Chiny- najludniejszy kraj świata

Chiny- najludniejszy kraj świata.
Chiny są najludniejszym państwem świata, położonym w środkowej i wschodniej części
kontynentu azjatyckiego. Zajmują (bez Tajwanu) obszar 9 598 tys. km², co daje im trzecie
miejsce w świecie po Rosji i Kanadzie. Rozciągłość równoleżnikowa kraju wynosi 5 200km,
a południkowa 5 700km. Do Chin należy prawie 3 tys. przybrzeżnych wysp, w tym Tajwan
(formalnie prowincja, praktycznie kraj niezależny od Chin) i Hainan. Od północy graniczą z
Rosją i Mongolią, na wschodzie z Koreańską Republiką Ludowo-Demokratyczną, na
południu z Wietnamem, Laosem, Myanmarem, Indiami, Bhutanem i Nepalem, na zachodzie z
Afganistanem, Tadżykistanem, Kirgistanem i Kazachstanem. Od wschodu państwo chińskie
oblewają wody Morza Żółtego, Wschodniochińskiego i Południowochińskiego.
WARUNKI NATURALNE.
Chiny są krajem kontynentalnym. Granice lądowe mają długość 24 tys. km, a morskie
12 tys km. Na terytorium Chin przeważają wyżyny i góry (80% powierzchni), między
którymi znajdują się kotliny śródgórskie (8%). Niziny zajmują tylko 12% powierzchni i
przeważają w części wschodniej, np. Nizina Chińska. Aż 75% stanowią obszary położone
powyżej 500m. n. p. m., a obszary przekraczające 3 000m. n. p. m. zajmują dwa razy większą
powierzchnię niż niziny (26%). Chiny są jednocześnie krajem, gdzie występuje największa
różnica wysokości (powyżej 9 000m) pomiędzy najwyżej (Mount Everest; 8 848m n. p. m.),
a najniżej położonym miejscem (depresja w Kotlinie Turfańskiej; 154m p. p. m.).
W zachodniej części kraju znajduje się Wyżyna Lessowa - największy lessowy obszar
świata rozcięty licznymi wąwozami uchodzącymi do Rzeki Żółtej i jej dopływów. Pokrywa
lessowa ma tu przeciętną miąższość 30 - 60m. Niesiony przez rzekę materiał jest osadzany na
Nizinie Chińskiej, gdzie miąższość osadów wynosi 700-900mm.
Ze względu na ukształtowanie powierzchni oraz ilość otrzymywanych opadów terytorium
Chin możemy podzielić na Chiny suche i wilgotne (monsunowe).
Chiny suche obejmują zachodnią i północną część kraju. Na skutek znacznego oddalenia
tego obszaru od mórz oraz występowania bariery górskiej, warunki dla rozwoju osadnictwa i
działalności gospodarczej człowieka są trudne. Wielkie przestrzenie zajmują tu obszary
wyżynne, m.in. Tybet, Wyżyna Mongolska oraz górskie, m. in. Himalaje, Kunlun,
Karakorum. Pomiędzy pasmami górskimi, gdzie klimat jest gorący i suchy, znajdują się
wielkie pustynie, np. Takla Makan w Kotlinie Kaszgarskiej. Ze względu na znaczną
wysokość klimat jest tu bardzo surowy. Występują duże wahania temperatury powietrza i
skąpe opady atmosferyczne. Znaczne powierzchnie zajmują wysokogórskie stepy
wykorzystywane lokalnie jako pastwiska dla jaków, kóz i owiec. Obszar ten ma stosunkowo
niewielkie znaczenie gospodarcze. Dobre warunki dla rozwoju rolnictwa występują jedynie w
dolinach rzek, gdzie możliwe jest nawadnianie.
Tybet zwany ,,Dachem Świata”- najwyżej położona wyżyna na Ziemi.
Chiny wilgotne (monsunowe), zwane często Chinami właściwymi, są gęsto zaludnione i
dobrze rozwinięte. Obszar ten znajduje się w strefie umiarkowanej i podzwrotnikowej w
zasięgu cyrkulacji monsunowej o łagodnej zimie i ciepłym wilgotnym lecie. Urodzajne gleby
tego regionu sprzyjają rozwojowi gospodarki rolnej. Głównymi uprawami są ryż i herbata.
Właśnie tutaj, przed ponad 4 tysiącami lat, powstawały zalążki państwa chińskiego.
Znaczna rozciągłość południkowa Chin sprawia, że leżą one w zasięgu trzech stref
klimatycznych: zwrotnikowej wilgotnej (południowe wybrzeża, przybrzeżne wyspy),
podzwrotnikowej (zachodnie, środkowe i wschodnie Chiny) i umiarkowanej (wschodnie i
północno-wschodnie Chiny).
Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 20° C w części południowo-wschodniej i
spada do poniżej 5° C w Mandżurii. Średnia temperatura stycznia waha się od -30° C na
północy do powyżej 20° C na wyspach południowych. Opady wynoszą od 100mm na pustyni
Ałszan do 3000mm na wyspach południowych. Największe opady występują tu w lipcu i
sierpniu.
Naturalną formacją roślinną wschodnich Chin były lasy liściaste, mieszane i iglaste, które
jednak, w ciągu kilku tysięcy lat intensywnej eksploatacji, uległy znacznej degradacji.
Znaczne powierzchnie zajmują one przede wszystkim na obszarach górskich oraz na północy
(tajga). W zachodnich Chinach występują stepy, a na obszarach skrajnie suchych półpustynie i pustynie, zajmujące 22% powierzchni kraju.
Chiny mają bogate tradycje w dziedzinie ochrony przyrody. W 1993 roku istniały 463
obszary chronione zajmujące 6,1% powierzchni kraju.
Większość terytorium Chin należy do zalewiska Oceanu Spokojnego, aż 36% powierzchni
kraju stanowią obszary bezodpływowe. Jest tu około 5 tys. rzek, których dorzecza
przekraczają 100 km². Są one silnie zamulone, co jest spowodowane intensywną erozją
obszarów lessowych oraz nadmiernym wykorzystaniem rolniczym.
Najdłuższą rzeką Chin jest Jangcy (5 520km długości), którą płynie aż 30% objętości
krajowych wód rzecznych, a średni przepływ w jej dolnym biegu przekracza 30 tys. m³/s
(wyższe wskaźniki mają tylko Amazonka, Kongo i Niger). W jej dorzeczu mieszka 40%
ludności kraju i zbiera się 3/4 ryżu. W wyniku wielkiej powodzi z 1931 roku, życie straciło
1,4mln ludzi, a 3mln zmarło w następstwie klęski głodu. Ostatnia wielka powódź miała tu
miejsce w sierpniu 1998 roku.
Drugą pod względem wielkości rzeką Chin jest Rzeka Żółta (Huang-he) (4 470km). Od
czasu powodzi z 1987 roku, kiedy życie straciło 1mln ludzi, rzekę nazwano "Rzeką Żałoby".
Huang- he jest rzeką o ogromnych wahaniach stanu wody, spowodowanych z jednej strony
obfitymi opadami, a z drugiej niewielką głębokością i dużym zamuleniem.
Najdłuższą rzeką obszaru bezodpływowego jest Tarym (2 030km).
We wschodnich Chinach znajduje się Wielki Kanał - najdłuższy żeglowny kanał świata o
długości 1 782km.
Najwyższe stany wód występują w okresie oddziaływania letniego monsunu. Częstym
zjawiskiem są wtedy powodzie. Aby im zapobiec buduje się na rzekach zbiorniki retencyjne,
wały przeciwpowodziowe oraz przeprowadza się zabiegi melioracyjne. Wysokie stany wód
rzecznych umożliwiają stosowanie na szeroką skalę nawadniania w rolnictwie, które jest
głównym użytkownikiem wody.
Chiny są zmuszone do przeciwdziałania skutkom powodzi i budowy zabezpieczeń
hydrotechnicznych. Wybudowano na Jangcy największą tamę na świecie, ten zbiornik wodny
ma 630km długości, a zbudowana przy zaporze elektrownia wodna
osiąga moc
porównywalną z mocą 15 reaktorów atomowych i zapewnia energię elektryczną 1/9
terytorium Chin.
Oprócz powodzi występują burze pyłowe, a w zachodniej części kraju częstym
zjawiskiem są trzęsienia ziemi.
Wielki Mur- jedyna budowla na kuli ziemskiej widoczna z kosmosu.
LUDNOŚĆ
W 1999 roku Chiny zamieszkiwało 1 267mln osób, co daje średnią gęstość zaludnienia
132 osoby/km². Co piąty mieszkaniec naszej planety jest Chińczykiem. Około 95% populacji
zamieszkuje we wschodniej części kraju, gdzie znajduje się prawie połowa obszaru Chin. Do
połowy lat siedemdziesiątych władze Chin uważały dużą liczbę ludności za fakt świadczący o
potędze państwa. Niekontrolowany przyrost naturalny stał się z czasem wielkim obciążeniem
dla gospodarki hamującym jej rozwój. Władze wprowadziły zasadę "jednego dziecka w
rodzinie" i to w sposób budzący niekiedy sprzeciw opinii międzynarodowej. Obecnie przyrost
naturalny wynosi 10,4‰. Pomimo tego, że rozporządzenie jest przestrzegane rygorystycznie,
rocznie przybywa w Chinach 13mln nowych obywateli.
Ludność Chin jest rozmieszczona nierównomiernie. Najgęściej zaludniony region
znajduje się we wschodniej, nizinnej, rolniczej części kraju, gdzie mieszka ponad 95%
ludności. Gęstość zaludnienia jest niezwykle duża i wynosi około 400 osób/km², a miejscami
nawet ponad 2 000 osób/km². Najsłabiej zaludnione są obszary górskie i wyżynne, stepowe i
pustynne, położone w zachodniej i północnej części kraju, gdzie średnia gęstość zaludnienia
waha się od 1 do 5 osób/km². Ludność skupia się tu w dolinach rzecznych oraz w oazach.
W Chinach żyje 56 narodowości. Przeważającą grupą są Chińczycy, określani jako naród
Han (92% ogółu) oraz ludy Zhuang, Huei, Mandżurowie i Miao. Ogółem terytorium Chin
zamieszkują przedstawiciele 50 narodowości.
Pekin- stolica Chin.
W 1991 roku w miastach zamieszkiwało 26% ludności. Spośród około 150 azjatyckich
miast ponadmilionowych 1/3 stanowią miasta chińskie. Największymi miastami są tu:
Shanghaj (9,5mln), Pekin - stolica kraju (7,3mln), Czungking (6,2mln). Około 20 miast
przekroczyło 5mln mieszkańców (przy uwzględnieniu liczby mieszkańców zespołu
miejskiego).
Szanghaj- największe miasto Chin i ważny port morski.
GOSPODARKA
Chiny dysponują drugim, po Stanach Zjednoczonych, potencjałem gospodarczym, a
według prognoz Banku Światowego, w 2020 roku mogą stać się największą potęgą
gospodarczą świata.
Kiedy w 1949 roku do władzy doszła partia komunistyczna, sytuacja gospodarcza Chin
była bardzo zła. Kraj był silnie zacofany i wyniszczony trwającymi tu od ponad 20 lat
wojnami. Przed wojną na obszarze Mandżurii dobrze rozwinięty był przemysł ciężki, lecz
Rosjanie zajmując ten rejon wywieźli większość maszyn i wyposażenia tamtejszych
zakładów. W okresie przedwojennym funkcjonowały główne zakłady branży spożywczej i
włókienniczej skoncentrowane w miastach portowych na morskim wybrzeżu.
Powojenna hiperinflacja zdewaluowała wartość chińskiej waluty i doprowadziła do zaniku
handlu z użyciem pieniądza. Systemy irygacyjne (nawadniające obszary suche) były bardzo
zniszczone. Spadła produkcja podstawowych dóbr przemysłowych. Największymi zakładami
oraz bankami i liniami kolejowymi kierowali zagraniczni przedsiębiorcy. Chiny były
wówczas jednym z najsłabiej rozwiniętych państw świata.
Partia komunistyczna po objęciu władzy upaństwowiła gospodarkę kraju. Rozwój
gospodarczy odbywał się zgodnie z pięcioletnimi planami, które wyznaczały cele w zakresie
wzrostu inwestycji, dochodu narodowego i wielkości produkcji poszczególnych dóbr i usług.
W drugiej połowie lat siedemdziesiątych, po śmierci Mao Tse-tunga, nowi przywódcy
zdecydowali się na przeprowadzenie radykalnych przemian gospodarczych. Państwo
ograniczyło ingerencję w sprawie ekonomii. Gospodarka socjalistyczna miała częściowo
przyjąć reguły rynkowe.
Zgodnie z nową polityką pojedyncza rodzina otrzymała w dzierżawę pewną ilość ziemi, z
której miała odprowadzić określoną ilość zbiorów. W przemyśle zmieniono sposób
zarządzania i organizacji pracy. Działalność przedsiębiorstw miała być oparta na zasadzie
rentowności, a nie jak dotychczas na globalnej wielkości produkcji.
W ramach reformy utworzono specjalne strefy ekonomiczne (na południowym
wschodzie kraju), miasta otwarte (głównie są to miasta nadmorskie) oraz powstały regiony
rozwoju ekonomiczno-technologicznego, które przyciągają kapitał zagraniczny oraz
ułatwiają eksport chińskich towarów.
Z czasem w Chinach zaczęli inwestować przedsiębiorcy z całego świata zachęceni tanią
siłą roboczą, ogromnym rynkiem zbytu oraz udogodnieniami podatkowymi. W latach
dziewięćdziesiątych inwestycje zagraniczne w Chinach były największe spośród wszystkich
państw świata. Rozpoczął się okres szybkiego wzrostu gospodarczego i odczuwalnego
wzrostu poziomu życia ludności.
Chiny dysponujące różnorodnymi bogactwami mineralnymi i wielkim potencjałem
przemysłowym są jednym z najdynamiczniej rozwijających się państw świata. Kraj prowadzi
aktywną wymianę handlową z wieloma państwami świata osiągając od kilku lat dodatni
bilans handlowy.
Chiny w 1997 roku były siódmą potęgą gospodarczą świata, wyprzedzając w ostatnich
latach Kanadę, Hiszpanię, Brazylię i Rosję.
Największym problemem współczesnych Chin jest niewielka powierzchnia ziem
uprawnych i obszarów leśnych w stosunku do ogromnej liczby mieszkańców. Najludniejszy
kraj świata, trzeci pod względem wielkości terytorium, posiada tylko 100mln ha ziem
uprawnych, tj. 10% powierzchni kraju, co w przeliczeniu na 1 mieszkańca daje wartość
mniejszą niż 0,1ha. Współczynnik ten jest jednym z najmniejszych na świecie. Rolnictwo,
skupiające ponad 60% ludności w wieku produkcyjnym, wytwarza zaledwie 27% dochodu
narodowego. W Chinach znajduje się 7% ziem uprawnych świata, a jest do wyżywienia 22%
ludności świata.
Problem niedostatku ziem uprawnych został pokonany. Dzięki stworzeniu sieci
irygacyjnej (nawadniającej) na wielką skalę uprawia się zboża, głównie ryż (40% zbiorów
zbóż), pszenicę i kukurydzę oraz rośliny oleiste, takie jak: soja, orzeszki ziemne, rzepak,
sezam, a także rośliny strączkowe, bataty i ziemniaki. Obszary sztucznie nawadniane
stanowią ponad połowę ziem uprawnych.
Uprawa roślin rozwinęła się także na obszarach górskich, gdzie tarasuje się zbocza
stanowiące 1/5 ziem uprawnych kraju. W celu ochrony ziem uprawnych przed erozją sadzi się
lasy. W północnej części kraju zasadzono pas lasu zwany "Zielonym Murem". Powierzchnia
gruntów ornych ulega zmniejszeniu na skutek zagarnięcia ich przez przemysł i budownictwo
oraz pod zbiorniki wodne na rzekach.
Najważniejszą rośliną przemysłową jest bawełna (1 miejsce w świecie). Dużą rolę
odgrywa też uprawa juty i tytoniu (1 miejsce w świecie, ponad 44% zbiorów światowych).
Ponadto rozwinęła się plantacyjna uprawa owoców cytrusowych, herbaty (2 miejsce w
świecie), trzciny i buraków cukrowych.
Drugorzędne
miejsce
w
chińskim
rolnictwie
zajmuje
hodowla.
Najbardziej
rozpowszechnionymi zwierzętami gospodarskimi są tu: bydło, trzoda chlewna, owce, kozy i
konie, lokalnie - wielbłądy, osły, muły, jelenie mandżurskie. Z Chin pochodzi prawie 50%
światowego pogłowia świń hodowlanych. Na szeroką skalę hoduje się drób (głównie kaczki).
Chiny zajmują jedno z czołowych miejsc w świecie w hodowli jedwabnika morwowego.
Ważną rolę w uzupełnianiu bilansu żywnościowego Chin zajmuje rybołówstwo, które
sytuuje ten kraj na pierwszym miejscu na świecie, zarówno w połowach morskich jak i
śródlądowych (15% połowów światowych). Oprócz ryb łowi się krewetki, ostrygi,
perłopławy, małże, trepangi i inne zwierzęta morskie oraz wodorosty spożywcze.
Chiny są największym na świecie producentem żywności (rośliny żywieniowe stanowią
ponad 90% powierzchni upraw). Zajmują od lat pierwsze miejsce na świecie w zbiorach ryżu
i pszenicy, a drugie w zbiorach kukurydzy. Wysoka produkcja rolnicza wcale nie oznacza, że
ludzie żyją dostatnio. Ze względu na ogromną liczbę ludności Chiny z trudem zaspakajają
potrzeby żywieniowe, choć klęski głodu się już nie zdarzają.
Uprawa ryżu na Nizinie Chińskiej.
Chiny są jednym z najzasobniejszych w surowce mineralne państw świata. Występują tu
zarówno surowce energetyczne, rudy metali, jak i surowce dla przemysłu chemicznego.
Chiny posiadają bogate złoża rudy żelaza i metali nieżelaznych, głównie chromu i niklu, a
także antymonu, miedzi, złota, tytanu, cynku i ołowiu oraz wolframu, którego pokłady są
szacowane na 60% zasobów światowych, a wydobycie stanowi 64% światowej produkcji.
Wydobycie rud żelaza koncentruje się we wschodnich Chinach, innych metali w
południowych Chinach, a zwłaszcza w Górach Południowochińskich.
Chiny posiadają olbrzymi potencjał energetyczny. Pokłady węgla kamiennego, szacowane
na 100mld ton (16% zasobów światowych) ustępują wielkością tylko zasobom amerykańskim
i rosyjskim. Pod względem jego wydobycia Chiny zajmują pierwsze miejsce na świecie.
Trwają intensywne poszukiwania ropy naftowej na dnie oceanicznym. Udokumentowane
dotychczas złoża lądowe szacuje się na 3-5mld ton (4% rezerw światowych).
Ponadto Chiny zajmują 2 miejsce w światowym wydobyciu soli kamiennej.
Potencjał hydroenergetyczny jest największy na świecie (5% zasobów światowych).
Niestety do tej pory znikoma jego część jest wykorzystana.
Wielka Tama Trzech Przełomów na rzece Jangcy.
W pobliżu Szanghaju i Kantonu znajdują się elektrownie atomowe.
Jednym z najdynamiczniej rozwijających się działów chińskiej gospodarki jest przemysł
przetwórczy, skoncentrowany głównie we wschodniej i północno-wschodniej części kraju
(Mandżuria), gdzie występuje baza surowcowa oraz główne rynki zbytu. Od 1949 roku
średnie roczne tempo wzrostu przemysłu wynosiło 10%, dzięki czemu Chiny stawały się
jedną z największych potęg gospodarczych świata. Wydajność pracy w przemyśle jest ponad
czterokrotnie wyższa niż w rolnictwie. Przemysł, zatrudniający około 22% ludności w wieku
produkcyjnym, wytwarza ponad 42% dochodu narodowego. Obecnie Chiny są jednym z
głównych producentów bawełnianej przędzy (w Szanghaju) i odzieży, wyrobów z cementu,
dominują w wydobyciu węgla, produkcji kwasu siarkowego, stali i energii elektrycznej.
Po objęciu władzy przez rząd komunistyczny, przy współudziale ZSRR i innych państw
socjalistycznych, bardzo rozbudowano przemysł metalowy i maszynowy. Na szeroką skalę
produkowano obrabiarki, silniki i maszyny ciężkie. Rozpoczęto produkcję traktorów,
samochodów osobowych i ciężarowych oraz rowerów (zajmujących ważne miejsce w
gospodarce kraju). W ostatnich latach Chiny silnie rozwinęły produkcję dóbr powszechnego
użytku, takich jak: zegarki, maszyny do szycia, pralki i lodówki.
Bardzo dynamicznie rozwija się także przemysł elektromaszynowy. Ta nowa gałąź
chińskiego przemysłu jest oparta na współpracy z firmami zagranicznymi, głównie
japońskimi. Wytwarza ona przede wszystkim komputery, radioodbiorniki, telewizory i inne
urządzenia elektroniczne.
W okresie istnienia Chińskiej Republiki Ludowej niemal od podstaw został stworzony
przemysł chemiczny. Odkrycia nowych złóż ropy naftowej pociągnęły za sobą rozwój
przemysłu rafineryjnego. Rocznie w Chinach przerabia się ponad 100mln ton ropy naftowej.
Ważne miejsce zajmuje także produkcja nawozów sztucznych, tworzyw i włókien sztucznych
oraz kauczuku syntetycznego.
Jednym z tradycyjnych przemysłów Chin jest przemysł jedwabniczy, który wielkością
produkcji znacznie ustępuje przemysłowi bawełnianemu. Stąd właśnie pochodzi 75%
światowej produkcji jedwabiu.
Z ważniejszych gałęzi przemysłu spożywczego na uwagę zasługuje przemysł
cukrowniczy, w którego rozwoju uczestniczyła Polska, oraz przemysł tłuszczowy, młynarski,
herbaciany i rybny.
Chiny zajmują pierwsze miejsce na świecie w produkcji cementu.
Pomimo wielkich osiągnięć chińskiego przemysłu produkcja wielu produktów w
przeliczeniu na 1 mieszkańca jest znacznie niższa niż w rozwiniętych krajach
przemysłowych.
Chiny eksportują głównie surowce mineralne (zwłaszcza energetyczne i metaliczne),
artykuły rolno-spożywcze, wyroby włókiennicze i produkty chemiczne; importują
nowoczesne technologie, kompletne obiekty przemysłowe, maszyny i urządzenia oraz środki
transportu.
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, zasoby Internetu.