Nagroda jako skuteczna metoda w procesie wychowawczym dziecka

advertisement
METODY W PROCESIE
WYCHOWAWCZYM DZIECKA
Nagroda jako skuteczna metoda w procesie
wychowawczym dziecka
Opracowała:
Anna Mikołajec
1
Poszczególne formy i metody oddziaływania na rozwój moralno - społeczny dziecka
są ze sobą z reguły ściśle związane. Wychowawcy często informują dzieci, jak należy
się zachować, sami stwarzają im przykłady do naśladowania. Gdy podopieczni zachowują
się zgodnie z zaleconymi formami, są nagradzani, w przeciwnym wypadku bywają
karani. W zależności od przyjętej koncepcji życia i koncepcji człowieka, wychowawcy
dobierają odpowiednie metody i środki oddziaływania. Ja jednak chciałabym zwrócić
szczególną uwagę na wykorzystywanie nagrody jako skutecznej metody w procesie
wychowawczym dziecka.
„Pojęcie „metoda” zawiera w sobie elementy świadomego i konsekwentnego
działania, które prowadzić ma do osiągnięcia wyraźnie sprecyzowanego celu.”1
„Opiekunowie mogą oddziaływać własnym przykładem, a także podając jako wzór inne
osoby, poprzez przekonywanie, właściwą organizację życia rodzinnego, tworzenie
odpowiednich warunków do rozwoju psychicznego, przyswajanie dziecku norm
moralnych,
a także nagradzanie i karanie oraz innymi sposobami i środkami, choćby
poprzez wspólne korzystanie z dóbr kultury, pełnienie obowiązków związanych
z gospodarstwem domowym, wspólne lektury itp.”2
Należy zwrócić uwagę na sposoby postępowania z dziećmi w przypadku,
gdy problemem jest brak motywacji. Istnieją niezliczone sytuacje, w których rodzice
i wychowawcy chcieliby zwiększyć stopień odpowiedzialności wychowanka, zadanie
to jednak nie należy do łatwych.
„Istoty ludzkie kierują się w swoim postępowaniu, tym co sprawia im przyjemność
i fakt ten może zostać wykorzystany w uczeniu dziecka odpowiedniego zachowania.”3
Bardzo cenna i skuteczna w wychowaniu moralnym dzieci jest metoda pochwały
i nagrody za dobre zachowanie i dobre wyniki w nauce,
Aby pochwały i nagrody
ze strony wychowawców były efektywne, muszą być obiektywne, sprawiedliwe
i nie mogą spowszechnieć. Metoda nagrody i pochwały prawidłowo stosowana pobudza
wychowanków do dalszego dobrego zachowania się i dobrych wyników w nauce.
Nie wystarczy rozdawać podarunki i nagrody w sposób nieprzemyślany. Jeśli prawo
efektu ma być wykorzystane
w pełni, należy przestrzegać pewnych reguł. Nagrodę
uzyskuje się za coś konkretnego, za dodatkowy trud, za wysiłek nie związany
1
H. Izdebska Funkcjonowanie rodziny a zadania opieki nad dzieckiem, Wydawnictwo Polskiej Akademii
Nauk, Wrocław 1967, s.79.
2
I. Jundziłł Nagrody i kary w wychowaniu, Nasza Księgarnia, Warszawa 1986, s.11.
3
Z. Zaborowski O rodzinie – rodzina jako grupa społeczno- wychowawcza, Nasza Księgarnia, Warszawa
1969, s.77.
2
z wypełnianiem codziennych obowiązków. Jeśli premiuje się prace należące
do obowiązków dziecka, to tylko wówczas, kiedy są one wykonane w sposób wyjątkowo
staranny, z dużym nakładem dodatkowego wysiłku. Nagroda ma być bodźcem
wzmacniającym postępowanie pozytywne, zachęcającym do solidnej pracy lub nauki,
do zachowań znajdujących wysokie uznanie w rodzinie i innych grupach społecznych.
Istotą nagrody jest doznanie przyjemności przez osobę nagrodzoną. W stosunku
do małych dzieci może to być poświęcenie dodatkowego czasu na wspólną zabawę.
Dla niektórych podopiecznych nagrodą może być wspólny spacer z matką, ojcem lub
z obojgiem rodziców. Ciekawym rodzajem nagrody może być głośne czytanie maluchowi
ciekawych baśni i opowiadań lub rozmowy z dzieckiem starszym. Niektórym
wychowankom dużą radość sprawia odwiedzanie rodziny lub kolegów.
Nagrody nie muszą być materialne. Nagrodą za właściwe postępowanie może być
wszystko, co jest dla danego podopiecznego atrakcyjne. Kontakty między rodzicami
a dziećmi powinny być przepełnione słowami pochwały. Zbyt często dorośli wtłaczają
wychowankom do głowy tysiące zakazów. Opiekunowie powinni poświęcić więcej czasu
na nagradzanie zachowania, które im odpowiada, nawet jeśli nagrodą będzie tylko szczery
komplement. Pamiętając o tym, jak ważne dla dzieci jest poczucie własnej godności
oraz akceptacja, mądrzy wychowawcy mogą zaspokoić te potrzeby podopiecznego
wykorzystując je jednocześnie do nauczenia go pewnych wartości i postaw.
Najczęściej stosowaną nagrodą jest wyrażanie uznania. Może to być werbalna
aprobata postępowania dziecka, podziw, że potrafiło wykonać
zadanie w sposób
wyjątkowo udany, uśmiech i radość czy przytulenie, jeśli lgnie do rodziców
a ich pieszczota sprawia mu przyjemność. Uznanie, z którym spotyka się jednostka,
wzmacnia jej motywację do wysiłku, a jednocześnie zaspokaja silnie potrzebę sukcesu.
Wychowankowie, którzy często słyszą pochwały, w szkole częściej otrzymują oceny
bardzo dobre. Uznanie wyrażane dziecku musi być proporcjonalne do włożonego wysiłku
i chęci, aby na nie zasłużyć. Jeżeli już w okresie przedszkolnym opanowało sztukę
czytania, pisania i rachunków, to bardzo dobre oceny przynoszone ze szkoły nie zasługują
na specjalną pochwałę. Zasługuje natomiast na nią szczególnie staranne prowadzenie
zeszytu czy pomoc udzielona koleżance lub koledze, którzy mają trudności w uczeniu się.
Najczęściej uznanie jest wyrażone pochwałą. Wartość jej zależy od tego, kto jej
udziela i w jakich okolicznościach. Jest tym bardziej cenna, im większy autorytet
(w oczach dziecka) osoby, która pochwaliła. Kiedy wyrażamy uznanie dziecku za jego
czyn lub postępowanie, musimy wyjaśnić dlaczego. Powinno ono rozumieć, że nie
3
dlatego cieszymy się i chwalimy, bo mamy dobry dzień i wspaniały humor, ale dlatego,
że jest określony powód. Mniejszą wartość będzie miało wyróżnienie dziecka w cztery
oczy bez świadków, większą natomiast wobec osób znaczących, na których mu zależy.
Trzeba przy tym starannie unikać ośmieszania lub poniżania dzieci, które wykonały
zadanie gorzej.
Okazywanie zaufania jest nagrodą niezwykle pożądaną przez wychowanków,
a jednocześnie ma ona wysokie walory wychowawcze. Podopieczni, którzy wiedzą,
że opiekunowie im ufają, mają dobre samopoczucie, odczuwają szczególną wartość, mają
przedsmak upragnionej samodzielność i dorosłości. W stosunku do małego dziecka
niewielki może być zakres takiego zaufania, gdyż wiąże się z nim poczucie
odpowiedzialności, a do tego nie jest jeszcze zdolne.
Poprzez
stosowanie
nagród
można
ukształtować
właściwą
motywację
u podopiecznych oraz ją wzmacniać. „Dziecko o silnie rozbudzonych motywach
(potrzebach) poznawczych
nie wymaga ciągłego nakłaniania do uczenia się, stosowania
przymusu; taki nacisk może wręcz osłabiać zainteresowanie nauką.”4 Nagradzając
pochwałą wysiłek małego dziecka rozwijamy w nim potrzebę zdobywania wciąż nowych
osiągnięć, co jest ogromnie cenne w uczeniu się i rozwoju intelektualnym. Natomiast
w wieku szkolnym w nagrodę za sumienność może przez określony czas samodzielnie
decydować np. w zaopatrywaniu rodziny w codzienną prasę, jeżeli sprawia mu
to przyjemność. Zaufanie polega również
na zmniejszeniu kontroli nad wszystkim
co robi, czym się zajmuje, z kim się bawi itp. W nagrodę za poważne osiągnięcia dzieci
starszych niektórzy opiekunowie mogą zabrać je na wspólne wycieczki. Nagrody
rzeczowe są chętnie i z wdzięcznością przyjmowane przez wychowanków, zwłaszcza
w rodzinach, w których nie kupuje się tego wszystkiego, czego mogą zapragnąć.
Tak zrozumiane wyróżnienie spełnia swoją rolę i umacnia w dziecku wiarę we własne
możliwości, realizuje potrzebę uznania i sukcesu, zachęca do podejmowania coraz
trudniejszych zadań, dostarcza dodatnich uczuć: radości i dobrego samopoczucia,
wzmacnia więzi uczuciowe z osobami nagradzającymi, działa dodatnio na tych, którzy
są świadkami nagradzania.
Nagradzając pochwałą nawet niewielkie postępy zachęcamy do dalszych prób.
Natomiast ostra nagana rzutuje negatywnie na wykonywanie czynności porządkowych
4
I. Jundziłł Nagrody i kary w wychowaniu, Nasza Księgarnia, Warszawa 1986, s.26.
4
czy usługowych. Podopieczny rozsądnie nagradzany próbuje własnych sił w pracy i nauce
coraz trudniejszej i coraz bardziej odpowiedzialnej.
Nagrody należy przyznawać szybko. Jeśli wzmacnianie pozytywne ma przynieść
maksymalny efekt, powinno być zastosowane wkrótce po wystąpieniu pożądanego
zachowania. Wychowawcy popełniają często błąd, obiecując wychowankom nagrody
w dalekiej przyszłości, nie odnoszą jednak w ten sposób licznych sukcesów. Większość
dzieci nie jest na tyle dojrzała ani nie posiada odpowiednich możliwości psychicznych
by dzień po dniu pamiętać o odległym celu. Czas płynie dla nich powoli, dlatego też
nagroda wydaje się niemożliwa do osiągnięcia, a w związku z tym nie warto sobie nią
zaprzątać głowy.
Nagradzać należy tylko osobę, która rzeczywiście zasługuje na to. W stosunku
do dzieci szkolnych, zwłaszcza rozpoczynających naukę, popełnia się błąd nagradzając
każdorazowo ocenę bardzo dobrą. Trzeba wziąć pod uwagę dyskusyjną wartość stopni
szkolnych. Ocena, która powinna być środkiem (jednym z wielu) zachęcającym
do systematycznej pracy, staje się wartością samą w sobie. Dzieci w swej ogromnej
większości uczą się dla stopni, a nie by wiedzieć i umieć. Ucząc się tylko dlatego,
by uniknąć jedynki lub zarobić na dobre lub bardzo dobre oceny, uczeń nie rozwija
w sobie ciekawości poznawczej i samodzielnego dążenia do jej zaspokajania. Jego
wiadomości po uzyskaniu stopnia (zdaniu egzaminu) ulegają zapomnieniu, bo cel został
osiągnięty, stopień wystawiony. Zdobywa się pozytywne oceny nie zawsze w sposób
uczciwy: ściąganie, korzystanie z podpowiadania, udawanie, że się wie i umie nawet
wówczas, kiedy się czegoś zupełnie nie rozumie. Jeżeli jednak okazanie niewiedzy może
narazić na jedynkę, to lepiej ukryć własne braki – sadzą uczniowie. Dlatego też
wychowawcy nie powinni żądać od dziecka uczenia się na piątki, za które będą
nagradzać, ale powinni
skłaniać, aby uczyło się ono najlepiej jak potrafi. Należy
przekonywać podopiecznych, że najważniejsze jest to czy zrobiło swoją pracę starannie
i z takim wysiłkiem na jaki ich było stać. To nie znaczy, że równie błędne jest
premiowanie bardzo dobrej czy dobrej promocji do następnej klasy, jeśli wiemy, że jest
to wynik poważnego, samodzielnego wysiłku, starannej i systematycznej pracy. Taka
nagroda jest w pełni zasłużona.
U dzieci w okresie szkolnym, oprócz wzmacniania ciekawości poznawczej jako
motywu uczenia się, pilnie należy zwracać uwagę na rozwój moralny. Nagrodą należy
pobudzać objawy życzliwości, udzielania pomocy kolegom, dzielenia się z nimi tym,
co same posiadają.
5
Nagroda nie może być bodźcem do działania, a jedynie środkiem do celu..
Podejmując się wykonania określonego zadania wychowanek nie powinien być
motywowany jedynie czekającą go nagrodą. Czasami starsze dziecko zniechęcone
do nauki dopingujemy, obiecując, że jeśli otrzyma promocję, dostanie nagrodę. Nie jest
to sposób właściwy. Najpierw rodzice powinni pokazać sens dodatkowego wysiłku,
pomóc w prawidłowej pracy intelektualnej, rozbudować u dzieci wiarę we własne siły,
ożywić bodźce ambicjonalne i dopiero jeśli zaczną one pracować i zdobywać lepsze
wyniki,
to
rodzice
przyrzekają
nagrodę
lub
bez
zapowiadania
przydzielają
ją po uzyskaniu końcowego efektu.
Stosowanie nagród buduje w dziecku poczucie własnej wartości i jest skutecznym
środkiem wychowawczym, ale tylko wtedy, gdy potrafimy
stosować
je mądrze
i pamiętamy o tym, że nagrody, to nie tylko rzeczy materialne, ale również serdeczne
słowa i wspólna zabawa.
Bibliografia:
1. H. Izdebska Funkcjonowanie rodziny a zadania opieki nad dzieckiem, Wydawnictwo
Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1967.
2. I. Jundziłł Nagrody i kary w wychowaniu, Nasza Księgarnia, Warszawa 1986.
3. H. C. Lindgren Psychologia wychowania, PZWS, Warszawa 1963.
5. H. Smarzyński Wychowanie w rodzinie, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich,
Wrocław 1978.
6
Download