Opracowane zagadnienia z PiSP
advertisement
ZAGADNIENIA Z PARTII I SYSTEMÓW PARTYJNYCH 1. Kryterium definicji partii politycznych - Pojęcie partii jest róŜnorodnie definiowane. Wynika to z wielu czynników. WyróŜniamy 9 kryteriów, kryteriów oparciu, o które tworzone są definicje partii politycznych, a mianowicie: 1) wspólnota poglądów – autorami takiego podejścia byli min B. Constant oraz J. Blutschil – partia tu rozumiana jest jako zbiorowość zorganizowana która posiada taki sam światopogląd. 2) reprezentacja poglądów – partie reprezentują swoje i wyborców interesy , poglądy, które realizują przy pomocy działalności politycznej. 3) walka o władzę państwową – partie jako zbiorowość zorganizowana ludzi dąŜy do zdobycia i utrzymania władzy. 4) walka o róŜne cele – kryterium te pojawiło się wraz z powstaniem partii komunistycznych, faszystowskich oraz narodowowyzwoleńczych, narodowowyzwoleńczych wysokim stopniu zorganizowania i radykalnych metodach działania, dość często w warunkach nielegalnych. 5) 195). rywalizacja polityczna o poparcie narodu – partia dąŜy w wyborach do zdobycia jak największego poparcia wśród elektoratu. 6) funkcje społeczne – partie jako organizacje społeczne dzięki swoje działalności wypełniają funkcje. 7) klasowość – partie reprezentuje róŜne klasy i z róŜnych się wywodzą. 8) udział w wyborach – organizacje które nie biorą udziału w wyborach nie są partiami politycznymi, mimo iŜ od strony formalno prawnej spełniły wszystkie wymogi, na podstawie których zostały wpisane do rejestru partii politycznych. 9) kryterium formalno prawne – czyli określenie partii w Ustawie o partiach politycznych oraz w Konstytucji i zarejestrowana jako partia polityczna. 2. Kryterium formalno- prawne w definicjach partii politycznych (Polska, Niemcy, Portugalia, Finlandia) Polska-W ustawie o partiach politycznych z dnia 28 lipca 1990r partię polityczna określano jako organizację występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w Ŝyciu publicznym, w szczególności poprzez wywieranie wpływu na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy. W ustawie o partiach politycznych z dnia 27 czerwca 1997r uŜyto następującej definicji: Partia polityczna jest dobrowolną organizacją występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w Ŝycie publicznym poprzez wywierania metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej. Niemcy – ustawa z dnia 24 lipca 1969r Partie polityczne są to zrzeszenia obywateli, które zamierzają wywierać stale lub przez dłuŜszy czas wpływ na polityczne kształtowanie woli na szczeblu federacji lub poszczególnego kraju oraz współdziałać w reprezentowaniu narodu w Niemieckim Parlamencie Federalnym lub w jednym z parlamentów krajowych, jeŜeli w świetle ogólnego obrazu rzeczywistych stosunków, stosunków zwłaszcza z uwagi na zasięg i trwałość ich organizacji, liczbę członków i sposób występowania Ŝyciu publicznym dają wystarczającą rękojmię powaŜnego traktowania swych celów. Portugalia- partie polityczne to stale działające organizacje obywateli, których podstawowym zadaniem jest uczestnictwo na demokratycznej drodze w Ŝyciu publicznym kraju poprzez współdziałanie na podstawie praw konstytucyjnych, jak równieŜ 1 opublikowanych statutów partyjnych, partyjnych programów wyraŜaniu woli politycznej narodu, uczestnictwo w szczególności w procesie wyborczym na drodze wysuwania i popierania kandydatów. Finlandia- partią polityczna to związek wpisany do rejestru partii, prowadzonego przez Ministerstwo Sprawiedliwości. 3. Definicje wyborcze partii politycznych wg G. Sjobloma, G. Sartoriego, K. Jandy, J. E. Lane i S. Ersson oraz R. Herbuta. G. Skoblom za partie polityczne uwaŜa te organizacje które wysuwają kandydatów wyborach powszechnych do ciał parlamentarnych oraz na stanowiska polityczne, G Sartori uwaŜa, Ŝe partia to taka grupa polityczna która jest obecna w procesie wyborczym i zdolna do wysunięcia poprzez wybory kandydatów na stanowiska publiczne, K. Janda postrzega partie jako organizacje które dąŜą do obsadzenia waŜnych stanowisk politycznych swymi legitymowanymi reprezentantami., J.E. Lane i S. Ersson uznają, Ŝe partiami politycznymi są te organizacje, które zostały zarejestrowane w statystykach wyborczych, R. Herbut uwaŜa, Ŝe partia polityczna jest dobrowolną organizacją uczestniczącą w procesie wyborczym, czyli bezpośrednio w selekcji kandydatów zasiadających w ciałach legislacyjnych a równieŜ pośrednio kandydatów zajmujących później stanowiska w ciałach wykonawczych w ten sposób daje wyraz dąŜeniu do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej. 4. Definicje partii politycznej wg M. śmigrodzkiego proponuje inne podejście, wyróŜnia on 3 typy definicji partii 1) definicje unitarne zwracają uwagę tylko na jeden element, pozwalający na odróŜnienie partii od innej organizacji. MoŜe to być np.: a) progam lub doktryna ( np. E. Burke – partia jest zespół ludzi krzewiących wspólnym staraniem sprawę narodową), b) struktura wewnętrzna ( M. Duverger: partia jest wspólnotą o określonej strukturze wewnętrznej), c) zamierzony cel np.: partie są to zbiorowości zorganizowane dla utrzymania i zdobycia władzy). 2) definicje podrzędnie złoŜone określają partię jako organizację o określonej strukturze, której celem jest zdobycie lub utrzymanie władzy 3) definicje nadrzędnie złoŜone najpełniej określają charakter i istotę partii politycznej jako organizacji o określonym programie i strukturze wewnętrznej, zmierzającej d o zdobycia władzy metodami nierewolucyjnymi. ( W. Skrzydły) Definicje te są najpełniejsze i najbardziej dokładne, moŜemy w nich wyróŜnić 4 elementy składowe: a) organizację, b) program, c) poparcie społeczne (wyborcze), d) władzę. 5. Koncepcja ogniw pośredniczących partii politycznej wg K. Lawson K. Lawson opisał partie polityczne jako specyficzną formę powiązań między państwem a społeczeństwem. Oznacza to, iŜ obywatele uczestniczą w procesie rządzenia. W myśl koncepcji tego autora, partia moŜe przyjąć jedną lub kilka – z czterech moŜliwych – form powiązań. 1. Partia jako ogniwo partycypacyjne – podmiotem jest wyborca który bierze udział w procesie rządzenia poprzez wywieranie wpływu zarówno na program wyborczy, jak i nominacje kandydatów przystępujących 2 później do rywalizacji wyborczej. Dzięki temu mogą potem zrealizować zasadę odpowiedzialności politycznej deputowanych piastujących funkcje publiczne. 2. Partia jako ogniwo wyborcze – podmiotem jest elita partyjna. To ona ma pod ścisłą kontrolę cały proces wyborczy, który w zasadzie nie kończy się wraz z rozdaniem mandatów, lecz trwa permanentnie. Chodzi bowiem o to iŜ liderzy partyjni biorą udział w nominowaniu kandydatów przystępujących da walki wyborczej, kontrolują przebieg kampanii, następnie sprawdzają reprezentantów zasiadających w ciałach przedstawicielskich pod kątem realizacji linii programu partii oraz czy są wobec niej lojalni. 3. Partia jako ogniwo klientelistyczne – dość specyficzny typ ogniwa łączącego partię z elektorem. Partia tworzy klientele wyborczą która pod względem składu jest dość przypadkowa, czyli nie jest to jakaś jednorodna grupa społeczna, lecz wyborcy, którzy głosują w zamian za spełnienie oczekiwanych korzyści. Partia jako tego typu ogniwo nie ma własnej bazy wyborczej lecz kształtuje ją w czasie kaŜdej kampanii wyborczej. 4. Partia jako ogniwo kierowniczo- nakazowe – charakterystyczne dla państw niedemokratycznych. Elity partyjnopaństwowe za pomocą partii dokonują totalnej kontroli zachowań obywateli. Lawson uwaŜa iŜ parti jako typ form powiązań czasami występuje łącznie z ogniwem klientelistycznym. 6. Natura i funkcje partii politycznych wg szkoły amerykańskiej ( orientacja klasyczna i funkcjonalna) Zgodnie z orientacją funkcjonalną naleŜy przy analizie podmiotów polityki, m.in. partia polityczna brać pod uwagę jej 3 podstawowe cechy właściwe: Po pierwsze chodzi tu o prezencję partii, a innymi słowy o jej powierzchowność pozwala to analizować partie polityczne w kontekście ich wpływu na percepcję wyborców ( odbiór pozytywny kontra odbiór negatywny czy teŜ jego zupełny brak) Po drugie orientacja funkcjonalna koncentruje się na samej naturze partii politycznej innymi słowy im bardziej partie polityczne są zintegrowane, wewnętrznie skonsolidowane, tym egzekutywa państwowa jest prawdopodobnie bardziej scentralizowana. Po trzecie orientacja funkcjonalna odnosi się teŜ do wzorów zachowań partii politycznych. W orientacji klasycznej system partyjny moŜna uznać jako interpretatora przyczyn procesów politycznych, tj. decentralizacji władzy, kooperacji egzekutywy z legislatywą państwową. Howard A. Scarrow politolog amerykański twierdzi iŜ w tym kontekście moŜna rzec iŜ partie polit są w istocie niczym innym jak motorem sprawczym przyczyną większości procesów politycznych 7. Funkcjonalny sposób interpretacji partii p. Definiując partię polityczną rzecznicy orientacji funkcjonalnej posługują się róŜnymi kryteriami przy określeniu jej strategicznej roli w ramach systemu politycznego, a więc na ogół wskazują na sposób w jaki wypełnia ona funkcje pośredniczące między państwem a społeczeństwem. W definicjach tych akcentuje się np. walkę o władzę państwową, fakt udziału w wyborach, reprezentowanie określonych interesów czy poglądów, wypełnianie specyficznych funkcji społecznych (np. funkcji edukacyjnej czy mobilizacyjnej). Podejście funkcjonalne dominuje równieŜ w tzw. prawnych definicjach partii politycznej, zamieszczonych w ustawach o partiach politycznych lub/i konstytucjach. Z reguły jest ona 3 postrzegana jako organizacja biorąca udział w Ŝyciu publicznym kraju, której zasadniczymi funkcjami obok oczywiście funkcji wyborczej (wysuwanie i popieranie kandydatów) - są funkcja rządzenia, a więc sprawowanie władzy publicznej, oraz funkcja artykulacji interesów i potrzeb obywateli (wyraŜanie woli politycznej narodu). Na przykład polska ustawa o partiach politycznych traktuje ją jako organizację „stawiającą sobie za cel udział w Ŝyciu publicznym, w szczególności poprzez wywieranie wpływu na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy" Orientacja funkcjonalna opiera się na załoŜeniu, iŜ z samego faktu jej obecności oraz charakteru wypełnianych funkcji wynikają określone konsekwencje dla funkcjonowania systemu politycznego jako całością. 8. Strukturalny sposób interpretacji partii p. Orientacja strukturalna charakteryzuje się tym, IŜ jej reprezentanci traktują ją prze wszystkim jako strukturę, w której ujawniają się określone wzorce aktywności. Partia jest więc instytucją, formą zorganizowania aktywności jej członków oraz areną, gdzie ludzie zachowują się w określony sposób, wchodząc we wzajemne interakcje. Sympatyków tego ujęcia interesuje pytanie czym partia jest lub co ludzie robią w partii, dlaczego zwracają uwagę na to, iŜ partia jest to organizacja, stowarzyszenie jednostek, które w mniejszym lub większym stopniu podzielą organizacyjne cele. WaŜne są teŜ te kwestie jak: wewnętrzna organizacja partii, struktura i dystrybucja władzy w jej ramach, jej siła polityczna, relacja między elita partii a aktywistami czy członkami. 9. Partia p w teorii racjonalnego wyboru. Zwolennicy racjonalnego wyboru traktują ją jako efektywny instrument umoŜliwiający grupom liderów osiągnięcie wymiernych korzyści i zasobów (selektywnych). Partia musi dysponować określoną strukturą, racjonalną z punktu widzenia ambicji politycznych liderów, jednak jest przede wszystkim traktowana jako organizacja uwikłana w przetargi o charakterze rynkowym. Oznacza to, iŜ jej cele i strategie determinowane są przez rynek wyborczy i oczekiwania elektoratu. Zjawisko otwarcia rynku wyborczego, jako efekt m.in. erozji tradycyjnych form lojalności partyjnej, spowodowało zaostrzenie stylu, w jaki rywalizują o głosy wyborców partie polityczne. Wyborca staje się do pewnego stopnia nieprzewidywalny w swoich reakcjach i przejawia skłonność do przenoszenia poparcia z jednej partii na drugą. Skoro partia nie moŜe być pewna poparcia określonego segmentu elektoratu, musi stosować otwarte i inkluzywne strategie polityczne, nastawione na penetrację przynajmniej znacznej części rynku wyborczego. Zaczyna więc posługiwać się dodatkowo technikami marketingowymi jako sposobem przechwycenia głosów wyborców. Urynkowienie strategii wyborczych wpływa na upodabnianie działań partii politycznej do sposobu zachowania podmiotu o celach rynkowych. Zjawisko to upraszcza schematy rywalizacji wyborczej. Rodzi ono jednak komplikacje dla partii p. : chodzi tylko o pewną nieprzewidywalność rozstrzygnięć na rynku wyborczym. Wymuszenie na partiach politycznych (ustabilizowanych) stosowania strategii marketingowych wcale nie czyni z nich podmiotów bezbronnych i w pełni uległych. Przyjmując warunki podyktowane przez rynek wyborczy, partie 4 ustabilizowane i tak w pełni kontrolują proces sprawowania władzy państwowej. We współczesnych demokracjach obserwujemy zjawisko oddzielania celów wyborczych od celów związanych ze sprawowaniem władzy państwowej.PoraŜka wyborcza partii politycznej niejednokrotnie wcale nie wyklucza jej ze składu rządu. Kartelizacja ustabilizowanych ugrupowań, łagodzi szok wywołany otwarciem rywalizacji na poziomie wyborczym i koniecznością stosowania strategii marketingowych. Na proces urynkowienia podatne są zwłaszcza partie nowe, które zostają zobligowane do stonowania strategii marketingowych jako jedynego skutecznego sposobu na wykreowanie własnego elektoratu. 10. Natura i funkcje partii polit wg tradycji europejskiej ( wg A. Haywooda i A. Kinga) Anthony King wskazuje na 6 funkcji pełnionych przez partie polityczne i są to: funkcja zagospodarowania głosów, funkcja integracji i mobilizacji publiczności masowej, funkcja rekrutacji liderów politycznych, funkcja organizacji rządu, Funkcja formułowania polityki publicznej i funkcja agregacji interesów. Takie właśnie szczególne europejskie podejście do analizy funkcji partii politycznych wynika m.in. z ich charakteru i znaczenia na naszym kontynencie. Partie polityczne odbierane są – w odróŜnieniu od słabego modelu amerykańskiego – jako nadzwyczaj mocne instytucje polityczne w kontekście istnienia narodowych systemów partyjnych krajów Europy. Dzieje się tak dlatego iŜ są one szczególnie w systemach parlamentarno-gabinetowych jedynym nośnikiem wartości i idei politycznych. Andrew Heywood wyróŜnia : Funkcje reprezentacyjną – odnosi się do umiejętności wyraŜania poglądów plitycznych, zarówno przez samych członków danej partii jak i grup wyborców oraz właściwe, zgodnego z oczekiwaniami elity partyjnej, zachowaniami zidentyfikowanego juŜ elektoratu na rynku politycznym( wyborczym i parlamentarno gabinetowym) Funkcja form i sposobów rekrutacji elit - partie polityczne rekrutują osoby do siebie któr będą ją reprezentować na zewnątrz, politycy obsadzają urzędy polityczne na podstawie przyjętego oficjalnego stanowiska parti politycznej , w wyborach prezydenckich najczęściej liderzy poszczególnych partii rywalizują o urząd głowy państwa a w wyborach parlamentarnych liderzy walczą o urząd premiera. Formułowanie celów - tworzą atrakcyjne programy rządowe, w kontekście zwiększenia własnej popularności wśród obywateli , traktowany jako potencjalny elektorat gotowy oddać na nie swoje głosy wyborcze. Funkcja agregacji i artykulacji interesów – agregacji czyli skupienie, łączenie, uzgadnianie, znalezienie to co najwaŜniejsze łączy interesy środowisk które partie popierają, artykułują szereg Ŝądań Funkcja socjalizacji i mobilizacji politycznej - socjalizacjo to Ŝycie w społeczeństwie , przyjmowanie reguł, partie edukują ludzi czym jest system polityczny, przekazywanie pewnych standardów , przygotowanie i uczenie oraz mobilizacja społeczeństwa w czynnym udziale politycznym Organizacja rządu - działalność personalna i programowa a takŜe wykreowanie lidera. 5 11 Funkcje partii politycznej wg R. Herbata i M. Sobolewskiego Sobolewski przyjmuje Ŝe mamy do czynienia z fukcjami partii które w istocie uwypuklają róŜne rodzaje działań partii, trzy wydają się jako te najistotniejsze. Chodzi tu mianowicie o funkcję wyborczą , funkcję rządzenia i funkcjęwychowawczą Herbut wyróŜnia funkcję społeczną – partia musi dochodzić do jak największej części elektoratu , budowanie więzi z otoczeniem społecznym , przepływ informacji , tworzenie struktur funkcja państwo publiczna – udział w procesie decyzyjnym , nominowanie ludzi na stanowiska, realizacja strategi koalicyjnych, funkcja organizacyjna – stworzenie struktury funkcjonalnej , organizacyjne przetrwanie 12. Funkcje partii polit wg R.S. Katza i P. Maira funkcja publiczna – reprezentacja poglądów i interesów, rekrutacja elit , organizacja rządu funkcja Ŝyciowe – dzięki strukturom partie działają , Ŝyją , struktury te są waŜne w czasie walki wyborczej, funkcje centralna – kontrolowanie poszczególnych działów lokalnych , a dokładnie stałe sztaby wyborcze, dbają o stały przepływ informacji , tworzą wizerunek partii. 13. Przyczyny wymuszające zmianę partii p wg R. Herbuta. Partie, których zasadniczym celem jest przechwycenie stanowisk publicznych, za wszelką cenę będą starały się wejść do gabinetów koalicyjnych. JeŜeli się to im nie uda, mamy do czynienia z szokiem, co moŜe pchnąć do zmiany organizacyjnej. Partia, starająca się zdobyć jak najwięcej głosów wyborczych, moŜe kierować się chęcią realizacji określonych postulatów programowych w momencie wejścia do gabinetu. Gdy okaŜe się, iŜ jest to niemoŜliwe -przechodzi do opozycji. Nie moŜna więc wykluczyć sytuacji, gdy partie dąŜą zarówno do zdobycia głosów, jak i stanowisk publicznych, mając na względzie racje programowe. W demokracjach konsensualnych poraŜka wyborcza partii politycznej (spadek poparcia) wcale nie wyklucza ugrupowania z udziału w gabinecie koalicyjnym. Zwłaszcza mniejsze partie polityczne o ustabilizowanych powiązaniach w ramach systemu partyjnego moŜna uznać za podmioty dąŜące przede wszystkim do kontrolowania stanowisk publicznych. Źródłem stresu moŜe stać się dla nich sytuacja, gdy tradycyjni partnerzy odsuwają się i nie zapraszają ich do rozmów koalicyjnych lub pojawia się w bezpośredniej bliskości nowe ugrupowanie ze znacznym potencjałem koalicyjnym. Nie bez znaczenia moŜe być równieŜ radykalne osłabienie partii politycznej, która z reguły stawała się osią procesu tworzenia gabinetu koalicyjnego, przyciągając do niego konkretne ugrupowania. W tych jednak przypadkach partia, pierwotnie nastawiona na zdobywanie stanowisk publicznych, musi dąŜyć do zmiany nie tylko tej konkretnej strategii, ale równieŜ wprowadzenia znacznych modyfikacji, jeŜeli chodzi o inne wymiary rywalizacji. Partie polityczne mogą przywiązywać szczególną wagę do celów programowych (ideologicznych). Zmiany w tradycyjnym układzie rywalizacji wyborczo-parlamentamej nie dostarczają na ogół wystarczająco mocnego argumentu na rzecz zmiany organizacyjnej. Ostateczny impuls musi przyjść z „zewnątrz" systemu politycznego (otoczenia społecznego i międzynarodowego. 6 Obok impulsu z zewnątrz, kojarzonego najczęściej z wyborczymi osiągnięciami ugrupowania, zmianę w partii politycznej moŜe spowodować zmiana lidera lub dominującej frakcji. W razie wystąpienia silnego impulsu z zewnątrz, zmiana w partii politycznej jest konstruowana przez elitę przywódczą, a więc równieŜ lidera. W tym jednak wypadku działa on w zasadzie jako mediator czy teŜ „pośrednik", szukający sposobu przywrócenia równowagi wewnętrznej w obliczu presji róŜnorodnych czynników. W zasadzie występuje on w roli czynnika „interweniującego" W znacznym więc stopniu umiejętności nowego lidera oraz uzyskanie poparcia w samej partii (np. powszechnie artykułowana gotowość do zmian, równieŜ na poziomie członkowskim, czy wsparcie dominującej w partii koalicji - frakcji, to czynniki decydujące o wprowadzeniu samej zmiany, a takŜe o jej zakresie. Kolejny czynnik to obecność lub brak silnej struktury przywódczej w partii politycznej. JeŜeli istnieje w niej wyraźnie zaznaczona tendencja do uprzywilejowania pozycji lidera, wyposaŜania go w znaczny zakres formalnych uprawnień, to jego moŜliwości wprowadzenia zmiany, i to niezaleŜnie od wystąpienia pozostałych czynników wewnętrznych, znacznie wzrastają.Ostatni czynnik to zmiana dominującej koalicji (frakcji).Szczególna rola tego czynnika ujawni się w partiach o znacznym poziomie frakcjonalizacji. Koalicje (grupy) polityków partyjnych mogą oferować nie tylko odmienne wizje co do sposobu kierowania partią polityczną, ale równieŜ róŜniące się koncepcje programowe. Przejęcie władzy przez jedną z nich moŜe wiązać się z koniecznością wprowadzenia określonych zmian, i to niezaleŜnie od tego, czy istnieje impuls z zewnątrz. Zmiany naleŜy traktować jako instrument słuŜący wzmocnieniu pozycji przetargowej nowej ekipy. 14. Argumenty świadczące o kryzysie (załamaniu) partii p. Z reguły argumenty podnoszone przez zwolenników tezy o kryzysie lub upadku partii politycznej dotyczą dwóch sfer: strukturalno-organizacyjnej oraz funkcjonalnej. JeŜeli chodzi o tę pierwszą sferę, to generalnie akcentuje się proces słabnięcia siły partii politycznej jako instytucji (organizacji). W schemacie tym mieszczą się zarówno argumenty dotyczące spadku członkostwa w partiach politycznych, jak i osłabienia poziomu identyfikacji partyjnej wśród elektoratu oraz wzrostu poziomu przesunięcia poparcia wyborczego. Warto się zastanowić, czy te dwa ostatnie argumenty rzeczywiście moŜna wykorzystać jako sposób uzasadniania słabnięcia organizacyjnego partii politycznej. Argument obniŜania się poziomu członkostwa w partiach politycznych dotyczy sfery organizacyjnej i daje nam pewne wyobraŜenie o ich sile. MoŜliwość wykorzystania tego rodzaju informacji wydaje się jednak dość ograniczona, i to z kilku względów. Z reguły pojawia się sugestia, Ŝe spadek poziomu członkostwa musi wywołać efekt w postaci spadku poparcia wyborczego. Członkostwo odgrywa duŜą rolę zwłaszcza w tzw. organizacjach zamkniętych, a więc takich, które podkreślają swoją odmienność od pozostałych podmiotów, aktywnych na arenie politycznej. Choć obniŜa się poziom członkostwa w partiach politycznych, to jednak wcale nie musi to oznaczać, iŜ członek przestał być dla nich wartością (zasobem). W wielu partiach w dalszym ciągu 7 składki członkowskie stanowią bardzo istotne źródło finansowania. Członkowie są więc potrzebni, ale liczy się raczej ich „jakość" niŜ „ilość", a więc odwrotnie niŜ w modelu partii masowej. Następuje więc indywidualizacja w procesie rekrutowania członków, co oznacza, iŜ partie ich potrzebują, ale przede wszystkim do wypełniania określonych zadań. . Partie wciąŜ pozostają dominującym podmiotem na rynku wyborczym i trudno byłoby dostarczyć przekonujących argumentów na nnnarcie Drzeciwnei tezy. Realnym zagroŜeniem ich wyłączności w procesie struktury zacj i opinii elektoratu stałoby się pojawienie alternatywnych niepartyjnych organizacji, dysponujących znacznym potencjałem w tym zakresie. Od czasu do czasu powstają organizacje deklarujące antypartyjne nastawienie, oferujące model tzw. antypartii, Pojawiają się one na fali społecznego niezadowolenia ze sposobu prowadzenia polityki przez partie ustabilizowane, uaktywniając pewne grupy elektoratu Wiele ustabilizowanych partii politycznych „przyzwyczaiło się" do stosowania strategii klientelistycznych, nastawionych w mniejszym czy większym stopniu na penetrowanie instytucji państwa. 17. Sposoby zorganizowania i działania partii politycznych (Maor) Partie mogą przyjąć strategie: komplementarną - oba cele są równocześnie realizowane; rywalizacyjną – cele są sprzeczne; mieszaną - partie wewnętrznie rozbite. Czynniki warunkujące odpowiednie strategie: Natury wew. – zasoby kadrowe partii, zasób finansowy, wewnątrzpartyjne i zew.: -system prawny w którym funkcjonuje, czynniki ekonomiczne, inni aktorzy polityczni, sytuacja środowiska międzynarodowego, system polityczny i jego kształt i charakter, zakres demokratyzacji systemu politycznego, liberalizacji systemu gospodarczego, sytuacje wynikające z procesu globalizacji. Z boku jako pewien aparat znajduje się technologia. Ma niebagatelny wpływ na kształt i obraz partii politycznych. 18. Dylematy organizacyjne partii p wg M Maor. W 1995 r. wskazuje, Ŝetak jak kaŜda organizacja tak i partia p posiada dylematy org : cele bliŜsze (krótkoterminowe) i dalsze (długoterminowe). Na ich tle wystepują pewne niezgodności (dylematy org): 1. zdobycie poparcia wyborczego wśród starych i nowych wyborców--- a utrzymanie grupy parlamentarnej przez p p która by była w miarę autonomiczna od wyborców. 2. potrzeba modyfikacji strategii wyborczej przez elite partyjna---a p dostosowania organizacji partii do zmian strategii wyborczej tej p 3. potrzeba stworzenia spójnej grupy parlamentarnej, która by miała siłę przebicia---a p uwzględnienia róznic wewnętrznych4. p rozwijania struktur kooperacyjnych wewnątrz p—a powinno się dązyć takŜe do zapewnienia spójności p 5.p wyjścia poza tradycyjny elektorat—a równoczesne utrzymanie tradycyjnego elektoratu 6. dązenie p do podtrzymania i rozszarzania więzi z wyborcami—a partia odpowiada i stara się podtrzymać więzi z grupami wpływu, czł rządu, partiami itp. NiŜ ze zwykłymi obywatelami.7. chęć nagradzania aktywistów przez przywódców partii p ---a ograniczenia jakie są stwarzane przez samych aktywistów wobec p p 8. organizacyjne przetrwanie—a p bardzo często 8 dąŜą do samounicestwienia9 szybkość reagowania politycznego—a niektóre szybkie reakcje mogą być o wiele gorsze , bo mogą być do końca nieprzemyślane. Partie mogą przyjąć strategie: komplementarną- oba cele są rownocześnie realizowane; rywalizacyjną –cele są sprzeczne im b realizuje się cel X tym mniej realizowany jest Y i odwrotnie; mieszaną- parti wewnętrznie rozbite. Czynniki warunkujące odpowiednie strategie: Natury wew – zasoby kadrowepartii, zasób finansowy, z. wewnątrzpartyjne i zwe_ system prawny w którym funkcjonyje, czynniki ekonomiczne,inni aktorzy polityczni, sytuacja środowiska międzynarodowego, sys polityczny i jego kształti charakter, zakres demokratyzacji sys polit, liberalizacji sys gospodarczego, sytuacje wynikające z procesu globalizacji. Z boku jako pewien aparat znajduje się technologia. Ma niebagatelny wpływ na kształt i obraz partii p. 19. Modele organizacji partii: m wymiany K. Strom i m rozwojowy. K. Strom skupia się na mechanizmie wymiany poglądów, dóbr, interesów na poziomie aktywista partii a przywódca pp. Jest on bardzo złoŜony i trudny, gdyŜ 2 grupy w jednej p maja odmienne cele. Dla aktywistów cel- przejęcie kontroli nad pp (Ŝe przywódcy partii będą spełniac obietnice wyborcze). Przywódcy starają się jmiec pewność, Ŝe aktywiści będą robili wszystko to aby zdobywac głosy wyborcze . Jest tu system wzajemnych zaleŜności. Pomiędzy nimi dochodzi do wymiany (coś za coś). Mają oni teŜ wzajemny interes- utrzymanie na rynku politycznym.Przywódcy mogą ograniczyć rekrutację do partii tylko do aktywnych członków, odpowiedzialności osobista (partyjna).Ograniczenia:problem związany z uniemoŜliwieniem członkom p do procesu decyzyjnego ,-ogr rekrutacji do aktywnych członkow ,-odpowiedzialnośc partyjna, -ograniczenia proceduralne i formalne, -ograniczenia moralne i etyczne. Model rozwojowy organizacji partyjnej wskazyje na 3 sfery aktywności:1 aktywna wewnątrzorganizacyjnie 2a międzypartyjnie 3 a wyborczo. 20.Ewolucja modelu partii politycznej – od partii notabli do partii masowej Partia kadrowa Partia masowa XIX w. od 1880 do 1960 r. Centralną rolę odgrywa grupa liderów partii (notabli) Centralną rolę odgrywa aparat partyjny, partyjna organizujących wybory i opierających się wyłącznie biurokracja wypełniająca zadania politycznona działaniach wysoko kwalifikowanego kręgu administracyjne. aktywistów. Organizacja oparta na zasadzie ograniczonego Organizacja oparta ;na zasadzie członkostwa, członkostwa, oparta na nieformalnych i interperso- dysponująca silnymi powiązaniami wertykalnymi nalnych powiązaniach, o luźnej strukturze organiza- Apeluje do cyjnej (tzw. autonomiczne komitety). Apeluje do wykorzystania wąskiego elektorat w elektoratu poprzez ideologii — fakt elektorat warunkach ograniczenia przynaleŜności. powszechności prawa wyborczego — klientelizm. 9 Dominacja nieformalnych i małych grup liderów — Dominacja liderów wyłonionych na podstawie najczęściej deputowanych mających nieograniczoną wewnątrzpartyjnych procedur. Istnienie silnego władzę (elitaryzm). Zjawisko etatyzacji apelu kolegialnego kierownictwa. wyborczego. Źródłem finansowania są kwoty przekazywane przez Źródłem finansowania są składki członkowskie konkretne osoby — wynik rozbudowanych układów oraz dotacje przekazywane przez organizacje i kontaktów interpersonalnych. afiliowane. Partia kładzie nacisk na intratne stanowiska w Partia kładzie nacisk na ideologię administracji państwowej i przywileje polityczne — —patria wyznzwców partia popleczników. Model awansu — wynik pozycji społecznej, m.in. Model awansu — przechodzenie kolejnych status ekonomiczny etapów kariery w ramach jej struktury. 21. Ewolucja modelu partii politycznej – od partii wyborczej do kartelowej Partia wyborcza od lat 60. Centralną rolę odgrywają elity partyjne i profesjonalne oraz eksperci dysponujący specjalistyczną wędzą Organizacja o słabych powiązaniach wertykalnych. Apeluje do elektoratu poprzez odwołanie się do jego opinii — elektorat opinii.Dominacja reprezentantówpartii sprawujących funkcjepubliczne. Zjawisko personalizacji apelu wyborczego finansowania Źródłem są fundusze publiczne oraz dotacje przekazywane przez zewnętrzne grupy interesu. Partia kładzie nacisk konkretne kwestie problemowe — partia opinii.Model awansu — nagłe pojawienie się w ramach elity partyjnej, co moŜe być wynikiem wzrostu znaczenia konkretnej grupy interesu. Partie kartelu od l. 70. Centralną rolę odgrywają specjaliści (menegerowie) oraz liderzy partyjni Organizacja bez Ŝadnych praw czy zobowiązań ( autonomia strukturalna) Apeluje do szerokiego elektoratu poprzez wysoce technicznie prezentowane oferty, zgodne z oczekiwaniami ( wysoka jakość oferty) oraz poprzez promowanie fachowych kompetencji menegrrskich organizacji Dominacja liderów partyjnych i ich konsultantów. Zjawisko mediatyzacji apelu wyborczego. Źródłem finansowania są finanse publiczne (dotacje państwowe) i sponsoring. Partia kładzie nacisk na szczególne, technicznie zoperacjonalizowane kwestie problemowe – partia efektywnych menegerów. Model awansu – selekcjonowanie odpowiednich grup ( jednostek) w ramach wzrostu znaczenia procesu menegreyzacji –czynnik fachowiści 10 22. Partie integracyjne i reprezentacyjne oraz konstytucyjne i rewolucyjne Partie reprezentacyjne – podstawową funkcją jest maksymalizacja zysków wyborczych ( reaktywne strategie wyborcze ). Stąd teŜ nie próbuje one raczej kształtować opinii publicznej, lecz jedynie są jej odbiciem. Partie te adoptują strategie catch-all, tak charakterystycznych dla partii wyborczych. Liderzy tych partii działają w sposób przemyślany, planowy i zmierzający tym samym do osiągnięcia poszczególnych, zhierarchizowanych celów, np. wyborczych Partie integracyjne są zupełnym przeciwieństwem partii reprezentacyjnych. Celem tego typu partii jest chęć mobilizacji, edukacji i inspiracji politycznej rzesz społeczeństwa. Stąd teŜ ich strategie polityczne mają charakter zdecydowanie proaktywny. S. Neumann określał partię integracyjną jako całkowicie zdyscyplinowaną ideologicznie partię kadrową lub partię masową o silnie wykształconych tendencjach mobilizacyjnych. Przykładem partii masowej o takich cechach są m.in. partie socjalistyczne lat 60 i 70 gdy szeroko propagowały w pełni akceptowane przez wyborców hasła pełnego zatrudnienia, pomocy socjalnej, własności publicznej itp. Partie Konstytucyjne z zasady uznają prawo i upowaŜnienia innych partii politycznych działających ramach ustalonych reguł demokratycznego porządku. Partie tego typu zdaje sobie sprawę z faktu, iŜ istnieje podział pomiędzy partią a państwem, partią rządzącą w danym momencie a instytucjami państwowymi. Akceptują i postrzegają reguły rywalizacji wyborczej. Zdają sobie w pełni sprawę z faktu demokratycznej alternacji władzy. Widoczna w demokracjach liberalnych. Partie rewolucyjne to partie antysystemowe czy antykonstytucyjne. Celem tego tpu parti jest przechwycenie władzy i zburzenie istniejących struktur konstytucyjnych, stosując taktykę przyjętą całkowicie z praktyki insurekcji i rewolucji aŜ po quasi-legalne działania nazistowskie czy wręcz faszystowskie. Zazwyczaj są to partie nielegalne. 23. Klasyfikacja partii p wg S. Neumanna. S. Neumann zaproponował klasyfikację opartą równieŜ na kryterium funkcjonalnym, choć nie interesował go problem ugrupowań delegitymizujących porządek konstytucyjnych. Partie prosystemowe (konstytucyjne) wypełniają istotne funkcje na styku państwo-społe-czeństwo, a sposób, w Jaki to robią, moŜe być odpowiedzialny za zróŜnicowanie ich charakteru. Na tej podstawie S. Neumann wyróŜnia partie reprezentacji oraz partie integracji (1956). Te pierwsze starają się raczej reprezentować interesy poszczególnych segmentów elektoratu, przenosząc je w ramy oferty programowej. Partie stosują więc przede wszystkim strategie o charakterze reaktywnym, reagując na zmiany w środowisku wyborczym. Czynią tak dlatego, iŜ ich zasadniczym celem jest maksymalizacja zysków wyborczych, a one same stają się doskonałym przykładem organizacji, dla której władza jest celem samym w sobie. Partie integracji dąŜą z reguły do mobilizacji określonej kategorii elektoratu, podejmując przedsięwzięcia np. o charakterze edukacyjnym czy socjalizacyjnym. Dominują wśród nich strategie aktywne, nastawione na kreowanie sprzyjające- go środowiska wyborczego przy wykorzystaniu 11 niejednokrotnie apelu ideologiczno-programowego. Partia reprezentacji bardzo przypomina kategorię ugrupowania określanego mianem pragmatycznego czy wyborczego (catch-all), natomiast partia integracji charakteryzuje się cechami typowymi dla ugrupowania masowego, dąŜącego do stworzenia strukturalnych form identyfikacji wyborczej m.in. za pomocą apelu ideologicznego. Jednak w demokracjach nieustabilizowanych (zwłaszcza państwach afrykańskich) ten typ apelu schodzi na plan dalszy, ustępując miejsca odmiennemu schematowi toŜsamościowemu, opartemu na więzach etnicznych czy terytorialnych. Warto równieŜ nadmienić, iŜ sposób konceptualizowania modelu partii reprezentacji mieści się w tradycji teorii racjonalnego wyboru, natomiast partii mobilizacji bliŜszy jest funkcjonalnej interpretacji. 24. Podział partii na lewicowe i prawicowe oraz wyznaczniki wymiaru lewica-prawica Partie lewicowe- to których zaliczamy partie progresywne, socjalistyczne i komunistyczne, są charakteryzowane jako zaangaŜowane w proces reform społecznych czy teŜ szerzej – proces ekonomicznej transformacji państwa Parti prawicowe to w szczególności partie konserwatywne, chadeckie i liberalne. Z reguły dąŜą do utrzymania istniejącego porządku społecznego i forsują zasadę ciągłości ( kontynuacji) polityki 25. Kryterium toŜsamości partyjnej Genetyczne – odnosi się do podobnych środowiskowych warunków, które towarzyszyły powstaniu oraz konsolidacji partii politycznych, jaki był związek parti ze zbiorowymi podmiotami, z jakich niepartyjnych organizacji się wywodzi. Programowe – pozwala na analizę genetycznie uwarunkowanych kwestii problemowych, które zgłaszają partie w odniesieniu do szczegółowych aspektów praktyki politycznej. Chodzi tu o postulaty odnoszące się do szczegółowych projektów zarządzania odpowiednimi sektorami Ŝycia publicznego. KaŜda z wielkich rodzin partyjnych oferuje w tym względzie odmienne odpowiedzi . Dotyczą one zagadnień korespondujących interesem publicznym. Zarówno prawica jak i lewica oferuje tu określone rozwiązania. Organizacyjne – nabierają wyrazu dąŜenia do tworzenia transnarodowych federacji partyjnych. Starsze z nich miały lub mają charakter doktrynalny (międzynarodówki), młodsze zaś przybierają postać przypominającą transnarodowe kluby parlamentarne, co wyraźnie widać w przypadku klubów politycznych, które ukształtowały się na forum Parlamentu Europejskiego, są to: socjaldemokratycznaPartia Europejskich Socjalistów, liberalna – Europejscy Liberalni Demokraci i Reformiści oraz chadecka – Europejska Partia Ludowa. 26. Filary toŜsamości partii politycznej Filar pierwszy – istnieje w postaci jaźni organizacji partyjnej, którą naleŜy rozumieć jako zespół uogólnień, dzięki którym członkowie organizacji postrzegają ją w określony sposób, uwypuklają pewne 12 jej cechy, uznając je tym samym za wiodące. Cechy te pozwalają np. oddzielić to, co partyjne od tego co związkowe. Filar drugi – to zinterpretowany wizerunek zewnętrzny organizacji (jaźń odzwierciedlona). Stanowi on wewnętrzne wyobraŜenie obrazu organizacji, jaki, według jej członków, odbiera jej otoczenie. Filar trzeci – określić moŜna mianem reputacji organizacji. Zawiera ona cechy oraz oceny przypisywane organizacji przez obserwatorów zewnętrznych, którzy porównują ją do innych podmiotów. Reputacje oddaje pozycję organizacji w stosunku do jej konkurencji. Filar czwarty – stanowi zespół uwarunkowań składających się na rodzaj logiki działania kolektywnego. Są to dominujące reguły gier wewnątrzorganizacyjnych, struktura konfliktów, konstelacje kompromisów kompromisów koalicji oraz wynikające z nich strategie funkcjonowania w środowisku. Wewnętrzne rozgrywki stanowią swoisty poligo dla liderów partyjnych, którzy w ten sposób testują przydatność określonych strategii. W toku rywalizacji wewnątrzorganizacyjnej kształtują się równieŜ postawy oraz umiejętności młodych kadr. Ma ona zatem równieŜ wymiar edukacyjny i przydaje się do kooptacji oraz selekcji liderów partyjnych. 27. Rodziny partii politycznych ( komunistyczne, konserwatywne, ultraprawicowe) Partie komunistyczne – toŜsamość partii ukształtowała doktryna marksistowska określająca samą siebie mianem komunizmu naukowego. Postulat realizacji rewolucyjnej strategii przejęcia władzy. Najstarsze partie komunistyczne powstawały w pierwszej i w drugiej dekadzie XX w. Początek swego istnienia akcentowały konieczność realizacji zasad równości, wobec której wolność jednostek odgrywać miała drugorzędną rolę. W krajach EuropySrodkowej i Wschodniej elitom organizacji komunistycznych udało się w wyniku sprzyjających warunków międzynarodowych, ale równieŜ społecznych, zainstalować reŜim monokratyczny. Wśród partii komunistycznych działających w krajach Europy Zachodniej na plan pierwszy wysuwają się formacje włoska hiszpańska i francuska. Ich elity podjęły aktywną działalność słuŜącą odmiennej, aniŜeli wschodnioeuropejskie, interpretacji idei komunistycznej. Komunistyczna Partia Grecka KKE, Francuska Partia Komunistyczna PCF czy włoska Zreformowana Partia Komunistyczna PRC Partie konserwatywne – określają się mianem prawicy, zaczęły powstawać w Europie na przełomie XIX i XX w. Konserwatyzm jest potocznie rozumiany jako opcja polityczna opowiadająca się za ochroną zastanego, uzasadnionego tradycją, stanu rzeczy. Za twórcę politycznej doktryny konserwatyzmu uznaje się Edmunda Burke. Tradycyjny konserwatyzm charakteryzował się: opisem społeczeństwa przy uŜyciu metafory Ŝywego organizmu, którego kaŜda część ma oraz zna swoje miejsce, antyindywidualizm, tradycjonalizm- podejście historyczne, to co pokolenie zdobyło, antylewicową postawę, deklaracjami potrzeby poszanowania praw. Partie konserwatywne mogą przybrać profil dwojakiego rodzaju – ogólnonarodowy oraz narodowy o populistycznym zabarwieniu. Ogólnonarodowe proponują w swym apelu treści odnoszące się do pracy pozytywnej i porozumienia ponad podziałami. Partiami tego typu są: irlandzka Fianna Fail FU, brytyjska Partia Konserwatywna 13 CP, i francuski Związek na Rzecz Republiki PRP. Populistyczne partie konserwatywne odwołują się do skrajnych interpretacji bieŜących trudności gospodarczych oraz politycznych wyzwań stojących przed społecznością. Przekazom tego typu towarzyszą silne akcenty narodowe: włoska Forza Italia, Austriacka Partia Wolności FPO Partie ultraprawicowe – pojęcie ultraprawica określa się zazwyczaj ugrupowania o róŜnym rodowodzie od narodowego socjalizmu po skrajne bojówki terrorystyczne wyrosłe w obrębie tzw milicji obywatelskiej (USA). Partie ultraprawicowe podkreślają zagroŜenia związane z unifikacją europejską, globalizacją gospodarczą, atomizacją narodu i alienacją jednostek, jednostek takŜe ich izolacją socjalną, zalewem krajowego rynku pracy przez imigrantów oraz bezrobociem. Podkreślają dwulicowość polityków partyjnych oraz niewydolność systemu demokratycznego i postulują powrót do etycznych rządów opartych na sanacji ( odnowie) prawdziwego autorytetu. Są to zatem ugrupowania antysystemowe. MoŜna wyróŜnić partie ultraprawicowe starego typu i nowego. Ta pierwsza nawiązuje do tradycji autoratyzmu faszystowskiego, które : postulują totalności oznaczającej moŜliwość całościowego kompleksowego ujęcia spraw wspólnoty, wizja monolitu narodowego , dąŜenie do przezwycięŜenia podziałów klasowych i interesów grupowych na rzecz przyspieszenia rozwoju gospodarczego, Ŝądanie postaw paramilitarnego posłuszeństwa, gloryfikacja przemocy uzasadnianej mistycznym przesłaniem narodowym, belgijski Front Narodowy, Ludowy Związek Niemiecki DVU Parti nowego typu proponują zagadnienia związane z biotyną, rytmami ziemi itp. Z partiami starego typu wiaŜe ich tylko idea krwi i ziemi. Niemiecka Sprawa Narodowa – Narodowo-Rewolucyjna Organizacja Odnowy SdV/NRAO. 28. Rodzina partii politycznych ( socjaldemokratyczne, lewicowo-libertarialne, chadeckie i liberalne) Partie socjaldemokratyczne – współczesny kształt socjaldemokracji stanowi efekt ewolucji socjalistycznych myśli demokratycznych, której dwa ostatnie etapy przypadły na międzywojenny oraz okres po II WŚ Wiodące ideowe postulaty Karola Kautsky, Herold Laski i Henryk de Man. WaŜnymi elementami ideologii sicjademokratycnej są postulaty pluralizmu politycznego i demokracji. Współczesna socjald deklaruje antykomunizm. Elementy progamu w latach 90: akceptację rywalizacji rynkowej, prawną ochronę indywidualizmu, doniosłość własności i przedsiębiorczości prywatnej, potrzebę utrzymania ograniczonej i zdecentralizowanej formy państwa bezpieczeństwa socjalnego, orientację proekologiczną. Rodzinę partii socjald ch-zuje 5 rodzajów cech o walorze systemowym: są to partie parlamentarne, są to partie prosystemowe, są to zwykle partie duŜe zarówno zarówno odniesieniu do poparcia wyborczego jak i liczebności zrzeszonych w nich członków. Socjald Partia Austrii SPO, Socjald Partia Niemiec SPD czy brytyjska Partia Pracy LP Partie lewicow-libertarialne – nawiązuje do kwestii tzw Nowej Polityki. A) partie lewicowosocjalistyczne – partie te powstały w wyniku rozłamów w łonie ugrupowań socjaldemokratycznych i 14 komunistycznych. Ich liderzy nawiązywali zwykle do potrzeb aplikacji bardziej konsekwentnych rozwiązań socjalnych, partycypacyjnych i etatystycznych, których głównym celem miała być walka z bezrobociem. Partie tego typu to przede wszystkim fenomen skandynawski. Wymienić tu moŜna duńską Socjalistyczną Partię Ludową SF, opowiadająca się za tzw lewicowym socjalizmem czy norweską Socjalistyczną Partię Liberalną SV. B) partie ekologiczne ( partie zielonych) – zaczęły powstawać na przełomie lat 70 i 80. Są to podmioty dzięki którym pojawił się na forum publicznym nowy katalog kwestii problemowych określonych zbiorczo mianem Nowej Polityki. Partie te wykazały zdolność do zainicjowania masowej mobilizacji społecznej nowego typu . Tego rodzaju polityka odnosi się do zagadnień ochrony środowiska oraz promocji prośrodowiskowych standardów stylu Ŝycia, powszechne rozbrojenie, solidarność z Trzecim Światem, odrzucanie biurokratycznego modelu zarządzania sprawami publicznymi. Partie ekologiczne, wraz z sojuszniczymi małymi partiami liberalnymi i agrarnymi zainicjowały proces poszerzenia treści rywalizacji programowej na arenie wyborczej. Fińska Liga Zielonych VIHR, niemieckich Zielonych z Przymierza 90 B/G, i austriackiej Zielonej Alternatywy GA. Partie chadecki – chrześcijańsko-demokratyczne partie o charakterze wyznaniowym stanowią najsilniejszą rodzinę formacji o orientacji centroprawicowej w Europie Zachodniej. Najistotniejszy okres ich rozwoju przypadł na okres powojenny. Osiowe idee toŜsamości partii chadeckich określają zasady: personalizmu, czyli słuŜby osobom, subsydiarności czyli pomocność, wspieranie i pomaganie, solidaryzm społeczny, ponadustrojowość kościoła, która wyklucza zainicjowanie bliŜszej współpracy pomiędzy instytucjami ładzy politycznej a kościołem. Holenderska Apel Chrześcijańsko- Demokratyczny CDA, niemiecka koalicja CDU/CSU Partie liberalne – powstawały w Europie na przełomie XIX i XX w. Profil ideowy nawiązuje do tradycji rewolucji mieszczańskich . Rdzeniem wartości liberalizmu na które wskazywali klasycy doktryny- Jon Locke, Charles Montesquieu oraz Beniamin Constant, odnosząc się do koncepcji praw natury, z których wynikają zasady: wolności jednostki, ochrona własności prywatnej, moŜliwości korzystania z owoców własnej aktywności czyli swobody bogacenia się. Prawicowe partie liberalne – program odnosi się do wolnej gry rynkowej, prymat procesów ekonomicznych w Ŝyciu publicznym, austryjackie Forum Liberalne LF , niemiecka Partia Wolnych Demokratów FDP, holenderska Partia Ludowa na rzecz Wolności i Demokracji VVD Centro-lewicowe partie liberalne odnoszą się do aktywnej polityki gospodarczej, orientacje egalitarne, utylitarne i prosocjalne. Fińska Liberalna Partia Ludowa LKP, szwedzka Liberalna Partia Ludowa FPL oraz norwescy Liberałowie V 29. Partie polityczne a inne rodzaje zrzeszeń obywatelskich Georgie Washington w odezwie poŜegnalnej do narodu ostrzega przed tworzeniem i instytucjonalizacją partii polit , w ustroju republikańskim ich aktywność prowadzi do paraliŜu urzędów publicznych, osłabienia administracji publicznej, rozpowszechnienia aktów zawiści w obrębie 15 wspólnoty, wzrost korupcji . Jamek Madison ostrzegał przed rozprzestrzenianiem się ducha partyjności. Nosicielami zagroŜenia były te kręgi partyjne które kierowały się pobudkami obrony interesów partykularnych. Organizacje tego typu Madison nazwał fakcjami i zarzucił im skłoność do ograniczania wolności innych mniejszości . We współczesnych systemach demokratycznych funkcjonują 4 podstawowe rodzaje organizacji słuŜących zaspakajaniu podstawowych potrzeb oraz zabezpieczeniu praw i wolności obywatelskich: 1- Partie polit – działają na rzecz zainicjowania oraz utrwalenia swego bezpośredniego uczestnictwa w strukturze rywalizacji wyborczej. 2 – Organizacje grup interesów mające na celu ochronę materialnego statusu przedstawicieli określonych wspólnot. Są to przede wszystkim związki zawodowe, organizacje przedsiębiorców oraz zrzeszenia wolnych zawodów np. lekarzy, adwokatów czy rolników – czyli tzw rolnicze związki zawodowe. 3 – Organizacje mające na celu uzyskiwanie korzyści majątkowych, zorientowane na zapewnienie stałych źródeł dochodu swym członkom. Zakładane są odpowiednie spółki prawa cywilnego, prawa handlowego, czy spółdzielnie. Są jednak organizacje nieformalne lub półformalne. 4 – Stowarzyszenia będące wyrazem dąŜeń do zaspokojenia osobistych potrzeb obywateli nie zorientowane na zysk np. kluby, stowarzyszenia, zrzeszenia samorządne itp. 30. Instytucje a organizacje Charakterystyczne jest w tym kontekście ujęcie autorstwa Dawida Northa. Badacz ten dokonuje rozróŜnienia pomiędzy instytucjami oraz organizacjami. Instytucje określa jako zasady wytyczające przebieg gier druŜynowych , zaś organizacje są jego zdaniem podobne do druŜyn stosujących się do wspomnianych zasad w toku rywalizacji. Podobnie interpretuje Mancur Olson. UwaŜał Ŝe instytucje odziaływują zarówno zachowanie społeczeństwa jak i na na aktywność organizacji. Bil Jordan stwierdza Ŝe instytucje to wzorce które określają kto iw jaki sposób w określonej wspólnocie zyskuje, a kto traci zaś organizacje to stosujące się do instytucjonalnych wzorców zbiorowego podmioty, które rozgrywają kolejne sekwencje zjawisk i procesów społecznych. Więc instytucje są ramowymi układami powiązań i hamulców , hamulców których część przybiera postać relacji o charakterze formalnym (np. proceduralnym) inne natomiast mają charakter nieformalny. W obrębie tej struktury kreowane są oraz chronione ogólne standardy, którym winny sprostać organizację a takŜe główne zasady dystrybucji doniosłych standardów. Organizację rozumiane są jako pozostające w stałych interakcjach z otoczeniem, struktury złoŜonej ze strategicznie rozlokowanych zasobów kadrowych, symbolicznych oraz materialnych. 31.Partie wewnętrznie i zewnętrznie tworzone wg M. Duvergera oraz 3 dodatkowe czynniki zróŜnicowania partyjnego. Partie wewnętrzne tworzone to innymi słowy partie parlamentarne czyli takie które powstały w wyniku działania ustabilizowanych elit partyjnych. Partie zewnętrznie tworzone powstały natomiast za sprawą aktywności elit wykreowanych w pozaparlamentarnych stowarzyszeniach o charakterze społecznym. W 16 obu przypadkach dochodziło następnie do rozpowszechnienia formuły partyjnej. Partie wewnętrzne tworzone zmuszone zostały za sprawą upowszechnienia praw wyborczych do wyjścia z ofertą wyborczą poza struktury parlamentu i stworzenia terytorialnych ośrodków zorientowanych na aktywizację lokalnego elektoratu. Partie zewnętrzne tworzone powstały dzięki politycznej aktywizacji lokalnych wspólnot społecznych o charakterze wyznaniowym lub klasowym. M. Duvergar wyróŜnił 3 dodatkowe czynniki które uzasadniają istotne zróŜnicowanie partii politycznych. 1- naleŜy określić zasięg terytorialnej penetracji lub terytorialnego rozproszenia oraz kombinacji obu tych czynników. Z terytorialną penetracją mamy do czynienia wtedy gdy centralna organizacja partyjna kontroluje rozwój swoich filii na prowincjach. Terytorialne rozproszenie to stan w którym lokalne elity oraz stworzone przez nie zrzeszenia cieszą się względną autonomią i dopiero po jakimś czasie w wyniku procesu oddolnego dochodzi do kreacji struktur centrali ogólnokrajowej. 2 – istotne jest czy istnieje zewnętrzna organizacja sponsorująca działalność partii, która sama nie jest partią. Organizacje zewnętrzne mogą oferować środki pienięŜne ale równieŜ zaplecze merytoryczne (eksperckie), organizacyjne czy symboliczne. Zasoby te stanowią dla partii źródło legitymizacji decydując o jej obliczu. 3 – liczy się to czy partia posiada charyzmatycznego lidera i czy w związku z tym funkcjonuje w świadomości społecznej jako organizacja istniejąca niezaleŜnie od tego kto w danej chwili nią kieruje. 32. Koncepcja instytucjonalizacji organizacji wg p. Selznicka. W koncepcji instytucjonalizacji organizacji nie tylko partii politycznej traktowanej jako infuzja wartości moŜna przyjąć, iŜ istnieją organizacje ,niezinstytucjonalizowane" oraz takie, które podlegają temu procesowi. Konceptualizacja obu kategorii opiera się w zasadzie na analizie sposobu, w jaki jednostki oceniają własną organizację (m.in. jaką .imkcję ma do wypełnienia), i ustaleniu, jak ta ocena wpływała losly organizacji jako całości. JeŜeli członkowie organizacji cenią szczególnie cele, dla których została ona powołana do Ŝycia, i traktują ją przede wszystkim jako efektywny mechanizm słuŜący ich osiągnięciu, to moŜna przyjąć, iŜ moment osiągnięcia celu oznacza koniec jej istnienia. Organizacja nie przerwa takŜe i wówczas, gdy cele zmienią się, co oznacza, iŜ jest ona traktowana przez jednostki ją tworzące tylko jako środek, narzędzie słuŜące osiągnięciu specyficznych celów. Instytucjonalizacja partii politycznej (organizacji) oznacza natomiast, iŜ w sposób zasadniczy zmienia się jej postrzeganie przez jednostki, a zwłaszcza członków elity. Celem dla nich staje się sama organizacja a więc jest ona traktowana jako wartość sama w sobie, co oznacza, iŜ zasadniczą racją podejmowanych działań okazuje się jej przetrwanie organizacyjne. Nawet gdy pierwotne cele organizacji ulegają erozji albo następuje swoista ich wymiana, to i tak ona przetrwa, gdyŜ jej członkowie cenią ją przede wszystkim jako permanentną formę organizowania działań kolektywnych. W procesie instytucjonalizacji partii politycznej w fazie genetycznej partia pozostaje tylko środkiem l do realizacji specyficznych celów (np. ideologicznych, integracyjnych, mobilizacyjnych), osiągnięcie zaś fazy dojrzałości oznacza, iŜ sama staje się celem i punktem odniesienia określonych działań, cele pierwotne ulegają zmianie tak, by ułatwiły jej przetrwanie organizacyjne. Instytucjonalizacja partii 17 politycznej wyposaŜa ją w zdolność do zmiany celów programowych lub ideologicznych, a to z kolei wpływa na charakter funkcji oraz sposób ich wypełniania. Koncepcji instytucjonalizacji partii politycznej. Opiera się na stwierdzeniu faktu wystąpienia określonego efektu psychologicznego zmienia się sposób postrzegania i oceniania organizacji przez jej członków. W takiej sytuacji zapewnienie organizacji przetrwania polega przede wszystkim na stosowaniu bardzo elastycznych strategii politycznych, umoŜliwiających proces adaptacji do otoczenia. 33. „Mieszane” bądź „stabilizacyjne” koncepcje instytucjonalizacji partii p wg R. Herbuta. Przedmiotem zainteresowania koncepcji instytucjonalizacji partii politycznych, traktowanej jako stabilizacja określonych wzorców zachowań są wzorce zachowań wewnątrzorganizacyjnych. Podmioty aktywne w partii politycznej tworzą określony układ wzajemnych oddziaływań, który zostaje wykreowany przez fakt obowiązywania pewnych zasad gry pólitycznej. Zasady te podlegają procesowi stabilizacji, stwarzając pewne jschematy działań, wykorzystywane w kształtowaniu kolektywnych akcji. Mamy tu do czynienia z dwoma sposobami postrzegania procesu instytucjonalizacji: po pierwsze, działania podmiotów podlegają rutynizacji a więc przybierają formę zachowań schematycznych, regularnie powtarzających się i standardowych form reagowania na podobne w charakterze bodźce i sytuacje, a po drugie, zachowania te stają się przewidywalne. Z jednej więc strony proces instytucjonalizacji ma sprzyjać stabilizacji organizacji, a z drugiej - wywoływać efekt w postaci ograniczania zakresu swobody wyboru podmiotów. Chodzi o to, iŜ znaczny poziom instytucjonalizacji stwarza swoiste środowisko ograniczające aktywnych w nim aktorów. Mogą oni oczywiście dąŜyć do zmiany obowiązujących reguł czy norm, jednak wprowadzenia tego typu zmian moŜe zostać odebrane przez pozostałe podmioty jako nieracjonalne lub nieproduktywne z punktu widzenia organizacji. Mieszane podejście do problemu instytucjonalizacji partii politycznych stwierdza, iŜ w kategorii instytucjonalizacja partii politycznej zawarty jest zarówno element „obiektywny" - partia jako silna instytucja - jak i „subiektywny". czvli społeczna akceptacja partii, uznanie jej za wartość samą w sobie. Ciekawą koncepcję instytucjonalizacji partii politycznej zaproponowali R. Harmel i L. Svasand . Ich rozwaŜania dotyczą partii typu zewnętrznego (stosując kategorię M. Duvergera. Podstawowym kryterium analizy procesu instytucjonalizacji partii politycznej uczynili więc style przywództwa, traktowane jako kategoria sytuacyjna. WyróŜniają w rozwoju partii politycznej trzy fazy: identyfikacji, organizacji oraz stabilizacji. KaŜda z nich wymaga odmiennego stylu przywództwa. W fazie organizacyjnej następuje rutynizacja procedur podejmowania decyzji, a więc wzorce zachowań wewnątrzpartyjnych stabilizują się jako efektywny sposób kreowania strategii politycznych. Pojawia się partia polityczna traktowana jako instytu cja. Faza stabilizacji charakteryzuje się przede wszystkim faktem wpisania się jej w przetargi parlamentamo-gabi-netowe, i to na stałe. To z kolei wymaga przyjęcia określonej strategii politycznej, której przygotowanie i promowanie oznacza konieczność pojawienia się nowych schematów instytucjonalizacji. Partia musi udowodnić, iŜ stała się wiarygodnym partnerem dla ustabilizowanych (parlamentarnie) ugrupowań politycznych, a więc akceptuje zasady gry 18 politycznej przyjęte w systemie partyjnym. Wiarygodność ta jest więc osiągana przez swoiste podporządkowanie się obowiązującym mechanizmom. Partia nie jest juŜ tylko wartością samą w sobie, ale równieŜ wartością dla pozostałych ustabilizowanych partii politycznych. Jest to dodatkowa gwarancja jej stabilności organizacyjnej. Infuzja wartości musi materializować się w postaci wprowadzenia określonych zmian organizacyjnych i proceduralnych w niej samej. 34. Proces instytucjonalizacji partii polit wg A. Panebianco Proponuje on wskaźniki pomiaru obiektywnych czyli formalnych organizacyjnych atrybutów partii. Są to: 1- stopień rozwoju centralnej organizacji pozaparlamentarnej- oznacza rozwój scentralizowanego aparatu administracyjnego zdolnego koordynować funkcjonowanie całej organizacji; 2- stopień homogeniczności terytorialnych struktur organizacyjnych- czyli jednorodność, poszczególne szczeble są takie same; 3 – źródła finansowania partii ; 4- powiązania partii z organizacjami niepartyjnymi- partie zinstytucjonalizowane cieszą się pozycją rozgrywającego w tzw parakoalicjach czyli sojuszach łączących je z organizacjami pozapartyjnymi,, podporządkowują sobie organizacje grup interesu np. związki zawodowe; 5- poziom adekwatności pomiędzy regulacjami statutowymi, które projektują wewnętrzną strukturę partii, a faktycznym układem wpływów—czy mamy do czynienia z istnieniem zamkniętego czy otwartego modelu partii. 35. Proces instytucjonalizacji partii polit wg S. Huntingtona WyróŜnia on 4 etapy konsolidacji organizacji partyjnej: 1 etap to frakcjonalizacja oznaczająca sytuację w której w obrębie wspólnoty społecznej zaczynają pojawiać się luźne stronnictwa polityczne ( kliki); 2 etap to polaryzacja poglądów która związana jest z poszukiwaniem elit zorientowanych na zdobycie szerszego poparcia społecznego.; 3 etap to czas ekspansji kiedy to liderzy starają się dokonać strukturalizacji spolaryzowanych rzesz zwolenników swojej opcji. W tym celu podejmowane są próby powołania organizacji o masowym charakterze; 4 etapie wraz z ukształtowaniem się systemu partyjnego dokonuje się proces instytucjonalizacji organizacji partyjnych, wówczas to partia osiąga dojrzałość w dwóch wymiarach: organizacyjnej autonomii- ma miejsce wówczas gdy partia jest w stanie kontrolować proces wymiany dóbr i usług zachodzących pomiędzy nią a środowiskiem, i wymiar systemowości , który odnosi się do wewnętrznej spoistości organizacyjnej partii. Składają się nań takie czynniki jak natęŜenie konkurencji wewnętrznej , poziom konkurencji międzypartyjnej, wielkość organizacji oraz istnienie wewnętrznej zgodności co do celów. 36. Proces instytucjonalizacji partii polit wg K. Jandy oraz R. Harmela i L. Svasanda Według Według. Jandy wskaźnikami instytucjonalizacji są: 1) wiek partii,2) pozim depersonalizacji organizacji i ostrość konfliktów wewnętrznych oraz 3) wyborcza i parlamentarna stabilność. stabilność kolei R. Harmel i L. Svasand podkreślają Ŝe instytucjonalizacja jest zjawiskiem wielowymiarowym którego model naukowy powinien uwzględniać zarówno czynniki wewnętrzne jak i zewnętrzne. NaleŜy 19 zatem bliŜej przyjrzeć się: 1) kutynizacji zachowań organizacji partyjnej w przestrzeni politycznej, 2) sposobowi, w jaki postrzegana jest partia przez innych aktorów polityki ( chodzi tu o to czy traktuje się ją jako trwały element sceny politycznej) oraz 3) obiektywnym wskaźnikom trwałości organizacji. 37. Zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania instytucjonalizacji partii w demokracjach nieskonsolidowanych w ujęciu J. Sroki 1) Kontekst zewnętrzny. Jednym z fundamentalnych warunków konsolidacji demokracji w krajach Europy Środkowej i Wschodniej jest utrwalenie wzorców związanych z istnieniem partii oraz wzorców rywalizacji partyjnej. Warunkiem o kluczowym znaczeniu jest akceptacja zasad pluralizmu politycznego. To one decydują o utrwaleniu demokratycznego ładu instytucjonalnego, który z kolei warunkuje istnienie oraz rozwój demokratycznej praktyki politycznej, w tym takŜe rywalizacji partyjnej. G. Pridham wskazuje na doniosłość międzypartyjnych odniesień oraz powiązań o charakterze transnarodowym w okresie transformacji. MoŜna w tym sensie wskazać na 4 wiodące czynniki które korespondują z: a) istnieniem przedtransformacyjnej solidarności międzypartyjnej, b) utrwaleniem powiązań dwustronnych dzięki którym partie mogąliczyć na zewnętrzne zaopatrzenie w zasoby ( takŜe finansowe), c) zabezpieczeniem pozarządowych kanałów wsparcia istniejących za sprawą nieoficjalnych kontaktów pomiędzy partiami, w zakresie których zdecydowanie trudniej jest ingerować słuŜbom niedemokratycznego reŜimu., d) istnienie puli indywidualnych korzyści partyjnych, czyli potencjalnych łupów które organizacja moŜe zyskać za sprawą przeobraŜeń systemowych. W krajach Europy Środkowej i Wschodniej powyŜsze czynniki obecne były jedynie w ograniczonym zakresie. 2) Kontekst wewnętrzny. MoŜna zlokalizować 3 najlepiej widoczne bariery instytucjonalizacji partii politycznych w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Warunkuje jej w pewnym zakresie otoczenie zewnętrzne, lecz generowane są one przede wszystkim w obrębie wewnętrznego środowiska systemu politycznego. Pierwsze z nich wiąŜe się z poszukiwaniem partnerów organizacyjnych dla młodszych partii politycznych. Chodzi tu nie tylko o istnienie potencjalnych koalicjantów partyjnych, ale równieŜ o niepartyjnych sojuszników organizacyjnych. Partnerstwo tego rodzaju widoczne jest w relacji łączącej polskie ugrupowania prawicowe z centralą związków zawodowych NSZZ „Solidarność”. Drugi z nich odnosi się do zagadnień związanych z potrzebą redefinicji bądź definicji politycznej toŜsamości ugrupowania. Kwestie tego typu musiały rozstrzygnąć w Europie Środkowej i Wschodniej elity związane z funkcjonowaniem ustrojów realnego socjalizmu. Trzecia z nich koresponduje z polityczną toŜsamością partii, a dotyczy rozwoju zakorzenionych w przeszłości jak i nowo powstałych kontrowersyjnych układów wymiany o nieformalnym charakterze. Relacje te mogą przybierać róŜne formy: od klientelizmu przez utrwalenie koalicji dystrybucyjnych po opanowanie struktur administracji publicznej przez partie i grupy interesu. Wspomniane czynniki ujęte zostały w formie 4 wskaźników. Określają one: obecność demokratycznych tradycji państwowości; stopień wymiany elit politycznych, czyli tzw wskaźnik demokratycznej transformacji; pozim uprzemysłowienia, wyraŜony wzajemnym stosunkiem rozmiaru produkcji sektora rolnego oraz sektora przemysłowego; charakter prawno20 ustrojowych uwarunkowań funkcjonowania reŜimu politycznego czyli m.in. układ powiązań pomiędzy legislatywą i egzekutywą a takŜe formalne uwarunkowania aktywności partii politycznych oraz rywalizacji partyjnej. Jeśli chodzi o Polskę to wartości odnoszące się do pierwszych trzech wskaźników moŜna interpretować na klika sposobów. 38. Instytucjonalizacja partii politycznych w demokracjach nieustabilizowanych wg R. Herbuta. Zdecydowana większość partii politycznych aktywnych np. na kontynencie afrykańskim czy azjatyckim charakteryzuje się bardzo niskim poziomem instytucjonalizacji. O instytucjonalizacji partii politycznych, jej braku lub mniejszym czy większym poziomie zaawansowania decyduje w duŜym stopniu charakter ich relacji z państwem. Gdy proces budowania państwa ujawnia się jako pierwszy, partie polityczne schodzą wówczas na plan dalszy. Powstanie silnego i scentralizowanego państwa, poprzedzające ukształtowanie się systemu partyjnego, oznacza więc, iŜ partie polityczne nie są zdolne stworzyć autonomicznych zasad stabilizujących powiązania między nimi, co z kolei osłabia ich zainteresowanie stworzeniem rozbudowanej struktury organizacyjnej. Proces instytucjonalizacji, zarówno systemu partyjnego, jak i samych partii, w tych warunkach napotyka ogromne przeszkody . Dzieje się tak dlatego, iŜ w ramach systemu politycznego dominują aktorzy instytucjonalni (np. prezydent, egzekutywa, administracja publiczna), a partie polityczne muszą podporządkować się stworzonym przez nich regułom, sterującym domeną polityki. Dominuje wówczas jeden zasadniczy interes państwa. UniemoŜliwienie procesu instytucjonalizacji partii politycznych oznacza, iŜ zasadniczym instrumentem działania państwa moŜe stać się typ polityki klientelistycznej, jako sposób jego powiązania ze społeczeństwem i metoda dystrybucji zasobów politycznych. Niekiedy ten typ polityki moŜe przybrać formę powiązań korporacyjnych, gdzie dominują toŜsamości grupowe. Jedynym moŜliwym dla partii politycznych scenariuszem staje się wówczas przejęcie przez nie kontroli nad układem klientelistycznym i stosowanie strategii patronaŜu. Jest to właśnie ten nieformalny sposób instytucjonalizacji partii politycznych, który w istocie rzeczy staje się elementem szerszego procesu instytucjonalizacji politycznej, traktowanej jako przejęcie kontroli nad społeczeństwem przez określone ośrodki władzy publicznej.Kolejnym czynnik to typ kultury politycznej spersonalizowany i o bardzo silnie zaznaczonych postawach antyorganizacyjnych. Nie tylko w państwach afrykańskich obserwujemy zjawisko, iŜ polityka zostaje ściśle powiązana z układem personalnych związków i koneksji. Politycy starają się z reguły prowadzić bardzo niezaleŜną politykę, wykorzystując przede wszystkim powiązania interpersonalne, a więc silną partię traktują jako ograniczenie własnej autonomii. Kolejnym czynnikiem, który ma wpływ na niski poziom instytucjonalizacji partii politycznych to moŜliwość wykorzystania w kampaniach wyborczych (politycznych) elektronicznych mass mediów, a zwłaszcza telewizji. Partie odgrywają coraz mniejszą rolę jako mediatorzy w kontaktach między kandydatami i wyborcami, tracą kontrolę nad sposobem prowadzenia kampanii wyborczej. 21 39. Model partii p w krajach Europy Śr- Wsch. Pod pewnym względem partie polityczne przypominają model partii-kartelu. Chodzi mianowicie o ich wyraźną orientację strategiczną na instytucje państwa. Z jednej strony dość chętnie stosują strategie patronaŜu biurokratycznego, przechwytując kontrolę nad procesem obsady stanowisk w administracji publicznej, w tym równieŜ „polityzując" funkcjonowanie samorządów lokalnych, z drugiej zaś korzystają z zasobów państwa w procesie promowania toŜsamości politycznej, równieŜ i wyborczej (np. wykorzystywanie środków masowego przekazu). Strategie patronaŜu moŜna traktować -jak sugerowałem w rozdziale II - jako jeden ze sposobów instytucjonalizacji partii politycznych. Proces kolonizacji administracji publicznej umoŜliwia np. zdobycie przychylności grup interesu przez szersze otwarcie, im dróg dojścia do procesu decyzyjnego. W ten sposób moŜna chociaŜby w sposób pośredni kształtować preferencje przynajmniej niektórych segmentów elektoratu, np. przez wprowa-„ dzanie w Ŝycie satysfakcjonujących ich członków regulacji prawnych. NaleŜy równieŜ pamiętać i o tym, iŜ zwłaszcza w okresie transformacji demokratycznej, partie rządzące mają duŜą swobodę w kształtowaniu reguł gry politycznej determinujących oblicze polityki, a więc lepiej od samego początku mieć wpływ na proces instytucjonalizacji systemu politycznego, gwarantującego uzyskanie potrzebnych łupów równieŜ w przyszłości. A te są i będą potrzebne partiom, zwłaszcza dlatego, iŜ ich kadrowy charakter zmusza do oferowania przede wszystkim zachęt selektywnych jako sposobu konsolidacji i gratyfikacji elity partyjnej. 40. Model partii p w UE. Proces tworzenia europartii rozpoczął się na początku lat dziewięćdziesiątych (np. PES powstała w 1992 r., a Europejska Partia Liberalna, Demokratyczna i Reform - ELDR - w 1993 r.). Obok więc „wewnętrznych" powiązań z Parlamentem poprzez grupy partyjne, cechą modelu europartii stało się konstruowanie „zewnętrznych" powiązań z instytucjami Unii. Jak sugerują S. Hix i Ch. Lord, powstał dwukierunkowy układ powiązań między europartiami a podmiotami aktywnymi w instytucjach Unii: „reprezentowanie partyjnych członków pełniących funkcje w organach Unii i we władzach partii, i kontrola ich zachowań przez organy partii" (1997, s. 178). Europartie nie dysponują masowym członkostwem opartym na zasadzie bezpośredniej przynaleŜności indywidualnego wyborcy, lecz tzw. członkostwem korporacyjnym. W ich skład wchodzą określone w statucie instytucje, oczywiście o charakterze autonomicznym, występujące w roli sponsora. Przykładowo: w PES są to m.in. partie - pełni członkowie, z krajów wchodzących w skład Unii czy teŜ starających się o wejście partie stowarzyszone (z krajów EFTA), partie mające status obserwatorów (np. izraelska MAH), grupa PES w Parlamencie czy Komitecie Regionów. Jest więc to w zasadzie organizacja luźna, która jednoczy partie o podobnym profilu programowym w celu stworzenia szerokiego forum kooperacji w ramach struktury instytucjonalnej Unii Europejskiej (zob. Haniey 1994, s. 194, 195). Dominującą pozycję w europartii zajmują deputowani wchodzący w skład grupy parlamentarnej oraz grupy liderów z partii narodowych, a to nadaje organizacji charakter elitystyczny. Jest to oczywiste, skoro one nie pełnią funkcji 22 mobilizacyjnych lub ich celem nie jest przejęcie władzy, a jedynie koordynowanie działań. Eu-ropartie nie tyle więc reprezentują elektorat, ile partie narodowe. Europartie stworzyły określone struktury organizacyjne, choć występują między nimi pewne róŜnice. W konferencjach uczestniczą liderzy partii, przewodniczący grupy parlamentarnej, komisarze, wywodzący się z konkretnej federacji oraz prezydenci i wiceprezydenci. Jest to więc gremium skupiające grupę bardzo wpływowych polityków, sprawujących bardzo eksponowane funkcje nie tylko w strukturze UE. Spotkania są organizowane zazwyczaj tuŜ przed i po obradach Rady Unii. Uzasadnienie tego faktu wydaje się proste. Rada kształtuje programową agendę Unii i politycy partyjni, reprezentujący określoną rodzinę europejską, mają moŜliwość uzgodnienia wspólnej platformy, którą reprezentanci obecni w Radzie przedstawią i będą zabiegać o jej realizację. NaleŜy nadmienić, iŜ w ten sposób wpływ na treść decyzje Rady uzyskują równieŜ partie opozycyjne (nieuczestniczące w sprawowaniu władzy na poziomie systemów narodowych), skoro współtworzą jednolitą platformę europartii. Wydaje się, iŜ europartie naleŜy traktować jako pozaparlamentarne organizacje w „stanie tworzenia". Choć strategie przez nie przyjęte, poczynając od lat dziewięćdziesiątych, wyraźnie zmierzają do uzyskania samodzielności organizacyjnej przez tworzenie rozbudowanego układu powiązań z podmiotami aktywnymi w przestrzeni zarówno europejskiej, jak i narodowej, to jednak wciąŜ mają one przede wszystkim status agentów partii narodowych. Sama jednak idea stworzenia tego typu struktury (modelu) wydaje się bardzo interesująca i świadczy o duŜej elastyczności partii jako instytucji. Nie moŜna wykluczyć, iŜ w procesie rozwoju europartii coraz większą rolę zaczną odgrywać czynniki o charakterze „wewnętrznym", a więc związane z funkcjonowaniem samej Unii (są zresztą tego pierwsze symptomy), co doprowadzi do uzyskania przez nie większej autonomii. Partie narodowe stoją więc przed nie lada dylematem. Proces integracji politycznej moŜe wywołać efekt w postaci upartyjnienia polityki Unii przez stworzenie wyraźniej szych form demokracji przedstawicielskiej. Jednak wówczas musi dość radykalnie zmienić się organizacyjny model partii politycznej. Czy jednak politykom partyjnym na tym rzeczywiście zaleŜy? MoŜe chodzi po prostu o zasadę: „tak" dla polityki partyjnej w Unii, ale w istocie bez partii jako instytucji. 41.Zasady finansowania partii politycznych Regulacje dotyczące kontroli finansowej partii: 1. Sprawozdawczość – sprawozdania dotyczą całej partii, kandydatów prezydenckich, parlamentarnych, finansów PP, 2. Zakazy dotyczące roŜnych źródeł finansowania (zakaz darowizn z zagranicy, przez związki zawodowe, biznes, kontrahentów rządowych), 3. Limity w zakresie wydatków wyborczych, 4. Limity wysokości przekazywanych darowizn, 5. Dotacje budŜetowe, 6. Publiczne finansowanie klubów parlamentarnych i parlamentarzystów, 7. Zwolnienia podatkowe i inne formy pośredniego finansowania publicznego, 8. Zakaz płatnych reklam telewizyjnych, czas antenowy podczas kampanii wyborczej., 9. Dotacje przedmiotowe (druk materiałów, darmowy transport). 23 Zalety: zrównanie szans partii małych i partii duŜych, starych i nowych, równy czas emisji, spokojna rywalizacja, Wady: PP partie polityczne czują się bezpieczne finansowo i zapominają o wyborcy 42 Finansowanie partii politycznych w Niemczech - składki członkowskie - wpływy z majątku i działalności partii - dotacje - subwencje od państwa z tytułu wyrównywania szans oraz jako rekompensata kosztów wyborczych - przekazy od członków organizacyjnych Istnieje ustaw o partiach politycznych która opisuje finansowanie partii. 43 Finansowanie partii polit w Austrii - ze składek członkowskich- stanowią pewną rezerwę - wsparcie państwa - sumy pieniędzy otrzymywane przez mandatariuszy i funkcjonariuszy - zyski z udziałów przedsiębiorstwa - zyski z majątku partii- posiada sale które wynajmują komuś itp. - kredyt – np. zaciągnięte w banku. Ustawa związkowa o zadaniach finansowania i kampanii wyborczej partii polit- wg tej ustawy działają partie w Austrii 44. Finansowanie partii polit w Polsce WyróŜniamy 3 podstawowe źródła: 1) dotacje publiczne a) bezpośrednie środki publiczne - dotacje celowe – na konkretny cel - dotacje podmiotowe – na organizacyjne przetrwanie partii b) pośrednie środki publiczne - finansowanie klubów parlamentarnych - zwolnienia podatkowe - darmowy dostęp do mediów mediów czsie wyborów ( reklama handlowa – 50% cenny płacą partie 2) Kredyty bankowe 3) Prywatne finansowanie a) świadczenia niepienięŜne b) finansowanie przez członków partii - regularne składki członkostwa - opodatkowanie osób pełniący funkcje polityczne 24 - opodatkowanie kandydatów politycznych c) działalność gospodarcza - udział w spółkach - udział w spółdzielniach - wynajem lokali i pomieszczeń biurowych 4) Darowizny 5) Spadki i zapisy 6) zbiórki publiczne – obecnie ograniczona ( tzw cegiełki) Jawność finansowania partii: - Konstytucja - zapis o partiach polit 27 czerwca 1997 art. 39 ustęp 1 45 Typologie systemów partyjnych wg S. Sartoriego i G. Smitha G. Sartori przy konstruowaniu swej typologii systemów partyjnych uwzględnił dwie zmienne: liczbę rywalizujących partii ( format systemu partyjnego) oraz dystans ideologiczny między nimi ( mechanizm systemu partyjnego) 1976- klasyczny, funkcjonujący do dziś WyróŜnił 4 typy syst partyj: 1) system dwupartyjny – występowanie dwóch silnych partii polit , reprezentujących opcję centrolewicową oraz centroprawicową co konstytuuje układ bipolarny, z wyraźnymi tendencjami tendencjami kierunku utrzymania formuły rywalizacji dośrodkowej. Dystans ideologiczny między partiami jest z reguły minimalny- zbieŜne programy 2) system wielopartyjny umiarkowanie spolaryzowany- liczba 5-6 partii, nadal bipolarny przy niskiej fragmentaryzacji, dystans ideologiczny jest mały, rywalizacja dośrodkowa. 3) system wielopartyjny ekstremalnie spolaryzowany – więcej niŜ 6 partii , układ wielopolarny , nie ma jednego centrum, wysoka fragmentaryzacja, dystans ideologiczny jest wielki rozciągają je partie systemowe, protestu, antysystemowe, model rywalizacji odśrodkowej 4) system partii predominującej – system ten charakterystyczny dla układów dwupartyjnych , zachodzi wówczas gdy dana partia zwycięŜa lub znajduje się u steru władzy z inną partią przynajmniej 4-krotnie np. partia konserwatywna w Anglii 1979-97 Typologia G. Smitha – opiera się na dwóch podstawowych kryteriach: relatywnym rozmiarze partii polit oraz poziomie spójności społecznej i politycznej w ramach systemu politycznego. WyróŜnia: 1) system rozproszony – względnie duŜa liczba partii, Ŝadna nie dominuje, ideologiczny dystans jest umiarkowany, w formowaniu gabinetów koalicyjnych moŜe wziąć udział klika partii polit, ( Belgia Dania Finlandia 2) system równowagi – kilka partii dość wyraźna polaryzacja sił politycznych, dystans ideologiczny jest mały, 3) system nierównowagi – szczególną dominującą rolę odgrywa jedna partia polit, sformułowanie stabilnego gabinetu bez jej udziału staje się nie moŜliwe 25 46 Typologie systemów partyjnych wg M. Duvegera, R. Dala, J. Blondela, M. Sobolewskiego, P. Maira M. Duverger wyróŜnił 4 typy systemów partyjnych wg kryterium liczby partii: 1) syst monopartyjny – dla totalitarnych systemów 2) dwupartyjny 3) wielopartyjny R. Dahl 1966r 1) syst, stabilny- dwupartyjny 2) syst. Niestabilny – wielopartyjny 1) syst konfliktowe – wielopartyjne 2) syst uzgadnieniowe – rywalizacja o szerokim horyzoncie programowym, dośrodkowa, programy zbieŜne 1) syst konsensualny 2) syst westmisterski kryterium ch-r rywalizacji międzypartyjnej wyróŜnił 4 typy systemów: 1) syst szczególnie rywalizacyjne 2) syst kooperatywno-rywalizacyjny – ostra rywalizacja na styku grupy partyjnej, koalicje, występuje tu chociaŜ jeden sojusz 3) syst koalescencyjno rywalizacyjny – nie istnieją pojedyncze partie poniewaŜ wchodzą w układy aby podejmować decyzje , platformy współpracy rywalizacji , jet ona ostra. 4) syst ściśle koalescencyjne – tzw szerokie koalicje daje moŜliwość zdrowego funkcjonowania państwa, partie zakładają szeroką formułę programową, partie dopiero się kształtują i opierają się na fachowcach którzy pochodzą z róŜnych partii, pojawiają się metody blokowania Jean Blondel 1968 opiera się na kryterium liczby partii i relatywna wielkość partii polit, wyróŜnił 4 syst partyjne: 1) syst dwupartyjny – zdominowanie parlamentu przez dwie partie, z których jedna sprawuje władzę a druga znajduje się w opozycji. W. Brytania 2) syst dwu-i-półpartyjny – istnieją dwie duŜe partie i jedna mała ( partia trzecia, zawiasowa) Ŝadna z dwóch partii nie jest na tyle duŜa aby mogła samodzielnie sformułować gabinet, z kolei róŜnice programowe oraz ideologiczna między nimi jest na tyle duŜa iŜ nie mogą one współtworzyć koalicji. 3) syst wielopartyjny z partią dominującą – w tym systemie istnieje wiele małych partii i jedna dominująca ale nie na tyle aby samodzielnie utworzyć rząd musi tworzyć koalicje z partiami mniejszymi 4) syst wielopartyjny ale bez partii dominującej – układ równy ale nie zwycięski, powstają gabinety wielopartyjne. 26 P. Mair wziął pod uwagę tzw numeryczne podejście Małą partią wg niego jest ta która zdobywa od 1 do 15 % głosów w trzech niekoniecznie kolejnych elekcjach. WyróŜnił: 1) systemy partyjne partii wielkich – partie wielkie zdobywają przeciętnie 83,6% głosów wyborczych a partie małe około 12,7% Austria Irlandia 2) systemy partyjne partii małych – partie wielkie 41%, małe 58,1% Dania Szwecja 3) pośrednie systemy partyjne – partie małe zdobywają 63,1%, a duŜe 34,6% Finlandia Holandia 4) przejściowe systemy partyjne – system partyjny uległ ewolucji w obu badanych okresach czli w latach 1947-1966 oraz 1967- 1987 przykładem tego jest Francja Szwajcaria Belgia 47 Sposoby interpretacji systemu partyjnego wg M Duvergera, D. Rae, i G. Sartoriego D. Duvegera jest on szczególnym rodzajem wzajemnych powiązań między określonymi cechami czy teŜ parametrami konkretnej konfiguracji rywalizujących partii politycznych takimi jak np.: liczba partii, ich rozmiar, wzorzec tworzenia koalicji czy teŜ geograficzna lokalizacja. D. Rea z kolei w swojej definicji systemu partyjnego zwraca uwagę na fakt iŜ ukształtowany schemat powiązań między partiami decyduje o nadaniu im unikalnego znaczenia. G. Sartori mówi Ŝe syst partyjny to układ wzajemnych oddziaływań będący efektem rywalizacji między partiami , opira się na wzajemnym uzaleŜnieniu się partii; na tym iŜ kaŜda partia jest funkcją (w sensie matematycznym) innych partii i reaguje na zachowania pozostałych partii politycznych. 48. Dwa testy relewancji partyjnej wg S. Sartoriego Potencjał koalicyjny partii – chodzi o stwierdzenie czy była ona była ona kiedykolwiek brana pod uwagę jako ewentualny partner w przetargach koalicyjnych. Wyznacznikiem zdania tego testu jest więc nie faktyczny udział partii w koalicji gabinetowej ale sama potencjalność czyli moŜliwość wejścia do niej jeŜeli nawet tak się nie stało. Ograniczył zastosowanie tego testu tylko do partii małych Potencjał uŜycia szantaŜu politycznego – pewne duŜe partie polityczne pozostające w permanentnej opozycji wobec systemu politycznego z racji uzyskiwania znaczącego poparcia wyborczego w naturalny sposób muszą zostać uznane za relewantne. Współcześnie ocena potencjału uŜycia szantaŜu politycznego moŜna okazać się bardzo przydatna przy stwierdzeniu doniosłości politycznej partii małych. Jednak ich moŜliwość wywierania wpływu na strategie pozostałych partii wydaje się ograniczona a to chociaŜby z tej racji iŜ z reguły moŜe dotyczyć ugrupowań tworzących konkretny blok ideologiczno programowy względnie oddziaływać na ugrupowania tworzące blok styczny. 49. G. Smitha, J. Blondela, R. Herbuta i H. Herzoga próby klasyfikacji „partii małych” Smith i Sartori – mamy do czynienia z ustaleniem relewancji ze wzg. Na sprawowanie władzy publicznej. Są p.p. które mają wpływają na mechanizmy funkcjonowania władzy publicznej. Te które mają to – relewantne, a te które nie mają to – nierelewantne. 27 Herzog: Znaczenie partii – czy partia jest relewantna, biorąc pod uwagę potencjał mobilizacyjny partii politycznej. Potencjał mobilizacyjny jest charakteryzowany w dwóch aspektach: -to fenomen, który odnosi się do partii, które biorą udział w ogólnospołecznym procesie negocjowania zasad gry państwowej – mają akceptację społeczeństwa, kształtują opinię społeczeństwa, liczą się ze społeczeństwem. Mamy tu do czynienia relewantością społeczne – polityczną -pozaformalna płaszczyzna – partie działają poza systemem politycznym (np. partie protestu). To teŜ są partie relatywne Herbut: WyróŜnia dwa rodzaje partii relewantywnych: ugrupowania inicjujące, ugrupowania dopełniające. Pierwsze to takie, które pełnią w pewnej mierze rolę dyktatora w przetargach koalicyjnych. Drugie natomiast to takie, które dalej mają potencjał koalicyjny (słabszy od ugrupowań inicjujących) ale nadal się liczą – będą uczestniczyły w tworzeniu koalicji. Smith: wyróŜnił 3 kategorie partii małych: -partie marginalne -partie zawiasowe -partie oderwane Partie marginalne – znajdują się albo daleko na lewej albo daleko na prawej stronie (poza głównymi ośrodkami rywalizacji państwowej są pewnym dodatkiem do partii lewicowych lub prawicowych); wyraŜają skłonność programową lub ideologiczną do wielkich sąsiadów, jednak chcą wyróŜniać się czymś. Marginalne partie małe mają dość specyficzne postulaty programowe, skierowane do wąskiego elektoratu, starają się być odmienne, dąŜą do tego by mieć elektorat jasny, klarowny, sprecyzowany, aktywnie uczestniczący w polityce.(partia progresywna w Danii). Partie te coraz częściej kojarzą się po prawej stronie a nie po lewej. Partie zawiasowe – lubią lokować się gdzieś pośrodku, mogące być zaakceptowanymi przez prawicę jak i przez lewicę, rola tych partii wzrasta gdy są one partiami oferującymi na poziomie centroprawicowym lub centrolewicowym. MoŜemy je nazywać partią trzecią, języczkiem u nogi. Rola tej partii wzrasta gdy Ŝadna z duŜych partii nie ma większości parlamentarnej (nie ma powyŜej 50% w parlamencie) (FDP w Niemczech) Partie oderwane – to te które uchylają się od udziału w zasadniczym nurcie rywalizacji parlamentarnej. Nie umiejscowiają się na osi lewica – prawica. To te partie, które odnoszą się do mniejszości etnicznej, grupy regionalnej itp. Jest ona w zupełnie innym nurcie myślenia w polityce, nie zajmuje się ogólnonarodowym aspektem. 50.Trzy kategorie partii „małych” wg Smitha Smith: wyróŜnił 3 kategorie partii małych: -partie marginalne -partie zawiasowe -partie oderwane 28 Partie marginalne – znajdują się albo daleko na lewej albo daleko na prawej stronie (poza głównymi ośrodkami rywalizacji państwowej są pewnym dodatkiem do partii lewicowych lub prawicowych); wyraŜają skłonność programową lub ideologiczną do wielkich sąsiadów, jednak chcą wyróŜniać się czymś. Marginalne partie małe mają dość specyficzne postulaty programowe, skierowane do wąskiego elektoratu, starają się być odmienne, dąŜą do tego by mieć elektorat jasny, klarowny, sprecyzowany, aktywnie uczestniczący w polityce.(partia progresywna w Danii). Partie te coraz częściej kojarzą się po prawej stronie a nie po lewej. Partie zawiasowe – lubią lokować się gdzieś pośrodku, mogące być zaakceptowanymi przez prawicę jak i przez lewicę, rola tych partii wzrasta gdy są one partiami oferującymi na poziomie centroprawicowym lub centrolewicowym. MoŜemy je nazywać partią trzecią, języczkiem u nogi. Rola tej partii wzrasta gdy Ŝadna z duŜych partii nie ma większości parlamentarnej (nie ma powyŜej 50% w parlamencie) (FDP w Niemczech) Partie oderwane – to te które uchylają się od udziału w zasadniczym nurcie rywalizacji parlamentarnej. Nie umiejscowiają się na osi lewica – prawica. To te partie, które odnoszą się do mniejszości etnicznej, grupy regionalnej itp. Jest ona w zupełnie innym nurcie myślenia w polityce, nie zajmuje się ogólnonarodowym aspektem. 51 Numeryczne podejście w analizie partii małych wg C.P. Maira P. Mair wziął pod uwagę tzw numeryczne podejście Małą partią wg niego jest ta która zdobywa od 1 do 15 % głosów w trzech niekoniecznie kolejnych elekcjach. WyróŜnił: 1) systemy partyjne partii wielkich – partie wielkie zdobywają przeciętnie 83,6% głosów wyborczych a partie małe około 12,7% Austria Irlandia 2) systemy partyjne partii małych – partie wielkie 41%, małe 58,1% Dania Szwecja 3) pośrednie systemy partyjne – partie małe zdobywają 63,1%, a duŜe 34,6% Finlandia Holandia 4) przejściowe systemy partyjne – system partyjny uległ ewolucji w obu badanych okresach czli w latach 1947-1966 oraz 1967- 1987 przykładem tego jest Francja Szwajcaria Belgia 52.M. Pedersena bariery partii politycznej Ze względu na podatność cyklicznego biologicznego rozwoju partie dorastają , dojrzewają albo zostają dziećmi, dziećmi nawet czasem umierają . Partie polit muszą w swym Ŝyciu przejść 4 fazy: 1) bariera deklaracji – grupa publiczna deklaruje udział w wyborach 2) bariera autoryzacji – podlega zarejestrowaniu, zbira określoną liczbę podpisów, w W Brytanii złoŜenie depozytu pienięŜnego 3) bariera reprezentacji – gdy zdobywa miejsce w parlamencie, ma swoich przedstawicieli 4)bariera relewantności – partie które przechodzą tą barierę to te które mają potencjał tworzenia koalicji gabinetowych. 29 53. Kategoria partii antysystemowej Partia antysystemowa – dąŜy do podwaŜenia legitymacji reŜimu. Oczekiwanym przez nią scenariuszem jest zatem kryzys legitymacji, który winien doprowadzić do zastąpienia jednego systemu politycznego (demokratycznego) innym. Partie te kwestionują zasady leŜące u podstaw funkcjonowania systemu politycznego, działają przeciwko niemu. Partie ultraprawicowe – pojęcie ultraprawica określa się zazwyczaj ugrupowania o róŜnym rodowodzie od narodowego socjalizmu po skrajne bojówki terrorystyczne wyrosłe w obrębie tzw milicji obywatelskiej (USA). Partie ultraprawicowe podkreślają zagroŜenia związane z unifikacją europejską, globalizacją gospodarczą, atomizacją narodu i alienacją jednostek, jednostek takŜe ich izolacją socjalną, zalewem krajowego rynku pracy przez imigrantów oraz bezrobociem. Podkreślają dwulicowość polityków partyjnych oraz niewydolność systemu demokratycznego i postulują powrót do etycznych rządów opartych na sanacji ( odnowie) prawdziwego autorytetu. Są to zatem ugrupowania antysystemowe. MoŜna wyróŜnić partie ultraprawicowe starego typu i nowego. Ta pierwsza nawiązuje do tradycji autoratyzmu faszystowskiego, które : postulują totalności oznaczającej moŜliwość całościowego kompleksowego ujęcia spraw wspólnoty, wizja monolitu narodowego , dąŜenie do przezwycięŜenia podziałów klasowych i interesów grupowych na rzecz przyspieszenia rozwoju gospodarczego, Ŝądanie postaw paramilitarnego posłuszeństwa, gloryfikacja przemocy uzasadnianej mistycznym przesłaniem narodowym, belgijski Front Narodowy, Ludowy Związek Niemiecki DVU Parti nowego typu proponują zagadnienia związane z biotyną, rytmami ziemi itp. Z partiami starego typu wiaŜe ich tylko idea krwi i ziemi. Niemiecka Sprawa Narodowa – Narodowo-Rewolucyjna Organizacja Odnowy SdV/NRAO. 54. Model „zamraŜania” i „odmraŜania” systemu partyjnego wg. S. Lipseta i S. Rokkana Model Lipseta i rokkana kładzie nacisk na instytucjonalizację i zamroŜenie struktury podziałów socjopolitycznych i rodzących się na ich podstawie form partyjnej orientacji elektoratu. Propozycja ta nie ma jednak czysto statycznego charakteru. Teza Lipseta i Rokkana znajduje częściowe potwierdzenie w badaniach zachowań wyborczych. Oto okazuje się, iŜ charakteryzują się one inercją.-W znacznym stopniu są kształtowane przez indywidualne poczucie identyfikacji z partią oraz instytucjonalne powiązania między partią a określonym ogniwem struktury społecznej (np. związkami zawodowymi czy kościołem). Sposób głosowania wcale jednak nie musi być odbiciem (przynajmniej natychmiastowym) zmian zachodzących w społeczeństwie. MoŜe w dalszym ciągu odzwierciedlać „stare" formy identyfikacji partyjnej, głęboko zakorzenione w mentalności jednostki, mimo iŜ zmienił się społeczny kontekst uzasadniający ten tradycyjny wzór zachowania (np. awans społeczny robotnika i zmiana stylu Ŝycia, uzasadniające zaliczenie go formalnie do nowej klasy średniej, nie musi zmienić jego partyjnej orientacji). Trzeba jednak pamiętać, iŜ inne niŜ np. klasowy wzór zachowań wyborczych wskaźniki polaryzacji politycznej mogą pełniej odzwierciedlać dynamikę zmian na arenie politycznej. 30 Poczynając jednak od końca lat siedemdziesiątych, wielu badaczy zaczęło kwestionować tezę o zamroŜeniu systemów partyjnych. Rzeczywiście, zaobserwowano wiele zjawisk, które mogłyby świadczyć o pojawieniu się procesu odwrotnego, czyli „odmraŜania" systemów partyjnych. Chodzi między innymi o takie zjawiska, jak: a)przesuwanie się głosów wyborczych między partiami, w efekcie czego poparcie elektoratu dla ustabilizowanych partii wydaje się „warunkowe" i nabiera cech płynności; b) wzrost grupy wyborców niezdecydowanych, podejmujących decyzję w ostatniej fazie kampanii wyborczej; c) pojawienie się tzw. głosów protestu; d) pojawienie się partii nowych, co znacznie podnosi poziom fragmentaryzacji systemu partyjnego i komplikuje proces przetargów koalicyjnych. 55. Typologie systemów partyjnych wg Jean Blondela i G. Sartoriego G. Sartori przy konstruowaniu swej typologii systemów partyjnych uwzględnił dwie zmienne: liczbę rywalizujących partii ( format systemu partyjnego) oraz dystans ideologiczny między nimi ( mechanizm systemu partyjnego) 1976- klasyczny, funkcjonujący do dziś WyróŜnił 4 typy syst partyj: 1) system dwupartyjny – występowanie dwóch silnych partii polit , reprezentujących opcję centrolewicową oraz centroprawicową co konstytuuje układ bipolarny, z wyraźnymi tendencjami tendencjami kierunku utrzymania formuły rywalizacji dośrodkowej. Dystans ideologiczny między partiami jest z reguły minimalny- zbieŜne programy 2) system wielopartyjny umiarkowanie spolaryzowany- liczba 5-6 partii, nadal bipolarny przy niskiej fragmentaryzacji, dystans ideologiczny jest mały, rywalizacja dośrodkowa. 3) system wielopartyjny ekstremalnie spolaryzowany – więcej niŜ 6 partii , układ wielopolarny , nie ma jednego centrum, wysoka fragmentaryzacja, dystans ideologiczny jest wielki rozciągają je partie systemowe, protestu, antysystemowe, model rywalizacji odśrodkowej 4) system partii predominującej – system ten charakterystyczny dla układów dwupartyjnych , zachodzi wówczas gdy dana partia zwycięŜa lub znajduje się u steru władzy z inną partią przynajmniej 4-krotnie np. partia konserwatywna w Anglii 1979-97. Jean Blondel 1968 opiera się na kryterium liczby partii i relatywna wielkość partii polit, wyróŜnił 4 syst partyjne: 1) syst dwupartyjny – zdominowanie parlamentu przez dwie partie, z których jedna sprawuje władzę a druga znajduje się w opozycji. W. Brytania 2) syst dwu-i-półpartyjny – istnieją dwie duŜe partie i jedna mała ( partia trzecia, zawiasowa) Ŝadna z dwóch partii nie jest na tyle duŜa aby mogła samodzielnie sformułować gabinet, z kolei róŜnice programowe oraz ideologiczna między nimi jest na tyle duŜa iŜ nie mogą one współtworzyć koalicji. 3) syst wielopartyjny z partią dominującą – w tym systemie istnieje wiele małych partii i jedna dominująca ale nie na tyle aby samodzielnie utworzyć rząd musi tworzyć koalicje z partiami mniejszymi 31 4) syst wielopartyjny ale bez partii dominującej – układ równy ale nie zwycięski, powstają gabinety wielopartyjne. 56. Typologie systemów partyjnych wg G.Smitha i P. Maira P. Mair wziął pod uwagę tzw numeryczne podejście Małą partią wg niego jest ta która zdobywa od 1 do 15 % głosów w trzech niekoniecznie kolejnych elekcjach. WyróŜnił: 1) systemy partyjne partii wielkich – partie wielkie zdobywają przeciętnie 83,6% głosów wyborczych a partie małe około 12,7% Austria Irlandia 2) systemy partyjne partii małych – partie wielkie 41%, małe 58,1% Dania Szwecja 3) pośrednie systemy partyjne – partie małe zdobywają 63,1%, a duŜe 34,6% Finlandia Holandia 4) przejściowe systemy partyjne – system partyjny uległ ewolucji w obu badanych okresach czli w latach 1947-1966 oraz 1967- 1987 przykładem tego jest Francja Szwajcaria Belgia Typologia G. Smitha – opiera się na dwóch podstawowych kryteriach: relatywnym rozmiarze partii polit oraz poziomie spójności społecznej i politycznej w ramach systemu politycznego. WyróŜnia: 1) system rozproszony – względnie duŜa liczba partii, Ŝadna nie dominuje, ideologiczny dystans jest umiarkowany, w formowaniu gabinetów koalicyjnych moŜe wziąć udział klika partii polit, ( Belgia Dania Finlandia 2) system równowagi – kilka partii dość wyraźna polaryzacja sił politycznych, dystans ideologiczny jest mały, 3) system nierównowagi – szczególną dominującą rolę odgrywa jedna partia polit, sformułowanie stabilnego gabinetu bez jej udziału staje się nie moŜliwe 57 Typologie systemów partyjnych wg J. LaPalombary i M. Weinera bazują na dwóch kategoriach : - cechach rywalizujących partii – wprowadzają tu rozróŜnienie pomiędzy systemami ideologicznymi oraz pragmatycznymi - sposobie sprawowania władzy – wyróŜniają systemy hegemoniczne w których jedna partia lub koalicja partii przez dłuŜszy czas formuje kolejne gabinety oraz system alternacji władzy gdzie mamy do czynienia z dość częstą zmianą partii rządzącej (równieŜ koalicji partii). Uwzględniając wymienione tendencje otrzymujemy w efekcie 4 subkategorie: 1) systemy hegemoniczno-ideologiczne 2) systemy hegemoniczno-pragmatyczne 3) systemy ideologiczne związane z alternacją władzy politycznej 4) systemy pragmatyczne związane z alternacją władzy politycznej. 32 58.A. Downsa tzw. „stycznościowy” model rywalizacji międzypartyjnej Model kierunkowy rywalizacji miedzy partiami jest niejako odpowiedzią wręcz krytyka modelu stycznościowego Downsa. Badacze wychodzą z załoŜenia ze partia nie moŜe opierać swego sukcesu wyborczego na elektoracie umieszczonym w centrum kontinuum L-P poniewaŜ ludzie ci są niezaangaŜowani politycznie oraz ich lojalność a co za tym idzie poparcie jest bardzo niestabilne. Ujmując jeszcze inaczej w odróŜnieniu od modelu stycznościowego wyborca umieszczony w centrum nie decyduje o zwycięstwie partii jest neutralny czyli centrum w tym modelu to niejako punkt zero. Partie nie rywalizują wiec o głosy centrum ich rywalizacja jest skoncentrowana na lewo bądź prawo od centrum ideologicznego i mieści sie w strefie akceptacji. Wiadomo bowiem Ŝe im dalej na lewo bądź prawo od centrum ideowego co prawda liczba wyborców maleje jednak ich zaangaŜowanie polityczne wzrasta. Podsumowując partie polityczne nie rywalizują o głosy centrum które niejako samo zadecyduje na kogo oddać głosy rywalizuje o głosy wyborców formułując swój program dla wyborców zaangaŜowanych, na których moŜna zbudować niejako tzw. stabilny elektorat. Pyzatym zmienia się ocena samej partii, która nie jest juŜ w odróŜnieniu od modelu Downsa monolitem, a jej program w zasadnie jest zorientowany lewicowa bądź prawicowo. Wyborca ujmowany jest jako osoba jednak niezdecydowana która decyduje tylko niejako powierzchownie na kogo ma oddać swój głos nie kieruje sie racjonalnym wyborem lecz poziomem swego zaangaŜowania. 59.Krytyka modelu A. Downsa wg Sartoriego. Podstawowe załoŜenia Krytka Sartoriego polega głownie na tym iŜ twierdzi on, Ŝe model Downsa sprawdza się tylko w systemie partyjnym dwuczynnikowym: moŜe to byc system blondelowski dwu partii bądź dwu partii dominujących Sobolewskiego. Zatem jeŜeli pojawi się jakikolwiek trzeci i dalsze czynniki schemat rywalizacji stycznościowej zostanie zaburzony. Wiadomym jest równieŜ iŜ rywalizacja na kontinuum LP w obecnym społeczeństwie postindustrialnym jest niejako zbyt ogólnikowa przecieŜ dochodzą nowe wymiary rywalizacji prócz tego tradycyjnego mamy do czynienia miedzy innymi z arena rywalizacji aksjologiczna ekonomiczna szerzej rozumiana oraz niejako polityczna. 60.”Kierunkowy” model rywalizacji międzypartyjnej autorstwa O. Listhuaga, S.E. McDonalda, G. Rabinowicza rywalizacja w systemie wielopartyjnym. partie nie będą zbliŜać się do siebie. Rywalizacja nie będzie się zbiegała w kierunku centrum, lecz będzie ona w granicach sfery akceptacji, czyli tu gdzie jeszcze są wyborcy i ich liczba daje moŜliwość zwycięŜenia bądź zdobycia jednego mandatu poselskiego pkt.0 na osi lewica/prawica nie powinno się prowadzić walki wyborczej(to pkt. nieaktywności polit.),dlatego partie nie sytuują się w takim połoŜeniu. Walka rozgrywa się w granicach sfery akceptacji. Na płaszczyźnie układów wielopartyjnych rozróŜniamy: neutralność i rosnące zaangaŜowanie. Model wskazuje na konkretne partie programowe to Ŝe rywalizują w przestrzennej sferze akceptacji pozwala na 33 zindywidualizowanie programu. Rywalizacja obejmuje teŜ inne podziały np. stosunek do UE, religii, mniejszości. 61. Metody konstruowania empirycznej skali rywalizacji międzypartyjnej (opinie ekspertów, analiza treści programów wyborczych, oceny masowego wyborcy) Pomiar dystansu na podstawie wyników badań empirycznych masowego wyborcy Metoda ta opiera się na załoŜeniu, iŜ stosując wcześniej przygotowaną skalę rywalizacji, moŜna, wykorzystując odpowiedzi respondentów, skonstruować przestrzeń rywalizacji międzypartyjnej. W ten sposób postąpili G. Sani i G, Sar-tori, wyznaczając poziom polaryzacji systemu partyjnego na podstawie opinii masowego wyborcy. Zgrupowali oni wyborców głosujących na partie polityczne, opierając się na ich indywidualnych decyzjach określających miejsce, jakie zajmują na 10-punktowej skali wyznaczającej poziom sympatii dla róŜnych partii. Na tej podstawie autorzy mogli ocenić stopień polaryzacji na poziomie masowego wyborcy, kalkulując dystans ideologiczny jako efekt indywidualnej decyzji obywatela co do przybliŜonego miejsca, jakie zajmuje on na osi lewica-prawica, odpowiadającego wyznawanej (popieranej) przez niego orientacji politycznej. Sani i G. Sartori przyjęli 10-punktową skalę pomiaru: lewica = l i 2. centrolewica = 3 1 4 , centrum = 5 i 6, centroprawica = 7 1 8 , prawica = 9 i 10. W jej ramach określili pozycje poszczególnych partii w 10 krajach Europy Zachodniej, kalkulując tzw. średnią opinię. Poziom polaryzacji (dystansu ideologicznego) został skalkulowany jako wynik podzielenia absolutnej róŜnicy między dwoma ekstremami systemu przez teoretyczne maksimum wynikające z przyjęcia 10-punktowej skali (w tym wypadku 9). Pomiar dystansu na podstawie opinii ekspertów Pierwsze próby konstruowania przestrzeni rywalizacji opierały się właśnie na opiniach ekspertów, osób na co dzień związanych z polityką, zarówno praktyków, jak i teoretyków. Dopiero jednak F. Castles i P. Mair jako pierwsi przedstawili rozbudowaną i systematyczna analizę opinii ekspertów co do lokalizacji partii na tradycyjnej osi lewica--prawica. Poprosili oni respondentów o umiejscowienie partii politycznych reprezentowanych w narodowych parlamentach na 10-punktowej skali lewicaprawica: ultralewica = 0; umiarkowana lewica = 2,5; centrum = 5; umiarkowana prawica = 7,5; ultraprawica = 10. 62. Wielowymiarowa przestrzeń rywalizacji (wymiar ekonomiczny i aksjologiczny). Sposób strukturyzacji przestrzeni rywalizacji politycznej Konstruowanie przestrzeni programowej opiera się z reguły na łącznym uwzględnieniu trzech płaszczyzn: 34 politycznej, która jest definiowana m.in. poprzez stosunek partii do reŜimu politycznego, sposób postrzegania roli prawa i jego funkcji, preferowane wzorce rozstrzygnięć koalicyjnych, wyznawany ideał demokracji, charakter i funkcje systemu wyborczego, sposób terytorialnej organizacji państwa; ekonomicznej, zawierającej informacje dotyczące m.in. stosunku partii do ustroju gospodarczego, roli państwa w tym zakresie, charakteru i rozmiaru sektora publicznego, programów socjalnych, protekcjonizmu gospodarczego; aksjologicznej (kulturowej), na którą składają się takie kwestie, jak np. stosunek partii do tradycyjnych wartości, sposób postrzegania relacji kościół-państwo, interpretacja roli praw i wolności obywatelskich, rola przypisywana społeczeństwu obywatelskiemu, stosunek wobec tzw. wartości postmaterialnych, problem integracji europejskiej, kwestia pokoju i współpracy między narodami7. Uwzględnienie tych trzech płaszczyzn w procesie tworzenia przestrzeni problemowej moŜe przybrać: a) formę konstruowania tradycyjnej osi lewica-prawica, jako układu jednowymiarowego, w ramach którego jednak poszczególne kategorie -lewica, prawica, centrum — czy teŜ kategorie pośrednie (np. centrolewica czy centroprawica), zostają zdefiniowane w oparciu o bardzo szeroki katalog kwestii problemowych, wykraczających poza tradycyjny układ wartości socjoekonomicznych lub b)formę konstruowania przestrzeni wielowymiarowych (z reguły zestawienie kilku przestrzeni dwuwymiarowych, gdyŜ uwzględnienie w jednym układzie więcej niŜ dwóch wymiarów rodzi problemy interpretacyjne).W ten sposób stworzona przestrzeń problemowa wydaje się być pełniejsza. 63.Determinizm strukturalny i polityczny a zmiana polityczna JeŜeli o chodzi źródła zmiany politycznej to w politologii w zasadzie funkcjonują dwa sposoby jej interpretowania. Rzecznicy pierwszego sposobu przyjmują, iŜ mają one w zasadzie zewnętrzny charakter wobec systemu politycznego. W skrajnej wersji pogląd ten opiera się na przekonaniu, iŜ polityka jest odbiciem dynamiki zmian zachodzących w otoczeniu społecznym systemu politycznego, zmian w strukturze społeczeństwa oraz w sferze kulturowo-normatywnej (katalog akceptowanych wartości). Scenariusz wyłaniający się z faktu przyjęcia takiego załoŜenia jest prosty. Oto podmioty systemu politycznego muszą stosować w sposób ciągły strategie adaptacyjne (adaptacja bierna), gdyŜ tylko w ten sposób mają szansę na przetrwanie. Ten sposób interpretacji źródeł zmiany politycznej określany jest mianem strukturalnego determinizmu. Reprezentanci politycznego (instytucjonalnego) determinizmu akcentują natomiast autonomiczny charakter polityki, przypisując podmiotom aktywnym w tej sferze niekiedy nawet zdolność do kreowania określonych sytuacji społecznych czy stylizowania trendów społecznych w sposób przynoszący im wymierne korzyści (np. nacjonalizm afrykański został wykreowany jako instrument w grze politycznej. Zmiana polityczna to z reguły efekt pojawienia się określonych czynników zewnętrznych (społecznych) jak i wewn. (polit.) 35 Jednym z instrumentów pozwalających politykom kontrolować zjawisko zmiany politycznej jest właśnie system partyjny, ale pod warunkiem, iŜ charakteryzuje go znaczny poziom instytucjonalizacji, która jednak nie wywołuje efektu zbędnej sztywności w reagowaniu na zmiany zachodzące w jego otoczeniu. 64.Detrminanty instytucjonalne, a ich wpływ na mechanizm rywalizacji międzypartyjnej, na system partyjny (wg Ryszarda Herbuta) Prezydencjalizm versus parlamentaryzm (typ reŜimu politycznego) W reŜimach parlamentarnych rząd jest powoływany przez parlament, a jego trwanie uzaleŜnione jest od poparcia legislatywy. Parlament i tylko on ma prawo realizacji odpowiedzialności politycznej rządu, m.in. poprzez zastosowanie wniosku o wotum nieufności. Głowa państwa, prezydent bądź monarcha, pełni jedynie funkcje ceremonialne i reprezentacyjne. W modelowym ujęciu reŜimu parlamentarnego mieści się jednak dość nietypowa cecha, świadcząca o próbie zachowania pewnej symetrii wpływów i oddziaływań w relacji parlament - egzekutywa. Chodzi mianowicie o prawo egzekutywy do przedterminowego rozwiązania parlamentu. Natomiast prezydencjalizm charakteryzuje się występowaniem monokratycznej egzekutywy - prezydenta. Jest on zarówno głową państwa, jak i szefem rządu (przynajmniej w wersji przyjętej w Stanach Zjednoczonych), a ministrowie są jedynie jego doradcami. Prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych i jest to jedyna forma odpowiedzialności politycznej egzekutywy. Prezydent nie odpowiada więc politycznie przed parlamentem. W reŜimie prezydenckim mamy więc do czynienia z separacją władz, co oznacza, iŜ prezydent i parlament dysponują odrębnym zakresem kompetencji i są to organy niezaleŜne. Ustabilizowanie się reŜimu prezydenckiego oznacza, iŜ najistotniejszym łupem w procesie rywalizacji politycznej staje się właśnie urząd prezydenta. Partie polityczne w taki sposób kształtują swoje strategie polityczne, by zwycięŜyć w wyborach prezydenckich. Prezydent to organ jednoosobowy, a więc efektem rywalizacji wyborczej staje się wyłonienie jednego zwycięzcy, a partia która go wyniosła na ten urząd, uzyskuje status ugrupowania prezydenckiego. Proces wyłaniania prezydenta wiąŜe się więc bardzo silnie ze zjawiskiem polaryzowania areny politycznej, wykreowania w ramach systemu partyjnego dwóch wyraźnych opcji politycznych - proprezydenckiej i antyprezydenckiej. Partie czy grupy polityczne gotowe są do tworzenia szerszych przymierzy politycznych tylko dlatego, by zwycięŜyć w wyborach. Tzw. efekt prezydencki moŜe spowodować, iŜ koniunkturalne początkowo przymierza przekształcają się w bardzo trwałe sojusze czy wręcz prowadzą do stworzenia partii politycznych. System wyborczy a system partyjny Wybór określonego systemu wyborczego to przede wszystkim decyzja elit politycznych, które próbują traktować go jako narzędzie inŜynierii politycznej. Chcą osiągnąć pewne cele polityczne, które wcale nie trzeba interpretować w kategoriach wąskich interesów grupowych. Oto większościowy system wyborczy sprzyja trwałości gabinetu, stabilizując relacje między legislatywą a egzekutywą. Czyni to jednak poprzez deformację woli wyborców będą,cą efektem zastosowania w jego ramach okręgów 36 jednomandatowych. Z kolei system proporcjonalny gwarantuje reprezentatywność wyłonionej legislatywy, co oznacza, iŜ reprezentowane są w niej wszystkie liczące się w kraju siły polityczne. Decydenci polityczni wybierając system proporcjonalny, mogą posługiwać się przy jego konstruowaniu róŜnymi instrumentami, które mogą wywoływać mniej lub bardziej manipulacyjne efekty, JeŜeli np. pojawi się wysoka klauzula zaporowa (5-procentowa), moŜe to oznaczać, iŜ dąŜą do koncentracji parlamentarnego systemu partyjnego poprzez eliminowanie partii mniejszych, które nie są w stanie przekroczyć tej prawnej bariery. Wprowadzenie jej moŜe więc zostać odebrane jako działanie sprzyjające partiom duŜym, a ograniczające dostęp do parlamentu partiom małym. Podobny efekt, tylko jeszcze mocniej zaakcentowany, wywołuje wprowadzenie małych okręgów wyborczych (np. trzy- lub pięciomandatowych). Niektóre' metody przeliczania głosów na mandaty (np. metoda Hondta) preferują partie duŜe, zaś inne (np. metoda Sainte-Lague) - partie małe. Wprowadzenie do polskiej ordynacji wyborczej klauzuli zaporowej O-procentowa) przy rozdziale mandatów z listy krajowej, to kolejny przykład marginalizacji partii mniejszych. JeŜeli w systemie wyborczym pojawią się wspomniane instrumenty (a równieŜ szereg innych), system wyborczy moŜe wpłynąć na charakter systemu wyborczego, zwłaszcza na jego format. 65.Determinanty społeczne mające wpływ na zmianę systemu partyjnego S. Lipset i S. Rokkan jako jedni z pierwszych podjęli próbę interpretacji rozwoju politycznego (w tym równieŜ systemu partyjnego) poprzez pryzmat zmiennych makrospołecznych, a więc zmian na poziomie struktury grupowej społeczeństw Europy Zachodniej. Pojawia się w ich koncepcji kategoria podziału socjopolitycznego jako ten właśnie czynnik, który w ostatniej instancji decydował o strukturyzacji systemów partyjnych w tym regionie. Ich interpretacja ma przede wszystkim walor historyczny, a więc dotyczy fazy narodzin i stabilizacji (instytucjonalizacji) systemów partyjnych (faza genetyczna). Oznacza to, iŜ partie wykorzystały istniejące w pierwszej połowie XX W. podziały w społeczeństwie (grupy np. klasowe,religijne czy etniczne) jako sposób zakorzenienia się VI nim i w efekcie jako sposób instytucjonalizacji samego systemu partyjnego. Podziały socjopolityczne - to stabilne układy róŜnicujące wspólnotę polityczną (polaryzacja opinii, przekonań, zachowań, działań), w ramach których określona grupa społeczna opowiada się i popiera konkretne opcje programowe, ideologiczne i sposoby działania, a tym samym równieŜ i konkretne partie polityczne (niekiedy jedną partię polityczną) postrzegane jako jej reprezentanci na poziomie rywalizacji politycznej, podczas gdy inna grupa społeczna opowiada się za opozycyjnymi wo_ec tej pierwszej strategiami i popiera inną partię czy teŜ partie polityczne. Podział socjopolityczny pojawia się z reguły wówczas gdy istnieją przynajmniej dwie grupy społeczne i reprezentujące je partie, które formułują alternatywne opcje ideologiczno programowe dotyczące sposobu dystrybucji dóbr postrzeganych jako dobra polityczne. Podziały socjopolityczne stają się wyrazem istnienia konfliktowych interesów społecznyeh, które poprzez fakt działania partii politycznych i grup interesu zostają przeniesione w sferę przetargów politycznych (proces polityzacji konfliktu społecznego). 37 Zmiany zachodzące w społeczeństwach postindustrialnych - zmiana charakteru społeczeństwa moŜe mieć określony wpływ na zmianę systemu partyjnego. NaleŜy jednak przyjąć, iŜ moŜemy mieć do czynienia ze zmianami ilościowymi, związanymi np. z zanikaniem czy teŜ zmniejszaniem się konkretnych grup społecznych, a równieŜ powstawaniem nowych grup i segmentów społeczeństwa oraz jakościowym, dotyczącymi przeobraŜania systemu wartości, preferowanego przez obywateli. Oba rodzaje zmian występują równocześnie (zmiana w strukturze społeczeństwa generuje zmiany jakościowe), kumulując efekt oddziaływania na system partyjny. Przesunięcie poparcia wyborczego - posługując się tą kategorią, moŜna wyjaśnić wiele zjawisk związanych z procesem strukturyzacjj systemu partyjnego i mechanizmem rywalizacyjnych powiązań między partiami politycznymi. Ocena przesunięcia poparcia wyborczego moŜe być więc traktowana jako sposób uchwycenia dynamiki zmiany systemu partyjnego. Kategoria ta ściśle związana jest ze społecznym otoczeniem systemu partyjnego, a dokładniej mówiąc ze sposobem odbioru przez elektorat zmian w nim zachodzących. Jednym z wymiarów zmiany systemu partyjnego moŜe być wymiar społeczny, a określić go moŜna przy pomocy indeksu zaproponowanego przez M. Pedersena4, zwanego indeksem przesunięcia poparcia wyborczego (volatility). Przesunięcie poparcia wyborczego to nic innego, jak uchwycenie zmian zachodzących w dystrybucji głosów wyborczych między partiami, najpierw pomiędzy dwoma kolejnymi elekcjami, a potem - w określonym okresie, przyjętym jako punkt odniesienia przez badacza (np. w latach 1980-1997). Jest to więc stwierdzenie ewentualnej skłonności elektoratu (lub teŜ jej braku) do głosowania w kolejnych wyborach na róŜne partie. 38
