Wiedza o Społeczeństwie

Wiedza o Społeczeństwie
Powtórzenie Wiadomości z działu „Państwo”
1. Pojęcie i Geneza Państwa
Pojęcie państwo, nie zawsze oznaczało to, co przez nie dziś rozumiemy. Starożytni Grecy
oznaczali swoje wspólnoty jako „Polis”, a Rzymianie „Civitas”, „Res Publica”. Ówczas kiedy
Rzym stał się cesarstwem, posługiwali się nazwą „Imperium”.
W średniowiecznej Europie terytoria zarządzane przez monarche nazywane były
„Królestwem”, „Koroną”, „Rzeczypospolitą”(Polska), „Rzeszą”(Niemcy). Nazwa „państwo”
oznaczała władztwo nad ziemią oraz władzę publiczną i sądową szlachty nad
zamieszkującymi te ziemie ludźmi.
Termin „państwo” w ujęciu współczesnym wprowadził włoski pisarz Niccolo
Machiavelli. Pojęcia „królestwo” czy „republika” odnosiły się do konkretnej formy państwa.
Pojęcie „Państwo” było określano różnorako w historii. Jedną z najstarszych definicji
jest koncepcja Arystotelesa, który uważał, że państwo to efekt naturalnego rozwoju
społecznego.
Więcej koncepcji na temat państwa:
Katolicka nauka społeczna – samowystarczalna społeczność, uznająca określony porządek
prawny
Immanuel Kant – rodzaj ludzkiej zbiorowosci zyjacej wedlug okreslonego porzadku
prawnego
Georg Wilhelm Friedrich Hegel – wartość absolutna i nadrzędna. „Państwo Bogiem na
ziemi”. Interesy państwa przed interesami jednostki.
Koncepcja Marksistowska – organizacja przymusowa i narzedzie klasy panujacej.
Jednak klasyczną definicją państwa brzmi:
 Państwo to trwała wspólnota ludzi, zajmująca określone terytorium,
poddana zwierznej władzy.
 Państwo jest polityczną, suwerenną, terytorialną i przymusową
organizacją społeczeństwa.
Organizacja Polityczna – władza jest podmiotem, który koordynuje i organizuje współprace
dużych grup społecznych, zarządza nimi oraz tworzy i utrzymuje ład społeczny
Organizacja Suwerenna:
 Zewnętrzna - Państwo jest podmiotem prawa międzynarodowego niezależnym od
innych państw.
 Wewnętrzna - Władza państwowa jest zwierzchnia, która sama może decydować o
swym zakresie.
Organizacja Terytorialna – obejmuje ludzi związanych ze ściśle określonym terytorium.
Terytorium Państwa – ląd, wody przybrzeżne, przestrzeń powietrzna statki, samoloty i
ambasady.
Racja Stanu – wzgląd na dobro państwa, wyższość interesu państwa nad innymi interesami.
Państwo jest organizacją przymusową, gdyż przyzależność do niej ma charakter
sformalizowany. Przyzależność jednostki do danego państwa określa się mianem
obywatelstwa.
Obywatelstwo – przyzależność państwowa zobowiązująca do wypełniania określonych
obowiązków i dająca uprawnienia ustalone przez prawo danego państwa. Osoby nie
posiadającej żadnego obywatelstwa nazywa się bezpaństwowcami.
2. Pojęcie władzy państwowej
W prawidłowo funkcjonującym społeczeństwie muszą istnieć środki kierownicze
koordynujące życie społeczne, określające jego normy i przeciwdziałające łamaniu porządku
społecznego. Ośrodki te ze względu na ich możliwości zakres i sposoby działania można
uznać za ośrodki władzy.
Władza to zdolność wydawania i egzekwowania decyzji. Jednym z najważniejszych
rodzajów władzy społecznej jest władza polityczna, czyli zdolność wydawania, narzucania i
wymuszania (egzekwowania) decyzji w skali społecznej, możliwość wpływania na ludzi tak,
aby zachowywali się w sposób oczekiwany i pożądany.
Podmiotem władzy politycznej jest osoba lub grupa osób wydająca decyzję i żądająca od
adresatów jej wykonania. Adresatami są ci, którzy muszą się tym decyzjom podporządkować.
Sfera władzy to określony obszar życia społecznego podlegającej tej władzy.
Najszerszą formą władzy politytcznej jest władza państwowa.
Stabliność, trwałość i autorytet władzy państwowej zależą od legitymizacji jej sprawowania.
Legitymizacja to proces spoleczny, polegajacy na dialogu miedzy osobami pragnacymi
wladzy i tymi które maja się podporzadkowac. Autorem podstaw legitymizacji jest Max
Weber.
Władza legalna – rządzący zdobywają i sprawują władze z mocy obowiązującego prawa.
Władza tradycyjna – utrwalona tradycja, dająca określonym osobom (rodom) prawo do
dziedziczenia władzy, która pochodzi od Boga dzięki czemu jest trwała i ciągła.
Władza charyzmatyczna – oparta jest na przeświadczeniu że sprawujący władze nabył do
niej prawo dzięki posiadaniu jakiś wyjątkowych właściwości i zdolności (np. męstwo,
sprawiedliwość, talent organizacyjny, zdolności przywódczem świątobliwość itp.)
Alienacja – rodzaj patologii (deformacji we władzy), polegający na izolacji i dystansowania
się od organów państwa od społeczeństwa.
Typy Alienacji/Patologii Władzy
Centralizacja uprawnień to wzrost kompetencji i możliwości decyzyjnych organów
centralnych państwa przy jednoczesnym zmniejszeniu lub całkowitej utracie uprawnień
organów władzy lokalnej (administracja terenowa, samorząd terytorialny). Wyższym
stopniem centralizacji uprawnień jest koncentracja uprawnień na najwyższym szczeblu
władzy. Wyróżnić można:
 Centralizacje biurokratyczną – polegająca na skupieniu władzy na szczeblu
centralnym.
 Centralizacje technokratyczną – rządy specjalistów, których fachowa wiedza ma
bezpośredni wpływ na decyzje polityczne organów państwowych.
 Centralizacje militarystyczną – występująca w wypadku wojska i dowódców
wojskowych, przyczyniająca się do wzrostu nakładów na armię oraz rozwoju
przywilejów oficerskich ponad rzeczywiste potrzeby
 Centralizacje plutokratyczną gdy wąska grupa ludzi najbogatszych (elita finansowa)
skupia w swoim ręku zarówno władzę polityczną jak i ekonomiczną.
Oligarchizacja grup rządzących – inny typ alienacji władzy. Polega na tym, że elity władzy
oddzielają się od społeczeństwa nie podlegając (arogancja) władzy – stoją ponad prawem.
Biurokratyzacja władzy to mnogość przepisów i procedur, dzięki którym urzędnik może
uniknąć osobistej odpowiedzialności za podejmowane decyzje, podnieść polityczną i
społeczną rangę swej funkcji, a przez to zwiększyć swą władze nad obywatelem.
Korupcja <dość znane słowo...> - jest jedną z najgroźniejszych i najpowszechniejszych
patologii władzy. Przekupstwa urzędników państwowych, płatna protekcja, wykorzystywanie
środków publicznych oraz handel wpływami destabilizuje instytucje państwa.
< w podręczniku pół strony autor biadoli o korupcji.... to w NATO to w Japonii..., co to ma
być? Gazeta wyborcza!? >
Partykularyzm – ośrodki decydenckie nie uwzględniają całokrztałtu interesów określonego
społeczeństwa czy państwa, ignorując potrzebe jego harmonijnego rozwoju gospodarczego,
kulturalnego itp.
Nepotyzm – obsadzanie kierowniczych stanowisk w państwie osobami wywodzącymi się z
bliższej lub dalszej rodziny przywódcy państwa czy innego wysokiego dostojnika
państwowego.
Klientelizm – silniejszy politycznie protektor opiekuje się słabszym podopiecznym, zyskując
jego poparcie, głos w określonych sytuacjach.
Brutalizacja Polityki – nadmierne używanie środków mających na celu wymuszenie
posłuszeństwa.
Inwigilacja – śledzenie, tajny nadzór nad kimś.
3. Funkcje współczesnego państwa
Funkcja Państwa to całokrztałt działalności prowadzonej przez państwo w określonych
dziedzinach życia społecznego. Ze względy na zasięg przestrzenny tej działalności oraz jej
dziedziny funkcje państwa możemy ogólnie podzielić na funkcje zewnętrzą i funkcje
wewnętrzną.
Funkcja Zewnętrzna Państwa – obejmuje katywność państwa na arenie międzynarodowej,
dotyczy wszelkich działań rzutujących na stosunki z innymi państwami i organizacjami
międzynarodowymi.
Funkcja Wewnętrzna Państwa – polega na zapewnieniu porządku i bezpieczeństwa
wewnątrz panstwa, obejmuje jednostki, grupy społeczne czy rozmaite instytucje pozostające
w jego granicach.
W ramach F.W.P. można wyróżnić następujące funkcje:
Funkcja prawodawcza – polega na tworzeniu przez państwo systemu prawnego
obowiązującego na danym terytorium. Wyznaczanie norm społecznego zachowania.
Funkcja porządkowa – polega na podejmowaniu przez właściwe organy państwa
(prokuratura, policja) działań mających na celu zapewnienie ładu i porządku publicznego oraz
wymuszenie przestrzegania przepisów prawa.
Funkcja administracyjna – polega na tym, że określone organy państwowe (np.
Rada Ministrów) zarządzają odpowiednimi dziedzinami życia publicznego (gospodarka,
finanse, oświata, ochrona zdrowia itp.)
Funkcja gospodarczo-organizatorska – polega na organizowaniu gospodarki i
oddziaływaniu na nią państwo.
Funkcja socjalna – wyraża się w dążeniu do państwa do zapewnienia obywatelom
minimum egzystencji, w efektywnym zwalczaniu bezrobocia, w polepszaniu warunków pracy
(bezpieczeństwa i higieny), w dbałości o ochronę środowiska naturalnego oraz w
doskonaleniu systemu świadczeń socjalnych.
Funkcja Kulturalna – obejmuje działalność państwa w zakresie budowy i
koordynacji systemu oświaty, wspierania badań naukowych, promowania kultury narodowej
za granicą, ochrony zabytków i miejsc pamięci narodowej itd.
4. Formy państwa i modele ustrojowe
Przez formę państwa rozumie się najczęściej sposób sprawowania władzy oraz organizowania
życia politycznego i społecznego w danym państwie. Na sposób rządzenia składają się trzy
podstawowe elementy: Forma rządów, Reżim polityczny oraz ustrój terytorialny państwa.
Forma rządów oznacza między innymi strukturę najwyższych organów władzy, ich
wzajemne relacje i sposób powoływania głowy państwa.
Ze względu na formę rządów podzielić je można na monarchie i republiki.
Monarchia to forma rządów, w której stanowisko głowy państwa należy do monarchy
(cesarz, król, sułtan, książe).
Wyróżnia się typy monarchii:

Nieograniczone:
o Monarchia Despotyczna – rządzący państwem król skupiał w swym ręku
całą, niepodzielną władze nad poddanymi. Był właścicielem wszystkich
ziem w państwie, dowodził armią ustanawiał i dowolnie zmieniał prawa,
którym sam nie podlegał, sprawował funkcje najwyższego kapłana.
o Monarchia Absolutna – monarcha miał władzę całkowitą i niepodzielną,
stanowił prawa, nie podlegając im jednocześnie. Sprawował dowództwo
nad armią, decydował o finansach państwa.
<Tak więc jaka różnica? Monarchia Despotyczna występowała na terenach Mezopotamii
(dzisiejszy Irak), a Absolutna we Francji w XVIII wieku. W monarchii absolutnej mieli
znaczenie także ministrowie, a monarcha nie był „najwyższym kapłanem”>

Ograniczone:
o Monarchia Konstytucyjna
o Monarchia Parlamentarna
Republika – forma rządów, gdzie najwyższe organy władzy państwowej, w tym i głowa
państwa (prezydent), wybierane są na czas określony przez ogół uprawnionych obywateli, lub
wąskie, z reguły najbogatsze grupy społeczeństwa.
Podział Państw, ze względu na reżim polityczny, czyli metody i środki
sprawowania władzy:





Państwo demokratyczne – państwo opierające się na konstytucyjnych zasadach:
Suwerennoście narodu, trójpodziału władzy i pluralizmu politycznego. W
demokratycznym państwie prawa wyznawane są też takie wartości, jak tolerancja,
równość wobec prawa, rozwinięte wolności i swobody jednostki, sprawiedliwość i
porządek (ład) społeczny. Istnieją dwa modele państwa demokratycznego:
o Państwo liberalne – obowiązującej formalnej zasadzie trójpodziału
władzy parlament zajmuje czołowe miejsce wśród organów państwowych.
o Państwo socjalne – ściśle wiąże ze sobą sprawy gospodarcze, społeczne i
polityczne.
Państwo autorytarne – nie ma warunków do działania społeczeństwa
obywatelskiego i idei samorządności. Udział obywateli w życiu publicznym
podlega stałej kontroli i sprowadza się do pewnych rytualnych <hmmm?>
zachowań i przyzwyczajeń, nie wynika z wewnętrznych przekonań, nie jest
odzwierciedleniem poglądów politycznych czy społecznych.
Państwo totalitarne – powszechna kontrola wszelkich przejawów życia
społecznego oraz postępująca, totalna indoktrynacja. Władza państwowa skupiona
jest w rękach jednej partii, nie ma więc mowy o zasadzie podziału władzy, ani o
legalnie działającej opozycji.
Państwo unitarne – państwo jednolite wewnętrznie. Na jego obszarze obowiązuje
tylko jeden porządek prawny i społeczny, jedno obywatelstwo, a jednostki
administracyjno-terytorialne, podporządkowane centralnym organom władzy, nie
mają żadnej samodzielności politycznej.
Państwo złożone – daje swoim częściom składniowym niemal zupełną
samodzielność, a wraz z nią możliwość posiadania własnego systemu
prawodawczego, wykonawczego i sądowniczego. Państwa złożone dzielą się na:
o Federacje – jest to państwo związkowe, którego częsci składowe mają
samodzielność prawną i pewien zakres samodzielności politycznej, nie
mają jednak prawa do secesji (odłączenia z federacji) i nie mogą
samodzielnie nawiązywać stosunków międzynarodowych, ani ich
utrzymywać.
o Konfederacje – związek państw połączonych ze sobą dla realizacji
określonych celów politycznych. Państwa te pozostają suwerenne,
aczkolwiek pewne funkcje (np. obronna, gospodarcza) pragną wykonywać
wspólnie.
Systemy rządów:
System parlamentarno-gabinetowy - system polityczny, w którym rząd z premierem na
czele jest powołany i odwołany przez głowę państwa, a odpowiedzialność polityczną ponosi
przed parlamentem (wotum nieufności, wotum zaufania).
System kanclerski stanowi odmianę systemu gabinetowego z tym, że w przypadku systemu
kanclerskiego na czele gabinetu stoi kanclerz będący urzędem, do którego przypisane są
znacznie silniejsze kompetencje. W systemie kanclerskim istnieje instytucja w postaci tzw.
Konstruktywnego wotum nieufności. Polega ona na tym, że parlament może odwołać
kanclerza tylko wówczas, gdy jednocześnie wskaże nowego kanclerza na szefa rządu.
Parlament musi być także zdolny do wyboru nowego kanclerza oraz rządu.
Połączenie rozwiązań systemu prezydenckiego:
- prezydent pochodzi z wyborów powszechnych
- powołuje członków rządu, którzy są przed nim odpowiedzialni
- prawo weta ustawodawczego prezydenta
- uprawnienia prezydenta nie wymagające kontrasygnaty ministra/premiera
(prerogatywy)
- przewaga prezydenta nad rządem w łonie egzekutywy
i systemu parlamentarnego:
- istnienie Rady Ministrów z Premierem jako drugiego członu egzekutywy
- odpowiedzialność polityczna rządu przez parlamentem (wotum nieufności) i
instytucja kontrasygnaty niektórych aktów prezydenta
- uprawnienie prezydenta do rozwiązania parlamentu (ograniczone)
- możliwość samodzielnego zarządzenia referendum konstytucyjnego i
ustawodawczego przez prezydenta
- prawo odesłania projektu ustawy do sądu konstytucyjnego
<czyli to jest własnie system prezydencko-parlamentarny>