Czyżew Osada dn
advertisement
GMINA CZYŻEW-OSADA PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY CZYŻEW-OSADA NA LATA 2004 - 2011 Kwiecień 2004 r. Wykonawca: Instytut Zrównoważonego Rozwoju Sp. z o.o. Biuro: Białystok, ul. E. Orzeszkowej 32 lok. 417 Telefon / fax: (085) 732 17 61 e-mail: [email protected] www.izr.pl SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie ....................................................................................................................... 4 1.1. Podstawa prawna opracowania ......................................................................................... 8 1.2. Treść dokumentu .............................................................................................................. 8 2. Ogólna charakterystyka gminy Czyżew-Osada ............................................................... 10 2.1. Sytuacja geograficzna ..................................................................................................... 10 2.2. Sytuacja demograficzna.................................................................................................. 12 2.3. System komunikacyjny, infrastruktura ........................................................................... 13 2.3.1 Transport kolejowy i drogowy .................................................................................. 13 2.3.2 Sieć gazowa, energetyczna oraz zaopatrzenie w energię cieplną ............................. 13 2.4. Rynek pracy .................................................................................................................... 13 2.5 Przedsiębiorstwa .............................................................................................................. 14 2.6. Finanse ............................................................................................................................ 15 3. Stan środowiska przyrodniczego gminy Czyżew–Osada ................................................ 16 3.1. Krajobraz i rzeźba terenu ................................................................................................ 16 3.2 Budowa geologiczna........................................................................................................ 16 3.3 Warunki klimatyczne ....................................................................................................... 17 3.4 Gleby ............................................................................................................................... 17 3.5 Zasoby surowców mineralnych ....................................................................................... 18 3.6 Zasoby wód powierzchniowych i podziemnych ............................................................. 18 3.7 Środowisko przyrodnicze ................................................................................................ 19 3.7.1 Lasy ........................................................................................................................... 19 3.7.2 Świat zwierząt ........................................................................................................... 20 3.8 Obszary chronione oraz system powiązań przyrodniczych ............................................. 20 4. Infrastruktura techniczna ochrony środowiska............................................................... 21 4.1 Ujęcia, wodociągi i stacje uzdatniania wody................................................................... 21 4.2 Oczyszczalnie ścieków wraz z systemem kanalizacji ..................................................... 21 4.3 Gromadzenie i unieszkodliwianie odpadów .................................................................... 22 5. Zagrożenia środowiska przyrodniczego ........................................................................... 27 5.1 Zanieczyszczenia wód ..................................................................................................... 27 5.1.1 Zanieczyszczenia wód powierzchniowych ............................................................... 27 5.1.2 Zanieczyszczenia wód gruntowych........................................................................... 28 5.1.3 Zanieczyszczenia wód podziemnych ........................................................................ 29 5.2 Zanieczyszczenia powietrza ............................................................................................ 30 5.3 Zanieczyszczenia powierzchni ziemi .............................................................................. 32 5.4 Inne zagrożenia ................................................................................................................ 33 5.4.1 Hałas i wibracje ......................................................................................................... 33 5.4.2 Awarie ....................................................................................................................... 33 6. Analiza SWOT .................................................................................................................... 36 6.1. Czynniki wewnętrzne ..................................................................................................... 36 6.1.1 Atuty.......................................................................................................................... 36 6.1.2 Słabości ..................................................................................................................... 37 6.2 Czynniki zewnętrzne ....................................................................................................... 38 6.2.1 Szanse........................................................................................................................ 38 6.2.2 Zagrożenia ................................................................................................................. 39 6.3 Wnioski z analizy SWOT ................................................................................................ 40 7. Zamierzenia samorządu w zakresie ochrony środowiska ............................................... 42 8. Program ochrony środowiska gminy Czyżew–Osada ......... Error! Bookmark not defined. 8.1. Cel strategiczny i cele ogólne ......................................... Error! Bookmark not defined. 8.2. Cele i zadania realizacyjne ............................................. Error! Bookmark not defined. 8.2.1. Ochrona przyrody i krajobrazu ................................ Error! Bookmark not defined. 8.2.2. Ochrona środowiska naturalnego ............................. Error! Bookmark not defined. 8.2.3. Racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi Error! Bookmark not defined. 8.2.4. Działania o charakterze systemowym ...................... Error! Bookmark not defined. 8.3. Program ochrony środowiska w latach 2004 – 2007 ...... Error! Bookmark not defined. 9. Zarządzanie programem ochrony środowiska..................... Error! Bookmark not defined. 9.1. Instrumenty polityki ochrony środowiska ...................... Error! Bookmark not defined. 9.2. Finansowanie zadań ........................................................ Error! Bookmark not defined. Literatura .................................................................................... Error! Bookmark not defined. Załączniki .................................................................................... Error! Bookmark not defined. Załącznik nr 1. ....................................................................... Error! Bookmark not defined. Załącznik nr 2. ....................................................................... Error! Bookmark not defined. Załącznik nr 3. ....................................................................... Error! Bookmark not defined. Załącznik nr 4. ....................................................................... Error! Bookmark not defined. 1. Wprowadzenie Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, przyjęta w 1997 roku stwierdza, że Polska – kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju – zapewnia ochronę środowiska naturalnego. Nakłada ona również na władze publiczne obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego współczesnemu i przyszłym pokoleniom. W 2000 roku sporządzony został dokument programowy II Polityka ekologiczna państwa, który w 2001 roku został zaakceptowany przez Sejm. Ustala on cele ekologiczne do 2010 i 2025 roku. II Polityka ekologiczna państwa zakłada, że niepodważalnym kryterium obowiązującym na każdym szczeblu jej realizacji – także regionalnym i lokalnym – jest człowiek, jego zdrowie oraz komfort środowiska, w którym żyje i pracuje. Człowiek jest ściśle związany w swojej działalności z systemem przyrodniczym (ziemia, woda, powietrze, zasoby i różnorodność biologiczna, ekosystemy). Zachowanie równowagi w tym związku wymaga spójnego zarządzania wieloma czynnikami oddziaływującymi na środowisko, w tym: dostępem do zasobów środowiska, racjonalnym użytkowaniem zasobów przyrodniczych, zapobieganiem powstawaniu negatywnych skutków działalności gospodarczej, likwidacją negatywnych skutków działalności gospodarczej. Głównym celem II Polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju, przy założeniu, że właściwa regulacja korzystania ze środowiska przyczyni się do eliminacji zagrożeń dla jakości i trwałości zasobów przyrodniczych. Przy jej realizacji powinny obowiązywać zasady: zrównoważonego rozwoju – jako zasada podstawowa, przezorności – przewidująca, że rozwiązywanie pojawiających się problemów powinno następować po stronie bezpiecznej oraz związana z nią zasada wysokiego poziomu ochrony środowiska, integracji polityk: ekologicznej i sektorowych, równego dostępu do środowiska przyrodniczego, w kategoriach równoważenia szans człowieka i przyrody oraz sprawiedliwości międzypokoleniowej, międzyregionalnej i międzygrupowej, regionalizacji w ramach ekosystemów europejskich oraz regionalizacji w stosunku do obszarów o zróżnicowanym stopniu przekształcenia i degradacji z równoczesnym rozszerzeniem uprawnień samorządu terytorialnego i wojewodów, uspołecznienia, „zanieczyszczający płaci”, prewencji – przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska powinno być podejmowane na etapie planowania i realizacji przedsięwzięć, stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT), klauzul zabezpieczających, umożliwiających państwom członkowskim stosowanie ostrzejszych kryteriów w porównaniu z wymogami prawa wspólnotowego, skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej. Proces osiągania bezpieczeństwa ekologicznego kraju podzielono na trzy etapy: I etap - realizacja celów krótkookresowych (lata 2000 – 2002) w trakcie ubiegania o członkostwo w UE, II etap - realizacja celów średniookresowych (lata 2003 – 2010) w pierwszym okresie członkostwa, zakładającym okresy przejściowe i realizacje programów dostosowawczych, III etap - realizacja celów długookresowych w ramach Strategii zrównoważonego rozwoju Polski do 2025 roku. Głównymi zadaniami polityki ekologicznej I etapu były: pełna realizacja postanowień „Układu Europejskiego”, ustalającego dziesięcioletni okres dla harmonizacji polskiego prawa ekologicznego z wymogami Unii Europejskiej (1994 – 2004), pełna realizacja Narodowego programu przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej, ustalającego zadania szczegółowe dla okresu przedakcesyjnego i zakładającego gotowość integracji w roku 2002. Wymienione zadania były realizowane poprzez: harmonizację polskich przepisów prawnych z regulacjami obowiązującymi w Unii Europejskiej, reformę mechanizmów zarządzania ochroną środowiska, dostosowującą ją do wymogów związanych z integracją europejską, stworzenie warunków prawnych i organizacyjnych do realizacji międzynarodowych konwencji ekologicznych, pełne wdrożenie reformy zarządzania państwem we wszystkich ogniwach związanych z ochroną środowiska, sukcesywne wdrażanie rozwiązań prawnych w sferze ekologicznej, przyjętych w latach 2000 – 2002 przez Unię Europejską, zmniejszenie negatywnego oddziaływania na środowisko i zdrowie człowieka tak zwanych „gorących punktów”, tzn. miejsc intensywnego zagrożenia ekologicznego oraz zmniejszenie ich liczby, usprawnienie systemu przeciwdziałania powstawaniu nadzwyczajnych zagrożeń środowiska (poważnych awarii) oraz rozbudowę systemu ratownictwa ekologicznego i likwidacji skutków takich zagrożeń, podjęcie działań zmierzających do zintegrowania celów polityki sektorowej z polityką ekologiczną, rozpoczęcie wdrażania do realizacji polityki ekologicznej, nowoczesnych i skutecznych mechanizmów, metod i procedur, których pełne wdrożenie powinno nastąpić w okresie dostosowawczym. Cele średniookresowe II etapu (2003 – 2010) przewidują istotną poprawę stanu środowiska, praktyczne wdrożenie unijnych przepisów i standardów ekologicznych oraz postanowień konwencji międzynarodowych i umów dwustronnych, a także wzmocnienie instytucjonalne podejmowanych działań. Cele długookresowe III etapu (do 2025 roku) wiążą się z perspektywą zrównoważenia społeczno – gospodarczych procesów rozwojowych i pełną rewitalizacją zniszczonych ekosystemów. Zakładają one: ugruntowanie konstytucyjnej zasady zrównoważonego rozwoju, utrwalenie zasady skutecznej kontroli państwa nad strategicznymi zasobami przyrodniczymi, pełną integrację polityk – przestrzennej, ekologicznej i sektorowych, dokonanie przebudowy modelu produkcji i konsumpcji w kierunku poprawy efektywności surowcowo-energetycznej oraz minimalizacji negatywnego oddziaływania na środowisko wszelkich form działalności człowieka i rozwoju cywilizacyjnego, zachowanie obszarów o wysokich walorach turystyczno – rekreacyjnych, utrzymanie i ochronę istniejących ekosystemów o cennych wartościach przyrodniczych i kulturowych, odbudowę zniszczeń powstałych w środowisku przyrodniczym i renaturalizację cennych przyrodniczo obszarów, efektywny wzrost wartości produkcji w rolnictwie i leśnictwie poprzez lepsze wykorzystanie potencjału biologicznego oraz podnoszenie jakości zdrowotnej produktów przy przeciwdziałaniu nadmiernej intensywności procesów produkcyjnych oraz metod upraw i chowu zwierząt, rezygnację z niektórych osiągnięć nauki i techniki, które mogłyby negatywnie oddziaływać na środowisko, wypracowanie mechanizmów reagowania na nowe wyzwania pojawiające się wraz z postępującym rozwojem cywilizacji. Zakres szczegółowy celów II Polityki ekologicznej państwa przedstawia załącznik nr 1. W 2002 roku opracowany został Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej państwa, na lata 2002 - 2010, który jest dokumentem o charakterze operacyjnym tj. wskazującym wykonawców i terminy realizacji konkretnych zadań lub pakietów zadań przewidzianych do realizacji, a także szacującym niezbędne nakłady i źródła ich finansowania. W związku z koniecznością dokonania harmonizacji polskiego prawa ochrony środowiska z prawem Unii Europejskiej, przepisy zawarte w unijnych aktach prawnych w tym zakresie są automatycznie transponowane do prawa krajowego. Listę ustaw transponujących prawo Unii Europejskiej w obszarze „środowisko” wraz z wykazem odpowiednich aktów prawa wspólnotowego transponowanych przez daną ustawę zawiera załącznik nr 2. Polska jest obecnie sygnatariuszem 33 konwencji, porozumień międzynarodowych oraz protokołów w dziedzinie ochrony środowiska, z których 21 ratyfikowała. Postanowienia większości konwencji mają odzwierciedlenie w przepisach Unii Europejskiej, natomiast postanowienia konwencji ratyfikowanych przez Polskę, do których nie przystąpiły kraje Unii Europejskiej, zgodnie z zasadą klauzul zabezpieczających, mają odzwierciedlenie w postanowieniach polskich przepisów prawnych. Wykaz konwencji i porozumień zawiera załącznik nr 3. 1.1. Podstawa prawna opracowania Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62 poz. 627 z późn. zm.) nakłada na zarządy gmin obowiązek opracowania programów ochrony środowiska w celu realizacji polityki ekologicznej państwa. Z kolei ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. Nr 62 poz. 628 z późn. zm.) wprowadza obowiązek opracowania planu gospodarki odpadami. Do opracowania Gminnego Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Czyżew-Osada przystąpiono w oparciu o wynik postępowania prowadzonego przez Urząd Gminy w Czyżewie-Osadzie, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 10 czerwca 1994 r. o zamówieniach publicznych (tekst jednolity z 2002 r. Dz. U. Nr 72 poz. 664 z późn. zm.). Na jego podstawie w dniu 6.01.2004 roku zawarto umowę pomiędzy Urzędem Gminy w Czyżewie–Osadzie, reprezentowanym przez Wójta a Instytutem Zrównoważonego Rozwoju Sp. z o.o. z siedzibą w Narewce. Zamówienie zostało zrealizowane w postaci dokumentu, którym jest Program Ochrony Środowiska dla Gminy Czyżew–Osada na lata 2004 – 2011. W programie tym zawarte są także zagadnienia gospodarki odpadami, opracowane w oparciu o Gminny Plan gospodarki odpadami. Przy opracowywaniu Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Czyżew-Osada na lata 2004 – 2011 posłużono się aktualnie obowiązującymi przepisami prawnymi w zakresie ochrony środowiska. Wykaz aktualnie obowiązujących przepisów przedstawia załącznik nr 4. 1.2. Treść dokumentu Naczelną zasadą przyjętą w programie gminnym jest zasada zrównoważonego rozwoju, umożliwiająca harmonizację rozwoju gospodarczego i społecznego gminy z ochroną jego walorów środowiskowych. Przedstawiono w nim cele i zadania, zgodne z Programem Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2003 - 2006, Programem Ochrony Środowiska dla Powiatu Wysokomazowieckiego na lata 2004 - 2011, oraz z Wojewódzkim Planem Gospodarki Odpadami, jak również Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Wysokomazowieckiego. Wszystkie te dokumenty wskazują kierunki do stworzenia regionu realizującego podstawowe zasady zrównoważonego rozwoju, czystego we wszystkich wymiarach środowiska naturalnego oraz o pełnej infrastrukturze ochrony środowiska, radzącego sobie z problemami zanieczyszczenia pochodzących z różnych źródeł oraz odtwarzającego wartości środowiska naturalnego. W niniejszej pracy opisano aktualny stan środowiska oraz zasobów naturalnych, zagrożenia środowiska wynikające z rozwoju gospodarczego, infrastrukturę techniczną ochrony środowiska, krótkoterminową (2004 – 2007) i długoterminową (2008 – 2011) politykę ochrony środowiska dla jego poszczególnych elementów, cele i zadania realizacyjne, oraz szacunkowe koszty wdrożenia działań na rzecz jego ochrony. 2. Ogólna charakterystyka gminy Czyżew-Osada 2.1. Sytuacja geograficzna Gmina Czyżew-Osada położona jest w południowo-zachodniej części województwa podlaskiego, w zachodniej części powiatu wysokomazowieckiego. Analizowany obszar stanowi część mezoregionu Wysoczyzny Wysokomazowieckiej, wchodząc w skład makroregionu Niziny Północnopodlaskiej. Gmina od północy graniczy z gminą Wysokie Mazowieckie, od północnego – wschodu z gminą Szepietowo, od wschodu z gminą Klukowo, od południa z gminą BogutyPianki i Nur, od południowego – zachodu z gminą Szulborze-Wielkie, od zachodu z gminą Andrzejewo, oraz od północnego zachodu z gminą Zambrów. Rysunek 1 Mapa powiatu wysokomazowieckiego Źródło: http://www.gminy.pl Powierzchnia gminy Czyżew-Osada wynosi 123,4 km2 (9,6 % powierzchni powiatu wysokomazowieckiego). Analizowany obszar na koniec 2003 roku zamieszkiwało 6902 osób, zamieszkujących w 46 miejscowościach. Strukturę użytkowania powierzchni gminy przedstawia tabela nr 1. Tabela 1 Struktura użytkowania terenu na obszarze gminy Czyżew-Osada O gółem 1 2340 Powierzchnia w hektarach Użytki rolne: Grunty ł L W g zabudowane i s ąki i asy ody runty zurbanizowane ady pastwis orne ka 9 3 1 8 6 749 381 6 236 31 4 Nie użytki 43 Źródło: Ankieta wypełniona przez Urząd Gminy w Czyżewie-Osadzie Gmina Czyżew-Osada jest obszarem typowo rolniczym. Największą część gminy stanowią grunty orne (76%) – rysunek nr 2. Łącznie, użytki rolne zajmują 86% powierzchni analizowanego obszaru. Rysunek 2 Struktura użytkowania powierzchni w gminie Czyżew-Osada 0,3% 6,1% grunty orne 0,5% sady 6,7% 10,0% łąki i pastwiska 0,3% lasy wody 76,0% grunty zabudowane i zurbanizowane nieużytki Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Czyżew-Osada 2.2. Sytuacja demograficzna Według danych Urzędu Gminy w Czyżewie-Osadzie, analizowany obszar, na koniec 2003 r. zamieszkiwało 6902 osób. Na 100 mężczyzn w gminie przypada 100 kobiet, co jest wskaźnikiem korzystnym, w porównaniu z terenami wiejskimi w powiecie wysokomazowieckim, gdzie na 100 mężczyzn przypada 97 kobiet. Gęstość zaludnienia w gminie jest zdecydowanie wyższa do średniej terenów wiejskich powiatu wysokomazowieckiego (37 osób/km2) i wynosi 56 osób/km2. W celu prześledzenia tendencji zmian liczby ludności gminy użyto danych statystycznych (tabela nr 2). Tabela 2 Liczba ludności gminy Czyżew-Osada w odniesieniu do powiatu wysokomazowieckiego według danych statystycznych Liczba ludności Lokalizacj a 1999 r. 2001 r. 2002 r. 2003 r. gmina 6686 6620 6468 6902 Czyżew-Osada Źródło: Rocznik statystyczny województwa podlaskiego, US w Białymstoku, Białystok 2003 r. Na przestrzeni kilku ostatnich lat zauważalne jest sukcesywne zmniejszanie się liczby ludności wiejskiej i starzenie się tej części populacji. Do ujemnych zjawisk demograficznych zaliczyć należy również: nadmierną migrację ze wsi do miast młodzieży wykształconej. Struktura wieku ludności gminy Czyżew-Osada, według danych GUS na koniec roku 2002, przedstawia się następująco: ludność w wieku przedprodukcyjnym – 1713 osób ludność w wieku produkcyjnym – 3585 osób ludność w wieku poprodukcyjnym – 1184 osób. Udział procentowy poszczególnych grup wiekowych na terenie gminy przedstawia rysunek nr 3. Rysunek 3 Struktura wieku ludności w gminie Czyżew-Osada 18% 26% 56% ludność w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku produkcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego..., op. cit. 2.3. System komunikacyjny, infrastruktura 2.3.1 Transport kolejowy i drogowy Przez południową część gminy przebiega linia kolejowa Warszawa-Białystok. Przez obszar gminy Czyżew-Osada przebiegają również: 6,46 km drogi krajowej nr 63 Łomża – Zambrów – Siedlce, 5,0 km drogi wojewódzkiej nr 690 Siemiatycze – Ciechanowiec – Czyżew Osada, 62,8 km dróg powiatowych, w tym 42,5 km to drogi utwardzone, 61 km dróg gminnych, w tym 39,6 km to drogi utwardzone. 2.3.2 Sieć gazowa, energetyczna oraz zaopatrzenie w energię cieplną Gmina Czyżew-Osada nie jest zgazyfikowana. Istniejący system gazociągów wysokiego ciśnienia na terenie województwa podlaskiego nie pozwala na bezpośrednie zaopatrzenie gminy w gaz przewodowy. Zaopatrzenie obiektów w energię elektryczną wynosi 100%. Niezbędny jest jednak remont i modernizacja części istniejących urządzeń elektroenergetycznych. Na analizowanym obszarze budynki ogrzewane są węglem (97,3%), olejem (2,6%) i gazem (0,1%). 2.4. Rynek pracy Gmina Czyżew-Osada jest gminą typowo rolniczą. Niemal 81% mieszkańców gminy zajmuje się rolnictwem i leśnictwem. Według ankiet wypełnionych przez Urząd Gminy w Czyżewie-Osadzie, na analizowanym obszarze zatrudnionych jest 5895 osób. Ilość osób pracujących w poszczególnych sektorach przedstawia tabela nr 3. Tabela 3 Liczba osób zatrudnionych według rodzajów działalności w 2003 r. Liczba osób SEKTOR zatrudnionych Rolnictwo i leśnictwo 4510 Przemysł 930 Budownictwo 30 Handel 102 Transport, składowanie, 21 łączność Administracja, edukacja, 294 zdrowie Usługi hotelarskie, finansowe, obsługa 8 nieruchomości i inne RAZEM 5895 Źródło: Ankieta wypełniona przez Urząd Gminy w Czyżewie-Osadzie 2.5 Przedsiębiorstwa Największe przedsiębiorstwa na terenie gminy Czyżew-Osada to: SOKOŁÓW S.A. Zakłady Mięsne w Czyżewie – przetwórstwo mięsa wieprzowego, wołowego i drobiowego, Zakład Mięsny „NETTER” – Czyżew-Osada – przetwórstwo mięsa wieprzowego i wołowego, „GODAGRO” Sp. z o.o. Czyżew – produkcja oleju zimnotłoczonego rzepakowego, skup i sprzedaż hurtowa skór, „CLOWIN” PPH Czyżew – produkcja środków czystości, chemii gospodarczej i środków czystości do mycia urządzeń w rolnictwie. Według danych GUS na koniec roku 2002, na terenie gminy Czyżew-Osada znajdowały się 84 sklepy, z czego 34 to sklepy ogólno-spożywcze, 1 sklep mięsny, 8 sklepów z odzieżą, 1 sklep z meblami i sprzętem oświetleniowym, 1 z obuwiem i wyrobami skórzanymi, 2 z artykułami RTV i AGD, 1 z pojazdami, oraz 2 stacje paliw. 2.6. Finanse W 2003 roku wydatki gminy Czyżew-Osada, były wyższe od przychodów. Gmina planuje, że w roku 2004 przychody będą kształtowały się na podobnym poziomie do ponoszonych kosztów. Przychody i wydatki gminy przedstawia tabela nr 4. Tabela 4 Sytuacja finansowa gminy Czyżew-Osada [tys. zł.] 2 2 2 Wyszczególnienie 000 r. 001 r. 002 r. PRZYCHODY 7 8 9 OGÓŁEM 327,6 236,7 304,4 w tym przychody 2 2 2 własne 630,7 877,923,6 WYDATKI 7 8 9 OGÓŁEM 579,028,9 013,4 w tym inwestycje 1 1 1 bieżące: 435,8 379,1 846,5 3 8 na inwestycje służące 3,6 1,9 ochronie środowiska 9 5 3 na inwestycje służące 9,9 1,7 9,6 gospodarce wodnej 2 003 r. 9 646,3 2 994,8 1 0833,2 034,1 170,5 1 30,- Pla n 2004 r. 116 95,3 962, 6 116 25,3 408 7,2 886, 850, - Źródło: Ankieta wypełniona przez Urząd Gminy w Czyżewie-Osadzie Przychody i wydatki gminy w latach 2001-2003 oraz ich prognozę do roku 2007 przedstawiono na rysunku 5. Rysunek 4 Przychody i wydatki gminy Czyżew-Osada w latach 2001-2003, plan na rok 2004 oraz prognoza do 2007 r. 14000 y = 2657,4Ln(x) + 7763,8 12000 y = 2183,3Ln(x) + 7986 10000 przychody 8000 wydatki 6000 Log. (przychody) Log. (wydatki) 4000 2000 0 2001 2002 2003 plan 2004 2005 2006 2007 Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiety wypełnionej przez Urząd Gminy w Czyżewie-Osadzie 3. Stan środowiska przyrodniczego gminy Czyżew–Osada 3.1. Krajobraz i rzeźba terenu Gmina Czyżew-Osada pod względem fizyczno-geograficznym leży w obrębie mezoregionu Wysoczyzna Wysokomazowiecka, wchodzącego w skład makroregionu Nizina Północnopodlaska. Teren gminy jest obszarem, który był objęty zasięgiem stadiału północnomazowieckiego zlodowacenia środkowopolskiego. Wysoczyzna Wysokomazowiecka stanowi lekko falistą powierzchnię wysoczyzny moreny dennej, gliniastej, położoną na wysokościach 125-150 m n.p.m. Jest ona rozcięta na kilka części przez głębokie doliny Broku i jego dopływów Siennicy i Stróżynki. Ponad monotonną powierzchnią wysoczyzny wznoszą się niewielkie, zdenudowane wzgórza i pagórki morenowe o wysokości około 5 m. Występują one w okolicy Michałowa Wielkiego, Czyżewa-Siedlisk i Zarębów-Skórek. We wschodniej części gminy, na zachód od Dąbrowy Wielkiej i na południowy wschód od Siennicy–Szymanek, znajdują się pojedyncze wzgórza i pagórki kemowe o wysokościach do 145 m n.p.m. W obniżeniach, w okolicach Dąbrowy, Rosochatych, Dmochów-Woch i w sąsiedztwie doliny Broku i Stróżynki, niewielkie obszary zajmują równiny sandrowe. 3.2 Budowa geologiczna Gmina Czyżew-Osada pod względem tektonicznym znajduje się w obrębie Obniżenia Podlaskiego, wchodzącego w skład platformy wschodnioeuropejskiej. Na prekambryjskich granitoidach zalegają osady paleozoiczne i mezozoiczne. Czwartorzęd reprezentowany jest przez osady zlodowaceń, począwszy od podlaskiego do środkowopolskiego, przedzielone utworami interglacjalnymi. na powierzchni, są gliny Najstarszym zwałowe utworem stadiału czwartorzędowym, występującym północnomazowieckiego zlodowacenia środkowopolskiego. Budują one strefę przypowierzchniową na przeważającej części gminy. Piaski, żwiry i głazy moren czołowych, oraz martwego lodu, budują wzgórza w okolicach Michałowa Wielkiego, Rosochatych, Czyżewa-Siedlisk, Czyżewa i Zrębów-Skórek. Piaski, podrzędnie piaski ze żwirami kemów występują na zachód od Dąbrowy Wielkiej, na południowy wschód od Dąbrowy-Kit i na południowy wschód od Siennicy – Szymanek. Piaski, podrzędnie piaski ze żwirem wodnolodowcowe (sandrowe), pochodzą z recesji lądolodu stadiału północnomazowieckiego. W holocenie, w dolinach rzecznych następowała akumulacja piasków i mułków, budując tarasy zalewowe. 3.3 Warunki klimatyczne W podziale klimatycznym Polski (według Okołowicza), gmina Czyżew-Osada zaliczana jest do dzielnicy mazurskiej, o średniej temperaturze rocznej powietrza (6,5ºC), z najcieplejszym miesiącem lipcem (17,3ºC) i najzimniejszym styczniem (-6,2ºC). W ciągu roku, średnio 65 dni jest mroźnych, z temperaturą poniżej 0ºC, oraz 26 dni gorących, z temperaturą powyżej 25ºC. Przeciętnie obserwuje się tu 127 dni z przymrozkiem. Okres wegetacji trwa około 210 dni (IV-X). Lato trwa średnio 85 dni, a zima 110 dni. Średni opad roczny, na analizowanym obszarze wynosi 573 mm, z czego 361 mm opadu przypada na okres wegetacyjny. Najwięcej opadów obserwuje się w sierpniu (82 mm), a najmniej w lutym (27 mm). Pokrywa śnieżna zalega tu średnio przez 94 dni. Na analizowanym obszarze dominują wiatry zachodnie (20,7%), południowozachodnie i południowe (po 14,5%). Najrzadsze są wiatry północno-wschodnie (5,6%), wschodnie (8,7%) i północno-zachodnie (9,5%). Średnia prędkość wiatru wynosi 3,2 m/s. 3.4 Gleby Gleby gminy Czyżew-Osada odznaczają się dość dobrą jakością. Analizowany obszar odznacza się najwyższym ogólnym wskaźnikiem jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej w całym powiecie wysokomazowieckim, który wynosi tu 76,1. Na analizowanym obszarze dominują gleby IV klasy bonitacyjnej, zajmując ponad 64% powierzchni gruntów ornych. Podobna sytuacja przedstawia się przypadku użytków zielonych, gdzie prawie 60% powierzchni użytków stanowią gleby IV klasy bonitacyjnej. Tabela 5 Klasy bonitacyjne gleb gminy Czyżew-Osada KLASY BONITACYJNE Użytki zielone [ha] Grunty orne [ha] I IIa 30 I IIb I Va I V Vb 2 2 4 031 492 571 1 94 V I 9 V Iz 8 1 I I 1 I I II - V 3 6 V 26 7 01 V I 4 Iz 7 3 Źródło: Wojewódzki Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, Wydział Gleboznawstwa Na analizowanym obszarze najwięcej jest gleb kompleksu 2 pszennego bardzo dobrego (54%). Ponadto duży obszar zajmowany jest przez gleby kompleksu 8 (21%). W przypadku użytków zielonych, największy obszar zajmują gleby kompleksu 2z (59%). Resztę obszaru stanowią gleby kompleksu 3z. Kompleksy glebowe gruntów ornych i użytków zielonych przedstawia tabela nr 6. Tabela 6 Kompleksy gleb gminy Czyżew-Osada V 2 KOMPLEKSY GLEBOWE Użytki Grunty orne [ha] 1 128 2 5 3 - 76 zielone [ha] 4 5 6 7 8 9 z 8 4 5 1 1 3 04 93 22 994 11 1 2 z 16 3 z 7 4 94 Źródło: Wojewódzki Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, Wydział Gleboznawstwa Powierzchnia gleb marginalnych na obszarze gminy jest niewielka – wynosi 1,5% powierzchni użytków rolnych, przy średniej dla powiatu wysokomazowieckiego 6,4%. 3.5 Zasoby surowców mineralnych Gmina Czyżew-Osada ma niekorzystną, z punktu widzenia zasobów złóż, budowę geologiczną. Obszar gminy pokrywają gliny moreny dennej, wyściełające wysoczyznę, z nielicznymi ostańcowymi wzgórzami morenowymi i kemowymi. Gmina Czyżew-Osada nie posiada udokumentowanych zasobów złóż kopalin. 3.6 Zasoby wód powierzchniowych i podziemnych Wody powierzchniowe Sieć rzeczną na terenie gminy stanowią Brok z dopływami: Siewnicą, Stróżynką i kilkoma bezimiennymi ciekami. Głównym ciekiem wodnym przepływającym przez teren gminy jest rzeka Brok. Jest ona prawobrzeżnym, IV–rzędowym dopływem Bugu, do którego uchodzi na 87,4 km biegu, na terenie województwa mazowieckiego. Długość całkowita rzeki wynosi 72,0km, a powierzchnia zlewni 819,8km2. Ciek charakteryzuje się małym przepływem, jest uregulowany i posiada mało zasobną w wodę zlewnię. Na terenie województwa podlaskiego leży górna część zlewni z odcinkiem rzeki o długości 34,5km. Wody podziemne Na obszarze gminy Czyżew–Osada wody podziemne są głównym źródłem zaopatrzenia ludności w wodę. Gmina posiada dobre warunki hydrogeologiczne z jednorodnymi warstwami wodonośnymi. Do zaopatrzenia ludności w wodę pitną i do celów gospodarczych ujmowana jest woda z plejstoceńskiego poziomu użytkowego, zalegającego na głębokości 110-126 m w Rosochatem Kościelnym i 72-73 m w Czyżewie, pod grubą warstwą gliny zwałowej. Jakość ujmowanych wód, poza zwiększonym stężeniem związków żelaza i manganu, charakteryzuje się dobrą jakością. 3.7 Środowisko przyrodnicze 3.7.1 Lasy Gospodarka leśna Lesistość gminy Czyżew-Osada jest bardzo niska, w porównaniu z lesistością powiatu wysokomazowieckiego (18,6%), oraz województwa (29,6%) i wynosi 6,7%. W strukturze własności przeważają lasy prywatne. Gospodarka produkcyjna w lasach państwowych polega na bilansowaniu przeprowadzonych zrębów odnowieniami, natomiast w lasach prywatnych drewno pozyskuje się na potrzeby budownictwa indywidualnego i na opał. Prowadzeniem gospodarki leśnej, na terenie gminy Czyżew-Osada zajmuje się Nadleśnictwo Rudka, natomiast gospodarka w lasach prywatnych należy do kompetencji starosty. Gospodarka leśna, prowadzona jest na podstawie planów urządzeniowych lasów. Typy siedliskowe lasów i roślinność W okolicach wsi Zalesie Stare występuje kompleks leśny na siedlisku boru świeżego na glebach brunatnych wyługowanych. Dominującym gatunkiem jest tu sosna, z jałowcem, jarzębiną i podrostem drzew w podszycie, oraz mchami, wrzosem i borówką w runie. W pobliżu wsi Dąbrowa Wielka występują kompleksy leśne na siedliskach boru mieszanego świeżego, lasu mieszanego świeżego i lasu mieszanego. W borze mieszanym świeżym drzewostan buduje sosna, brzoza, topola osika i olsza, natomiast w podszycie występuje jałowiec, czeremcha i leszczyna, a w runie poziomka, malina i konwalia. Kompleksy leśne na typach siedliskowych lasów wykształciły się na glebach brunatnych, zasobnych w składniki pokarmowe. W lasach mieszanych drzewostan buduje dąb, sosna i brzoza z domieszką grabu, modrzewia i topoli osiki, z jarzębiną, tarniną i leszczyną w podszycie, oraz poziomką, zawilcem i szczawikiem zajęczym w runie. W lasach świeżych w drzewostanie dominuje dąb z domieszką brzozy, topoli i sosny, natomiast w podszycie występuje kruszyna, leszczyna i jarzębina. W runie można spotkać szczawik zajęczy i gwiazdnice. Olsy zajmują siedliska w dolinach cieków wodnych, oraz w obniżeniach terenowych o wysokim poziomie wód gruntowych, głównie na torfowiskach niskich. Na terenie gminy Czyżew-Osada, lasy olsowe występują głównie w dolinie Broku oraz w lokalnych obniżeniach terenowych. Drzewostan buduje tu głównie olsza czarna z domieszką brzozy omszonej. W podszycie występuje kruszyna, porzeczka, bez czarny oraz juwenilne formy olszy i brzozy. W warstwie ziół najliczniej występują turzyce, psianka słodkogórz, zachylnik błotny, wiązówka błotna, oraz trzcina pospolita. Ponadto, na skutek degradacji siedlisk lasów olsowych, coraz częściej w lasach tych można spotkać pokrzywę. 3.7.2 Świat zwierząt Na obszarze gminy Czyżew-Osada, występuje większość gatunków zwierząt, zamieszkujących teren powiatu wysokomazowieckiego. Najliczniej występujące gatunki zwierząt przedstawia tabela nr 7. Tabela 7Gatunki zwierząt występujące na terenie gminy Czyżew-Osada SSAKI łoś, jeleń, lis, bóbr europejski, wydra, łasica, wiewiórka pospolita, jenot, jeż wschodni, kret, ryjówka aksamitna, ryjówka malutka PTAKI bocian biały, gęś krótkodzioba, gęś mała, kania mała, myszołów włochaty, sokół wędrowny, cietrzew, kukułka, płomykówka, puchacz, sowa uszata, zimorodek, kraska, skowronek borowy, dymówka, oknówka, pliszka, strzyżyk, słowik szary, drozd, kos, cierniówka, muchołówka szara, remiz, szpak, wróbel, zięba, szczygieł, czyż, gil PŁAZY I GADY żaba trawna, żaba wodna, żaba śmieszka, traszka zwyczajna, jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, padalec zwyczajny, zaskroniec zwyczajny Źródło: Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 2003 r. 3.8 Obszary chronione oraz system powiązań przyrodniczych Na terenie gminy nie ma obszarów o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych, oraz elementów krajowej sieci ekologicznej – ECONET.PL. Cieki wodne i rowy melioracyjne pełnią funkcję korytarzy ekologicznych, tworząc tu lokalny system powiązań przyrodniczych. 4. Infrastruktura techniczna ochrony środowiska 4.1 Ujęcia, wodociągi i stacje uzdatniania wody Na terenie gminy występuje łącznie 7 ujęć wody podziemnej (tabela nr 8). Tabela 8 Ujęcia wody podziemnej komunalne i inne o znaczeniu gospodarczym L Rodzaje ujęć iczba [szt.] Lokalizacja Zasoby eksploatacyjne [m3/godz.] Czyżew-Osada i Rosochate 2 Kościelne “FARM FOOD” przemysłowe, S.A. w Warszawie 2 zakładowe Zakłady Mięsne w Czyżewie niezaewidencjo GS 1 nowane Czyżew-Osada Ogółem 7 X Źródło: Ankieta wypełniona przez Urząd Gminy w Czyżewie-Osadzie komunalne i gminne Pobó r wody [m3/dobę] 2 244 1780 60 500 10 35 314 2315 Istniejące ujęcia wód, oraz stacje wodociągowe pokrywają potrzeby zapotrzebowania na wodę. Na analizowanym obszarze nie ma ujęć wody powierzchniowej. Prawie 100% obszaru gminy jest zwodociągowana. Długość sieci wodociągowej na analizowanym terenie wynosi 129,6 km. 4.2 Oczyszczalnie ścieków wraz z systemem kanalizacji Długość sieci kanalizacyjnej na terenie gminy wynosi 12,6 km. Systemem sieci kanalizacyjnej objęte jest około 70% mieszkańców miejscowości Czyżew-Osada. Podstawowym systemem odprowadzania ścieków z gospodarstw domowych na terenie gminy, jest gromadzenie ich w szambach. Często zdarza się, iż szamba są nieszczelne i ścieki mogą przesączać się wgłąb profilu glebowego, stwarzając zagrożenie dla środowiska. Gmina planuje rozbudowę sieci kanalizacyjnej, która ma trwać do 2015 roku. Oczyszczalnia komunalna gminy Czyżew-Osada jest oczyszczalnią mechanicznobiologiczną ze złożem biologicznym i osadem czynnym o przepustowości 267 m 3/dobę. Rocznie oczyszcza się tu 49,5 tys. m3 ścieków bytowo-gospodarczych i 7,8 tys. m3 ścieków przemysłowych pochodzących z Zakładu Mięsnego „NETTER” w Czyżewie-Osadzie. Według danych statystycznych, oczyszczalnia obsługuje 1534 mieszkańców miejscowości gminnej (23,8% ogółu ludności w gminie, ok. 70% mieszkańców CzyżewaOsady). Rocznie, powstaje tu około 8 Mg osadów ściekowych rocznie. Problem zagospodarowywania osadów ściekowych na terenie gminy jest ciągle nierozwiązany. Obecnie, osady ściekowe w stanie uwodnionym (nieustabilizowane) są wywożone na grunty gminy, do przyrodniczego wykorzystania. Ponadto, na terenie gminy występuje oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna z osadem czynnym, należąca do przedsiębiorstwa “FARM FOOD” S.A. w Warszawie Zakłady Mięsne w Czyżewie, o przepustowości 1050 m3/d. W oczyszczalni funkcjonuje instalacja PIX do redukcji związków biogennych. Przefermentowane osady z oczyszczalni są wykorzystywane rolniczo. Według danych statystycznych na koniec roku 2003, na terenie gminy Czyżew-Osada powstaje 281 dam3 ścieków przemysłowych rocznie, które po oczyszczeniu biologicznym trafiają do wód powierzchniowych lub do ziemi. W 2002 roku gmina przystąpiła do modernizacji komunalnej oczyszczalni ścieków, polegającej na wymianie powierzchniowego systemu napowietrzania osadu czynnego, na system przydennych napowietrzaczy drobnopęcherzykowych, zasilanych powietrzem przez sprężarki. 4.3 Gromadzenie i unieszkodliwianie odpadów Odpady komunalne i ich składowanie Na terenie gminy Czyżew-Osada, w związku z jej rolniczym charakterem, powstają głównie odpady komunalne, których ilość szacowana jest na 2250 m3/rok. Ponadto, znajdują się tu trzy zakłady mięsne, które posiadają rozwiązaną gospodarkę odpadami. Na analizowanym obszarze, w miejscowości Czyżew-Siedliska, zlokalizowane jest gminne składowisko odpadów, obsługujące wyłącznie omawianą gminę. Składowisko to jest ujęte w planie zagospodarowania przestrzennego, lecz nie spełnia wymagań nowej ustawy o odpadach, gdyż jego konstrukcja nie gwarantuje ochrony wód podziemnych (bez uszczelnienia podłoża). Ekranizację składowiska stanowią jedynie warstwy mineralne. Składowisko zajmuje powierzchnię 0,626 ha, z czego powierzchnia wykorzystana stanowi 0,4 ha. Pojemność całkowita składowiska wynosi 18500 m3 i jest wypełniona w około 75%. Przewidywany termin zakończenia eksploatacji składowiska został przedłużony do roku 2008. Po tym terminie planowane jest rozwiązanie gospodarki odpadami powiatu na poziomie ponadgminnym poprzez utworzenie Międzygminnego Centrum Recyklingu Odpadów (MCRO), docelowo Międzygminnego Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych (MZUOK). Na analizowanym obszarze nie wykonywano analiz ilościowych i jakościowych składu powstających odpadów komunalnych, można jednak analogowo, opierając się na wynikach badań odpadów dla gmin o podobnym charakterze, określić ich przybliżony średni skład morfologiczny (tabela nr 9). Tabela 9 Szacunkowy skład morfologiczny odpadów komunalnych w gminie CzyżewOsada Udział Skład odpadów procentowy [%] Odpady organiczne 9,8 Metale 8,5 Papier + Tektura 3,5 Tworzywa sztuczne 8,0 Materiały tekstylne 3,0 Szkło 11,5 Pozostałe nieorganiczne 55,7 + frakcja 0-10mm Źródło: Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Czyżew-Osada Ilość odpadów powstających na terenie gminy Czyżew-Osada, obliczono na podstawie szacunkowego składu odpadów komunalnych dla gmin o podobnym charakterze przedstawia rysunek nr 5. W skład odpadów komunalnych, powstających na analizowanym terenie, wchodzą głównie odpady z gospodarstw domowych, oraz obiektów użyteczności publicznej. W odpadach komunalnych można znaleźć wiele składników zaliczanych do odpadów niebezpiecznych, zawierających substancje toksyczne, palne, wybuchowe lub mikroorganizmy chorobotwórcze (m. in. zużyte baterie, akumulatory, świetlówki, termometry, opakowania po farbach, rozpuszczalnikach, lakierach, smary, oleje przepracowane, niewykorzystane leki, przeterminowane środki i opakowania po środkach chemicznych, oraz nawozach stosowanych w rolnictwie). Szacuje się, że wyżej wymienione odpady stanowią około 0,5% ogólnej masy odpadów. Rysunek 5 Skład morfologiczny i ilość odpadów komunalnych Pozostałe nieorganiczne + frakcja 0-10mm Szkło Materiały tekstylne rodzaj odpadów Tworzywa sztuczne Papier+tektura 0 500 1000 ilość odpadów [m3/rok] 1500 Metale Odpady organiczne Źródło: Opracowanie własne na podstawie Planu Gospodarki Odpadami dla Gminy CzyżewOsada Odpady niebezpieczne Wytwórcą odpadów niebezpiecznych, na terenie gminy Czyżew-Osada jest przedsiębiorstwo „SOKOŁÓW” S.A. Oddział Zakłady Mięsne FARM FOOD w Czyżewie. Ilość wytworzonych odpadów niebezpiecznych i sposób ich zagospodarowania przedstawia tabela nr 10. Tabela 10 Ilości odpadów niebezpiecznych wytworzonych w gminie Czyżew-Osada w roku 2002. wytworzone 1,653 Ilość odpadów [Mg] magazynowane przekazane do tymczasowo odzysku - 1,275 unieszkodliwione 0,378 Źródło: Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu wysokomazowieckiego w roku 2002. Odpady niebezpieczne to odpady zawierające w swoim składzie substancje toksyczne, palne, wybuchowe itd. Z wyżej wymienionych odpadów, na analizowanym obszarze występują: zużyte baterie, akumulatory, odpady zawierające rtęć (lampy rtęciowe, termometry), pozostałości oraz opakowania po farbach i lakierach, rozpuszczalniki organiczne ( w tym chlorowcoorganiczne), środki czyszczące, pestycydy oraz opakowania po nich, zbiorniki po aerozolach, pozostałości domowych środków do dezynfekcji i dezynsekcji, odpady zawierające oleje, częściowo wykorzystane leki, materiały budowlane zawierające azbest (np. eternit), odpady wielkogabarytowe – przede wszystkim agregaty chłodnicze (lodówki), w których znajdują się freony, wraki samochodowe, w których znajdują się oleje czy płyny hamulcowe. Największe zagrożenie dla środowiska naturalnego, wśród odpadów powstających na terenach wiejskich stanowią opakowania po nawozach oraz opakowania po pestycydach i innych środkach stosowanych powszechnie w produkcji rolnej. Takie odpady często są składowane w bezpośrednim sąsiedztwie gruntów, na których były stosowane, co stanowi źródło skażenia gleby, oraz produktów rolnych pozyskiwanych z tego terenu. Jednak o wiele większe zagrożenie dla środowiska stanowi niekontrolowane spalanie tego typu odpadów w ogniskach, piecach węglowych lub centralnego ogrzewania na terenie gospodarstw. Skutkiem takiego postępowania jest tak zwane zjawisko niskiej emisji, m. in. dioksyn i furanów, powstających wskutek spalania związków chemicznych w trakcie niekontrolowanych procesów w niskich temperaturach. Problemem są również zużyte baterie i akumulatory, pochodzące z maszyn rolniczych. Ilość składników niebezpiecznych w odpadach komunalnych z rejonów wiejskich stanowi 0,3-0,5% ogólnej masy odpadów, a wskaźnik wytwarzania odpadów niebezpiecznych wynosi 0,3-0,7 kg/M·rok. Odpady te nie powinny trafiać do odpadów komunalnych – powinny być selektywnie zbierane w gospodarstwach domowych, następnie odbierane od mieszkańców i przechowywane okresowo, np. w specjalnym hermetycznym kontenerze typu KP-7, do czasu uzyskania partii wysyłkowej. Istnieje również możliwość czasowego magazynowania tych odpadów w komorach żelbetowych obudowanych konstrukcją z dachem z blach trapezowych. Na analizowanym obszarze nie ma zakładów unieszkodliwiających odpady niebezpieczne, dlatego też odpady te należy kierować do unieszkodliwienia w zakładach specjalistycznych, posiadających odpowiednie zezwolenia. Odpady zawierające azbest Od 1997 roku istnieje zakaz stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. nr 161 poz. 628). W maju 2002 roku Rada Ministrów przyjęła „Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski”. Uwzględniając żywotność wyrobów cementowo – azbestowych program zakłada realizację usuwania tych wyrobów z budynków i budowli do 2032 r. Do chwili obecnej około 90% obiektów zawierających azbest pozostaje niezinwentaryzowana. W związku z koniecznością usunięcia materiałów zawierających azbest z dziedziny komunalnej i gospodarczej należy w bliższej i dalszej perspektywie liczyć się ze wzrostem ilości tego typu odpadu. Jego ilości na terenie gminy będą możliwe do oszacowania w wyniku realizacji gminnego programu inwentaryzacji wyrobów azbestowych. Odpady zawierające azbest są unieszkodliwiane przez składowanie. Ten sposób postępowania jest zgodny z obecnymi wymogami prawnymi oraz środowiskowymi. Należy więc rozpatrzyć możliwość zorganizowania miejsc do składowania tego typu odpadów niebezpiecznych. Nielegalne wysypiska odpadów Na obszarze gminy Czyżew-Osada, znajdują się 2 wiejskie, nielegalne wysypiska odpadów, ujętye w planie zagospodarowania przestrzennego gminy. Wysypiska tego typu określane są mianem „dzikich” wysypisk odpadów. Zjawisko występowania „dzikich” wysypisk odpadów jest negatywne i niekorzystnie wpływa na estetykę krajobrazu oraz stan sanitarny środowiska. Obiekty te należy objąć rekultywacją. Gnojowica i obornik Według danych statystycznych na koniec roku 2002, na terenie gminy Czyżew-Osada 1659 gospodarstw rolnych utrzymuje zwierzęta gospodarskie, w tym 1555 gospodarstw posiada bydło, trzodę chlewną i drób. Ogółem, na terenie gminy znajduje się 9254 szt. bydła, oraz 10780 szt. trzody chlewnej. Występują tu dwa większe (powyżej 100 szt.) gospodarstwa hodowlane. Główne odpady powstające na terenie ferm zwierzęcych to gnojowica i obornik, które mogą stanowić wartościowy nawóz organiczny. Problem powstaje, gdy na danym terenie produkcja odpadów zwierzęcych przewyższa możliwość ich wykorzystywania, gdyż nadmierne nawożenie gnojowicą powoduje trwałe, nieodwracalne zmiany w środowisku glebowym. Ponadto źle składowana gnojowica może prowadzić do skażenia wód powierzchniowych i gruntowych. Z tych względów odpady zwierzęce stanowią duży problem, wynikający z braku rozwiązań ich utylizacji. Obornik i gnojowica, powstające na obszarze gminy, wywożone są do rolniczego wykorzystania na grunty rolne. 5. Zagrożenia środowiska przyrodniczego 5.1 Zanieczyszczenia wód Gmina Czyżew-Osada jest terenem typowo rolniczym, w związku z tym zagrożenie wód powierzchniowych stanowią tu przede wszystkim spływy powierzchniowe z pól (głównie nawozów), oraz niekontrolowane zrzuty ścieków. Bardzo dużym zagrożeniem środowiska gminy jest mało rozwinięta sieć kanalizacyjna. Problemem są nieszczelne szamba, z których zanieczyszczenia mogą dostawać się do wód gruntowych, lub powodować skażenie gleb. Ponadto zagrożenie stanowi możliwość skażenia wód gnojowicą, wykorzystywaną rolniczo lub usuwaną bezpośrednio do ziemi w pobliżu ujęć wody lub w niewielkiej odległości od powierzchniowych zbiorników wodnych. Bardzo ważnym czynnikiem, który w przyszłości powinien zmniejszyć zagrożenie dla jakości wód, jest planowana przez gminę rozbudowa sieci kanalizacyjnej. 5.1.1 Zanieczyszczenia wód powierzchniowych Jak już wcześniej wspominano, głównym zagrożeniem dla wód powierzchniowych na terenach rolniczych, takich jak obszar gminy Czyżew-Osada, są spływy powierzchniowe z pól oraz zrzuty ścieków bytowo - gospodarczych. Poważne zagrożenie stanowi gnojowica, która źle składowana, może prowadzić do skażenia tych wód. Główną rzeką, przepływającą przez obszar gminy Czyżew-Osada jest rzeka Brok. Jest ona prawobrzeżnym, IV–rzędowym dopływem Bugu, do którego uchodzi na 87,4 km biegu, na terenie województwa mazowieckiego. Długość całkowita rzeki wynosi 72,0 km, a powierzchnia zlewni 819,8 km2. Ciek charakteryzuje się małym przepływem, jest uregulowany i posiada mało zasobną w wodę zlewnię. Na terenie województwa podlaskiego leży górna część zlewni, z odcinkiem rzeki o długości 34,5 km. Głównymi źródłami zanieczyszczeń rzeki Brok, na terenie powiatu wysokomazowieckiego, są miejscowości Wysokie Mazowieckie, Czyżew i Szepietowo. Rzeka ta jest objęta systemem monitoringu regionalnego. Na rzece zlokalizowane są dwa punkty pomiarowo-kontrolne: w miejscowości Michałki (po przyjęciu zanieczyszczeń z Wysokiego Mazowieckiego), oraz w miejscowości Ołdaki (po przyjęciu zanieczyszczeń komunalnych i przemysłowych z Czyżewa). Po przyjęciu zanieczyszczeń z Wysokiego Mazowieckiego, rzeka prowadziła wody wykluczone poza obowiązującą klasyfikację. W punkcie pomiarowo-kontrolnym, zlokalizowanym poniżej Czyżewa, Brok cechował się nadal wartościami pozaklasowymi (przewodnictwo właściwe, tlen rozpuszczony, azot azotynowy, związki fosforu). Wysokie stężenia biogenów, wzmagają w rzece proces eutrofizacji. Poprawiła się natomiast jakość rzeki pod względem zanieczyszczeń organicznych. Nie stwierdzono przekroczeń obowiązujących norm wskaźnika zanieczyszczenia sanitarnego. Tabela 11 Wykaz źródeł zanieczyszczeń w zlewni rzeki Brok na terenie gminy Czyżew – Osada – dane z kontroli za rok 2002 Ilość Ładunek Typ oczyszczalni ścieków dobowy Uwagi 3 [m /d] [kg/d] m. Czyżew - odbiornik bezpośredni – rzeka Brok mechanicznoStwierdzono przekroczenia stężeń BZT5 0,9 Gmina Czyżew-Osada biologiczna, dopuszczalnych fosforu ogólnego. 130,0 zawiesina 2,7 oczyszczalnia złoże biologiczne Prowadzona jest modernizacja fosfor og. 1,1 i osad czynny obiektu. m. Czyżew - odbiornik bezpośredni - rzeka Siennica Miejscowość, nazwa zakładu mechaniczno„SOKOŁÓW” S.A. BZT5 4,6 biologiczna, Dobra praca oczyszczalni, nie Oddział 827,0 zawiesina 8,3 osad czynny, PIX stwierdzono przekroczeń. Zakłady Mięsne „Farm fosfor og 0,24 Food” w Czyżewie Źródło: Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu wysokomazowieckiego w roku 2002. Ze względu na mały przepływ rzeki i liczne punktowe, oraz obszarowe zrzuty zanieczyszczeń, wody Broku są silnie zanieczyszczone, na całej długości uznane za pozaklasowe. Stan sanitarny rzeki jest wyraźnie lepszy w przekroju Ołdaki (za Czyżewem), niż w przekroju Michałki (za Wysokim Mazowieckim), gdzie wszystkie zmierzone wartości mieszczą się w granicach określonych dla klasy II i III. W 2002 r. nie stwierdzono przypadków zdarzeń o charakterze poważnych awarii powodujących zanieczyszczenie wód rzeki Brok. Gmina Czyżew-Osada przystąpiła do realizacji przedsięwzięcia polegającego na wymianie powierzchniowego systemu napowietrzania osadu czynnego na system przydennych napowietrzaczy drobnopęcherzykowych zasilanych powietrzem przez sprężarki. Według harmonogramu prac, w 2002 roku prowadzono: bieżący nadzór technologiczny nad pracą oczyszczalni celem ograniczenia negatywnego wpływu systemu odprowadzania ścieków w występujących warunkach eksploatacyjnych, prace badawcze i analityczne, zbierano dane niezbędne do określenia warunków funkcjonowania zmodernizowanej oczyszczalni. 5.1.2 Zanieczyszczenia wód gruntowych Na obszarach rolniczych, takich jak gmina Czyżew-Osada, główne zagrożenie dla wód gruntowych stanowi nieracjonalne nawożenie mineralne i organiczne, jak również zły sposób przechowywania nawozów, zwłaszcza gnojowicy. Ponadto duże zagrożenie stanowią nieszczelne szamba, z których ścieki mogą przedostawać się do gleby, zanieczyszczając wody gruntowe. 5.1.3 Zanieczyszczenia wód podziemnych Wody podziemne płytkiego krążenia to wody zasilane głównie przez wody deszczowe, płytko zalegające w profilu glebowym. Wody te są bardzo podatne na zanieczyszczenia antropogeniczne. Zagrożenie dla wód płytkiego krążenia, na terenie gminy Czyżew-Osada stwarza: występowanie „dzikich” wysypisk odpadów, nie posiadające odpowiednich zabezpieczeń stacje paliw, magazyny produktów ropopochodnych oraz innych substancji chemicznych, sieć szlaków komunikacyjnych (szczególnie droga krajowa nr 63 i droga wojewódzka nr 690), nieracjonalne nawożenie nawozami mineralnymi i organicznymi (gnojowicą), oraz stosowanie pestycydów i herbicydów, fermy zwierząt, wprowadzanie do gleb surowych lub niedostatecznie oczyszczonych ścieków, rolnicze wykorzystywanie ścieków, występowanie cmentarzy, złe zabezpieczanie nieeksploatowanych studni wierconych, emisja zanieczyszczeń gazowych i pyłowych. Zanieczyszczenia pochodzące z wyżej wymienionych źródeł, wraz z opadami atmosferycznymi przemieszczają się wgłąb profilu glebowego, powodując zanieczyszczenia wód podziemnych płytkiego krążenia. Długotrwały dopływ zanieczyszczeń (szczególnie toksycznych i o dużych ładunkach) może stanowić zagrożenie dla wód podziemnych wgłębnych. Tego typu zagrożeniem są: „dzikie” wysypiska odpadów, fermy zwierząt nie posiadające odpowiednich zabezpieczeń stacje paliw, magazyny produktów ropopochodnych oraz innych substancji chemicznych, wprowadzane do gleb surowe lub niedostatecznie oczyszczone ścieki, nieeksploatowane, źle zabezpieczone studnie wiercone. W ramach monitoringu regionalnego, WIOŚ w Białymstoku Delegatura w Łomży przeprowadziła badania piezometrów przy składowiskach odpadów. Oceniając skalę oddziaływania odpadów gromadzonych na składowiskach odpadów komunalnych, na jakość wód podziemnych, skontrolowano w roku 2002 składowisko odpadów w gminie CzyżewOsada. Na składowisku odpadów komunalnych dla gminy Czyżew-Osada zbadano wodę z trzech piezometrów. Wszystkie próby oceniono jako nie odpowiadające klasyfikacji, jednak na uwagę zasługuje fakt stwierdzenia nieznacznych stężeń metali ciężkich, kwalifikujących próbki do wód najwyższej i wysokiej jakości. Tylko chrom we wszystkich trzech próbach mieścił się w II klasie czystości. 5.2 Zanieczyszczenia powietrza Na jakość powietrza atmosferycznego gminy Czyżew-Osada, bardzo duży wpływ ma tzw. niska emisja, czyli emisja z lokalnych kotłowni oraz gospodarstw indywidualnych. Stanowi ona duży problem, ponieważ źródłem tego rodzaju emisji jest niekontrolowane spalanie odpadów, w trakcie którego powstają silnie toksyczne związki chemiczne. Na analizowanym obszarze, oraz w całym powiecie wysokomazowieckim, dominują niewielkie źródła emisji zanieczyszczeń powietrza. Są to głównie kotłownie grzewcze i przemysłowe, które emitują do powietrza zanieczyszczenia powstające w wyniku spalania węgla, gazu ziemnego i paliw płynnych. Największe z nich zlokalizowane są na terenie miasta Wysokie Mazowieckie. Na jakość powietrza atmosferycznego na danym obszarze wpływa kierunek przeważających wiatrów (zachodnie), gdyż mogą one przenosić zanieczyszczenia z dalszych, bardziej uprzemysłowionych, a co za tym idzie – bardziej zanieczyszczonych obszarów w Polsce i Europie. Emisja zanieczyszczeń z danego obszaru zależy od stosowanych źródeł energii cieplnej. Strukturę oraz ilość zużywanych paliw na terenie gminy przedstawia tabela nr 12. Tabela 12 Zużycie paliw [kg] w małych źródłach spalania paliw w gminie Czyżew – Osada w 2002 r. Olej opałowy o zawartości siarki Węgiel kamienny do 0,5% 0,5-1% 1-1,5% 221196 73089,75 27102 0 Źródło: Dane Urzędu Marszałkowskiego w Białymstoku. Na podstawie ilości i rodzaju paliw spalanych w tzw. małych źródłach spalania, obliczono wielkość emisji zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza (tabela nr 13). Tabela 13 Emisja zanieczyszczeń do powietrza ze spalania paliw w gminie CzyżewOsada w 2002 r. Emisja zanieczyszczeń w kg Olej opałowy o zawartości Wyszczeg ólnienie Węgiel do kamienny 0,5% Dwutlenek siarki Tlenki azotu Tlenek węgla Dwutlenek węgla Razem gazy Pył całkowity Łączni siarki 0,5 -1% 1- e w Mg 1,5% 106 69 5 - 0,2 221 365 136 - 0,7 9954 44 16 - 10,0 120 447 - 607,7 - 618,6 - 0,6 442392 452673 442 598 18 121 077 448 75 132 49 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Marszałkowskiego w Białymstoku. Ponadto, na obszarze gminy zachodzi emisja z liniowych źródeł zanieczyszczeń, tj. trasy komunikacyjne. Na obszarze gminy Czyżew-Osada, największe źródła emisji zanieczyszczeń, powstających w procesach energetycznego spalania paliw, znajdują się w Czyżewie – „SOKOŁÓW” S. A. Oddział Zakłady Mięsne „Farm Food” w Czyżewie (kotłownia olejowa) i Zakłady Mięsne „NETTER” w Czyżewie (kotłownia węglowa). Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku Delegatura w Łomży kontroluje w zakresie przestrzegania norm ochrony powietrza największe obiekty z obszaru powiatu wysokomazowieckiego. W 2002 roku, na obszarze gminy Czyżew-Osada przeprowadzono kontrole w przedsiębiorstwie „SOKOŁÓW” S.A. Oddział Zakłady Mięsne „FARM FOOD” w Czyżewie, gdzie dokonano pomiaru emisji zanieczyszczeń. Na terenie „FARM FOOD” w Czyżewie zlokalizowanych jest szereg źródeł emitujących zanieczyszczenia do powietrza. Są to zarówno źródła energetyczne, emitujące zanieczyszczenia powstające w procesie spalania paliw, jak i źródła technologiczne związane z przetwórstwem mięsnym. Głównym źródłem emitującym zanieczyszczenia do powietrza jest kotłownia zakładowa wyposażona w 3 kotły parowe, zasilane olejem opałowym lekkim. Kotły pracują cyklicznie (1-2 kotły równocześnie). Zużycie paliwa kształtuje się na poziomie około 3000-3500 m3 rocznie. Pomiary kontrolne przeprowadzone przez WIOŚ Delegatura w Łomży nie wykazały przekroczeń emisji dopuszczalnych. Obok źródeł energetycznych takich jak kotłownia oraz opalarka gazowa zasilana propanem technicznym (ok. 50 m3 rocznie) i kocioł do podgrzewania instalacji do produkcji biogazu, zasilany biogazem (z fermentacji beztlenowej osadów ściekowych), w zakładzie eksploatowane są też komory wędzarnicze (19 szt.) zasilane dymem wytwarzanym z drewna drzew liściastych. Na analizowanym obszarze, ze względu na brak większych źródeł emisji zanieczyszczeń, panują dobre warunki aerosanitarne. 5.3 Zanieczyszczenia powierzchni ziemi Zanieczyszczenia powierzchni ziemi stanowią odpady stałe i płynne, osady ściekowe, oraz odcieki ze składowisk. Szczególnie niebezpieczne są odpady niebezpieczne. Wytwórcą tych odpadów na terenie gminy Czyżew-Osada jest przedsiębiorstwo „SOKOŁÓW” S.A. Oddział Zakłady Mięsne FARM FOOD w Czyżewie. Ilość wytworzonych odpadów niebezpiecznych i sposób ich zagospodarowania przedstawia tabela nr 14. Tabela 14 Ilości odpadów niebezpiecznych wytworzonych w gminie Czyżew-Osada w roku 2002. wytworzone 1,653 Ilość odpadów [Mg] magazynowane przekazane do tymczasowo odzysku - 1,275 unieszkodliwione 0,378 Źródło: Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu wysokomazowieckiego w roku 2002. Na terenie gminy Czyżew-Osada znajduje się składowisko odpadów komunalnych, zlokalizowane w miejscowości Czyżew-Siedliska, które nie ma uszczelnionego podłoża, przez co nie gwarantuje ochrony wód podziemnych. Ponieważ ekranizację omawianego składowiska stanowi jedynie warstwa gliny, stąd też istnieje większe prawdopodobieństwo skażenia gleby odciekami, niż w przypadku składowisk nowoczesnych, spełniających normy ochrony środowiska. Dużym problemem są „dzikie” wysypiska odpadów, z których odcieki, wraz z wodami opadowymi, bez żadnych przeszkód mogą infiltrować wgłąb profilu glebowego. Jednym z głównych odpadów powstających w oczyszczalniach ścieków są osady ściekowe. Odpady te są bardzo groźne dla środowiska i człowieka, ze względu na obecność w ich składzie mikroorganizmów chorobotwórczych oraz jaj pasożytów. Osady ściekowe muszą być odpowiednio unieszkodliwione w celu zmniejszenia ich zagniwalności (stabilizacja osadu), wyeliminowania organizmów chorobotwórczych (higienizacja osadu) oraz zmniejszenia ich objętości i masy (odwadnianie, suszenie i/lub spalanie). W oczyszczalni ścieków powstaje 8 Mg osadów ściekowych rocznie. Problem zagospodarowywania osadów ściekowych na terenie gminy jest ciągle nierozwiązany. Obecnie, osady ściekowe w stanie uwodnionym (nieustabilizowane) są wywożone na grunty gminy, do przyrodniczego wykorzystania. Największym zagrożeniem, powodującym degradację powierzchni ziemi na terenie gminy, była nielegalna eksploatacja kopalin, prowadzona bez rozpoznania geologicznego złóż, oraz planów rekultywacji powstałych wyrobisk. W wyniku tej eksploatacji, dewastacji uległo kilkanaście hektarów użytków rolnych i leśnych. 5.4 Inne zagrożenia 5.4.1 Hałas i wibracje Na terenie gminy za hałas odpowiadają głównie środki transportu. Większość pojazdów emituje hałas na poziomie 85 – 94 dB, przy czym dopuszczalne natężenie hałasu w środowisku i w otoczeniu budynków mieszkalnych w porze dziennej wynosi od 40 do 65 dB, natomiast w porze nocnej od 35 do 55 dB. Najbardziej uciążliwe są pojazdy ciężkie, z których ponad ¾ emituje hałas o poziomie dźwięku większym od 80 dB. Największym źródłem hałasu jest ruch drogowy odbywający się na drodze krajowej nr 63 Łomża – Zambrów – Siedlce i drodze wojewódzkiej nr 690 Siemiatycze – Ciechanowiec – Czyżew-Osada. Źródłem hałasu jest również linia kolejowa WarszawaBiałystok. Ponadto, w okresie prac żniwnych i wykopów, hałas emitują maszyny rolnicze. Hałas przemysłowy na terenie gminy stanowi zagrożenie o charakterze lokalnym, punktowym i dotyczy jedynie nielicznych obiektów produkcyjno-usługowych, tj. np. tartaki, czy zakłady blacharskie. 5.4.2 Awarie Awarie mogące zagrozić środowisku gminy Czyżew-Osada, mogą powstać w wyniku wypadków kolejowych i drogowych z udziałem cystern i autocystern przewożących materiały niebezpieczne, oraz na skutek rozszczelnień rurociągów transportujących gaz ziemny. Zdarzenia te charakteryzują się specyficznymi cechami takimi jak: niepewność ich wystąpienia, złożoność przyczyn, różnorodność bezpośrednich skutków, indywidualnym i niepowtarzalnym przebiegiem. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku Delegatura w Łomży prowadzi „Rejestr potencjalnych sprawców poważnych awarii”. W rejestrze tym znajduje się jeden podmiot położony na terenie gminy Czyżew-Osada – „SOKOŁÓW” S.A. Zakłady Mięsne „FARM FOOD” w Czyżewie. Na terenie przedsiębiorstwa „SOKOŁÓW” S.A. Zakłady Mięsne „FARM FOOD” w Czyżewie znajdują się następujące niebezpieczne związki chemiczne: amoniak w instalacji chłodniczej ok. 4000 kg, propan techniczny ok. 20000 kg, olej opałowy ok. 90000 kg. Podstawowym źródłem zagrożenia na terenie zakładu jest amoniakalna instalacja chłodnicza. W przypadku wystąpienia awarii z udziałem amoniaku, w zależności od jej miejsca oraz wielkości emisji, może nastąpić zanieczyszczenie powietrza, również poza granicami zakładu, co może stanowić zagrożenie dla mieszkańców kilku najbliżej położonych zabudowań. Główne zagrożenie dotyczy jednak pracowników zakładu oraz innych osób, przebywających na tym terenie. Przedsiębiorstwo „SOKOŁÓW” S.A. Zakłady Mięsne „FARM FOOD” w Czyżewie posiada rozpoznanie zagrożeń, jakie stanowią eksploatowane w nim materiały niebezpieczne. Posiada również operacyjne plany likwidacji nadzwyczajnych zagrożeń środowiska w przypadku ich wystąpienia. Plany te są uzgodnione z Komendantem Powiatowym Państwowej Straży Pożarnej w Wysokiem Mazowieckiem. Stacje paliw Na terenie gminy Czyżew-Osada znajdują się dwie stacje paliw. Główne zagrożenie dla środowiska z ich strony, stanowi transport paliw na zaopatrzenie. Również eksploatacja stacji, związana jest z zagrożeniem dla środowiska, gdyż zawsze istnieje możliwość wystąpienia awarii zbiorników, pożaru, czy wycieku paliw. Transport Istotnym źródłem zagrożeń na analizowanym obszarze, ze względu na możliwość wystąpienia katastrofy kolejowej, czy wypadku, są środki transportu przewożące materiały niebezpieczne. Szczególnie niebezpieczne mogą być awarie na mostach, gdyż grożą one bezpośrednim skażeniem rzek. Linią kolejową Warszawa – Białystok przewozi się chlor, gaz propan-butan, paliwa płynne i inne chemikalia, natomiast drogą wojewódzką nr 690 Czyżew-Osada – Siemiatycze przewozi się głównie paliwa płynne. Przewoźników materiałów niebezpiecznych, obowiązuje zgłaszanie do Komend Wojewódzkich Państwowej Straży Pożarnej, przewozów kolejowych i drogowych przewozów autocysternami tzw. „śledzonych” substancji niebezpiecznych. Ponieważ obowiązek ten nie zawsze jest przestrzegany, stąd też nie są dokładnie znane ilości transportowanych materiałów. W roku 2002, na obszarze gminy Czyżew-Osada nie wystąpiły żadne poważne awarie, ani nadzwyczajne zanieczyszczenia środowiska. 6. Analiza SWOT 6.1. Czynniki wewnętrzne 6.1.1 Atuty Stan przyrody i środowiska 1. położenie gminy w obszarze „Zielonych Płuc Polski” stwarza możliwość promocji ekologicznej gminy, 2. czyste środowisko przyrodnicze –niski poziom chemizacji środowiska naturalnego, 3. dobra jakość gleb; dominują tu gleby 2 kompleksu pszennego bardzo dobrego 54% powierzchni gruntów ornych, 4. niski odsetek gleb marginalnych 1,5% w porównaniu z powiatem wysokomazowieckim, gdzie odsetek gleb marginalnych wynosi 6,4%, 5. korzystne warunki geośrodowiskowe (niewielkie zagrożenie powodziowe, stosunkowo nieduża erozja). Stan infrastruktury służącej ochronie środowiska 1. gminna i zakładowa oczyszczalnia ścieków, wpływająca na poprawę stanu sanitarnego wód powierzchniowych i podziemnych, 2. skanalizowana wieś Czyżew-Osada (sieć kanalizacyjna o długości 12,6 km), 3. opracowany program kanalizacji gminy Czyżew-Osada, 4. planowana rekultywacja „dzikich” wysypisk odpadów. Sfera gospodarcza 1. brak dużych zakładów przemysłowych szczególnie degradujących środowisko, 2. tradycyjna gospodarka rolna, nie ingerująca w środowisko przyrodnicze, rozwój form gospodarowania przyjaznych środowisku, 3. wdrażanie zasad gospodarki leśnej, które sprzyjają zachowaniu bioróżnorodności, stopniowa „ekologizacja” gospodarki leśnej, 4. sprzyjające warunki dla rozwoju rolnictwa ekologicznego, predyspozycje do produkcji zdrowej żywności, 5. niski stopień urbanizacji, obszar stanowi teren wiejski. Sfera społeczna 1. rosnące kwalifikacje oraz doświadczenie administracji obszarów chronionych, lasów państwowych oraz kadr ochrony środowiska, 2. działalność edukacyjna prowadzona przez pracowników obszarów chronionych oraz członków prośrodowiskowych organizacji pozarządowych (akcje prośrodowiskowe – sprzątanie świata, „Dzień Ziemi”, itp.), jak również edukacja ekologiczna w szkołach podstawowych. 6.1.2 Słabości Stan przyrody i środowiska 1. bardzo niska lesistość gminy wynosząca 6,7% w porównaniu z lesistością powiatu wysokomazowieckiego (18,6%), oraz województwa (29,6%), 2. konflikty przestrzenne między przyrodą a działalnością człowieka, w postaci przerwania ciągłości korytarzy ekologicznych przez linię kolejową, ekspansję zabudowy w dolinki rzeczne itp., 3. brak obszarów prawnie chronionych, 4. niska jakość wód rzeki Brok (wody pozaklasowe), 5. niska odporność drzewostanów, w kompleksach leśnych silnie przekształconych gospodarczo, na działanie czynników biotycznych, w szczególności na gradacje owadów, 6. zanikanie oraz dewastacja drobnych zbiorników wodnych na obszarach użytkowanych rolniczo, oraz cennych przyrodniczo enklaw śródpolnych, 7. wpływ tras komunikacyjnych na dużą śmiertelność zwierząt, zwłaszcza na odcinkach dróg przebiegających przez tereny leśne. Stan infrastruktury służącej ochronie środowiska 1. brak rozwiązanej gospodarki ściekowej na terenie gminy, 2. dysproporcja sieci wodociągowej (129,6 km) w stosunku do sieci kanalizacyjnej (12,6 km), 3. brak składowiska odpadów urządzonego zgodnie z normami ochrony środowiska, 4. występowanie „dzikich” składowisk odpadów (2 szt.), 5. brak składowiska przystosowanego do składowania odpadów niebezpiecznych, 6. brak poprawnie działającego systemu segregacji i zagospodarowania odpadów, 7. brak w większości zakładów urządzeń do neutralizacji zanieczyszczeń gazowych. Sfera gospodarcza 1. ograniczony dostęp do środków na rozbudowę i modernizację infrastruktury służącej ochronie środowiska, 2. brak środków własnych do wykorzystania przyszłych programów pomocowych, 3. niedostateczny stan infrastruktury komunikacyjnej przyjaznej środowisku naturalnemu, 4. wzrost zanieczyszczeń komunikacyjnych, hałasu i wibracji, związany ze zwiększającą się ilością samochodów na drogach Polski, oraz brakiem wyraźnej poprawy stanu nawierzchni dróg. Sfera społeczna 1. wysoka gęstość zaludnienia (56 osób/km2), w porównaniu do średniej gęstości zaludnienia na terenach wiejskich powiatu wysokomazowieckiego (37 osób/km2), 2. zbyt wolno postępujący wzrost świadomości społecznej, dotyczącej konieczności postępowania w sposób przyjazny dla przyrody i środowiska, brak indywidualnych nawyków i postaw prośrodowiskowych tj. segregacja odpadów, oszczędność wody, nie zaśmiecanie lasów itp., 3. niedostatecznie rozpowszechniona wiedza na temat technicznych i organizacyjnych rozwiązań służących ochronie środowiska (nowe prawo ochrony środowiska, najlepsze dostępne techniki itp.), 4. niski poziom wykształcenia mieszkańców. Sfera prawna i polityczna 1. brak inwentaryzacji i waloryzacji stanu przyrody gminy, 2. niepełny zakres monitoringu stanu środowiska (stanu czystości gleb, częstotliwości badań stanu czystości wód powierzchniowych, stanu czystości powietrza), 3. niedostateczna ewidencja i monitoring gospodarki odpadami, 4. niedostateczne finansowanie czynnej ochrony przyrody oraz monitoringu środowiska, 6.2 Czynniki zewnętrzne 6.2.1 Szanse Sfera prawna i polityczna 1. nowe przepisy ochrony środowiska, w tym przepisy związane z koniecznością wykonywania ocen oddziaływania inwestycji na środowisko i monitoringu stanu środowiska, 2. wdrożenie instrumentów prawno-ekonomicznych mobilizujących do realizacji inwestycji proekologicznych wynikających ze strategii krajowych oraz przyjętych zobowiązań międzynarodowych, 3. wprowadzenie nowych zasad finansowania inwestycji i działań prośrodowiskowych (preferencyjne kredyty, ulgi podatkowe, dotacje z budżetu państwa), 4. możliwość uzyskiwania dotacji i pożyczek z funduszy krajowych i zagranicznych na inwestycje zmniejszające uciążliwość gospodarki dla środowiska oraz na rozwój infrastruktury, 5. wzrost uspołecznienia procesów podejmowania decyzji mających wpływ na stan środowiska, 6. doskonalenie krajowego systemu formalnej edukacji środowiskowej, 7. realizacja zadań wynikających z Planu Gospodarki Odpadami. Sfera przyrodnicza 1. możliwość wdrożenia programów rolno-środowiskowych Unii Europejskiej, 2. możliwość uzyskania zewnętrznego (krajowego i/lub zagranicznego) wsparcia finansowego programów ochrony różnorodności przyrodniczej oraz realizacji programu zalesiania gruntów o niskiej przydatności rolniczej, 3. wspieranie inicjatyw samorządów, organizacji i instytucji zmierzających do uzyskania pomocy finansowej programów UE na rozwój infrastruktury ochrony środowiska, 4. wspieranie inicjatyw podmiotów gospodarczych zmierzających do uzyskania dofinansowania inwestycji eliminujących zagrożenia dla środowiska i wspierających rozwój zrównoważony ze środków krajowych i zagranicznych, 5. skoordynowanie działań prośrodowiskowych na wszystkich szczeblach administracji rządowej i samorządowej, 6. wzrost zainteresowania ochroną środowiska. Sfera społeczno – gospodarcza 1. wzrost popytu na zdrową żywność, agroturystykę i turystykę przyrodniczą, 2. bliskość dużych aglomeracji miejskich tj.: Warszawa i Białystok, które są centrami edukacyjnymi, w tym szkolnictwa wyższego, 3. wzrost zainteresowania i popytu na produkty ekologiczne. 6.2.2 Zagrożenia Sfera prawna i polityczna 1. brak skutecznych przepisów z zakresu budownictwa i zagospodarowania przestrzennego zabezpieczających krajobraz przed degradacją (np. wznoszeniem budynków o formie niedostosowanej do krajobrazu), 2. silna konkurencja o środki na ochronę środowiska ze źródeł unijnych, 3. mała skuteczność egzekwowania obowiązujących przepisów, zwłaszcza w zakresie gospodarki odpadami, 4. tolerancyjny stosunek wymiaru sprawiedliwości do sprawców przestępstw i wykroczeń przeciwko przyrodzie i środowisku, 5. niedostateczna znajomość przepisów ochrony przyrody i środowiska, Sfera przyrodnicza i społeczno - gospodarcza 1. brak racjonalnych rozwiązań utylizacji odchodów zwierzęcych w gospodarstwach wysokotowarowych, 2. intensyfikacja produkcji rolnej prowadząca do wzrostu nawożenia, stosowania pestycydów, homogenizacji użytków rolnych oraz zaniku lokalnych odmian roślin uprawnych i ras zwierząt hodowlanych, 3. nieefektywne systemy gospodarki odpadami na terenach wsi, 4. mało rozwinięta infrastruktura techniczna regionu służąca ochronie środowiska. 6.3 Wnioski z analizy SWOT Ustalenie oraz analiza mocnych i słabych stron gminy, oraz szans i zagrożeń pojawiających się w jej otoczeniu, pozwala na budowę strategii, określenie celów i zadań własnych gminy na przyszłość. Należy wzmacniać mocne strony i wykorzystywać szanse, oraz eliminować słabe strony i omijać zagrożenia. Najważniejszymi mocnymi stronami gminy jest czyste środowisko przyrodnicze (brak zakładów przemysłowych znacząco zanieczyszczających środowisko), oraz położenie gminy w obszarze „Zielonych Płuc Polski”. Atuty te mogą sprzyjać rozwojowi turystyki oraz rolnictwa zintegrowanego i ekologicznego. Bardzo ważną słabą stroną gminy jest brak rozwiązanej gospodarki ściekowej. Na terenach nieskanalizowanych, ścieki gromadzone są często w nieszczelnych szambach, skąd mogą przesączać się wgłąb profilu glebowego, prowadząc do zanieczyszczenia gleby i wód podziemnych. Brak kanalizacji stanowi również zagrożenie dla wód powierzchniowych, gdyż na terenach nieskanalizowanych często obserwowane są nielegalne zrzuty surowych ścieków do odbiornika. Dużą szansą, są nowe przepisy ochrony środowiska (obowiązek wykonywania ocen oddziaływania inwestycji na środowisko i monitoringu stanu środowiska), jak również wspieranie inwestycji prośrodowiskowych (instrumenty prawno-ekonomiczne mobilizujące do realizacji inwestycji prośrodowiskowych wynikających ze strategii krajowych oraz przyjętych zobowiązań międzynarodowych, nowe zasady finansowania inwestycji i działań prośrodowiskowych, itp.). Poważnym zagrożeniem jest brak skutecznych przepisów prawnych, które zabezpieczałyby krajobraz przed degradacją, brak racjonalnych rozwiązań utylizacji odchodów zwierzęcych w gospodarstwach wysokotowarowych, oraz intensyfikacja produkcji rolnej (wzrost nawożenia i stosowania pestycydów), co zwiększa prawdopodobieństwo skażenia środowiska. 7. Zamierzenia samorządu w zakresie ochrony środowiska Zamierzenia samorządu w zakresie ochrony środowiska analizowano na podstawie następujących dokumentów: - Strategia rozwoju gminy Czyżew-Osada, - Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy CzyżewOsada, - ankieta gminy, realizowana w listopadzie 2003 r. i styczniu 2004 r., - Wojewódzki Program Ochrony Środowiska – załączniki 8.1, 8.6 WPGO, W tabeli 15 przedstawiono zrealizowane i planowane inwestycje z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej w latach 2001-2007 w gminie Czyżew-Osada. Tabela 15 Zrealizowane i planowane inwestycje z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej w gminie Czyżew-Osada w latach 2001-2007 (tys. PLN) Wyszczególnien Lata ie 2 2 2 2 2 2 2 001 002 003 004 005 006 007 Sieć 2 5 2 wodociągowa 36 2 8 Sieć 2 1 8 7 kanalizacyjna 75 150 50 20 Oczyszczalnie 1 5 1 ścieków 20 0 50 Składowiska 3 odpadów 2 Zbiorniki wodne 3 1 60 20 Zbiorniki 1 8 8 wyrównawcze 4 30 60 Źródło: Ochrona ..., op. cit., Wojewódzki Program ..., op. cit. oraz informacje urzędu gminy. Tabela 16 Wysokość planowanych nakładów na inwestycje z zakresu ochrony środowiska w gminie Czyżew-Osada (w tys. zł) Rodzaj inwestycji Nakłady poniesione w latach 19992004 2003 Nakłady planowane do poniesienia w latach 2005 2006 2007 Nakłady w latach 2004 2007 Sieć wodociągowa 288 28 Sieć kanalizacyjna 1425 850 720 1570 Oczyszczalnie ścieków 120 50 150 200 Zbiorniki wodne 28 360 Zbiornik wyrównawczy 14 Składowiska odpadów 32 830 120 480 860 1690 Razem gospodarka wodno-ściekowa OGÓŁEM 1879 3968 1758 2090 120 3968 Źródło: Ochrona ..., op. cit., Wojewódzki Program ..., op. cit., informacje urzędu gminy w CzyżewieOsadzie. Samorząd gminy Czyżew-Osada dysponuje środkami Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Wysokość środków do dyspozycji w latach 2001-2003 została przedstawiona w tabeli 17. Tabela 17 Środki gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej w latach 2001-2003 w gminie Czyżew-Osada (tys. zł) Wyszczególnienie Gminny Fundusz OŚiGW Rok 2001 Czyżew-Osada 17,5 2002 24 2003 19,5 Źródło: Informacje Urzędu Gminy Czyżew-Osada
