednim, przy czym celem sprawcy musi być dążenie do osiągnięcia korzyści majątkowej dla siebie lub kogo innego.73 3. Wypadek mniejszej wagi Art. 283 k.k.: W wypadku mniejszej wagi, sprawca czynu określonego w art. 289 § 1, art. 280 § 1 lub w art. 281 lub 282, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.”74 Art. 283 k.k. ustanawia w sposób zbiorowy typy uprzywilejowane przestępstw kradzieży z włamaniem (art. 289 § 1), rozboju (art. 280 § 1), kradzieży rozbójniczej (art. 281) oraz wymuszenia rozbójniczego (art. 282), dopuszczając jednocześnie możliwość uznania ich wypadki mniejszej wagi. W porównaniu z ich typami podstawowymi, zagrożone są znacznie niższymi ustawowymi zagrożeniami karą (od 3 miesięcy do 5 lat). 72 Tamże, s. 109. A. Marek: Komentarz do Kodeksu karnego, Część szczególna, Wydawnictwo Prawnicze Sp. z o.o., Warszawa 2000, s. 308. 74 Ustawa z dnia 6.06.1997 r., Dz. U. z dnia 2.08.1997 r., Nr 88, poz. 553 z późniejszymi zmianami. 73 34 Kodeks karny z 1997 r, podobnie jak jego poprzednik z 1969 r. nie zawiera definicji „wypadku mniejszej wagi”. Istota wypadku mniejszej wagi, sprowadza się do szczególnej charakterystyki zachowania, realizującego wszystkie znamiona przestępstwa określonego w typie podstawowym, która sprawia, że taki czyn sprawcy stanowi przestępstwo zasługujące na łagodniejsze potraktowanie (łagodniejszą karę).75 Istotną okolicznością wpływającą na wymiar kary jest niewielki stopień społecznej szkodliwości czynu zabronionego popełnionego przez sprawcę, a także inne przesłanki, jak motyw kierujący sprawcą, czy wartość przedmiotu zaboru. Rozbój jest najcięższym przestępstwem przeciwko mieniu, co ma swoje odzwierciedlenie w ustawowym zagrożeniu karą pozbawienia wolności, przewidzianym dla tego przestępstwa. Art. 283 k.k. jednoznacznie określa, że pojęcie „wypadku mniejszej wagi” przestępstwa rozboju jest dopuszczalne jedynie w odniesieniu do czynu o znamionach typu podstawowego. Niedopuszczalne jest natomiast traktowanie jako „wypadku mniejszej wagi” rozboju o znamionach typu kwalifikowanego. W rozumieniu art. 283 wypadek mniejszej wagi rozboju ma miejsce wówczas, gdy czyn sprawcy wyczerpuje znamiona rozboju określonego w art. 280 § 1, zaś ocena okoliczności podmiotowych i przedmiotowych prowadzi do wniosku, że czyn ten nie przybiera postaci zwykłego rozboju, lecz jest przestępstwem o mniejszym stopniu szkodliwości i jest łagodniejszym splotem okoliczności, w jakich doszło do tego przestępstwa, i znacznie odbiega od kryteriów rozboju podstawowego. 75 M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, s. 116. 35 ROZDZIAŁ V ZAGROŻENIE KARĄ I ŚRODKAMI KARNYMI 1. Ogólna problematyka wymiaru kary A/ Kara Słowo „kara” używane jest w różnych znaczeniach, zarówno w języku potocznym, jak i w prawie, gdzie mówiąc o karze mamy na myśli tzw. karę kryminalną (łac. crimen – przestępstwo) opartą na odpowiedzialności osobistej sprawcy przestępstwa. Kara kryminalna to osobista dolegliwość ponoszona przez sprawcę jako odpłata za popełnione przestępstwo, wyrażająca potępienie popełnionego przez niego czynu, i wymierzana imieniu państwa przez sąd.76 Realizację wymiaru sprawiedliwości stanowi wymierzanie kar za przestępstwa. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z art. 175, powierza ją sądom, wyposażając je w przedmiot niezawisłości w zakresie orzekania. Jest to zgodne z fundamentalną dla współczesnego prawa zasadą wyłączności sądowego wymierzania kar za przestępstwa (nulla poena sine iudicio) odróżniającą kary kryminalne od innych kar spotykanych w życiu społecznym (kary umowne, porządkowe, dyscyplinarne itp.) Obowiązujące w Polsce prawo karne nie wypowiada się wprost na temat sensu kary, jednak z brzmienia przepisów kodeksu karnego dotyczących zasad wymiaru kary i na temat celów jej wykonania możemy wnioskować o poglądach ustawodawcy na ten temat. Tradycyjny charakter w prawie karnym ma podział kar na zasadnicze i dodatkowe. Podział ten występował również w polskich kodeksach karnych z lat 1932 i 1969, wiążąc się z założeniem, że kary zasadnicze stanowią główne środki reakcji na przestępstwo, natomiast kary dodatkowe – uzupełnienie kar zasadniczych, orzeka się je 76 L. Gardocki: Prawo karne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1998, s. 150. 36 bowiem obok kar zasadniczych.77 W tej dziedzinie kodeks karny z 1997 r. wprowadza zasadniczą zmianę, w postaci odrębnych katalogów kar i środków karnych. Kar nie nazywa jednak „zasadniczymi” oraz „dodatkowymi”. Te nazwy wiązały się bowiem z takim systemem sankcji, w którym tzw. kary dodatkowe mogły być wymierzone tylko obok kary zasadniczej, co rodziło konieczność praktyczną wprowadzenia odpowiednich nazw. Potrzeba posługiwania się różnymi nazwami pozostała, zmieniły się jednak jej racje. Istnieje dość szeroko zakrojona możliwość poprzestania na orzeczeniu środka karnego bez kary (zasadniczej); nazwa „kara dodatkowa” traci więc w tym kontekście sens, gdyż staje się niejako zasadniczą. (...) Rezygnacja z nazwy „kara dodatkowa” na rzecz nazwy „środek karny” ma także wskazać sędziemu, że środek ten powinien traktować jako środek racjonalnej polityki kryminalnej, którego celem jest naprawienie szkody, odebranie korzyści i zapobieganie przestępstwom, a nie zwiększanie dolegliwości represji karnej.78 Nowy kodeks karny ostatecznie rezygnuje z kary śmierci, którą pominięto w katalogu kar, wychodząc z założenia, że kara ta nie da się pogodzić z zasadą godności człowieka i współczesnym systemem wartości. W ujęciu art. 32 kodeksu karnego z 1997 r. katalog kar jest następujący: 1. grzywna, 2. ograniczenie wolności, 3. pozbawienie wolności, 4. 25 lat pozbawienia wolności, 5. dożywotnie pozbawienie wolności. Grzywna Współcześnie kara grzywny występuje w dwóch zasadniczych formach. Pierwszą jest grzywna kwotowa, która polega na tym, że sąd wskazuje w wyroku wysokość kwoty pieniężnej, którą skazany ma obowiązek uiścić na rzecz Skarbu Państwa. Drugą formą jest grzywna orzekana w stawkach dziennych w dwóch etapach. W pierwszym sąd określa liczbę stawek dziennych według ciężaru przestępstwa, tj. społecznej szkodliwości czynu i winy sprawcy. W drugim etapie ustala się wysokość 77 A. Marek, S. Waltoś: Podstawy prawa i procesu karnego, Wydawnictwa Prawnicze, Warszawa 1999, s. 115. 78 Uzasadnienie rządowego projektu nowego kodeksu karnego, w: Nowe kodeksy karne – z 1997 r. z uzasadnieniami, Wydawnictwo Prawnicze Sp. z o.o., Warszawa 1997, s. 138-139. 37 jednej stawki dziennej stosownie do indywidualnych możliwości uiszczenia grzywny przez skazanego. Ustawodawca zakazuje w art. 58 § 2 k.k. orzekanie grzywny niecelowej, chcąc uniknąć w ten sposób przerzucenie ciężaru grzywny na barki innych osób. Podstawę do wymierzenia grzywny stanowi zagrożenie tą karą w sankcji ustawowej za dane przestępstwo i jest to tzw. grzywna samoistna. Może być ona również wymierzona pomimo, iż nie jest przewidziana w sankcji, jeżeli sąd odstępuje od wymierzenia kary pozbawienia wolności na mocy art. 58 § 2 k.k. lub nadzwyczajnie łagodzi karę. Grzywna może być także orzeczona obok kary pozbawienia wolności, ale wyłącznie tzw. terminowej. Wymierzenie grzywny obok kary pozbawienia wolności możliwe jest, gdy sprawca dopuścił się przestępstwa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub korzyść taką osiągnął. Obok kary pozbawienia wolności albo obok kary ograniczenia wolności, grzywnę można orzec, gdy zawiesza się warunkowo wykonanie kary, nawet jeżeli jej wymierzenie na innej podstawie nie jest możliwe. Kara ograniczenia wolności W praktyce kara ograniczenia wolności stosowana jest bardzo rzadko i orzekana jest za zgodą skazanego. Warunku zgody skazanego nie przewiduje uregulowanie kary ograniczenia wolności w polskim k.k. Art. 35 § 3 k.k. mówi tylko o „wysłuchaniu skazanego” przy określeniu czasu, rodzaju lub sposobu wykonywania obowiązku pracy, co powoduje, że uregulowanie to popada w sprzeczność z zakazami pracy przymusowej, przewidzianymi w międzynarodowych konwencjach odnoszących się do praw człowieka.79 W ujęciu art. 34 § 1 kara ograniczenia wolności wymierzana jest od 1 miesiąca do 12 miesięcy. Może ona polegać na nieodpłatnej, kontrolowanej pracy wskazanej przez sąd na rzecz gminy, placówki służby zdrowia, zakładu opieki społecznej lub na rzecz organizacji niosącej pomoc charytatywną w wymiarze od 20 do 40 godzin miesięcznie. W stosunku do osoby zatrudnionej można orzec potrącenia od 10 do 25 % wynagrodzenia na rzecz Skarbu Państwa lub na cel społeczny wskazany przez sąd. 79 L. Gardocki: Prawo karne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1998, s. 155. 38 Zgodnie z art. 34 § 2 k.k. w czasie odbywania kary skazany nie może zmienić miejsca stałego pobytu bez zgody sądu, a także ma obowiązek udzielania wyjaśnień co do przebiegu wykonania kary. Kara pozbawienia wolności Współcześnie kara pozbawienia wolności jest rodzajem kary najczęściej stosowanym za poważne przestępstwa. Dlatego też właśnie ta kara kojarzona jest z funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości. Kara pozbawienia wolności w polskim prawie karnym występuje w postaci jednolitej, bez podziału na poszczególne jej rodzaje, jak to miało miejsce w kodeksie karnym z 1932 roku, który przewidywał karę więzienia i aresztu. Według art. 37 k.k. kara pozbawienia wolności trwa najmniej miesiąc, a najwyżej 15 lat. Wymierza się ją w latach i miesiącach. Kara dożywotniego pozbawienia wolności i kara 25 lat pozbawienia wolności Kara dożywotniego więzienia istniała w polskim prawie karnym do 1970 r., kiedy to k.k. z 1969 r. zastąpił ją karą 25 lat pozbawienia wolności, będącą odrębnym rodzajem kary od tzw. terminowego pozbawienia wolności. Ponownie wprowadzono karę dożywotniego pozbawienia wolności w 1995 r., nie rezygnując jednak z kary 25 lat pozbawienia wolności. Obie kary, polegające głównie na izolacji, zabezpieczeniu społeczeństwa przed niebezpiecznymi sprawcami poważnych przestępstw, przewiduje również kodeks karny z 1997 r. Kara dożywotniego pozbawienia wolności może w praktyce trwać, zgodnie ze swoją nazwą, do końca życia skazanego. Skazanie na dożywotnie pozbawienie wolności nie wyklucza jednak starań o ułaskawienie, możliwe jest też przedterminowe warunkowe zwolnienie po odbyciu 25 lat kary (art. 78 § 3 k.k.).80 Kary dożywotniego pozbawienia wolności nie stosuje się wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat. Wymierzanie przez sądy kar karnych zależne jest przede wszystkim od stopnia winy sprawcy przestępstwa i społecznej szkodliwości popełnionego przez niego czynu 80 Tamże, s. 159. 39 (funkcja sprawiedliwościowa). Może jednak spełniać inne funkcje, zwłaszcza w zakresie prewencji indywidualnej i ogólnej. O ile w ustawowym wymiarze kary decydującą rolę odgrywa niewątpliwie mechanizm prewencji ogólnej, to w sądowym wymiarze kary splatają się wszystkie jej cele (przez cele rozumie się zamierzone funkcje, które kara ma spełniać). Świadczy o tym określenie w ustawie ogólnych dyrektyw wymiaru kary (art. 53 § 1 k.k.), modyfikowanych w odniesieniu do niektórych kategorii sprawców, jak nieletni i młodociani, przez dyrektywy szczególne (art. 54 k.k.)81 B/ Środki karne K.k. z 1997 r. zrezygnował z pojęcia kar dodatkowych przemianowując je na środki karne, do których zaliczył też nawiązkę. Katalog środków karnych znajduje się w art. 39 k.k. Są to: 1. pozbawienie praw publicznych, 2. zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, 3. zakaz prowadzenia pojazdów, 4. przepadek przedmiotów, 5. obowiązek naprawienia szkody, 6. nawiązka, 7. świadczenie pieniężne, 8. podanie wyroku do publicznej wiadomości.82 Środki karne stosowane są jako modyfikacja lub uzupełnienie kary, bądź zamiast kary, co następuje wówczas, gdy stopień winy sprawcy i szkodliwości jego czynu nie wymaga orzeczenia kary. 81 A. Marek, S. Waltoś: Podstawy prawa i procesu karnego, Wydawnictwa Prawnicze, Warszawa 1999, s. 114. 82 L. Gardocki: Prawo karne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1998, s. 161. 40 2. Wymiar kary za przestępstwa rozbójnicze Rozbój Przestępstwo określone w art. 280 § 1 kodeksu karnego zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 2 do 12 lat, zaś uprzywilejowany typ rozboju w postaci wypadku mniejszej wagi (art. 280 § 1 w zw. z art. 283) zagrożony jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Przestępstwo określone w art. 280 § 2 k.k. jest zbrodnią zagrożoną kara pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3. W przypadku działania sprawcy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub w sytuacji, gdy sprawca nie działał w takim celu, lecz korzyść majątkową osiągnął, sąd może obok kary pozbawienia wolności wymierzyć grzywnę. W wypadku złożenia wniosku przez pokrzywdzonego lub inną osobę uprawnioną, sąd skazując sprawcę za przestępstwo rozboju jest zobowiązany do orzeczenia obowiązku naprawienia w całości lub w części wyrządzonej przestępstwem szkody (art. 46 § 1).83 Przepis art. 280 § 1 może pozostawać w kumulatywnej kwalifikacji z przepisem art. 148 § 1. Kwalifikacja taka będzie miała miejsce w sytuacjach, w których sprawca używając przemocy wobec osoby, doprowadza swoim zachowaniem do skutku śmiertelnego, a z okoliczności wynika jednocześnie, że użyta przemoc przez sprawcę wobec osoby była środkiem do zawładnięcia rzeczą należącą do ofiary. Przepis art. 280 § 1 może również pozostawać w kumulatywnym zbiegu z przepisem art. 156 lub 157. Zbieg taki ma miejsce w sytuacji, w której zastosowanie wobec pokrzywdzonego przemocy jest w takim stopniu intensywne, że powoduje ponadto określone następstwa dla zdrowia pokrzywdzonego, które samodzielnie wyczerpują znamiona odrębnego typu przestępstwa.84 Przestępstwo określone w art. 280 kodeksu karnego jest przestępstwem publicznoskargowym, ściganym z urzędu. 83 84 M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, s. 87. Tamże, s. 88. 41 Kradzież rozbójnicza Przestępstwo kradzieży rozbójniczej określone w art. 281 jest występkiem zagrożonym karą pozbawienia wolności od 1 roku do lat 10. Podobnie jak przy rozboju, w przypadku działania sprawcy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej albo w wypadku, gdy sprawca nie działał w takim celu, lecz korzyść majątkową osiągnął, sąd może wymierzyć obok kary pozbawienia wolności grzywnę. W przypadku złożenia przez pokrzywdzonego lub inną uprawnioną osobę wniosku na podstawie art. 46 k.k., sąd, skazując sprawcę za przestępstwo z art. 281 k.k. jest zobowiązany orzec obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody w całości lub w części. Możliwe jest również zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary. Typ uprzywilejowany jest występkiem zagrożonym karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Kradzież rozbójnicza stanowi kwalifikowany typ kradzieży, dlatego sprawca kradzieży zwykłej, który następnie dopuszcza się gwałtu dla utrzymania mienia – odpowiada za jedno przestępstwo z art. 281. Inaczej gdy sprawca najpierw dokonał kradzieży z włamaniem, a następnie zastosował gwałt dla utrzymania mienia. W takim wypadku mamy do czynienia ze zbiegiem dwóch kwalifikowanych typów kradzieży i dla pełnego prawnokarnego obrazu czynu należy go zakwalifikować kumulatywnie.85 Możliwy jest kumulatywny zbieg przepisu art. 281 i 148, a także art. 281 i 256 lub 157. Przestępstwo określone w art. 281 k.k. jest przestępstwem publicznoskargowym, ściganym z urzędu. Wymuszenie rozbójnicze Przestępstwo przewidziane w art. 282 k.k. jest występkiem zagrożonym karą pozbawienia wolności od 1 roku do 10 lat. 85 J. Wojciechowski: Kodeks karny. Komentarz. Orzecznictwo., LIBRA, Warszawa 2002, s. 529. 42 Z uwagi na działanie sprawcy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej są może na podstawie art. 33 § 2 obok kary pozbawienia wolności wymierzyć za to przestępstwo grzywnę. Wypadek mniejszej wagi określony w art. 282 k.k. w zw. z art. 283 k.k., jest zagrożony karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. W odniesieniu do typu uprzywilejowanego sąd może zamiast przewidzianej za to przestępstwo kary pozbawienia wolności wymierzyć grzywnę lub karę ograniczenia wolności, w szczególności, jeżeli orzeka równocześnie środek kary wymieniony w art. 39 k.k.. W przypadku pojednania się pokrzywdzonego ze sprawcą oraz naprawienia przez sprawcę szkody lub uzgodnienia przez sprawce i pokrzywdzonego sposobu jej naprawienia, sąd może w stosunku do sprawcy typu uprzywilejowanego zastosować warunkowe umorzenie postępowania karnego, jeżeli spełnione są pozostałe przesłanki zastosowania tej instytucji określone w art. 66. Naprawienie przez sprawce szkody i pojednanie się z pokrzywdzonym może stanowić również podstawę do zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary na podstawie art. 60 § 2 pkt 1 lub 2. Możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary odnosi się zarówno do typu podstawowego, jak i typu uprzywilejowanego. W przypadku złożenia przez pokrzywdzonego lub inną osobę uprawnioną odpowiedniego wniosku, sąd skazując sprawce za przestępstwo określone w art. 282, zobowiązany jest do orzeczenia obowiązku naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody w całości lub w części (art. 46).86 Przestępstwo określone w art. 282 jako przestępstwo publicznoskargowe, ścigane jest z urzędu. Polecamy solidny serwis darmowe prace mgr z prawa – znajdziecie tam darmowe fragmenty prac dyplomowych - prace magisterskie, licencjackie, semestralne, zaliczeniowe. 86 M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, s. 113. 43 BIBLIOGRAFIA 1. Andrejew I. „System prawa karnego, O przestępstwach w szczególności”, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk 1985 2. Andrejew I., Świda W., Wolter W. „Kodeks karny z komentarzem”, Wydanie Prawnicze, Warszawa 1973 3. Andrejew I. „Polskie prawo karne w zarysie”, PWN, Warszawa 1976 4. Bafia J., Miodulski K., Siewierski M. „Kodeks karny. Komentarz”, Wydanie Prawnicze, Warszawa 1987 5. Bogdan G., Buchała K., Cwiąkalski Z., Dąbrowska-Kardas M., Kardas P., Majewskia J., Rodzynkiewicz M., Szewczyk M., Wróbel W., Zoll A. „Kodeks karny, Część szczególna, Komentarz do art. 278-363 Kodeksu karnego”, Zakamycze 1999 6. Buchała K., Zoll A. „Kodeks karny. Komentarz do Części ogólnej”, Warszawa 1998 7. Dąbrowska-Kardas M., Kardas P. „Przestępstwa przeciwko mieniu”, Zakamycze 1999 8. Gardocki L. „Prawo karne”, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1998 9. Górniok O., Hoc S., Przyjemski S.M. „Kodeks karny. Komentarz. Tom III (art. 117363), Gdańsk 2001 10. Gutenkunst W., Chybiński O., Świda W. „Prawo karne, Część szczególna”, Wrocław1971 11. Hołyst B. „Kryminalistyka”, Wydawnictowo Prawnicze PWN, Warszawa 2000 12. Kardas P., Satko J. „Przestępstwa przeciwko mieniu, Przegląd problematyki, Orzecznictwo (SN 1918-2000), Piśmiennictwo”, Zakamycze 2002 13. Kulicki M. „Kryminalistyka”, Toruń 1995 14. Lernell L., „Własność społeczna” 15. Łagodziński S. „Ustawowe znamiona kradzieży” Problemy Praworządności, nr 8, 9 z 1980 r 16. Marek A. „Prawo karne”, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2001 17. Marek A. „Komentarz do kodeksu karnego. Część szczególna”, Wydawnictwo Prawnicze Sp. z o.o., Warszawa 2000 18. Marek A., Waltoś S. „Podstawy prawa i procesu karnego”, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 1999 44 19. Michalski B. „Przestępstwa przeciwko mieniu”, Warszawa 1999 20. Piszczek P. „Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Prawo Karne”, Oficyna Prawnicza IUSTITIA Sp. z o.o. 21. Wojciechowski J. „Kodeks karny. Komentarz. Orzecznictwo”, LIBRA, Warszawa 2002 22. Nowe kodeksy karne – z 1997 r. z uzasadnieniami „Kodeks karny”, Wydawnictwo Prawnicze Sp. z o.o., Warszawa 1997 23. Uzasadnienie projektu kodeksu karnego z 1969 r., Warszawa 1968 24. Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z dnia 16.07.1997 r.) 25. Ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. (Dz. U. z dnia 14.05.1969 r., Nr 13, poz. 94 z późniejszymi zmianami) 26. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. z dnia 2.08.1997 r., Nr 88, poz. 553 z późniejszymi zmianami) 27. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późniejszymi zmianami) 28. Ustawa z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji (Dz. U. Nr 53, poz. 549) 29. Dekret z dnia 4 marca 1953 r. o wzmożeniu ochrony własności społecznej (Dz. U. Nr 17, poz. 68) 30. Dekret z dnia 4 marca 1953 r. o ochronie własności społecznej przed drobnymi kradzieżami (Dz. U. Nr 17, poz. 69) 45
