1. Rola banku centralnego w procesach pieniężnych i gospodarce
advertisement
1. Rola banku centralnego w procesach pieniężnych i gospodarce dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 1 Wszelkie prawa zastrzeżone Żaden fragment prezentacji nie może być powielany lub rozpowszechniany w żadnej formie i w żaden sposób bez uprzedniego zezwolenia. dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 2 Dwuszczeblowy system bankowy Sektor bankowy tworzy bank centralny i banki komercyjne + ew. inne (inwestycyjne, rozwojowe, hipoteczne, spółdzielcze etc.). • • • • • • • • Bank centralny - instytucja reprezentująca interes publiczny – narodowe banki centralne, np. NBP lub wspólnoty walutowej (Europejski Bank Centralny - EBC). Funkcjonowanie banku centralnego reguluje ustawa (NBP) lub Traktat FUE (EBC). Bank centralny jest z reguły non-profit – zysk ma charakter rezydualny, wpłacany do budżetu. Bank centralny jest: bankiem emisyjnym, bankiem banków, bankiem państwa. Bankowi centralnemu przysługuje wyłączne prawo emisji pieniądza gotówkowego. Bank centralny jest instytucją depozytowo-kredytową banków komercyjnych, prowadzi ich rachunki i rozliczenia (zarówno transakcji ich klientów jak i własne) oraz może im pożyczać środki pieniężne. Bank centralny jest instytucją depozytową dla budżetu państwa (często także agentem emisji) i prowadzi rozliczenia budżetu. Bank centralny nie prowadzi rachunków i nie pożycza środków gospodarstwom domowym ani przedsiębiorstwom. Podmioty te są rozliczane przez banki komercyjne. Bank centralny (ustala) i prowadzi politykę pieniężną państwa dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 3 Standardowy układ celów polityki gospodarczej POLITYKA FISKALNA: INSTRUMENTY: CELE: wydatki, dochody, deficyt budżetowy wzrost gospodarczy pełne zatrudnienie równowaga zewnętrzna POLITYKA PIENIĘŻNA: stopy procentowe lub kurs walutowy NADZÓR nadzór nad ryzykiem instytucji finansowej stabilność finansowa (wypłacalności, płynności, rynkowym, operacyjnym), wydawanie licencji bankowych, regulacje (wydawanie lub proponowanie), kontrola (w tym inspekcje on-site), wydawanie decyzji korygujących, w tym: sankcji, wdrożenie programu naprawczego, ograniczenia lub zawieszenia działalności MIKROOSTROŻNOŚCIOWY: dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone stabilność cen (przy pełnym wykorzystaniu zasobów: luka popytowa, NAIRU) 4 Jak bank centralny sprawia, że stopy procentowe kształtują się tam, gdzie powinny? INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ: • Rezerwa obowiązkowa • Operacje otwartego rynku • Operacje kredytowo-depozytowe dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 5 Jak bank centralny sprawia, że stopy kształtują się tam, gdzie powinny? Operacje depozytowokredytowe Operacje otwartego rynku Rezerwa obowiązkowa Podaż środków banków na rachunkach w banku centralnym Stopa repo Poziom stopy procentowej na rynku międzybankowym Popyt środków banków na rachunkach w banku centralnym dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 6 Jak bank centralny sprawia, że stopy kształtują się tam, gdzie powinny? LOMBARD O/N Stopa referencyjna STOPA DEPOZYTOWA dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 7 Zarządzanie płynnością systemu bankowego • Płynność banków jest określona przez ich zdolność do realizowania transakcji • Rozliczenia transakcji dokonywane są na rachunkach banków prowadzonych przez bank centralny • W tym znaczeniu płynność banku to środki na jego rachunku w BC • Płynność sektora bankowego to suma środków banków na ich rachunkach w BC dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 8 Najważniejsze czynniki determinujące płynność banku komercyjnego: Wpływy środków (wpłaty): Wypływy środków (wypłaty): Depozyty otrzymane od klientów Wycofanie depozytów przez klientów Spłata kredytów przez klientów Udzielenie kredytów klientom Spłata udzielonych lokat innym bankom Lokata nadwyżek w innych bankach Sprzedaż posiadanych papierów wartościowych Kupno papierów wartościowych Sprzedaż walut Kupno walut Emisja własnych papierów wartościowych Wykup własnych papierów wartościowych Na podst.: G. Białek (1994, s. 182). dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 9 Popyt banków na środki na rachunkach w banku centralnym • Popyt banków na środki w banku centralnym jest z reguły zdeterminowany przez konieczność utrzymania rezerwy obowiązkowej (więcej niż zero). • Wymóg utrzymywania rezerwy oznacza zazwyczaj, że banki muszą utrzymać średnio wyższy stan swoich rachunków niż wynikałoby to z potrzeb transakcyjnych. • Przy braku rezerwy obowiązkowej (lub rezerwie o stopie 0%) banki dążyłyby do utrzymania zerowych stanów na swoich rachunkach, gdyż nieoprocentowane środki generowałyby straty alternatywne. • System funkcjonuje w ten sposób, gdy stopy rynku pieniężnego są istotnie wyższe od zera ! dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 10 Popyt banków na środki na rachunkach w banku centralnym dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 11 Podaż środków na rachunkach w banku centralnym • Większość rozliczeń własnych i klientowskich banków zmienia ich stany środków ale nie sumę tych środków w systemie • Tzw. czynniki autonomiczne to czynniki powodujące zmiany sumy środków na rachunkach banków w banku centralnym nie związane ze stosowaniem instrumentów polityki pieniężnej. • Zwiększenie płynności (sumy środków) to wynik wzrostu aktywów lub spadku pasywów banku centralnego. • Czynniki zmniejszające płynność systemu bankowego to spadek aktywów lub wzrost pasywów banku centralnego. • Bank centralny prowadzi operacje monetarne (zasilające lub absorbujące płynność) aby zniwelować wpływ czynników autonomicznych i dostosować sumę środków banków do zgłaszanego przez nie popytu (równego wymaganej rezerwie obowiązkowej) dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 12 Czynniki autonomiczne zwiększające płynność systemu OGÓLNIE: wzrost aktywów lub spadek pasywów banku centralnego • zakup aktywów rezerwowych (skup walut) • zmniejszenie stanu rachunków budżetowych (wydatki budżetu, spłata zadłużenia) • spadek obiegu gotówkowego • wzrost innych aktywów lub spadek pasywów (np. wpłata z zysku do budżetu) dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 13 Czynniki autonomiczne zmniejszające płynność systemu OGÓLNIE: spadek aktywów lub wzrost pasywów: • sprzedaż aktywów rezerwowych (walut) • zwiększenie stanu rachunków budżetowych (dochody budżetu, wzrost zadłużenie) • wzrost obiegu gotówkowego • spadek innych aktywów lub wzrost pasywów dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 14 Bilans banku centralnego AKTYWA złoto i rezerwy kredyty dla budżetu pozostałe aktywa operacje zasilające SUMA PASYWA 300 gotówka depozyty budżetu 200 pozostałe pasywa 150 operacje absorbujące rachunki banków 650 SUMA 350 100 100 0 100 650 RACHUNKI BIEŻĄCE = SALDO OPERACJI - CZYNNIKI AUTONOMICZNE CZYNNIKI AUTONOMICZNE = gotówka + dep. budż. + poz. pasywa - złoto i rezerwy - kredyty dla budż. - poz. aktywa ŚRODKI NA RACHUNKACH BIEŻĄCYCH BANKÓW : CZYNNIKI AUTONOMICZNE: SALDO OPERACJI: dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 100 50 150 15 Rola operacji banku centralnego • W OOR bank centralny sprzedaje lub kupuje aktywa od banków komercyjnych (bezwarunkowo lub warunkowo, czyli z przyrzeczeniem odkupu) • OOR pozwalają na utrzymanie wybranej stopy rynku międzybankowego na pożądanym poziomie • Domykają bilans banku centralnego absorbując nadwyżki/zasilając niedobór środków po marginalnej stopie procentowej wyznaczonej przez bank centralny • Jeśli rachunki bieżące ≠ - czynniki autonomiczne, a jednocześnie różnica nie zostałaby zniwelowana przez OOR, to banki skorzystałyby z zasilania lub absorpcji środków w operacjach kredytowo-depozytowych (standing credit facility lub standing deposit facility) • Oznaczałoby to znaczne wahania stóp procentowych wewnątrz przedziału utworzonego przez oprocentowanie operacji kredytowo-depozytowych • Stabilizowanie stóp procentowych przy wykorzystaniu operacji otwartego rynku jest możliwe tylko wówczas, gdy zasilenie lub absorpcja środków są zgodne z rzeczywistym zapotrzebowaniem banków • Podejmując decyzję o skali operacji otwartego rynku bank centralny musi dysponować wiarygodną prognozą, w której uwzględnia się czynniki autonomiczne wpływające na płynność dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 16 INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ: • Operacje otwartego rynku Eurosystemu: oferty indywidualne oferty zbiorcze BANKI NBC KOMERCYJNE informacja EBC decyzja dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 17 Zakup walut przez bank centralny Stan wyjściowy AKTYWA złoto i rezerwy kredyty dla budżetu pozostałe aktywa operacje zasilające SUMA PASYWA 300 gotówka depozyty budżetu 200 pozostałe pasywa 150 operacje absorbujące rachunki banków 650 SUMA dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 350 100 100 0 100 650 18 Zakup walut przez bank centralny Bank centralny zakupił dolary w kwocie 95. W celu utrzymania stóp proc. rachunki banków muszą nadal wynosić 100. AKTYWA PASYWA złoto i rezerwy 395 gotówka 350 kredyty dla budżetu depozyty budżetu 100 pozostałe aktywa 200 pozostałe pasywa 100 operacje zasilające 55 operacje absorbujące 0 rachunki banków 100 SUMA 650 SUMA 650 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 19 Zakup walut przez bank centralny Bank centralny zakupił dolary w kwocie 500. W celu utrzymania stóp proc. rachunki banków muszą nadal wynosić 100. AKTYWA PASYWA złoto i rezerwy 800 gotówka 350 kredyty dla budżetu depozyty budżetu 100 pozostałe aktywa 200 pozostałe pasywa 100 operacje zasilające 0 operacje absorbujące 350 rachunki banków 100 SUMA 1000 SUMA 1000 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 20 Sytuacja strukturalnego braku płynności BILANS ECB w mld E złoto i rezerwy kredyty dla budżetu pozostałe aktywa operacje zasilające 385 0 186 221 SUMA: 792 15.09.2000 gotówka depozyty budżetu pozostałe pasywa operacje absorbujące rachunki banków 335 55 291 0 111 792 RACHUNKI BIEŻ. = SALDO OPERACJI - CZYNNIKI AUTONOMICZNE ŚRODKI NA RACHUNKACH BIEŻĄCYCH BANKÓW: CZYNNIKI AUTONOMICZNE: SALDO OPERACJI: 111 110 221 21 Sytuacja strukturalnej nadpłynności BILANS ECB mld euro 11.01.2013 AKTYWA złoto i rezerwy kredyty dla budżetu pozostałe aktywa operacje zasilające SUMA PASYWA 999,0 30,0 809,9 1 113,6 gotówka depozyty budżetu pozostałe pasywa operacje absorbujące rachunki banków 2 952,5 SUMA 893,6 97,1 1 023,0 208,5 730,3 2 952,5 RACHUNKI BIEŻĄCE = SALDO OPERACJI - CZYNNIKI AUTONOMICZNE ŚRODKI NA RACHUNKACH BIEŻĄCYCH BANKÓW : CZYNNIKI AUTONOMICZNE: SALDO OPERACJI: dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 730,3 174,8 905,1 22 Sytuacja strukturalnej nadwyżki płynności BILANS NBP mld zł 11.2012 AKTYWA złoto i rezerwy kredyty dla budżetu pozostałe aktywa operacje zasilające SUMA PASYWA gotówka depozyty budżetu pozostałe pasywa operacje absorbujące rachunki banków 348,6 SUMA 345,4 0,0 3,2 0,1 111,3 24,8 67,8 114,5 30,1 348,6 RACHUNKI BIEŻĄCE = SALDO OPERACJI - CZYNNIKI AUTONOMICZNE ŚRODKI NA RACHUNKACH BIEŻĄCYCH BANKÓW : CZYNNIKI AUTONOMICZNE: SALDO OPERACJI: dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 30,0 -144,6 -114,6 23 -100000 01/01/2015 08/01/2015 15/01/2015 22/01/2015 29/01/2015 05/02/2015 12/02/2015 19/02/2015 26/02/2015 05/03/2015 12/03/2015 19/03/2015 26/03/2015 02/04/2015 09/04/2015 16/04/2015 23/04/2015 30/04/2015 07/05/2015 14/05/2015 21/05/2015 28/05/2015 04/06/2015 11/06/2015 18/06/2015 25/06/2015 02/07/2015 09/07/2015 16/07/2015 23/07/2015 30/07/2015 06/08/2015 13/08/2015 20/08/2015 27/08/2015 03/09/2015 10/09/2015 17/09/2015 24/09/2015 01/10/2015 08/10/2015 15/10/2015 22/10/2015 29/10/2015 05/11/2015 12/11/2015 Operacje płynnościowe ECB: 1400000 900000 400000 -600000 OOR+LTRO Marginal lending facility Covered bond purchase programme Securities market programme Covered bond purchase programme 2 Covered bond purchase programme 3 Asset-Backed Securities purchase programme Public sector purchase programme Deposit facility Nadpłynność Current accounts 24 Operacje płynnościowe QE ECB: 2700000 2600000 V edycja TLTRO IV edycja TLTRO III edycja TLTRO Koniec spłat 3YLTRO 2500000 2400000 II edycja TLTRO 2300000 2200000 I edycja TLTRO 2100000 2000000 2015-10-23 2015-09-25 2015-08-28 2015-07-31 2015-07-03 2015-06-05 2015-05-08 2015-04-10 2015-03-13 2015-02-13 2015-01-16 2014-12-26 2014-11-28 2014-10-31 2014-10-03 2014-09-05 1900000 25 Operacje płynnościowe QE ECB: 70 60 50 40 30 20 10 0 X XI 2014 XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI 2015 Public sector purchase programme Covered bond purchase programme 3 Asset-backed securities purchase programme 26 Instrumenty ECB i rynkowe stopy procentowe 1,3 1 1,1 0,8 0,9 0,6 0,7 0,4 0,5 0,2 0,3 0 0,1 2012-01-02 -0,1 2013-01-02 2014-01-02 2015-01-02 -0,3 -0,2 -0,4 MRO Stopa depozytowa EONIA O/N 3M 3M-EONIA (RHS) 27 Operacje płynnościowe NBP: Podstawowe operacje otwartego rynku absorbują płynność Depozyt i kredyt na koniec dnia 28 Instrumenty NBP i rynkowe stopy procentowe 29 Stopy procentowe • Kształtowanie stóp procentowych na rynku pieniężnym - zasadniczy instrument polityki pieniężnej • Wpływając na poziom nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego bank centralny dąży do osiągnięcia poziomu stóp procentowych w gospodarce spójnego z realizacją założonego celu inflacyjnego • Stopy rynku pieniężnego oddziałują na: – oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, wpływając na decyzje gospodarstw domowych dotyczące popytu na kredyt, oszczędności i konsumpcji (kanał stopy procentowej) – zmiany NPV projektów i decyzje przedsiębiorstw o inwestycjach (kanał stopy procentowej) – decyzje banków o podaży kredytu (kanał kredytowy) – ceny aktywów (kanał majątkowy i kanał stopy procentowej) – kurs walutowy (kanał kursowy) dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 30 Stopy procentowe ECB – forward guidance • W odpowiedzi na kryzys finansowy EBC zmienił swoją strategię komunikacji poprzez dostarczanie prognostycznych wytycznych na temat przyszłych kierunków polityki stóp procentowych EBC (forward guidance) w oparciu o prognozę stabilności cenowej, a także przyjął szereg niestandardowych środków polityki pieniężnej. dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone Jak bank centralny wpływa na inflację - mechanizm transmisji polityki pieniężnej Stopa procentowa mechanizm transmisji Inflacja Stopy rynkowe Popyt krajowy Krajowa presja inflacyjna Ceny aktywów Stopa procentowa Popyt zagregowany Oczekiwania / Nastroje Popyt zagraniczny netto INFLACJA Ceny importowe Kurs walutowy dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 32 33 Realizacja polityki pieniężnej ECB dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 34 Wybór modelu funkcjonowania ECB • Model anglosaski: – Cel: bank ma realizować wiele celów, m.in. stabilność cen, stabilizowanie koniunktury, pełne zatrudnienie, stabilność finansowa – Zależność polityczna: bank w większym stopniu zależny od władz politycznych, np. w ustalaniu celu inflacyjnego i stóp procentowych (np. BoE uzyskał niezależność operacyjną dopiero w 1997, rząd JKM nadal ustala cel inflacyjny) • Model niemiecki: – Cel: nadrzędnym celem jest stabilność cen, inne cele są podporządkowane – Zależność polityczna: bank jest niezależny politycznie (niezależność funkcjonalna, personalna i finansowa) • Przy tworzeniu ECB wybrano model niemiecki mimo że w większości krajów dominował model anglosaski – Argumenty ekonomiczne – „neutralność pieniądza” w długim okresie (pionowa krzywa Phillipsa), zapobieganie „psuciu pieniądza”, awersja społeczna do inflacji, zasada „jeden instrument, jeden cel”); – Argumenty polityczne – dominująca pozycja Niemiec, awersja do inflacji, „dziedzictwo” Bundesbanku PP UE US 35 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 36 Cel polityki pieniężnej - funkcja straty: L = b(y* - y)2 + (1 – b)(π – π*)2, gdzie: y – PKB y* - Potencjalny PKB π – Inflacja π* – Cel inflacyjny dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 37 Prawo Okuna • Arthur Melvin Okun (ur. 28 listopada 1928 w Jersey City, zm. 23 marca 1980 w Waszyngtonie) – amerykański ekonomista, przewodniczący Zespołu Doradców Ekonomicznych w latach 19681969, profesor Uniwersytetu Yale. • Sformułował Prawo Okuna dotyczące współzależności wielkości bezrobocia i wzrostu gospodarczego. dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 38 Prawo Okuna dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 39 Alternatywne ujęcie funkcji straty (implementacja prawa Okuna): Cel polityki pieniężnej jako minimalizowanie loss-function: L = b(u – u*)2 + (1 – b)(π – π*)2, gdzie: u – stopa bezrobocia u* - stopa bezrobocia naturalnego π – inflacja π* – docelowa stopa inflacji dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 40 Funkcja straty cd. • W obu ujęciach: polityka pieniężna oddziałuje tak na poziom cen jak i produkcji (zatrudnienia/bezrobocia) ! • Istnieje jednak także związek między inflacją a bezrobociem dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 41 42 „Odkrycie” krzywej Philipsa • Krzywa ta została po raz pierwszy „odkryta” jako zależność empiryczna przez nowozelandzkiego ekonomistę (wykładającego w Anglii) Albana W. Phillipsa w 1960 roku i dotyczyła bezrobocia i inflacji płac w Wielkiej Brytanii w latach 1858-1958 • W latach 60. i 70. XX w. wielu ekonomistów wierzyło, że relacja ta ma charakter uniwersalny i jest rodzajem prawa ekonomicznego, przy czym inflację płac utożsamiono „dla wygody” po prostu z inflacją cen • Rządy wielu państw decydowały się w tym czasie na celowe utrzymywanie „nieco” wyższej inflacji w celu zmniejszania bezrobocia • Wierzono, że zależność inflacji i bezrobocia wygląda tak: π = - a(ut - unt) dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 43 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 44 Krzywa Philipsa dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 45 Efekty ekspansywnej polityki pieniężnej • Doświadczenia lat 60- i 70-tych wskazują, że nie da się obniżać bezrobocia i promować zatrudnienia kosztem „nieco” wyższej inflacji • De facto ekspansywna polityki pieniężna prowadziła w końcu jedynie do wyższej inflacji, ale nie do niższego bezrobocia, ani wyższego wzrostu gospodarczego. • Pojawiła się stagflacja dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 46 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 47 Rola oczekiwań • Brak wymienności między inflacją a bezrobociem w dłuższym okresie znalazł swoje teoretyczne wyjaśnienie w krytyce Miltona Friedmana. • Wskazał on, że długookresowy kształt krzywej Philipsa istotnie różni się od krótkookresowego. • Friedman docenił rolę oczekiwań inflacyjnych. Pracobiorcy i pracodawcy uwzględniają oczekiwany poziom inflacji przy ustalaniu płac i cen. • Inflacja wynika nie tylko z dopasowania popytu i podaży na rynkach czynników produkcji oraz dóbr i usług, ale także z oczekiwań inflacyjnych • Istnieje poziom bezrobocia „neutralny” dla inflacji NAIRU π = πe - a(ut - unt) dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 48 Długookresowa krzywa Philipsa • Wzrost oczekiwań inflacyjnych powoduje przesunięcie „krótkookresowej” krzywej Philipsa w górę. • Przy założeniu adaptacyjności oczekiwania inflacyjne znajdą się na poziomie obecnej inflacji. Implikuje to, że ut = unt, co oznacza, że niezależnie od wysokości inflacji, w długim okresie bezrobocie pozostaje na swoim naturalnym poziomie. • Długookresowa krzywa Philipsa byłaby zatem pionowa, w związku z czym wymienność pomiędzy inflacją a bezrobociem nie istnieje. • W krótkim okresie bezrobocie może natomiast odchylać się od swojego naturalnego poziomu. • Jeżeli władze monetarne są wiarygodne i uczestnicy rynku wierzą w zapowiedź redukcji inflacji, to bezrobocie może być mniejsze od naturalnego poziomu a inflacja może się obniżyć. • Przeciwnie, gdy oczekiwania inflacyjne przewyższają obserwowaną inflację, bezrobocie może być wyższe od naturalnego a inflacja może nawet rosnąć. dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 49 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 50 Standardowy układ celów polityki gospodarczej POLITYKA FISKALNA: INSTRUMENTY: CELE: wydatki, dochody, deficyt budżetowy wzrost gospodarczy pełne zatrudnienie równowaga zewnętrzna POLITYKA PIENIĘŻNA: stopy procentowe lub kurs walutowy NADZÓR nadzór nad ryzykiem instytucji finansowej stabilność finansowa (wypłacalności, płynności, rynkowym, operacyjnym), wydawanie licencji bankowych, regulacje (wydawanie lub proponowanie), kontrola (w tym inspekcje on-site), wydawanie decyzji korygujących, w tym: sankcji, wdrożenie programu naprawczego, ograniczenia lub zawieszenia działalności MIKROOSTROŻNOŚCIOWY: dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone stabilność cen (przy pełnym wykorzystaniu zasobów: luka popytowa, NAIRU) 51 Strategia polityki pieniężnej EBC • Art. 127 TfUE – Głównym celem ESBC jest utrzymanie stabilności cen. Bez uszczerbku dla celu stabilności cen, ESBC wspiera ogólne polityki gospodarcze UE. • Określając cel w taki sposób, korzystano wprost z doświadczeń Bundesbanku – niemieckiego banku centralnego, powszechnie uważanego za jeden z najskuteczniejszych banków centralnych krajów UE. dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone „Cel” EBC • • • Formalnie ECB nie realizuje celu inflacyjnego, dąży natomiast do osiągnięcia i utrzymania stabilności cen. Kluczowe jest zatem zoperacjonalizowanie pojęcia „stabilność cen”. Początkowo uznano, że stabilność cen ma miejsce, gdy inflacja jest „poniżej 2%”. Można przypuszczać, że na pogląd taki miał wpływ M. Friedman, który uważał, że optymalny poziom inflacji wynosi zero, co pozwala maksymalizować użyteczność utrzymywania pieniądza (1956 r.). Jest to dyskusyjne z co najmniej kilku powodów: • Błędy pomiaru inflacji wskutek obciążeń wynikających z: substytucji dóbr, substytucji rynku zbytu, pojawiania się nowych dóbr, zmian jakości produktów, metody kalkulacji • Obciążenie wskaźnika CPI było niejednokrotnie badane w wielu krajach. Przykładowo, komisja Boskina [1996], analizując dane z USA za okres 1995–1996 ustaliła poziom całkowitego obciążenia CPI na 1,1 punktu procentowego • W świetle tych wyników ocenia się, że rzeczywista inflacja jest prawdopodobnie niższa niż rejestrowana (o ok. 0,5-1,5%) • Przy zerowej inflacji występują trudności z dostosowaniem płac realnych do szoków – płace nominalne musiałyby spadać, co jest trudne politycznie. Łatwiej obniżać płace realne w warunkach dodatniej inflacji poprzez wolniejsze tempo ich wzrostu Dlatego uznano w końcu, że ustalony początkowo „cel” poniżej 2% był zbyt niski. W 2004 roku EBC skorygował definicję stabilności cen i uznał, że jest to sytuacja w której inflacja CPI kształtuje się: poniżej 2%, ale blisko 2% 53 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone Strategie (w ujęciu historycznym) • Kontrola podaży pieniądza • Kontrola kursu walutowego • Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego (BCI) dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 54 Strategie (w ujęciu historycznym) Strategie Polityki Pieniężnej w krajach UE (1998 r.) Agregat pieniężny Kurs walutowy Bezpośredni Cel Inflacyjny Kraj Agregat monetarny Niemcy M3 Francja M3 Grecja M3 Włochy M2 Kraj Waluta referencyjna Holandia DEM Austria DEM Belgia DEM Luxemburg DEM Dania DEM Kraj Data wprowadzenia Wlk. Brytania 1992 Szwecja 1993 Hiszpania 1995 Finlandia 1993 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 55 Dwa filary strategii pieniężnej EBC Podstawowy cel: stabilność cen Rada Zarządzająca podejmuje decyzje na podstawie oceny ryzyk dla stabilności cen Analiza ekonomiczna Analiza monetarna Analiza dynamiki zjawisk ekonomicznych i szoków Weryfikacja Analiza trendów monetarnych Pełny zestaw dostępnych informacji z gospodarki, jej otoczenia i rynków finansowych źródło:https://www.ecb.europa.eu/mopo/strategy/html/index.en.html 56 Strategia polityki pieniężnej EBC • EBC zdecydował się na strategię pieniężną opartą na dwóch filarach: o filar 1: analiza ekonomiczna, o filar 2: analiza monetarna. • Filar 1: o koncentruje się głównie na ocenie aktualnej sytuacji gospodarczej i finansowej oraz na przypuszczalnych krótko- i średniookresowych zagrożeniach dla stabilności cen. o Zmienne gospodarcze i finansowe, które są przedmiotem tej analizy, to na przykład: zmiany łącznej produkcji; popyt agregowany i jego składniki; polityka fiskalna; warunki rynku kapitałowego i rynku pracy; szeroki zakres wskaźników cen i kosztów; zmiany kursu wymiany, zmiany w gospodarce światowej i bilansie płatniczym; rynki finansowe oraz pozycje bilansowe sektorów strefy euro • Filar 2: o opiera się ona na relacji między wzrostem pieniądza i inflacją w perspektywie średnio- i długookresowej i wykorzystuje się w niej fakt, że tendencje na rynku pieniężnym mają wpływ na kształtowanie tendencji inflacyjnych. o wciąż ma zastosowanie wartość referencyjna dla dynamiki agregatu M3, choć w praktyce od 2003 r. EBC zmarginalizował jej rolę w polityce pieniężnej. dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone Strategia polityki pieniężnej ECB – analiza ekonomiczna Real activity and financial conditions The economic analysis assesses the short to medium-term determinants of price developments. Price developments over those horizons are influenced largely by the interplay of supply and demand in the goods, services and factor markets. To do so, the ECB regularly reviews, inter alia: developments in overall output, demand and labour market conditions, a broad range of price and cost indicators, fiscal policy, and the balance of payments for the euro area. The economic analysis also includes a thorough analysis of shocks hitting the euro area economy, their effects on cost and pricing behaviour and the short to medium-term prospects for their propagation in the economy. Asset prices and financial yields These variables are also analysed to derive information about the expectations of the financial markets, including expected future price developments. For example, when buying and selling bonds, financial market participants implicitly reveal their expectations about future developments in real GDP growth and inflation. Using a variety of techniques, a central bank can analyse financial prices to extract the markets’ implicit expectations about future developments. dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 58 Strategia polityki pieniężnej ECB – analiza ekonomiczna Macroeconomic projections The macroeconomic projections are produced under the responsibility of ECB/Eurosystem staff . The projections help to ensure consistency across different sources of economic evidence. They are a key element in sharpening the assessment of economic prospects and the short to medium-term fluctuations of inflation around its trend. Overall, projections play an important but not all-encompassing role in the ECB’s monetary policy strategy. December 2015 (annual percentage changes) 2014 HICP Real GDP 0.4 0.9 2015 2016 2017 0.1 [0.1 - 0.1] 1.0 [0.5 - 1.5] 1.6 [0.9 - 2.3] 1.5 [1.4 - 1.6] 1.7 [1.1 - 2.3] 1.9 [0.9 - 2.9] https://www.ecb.europa.eu/mopo/strategy/ecana/html/table.en.html dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 59 Strategia polityki pieniężnej ECB – analiza ekonomiczna Macroeconomic projections https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/eurosystemstaffprojections201512.en.pdf?f59090e90a0780de9ac58e51e954d48d dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 60 Dwa filary strategii pieniężnej EBC Podstawowy cel: stabilność cen Rada Zarządzająca podejmuje decyzje na podstawie oceny ryzyk dla stabilności cen Analiza ekonomiczna Analiza monetarna Analiza dynamiki zjawisk ekonomicznych i szoków Weryfikacja Analiza trendów monetarnych Pełny zestaw dostępnych informacji z gospodarki, jej otoczenia i rynków finansowych źródło:https://www.ecb.europa.eu/mopo/strategy/html/index.en.html 61 Strategia polityki pieniężnej EBC • Zasadniczą cechą, która odróżnia strategię EBC od fully-fledged inflation targeting, jest szczególna rola pieniądza, która wynika z uwzględniania w strategii analizy monetarnej. • Zgodnie ze swoją strategią EBC nadaje szczególną wagę analizie podaży pieniądza, jednak nie realizuje strategii kontroli agregatów monetarnych dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone Strategia polityki pieniężnej ECB – analiza monetarna Longer-term perspective The monetary analysis focuses on a longer-term horizon than the economic analysis. It exploits the long-run link between money and prices. The monetary analysis mainly serves as a means of cross-checking, from a medium to long-term perspective, the short to medium-term indications for monetary policy coming from the economic analysis. Monetary and credit developments Monetary analysis consists of a detailed analysis of monetary and credit developments with a view to assessing their implications for future inflation and economic growth. Monetary analysis is conducted at the ECB using a broad set of tools and instruments that are continuously refined and expanded. The tools and instruments include a comprehensive analysis of the developments of the monetary aggregates, particularly those of the broad aggregate M3, based on information stemming from their components and counterparts. The monetary analysis at the ECB also benefits from the availability of a growing number of econometric models of monetary and credit aggregates developed by both academics and economists at public institutions. Institutional and model-based analyses are important complementary blocks that enable the extraction of medium and long-term signals from the monetary data. dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 63 Strategia polityki pieniężnej ECB – analiza monetarna Monetary aggregates Given that many different financial assets are substitutable and that the nature and characteristics of financial assets, transactions and means of payment are changing over time, it is not always clear how money should be defined and which financial assets belong to which definition of money. For these reasons, central banks usually define and monitor several monetary aggregates. Based on conceptual considerations and empirical studies, and in line with international practice, the Eurosystem has defined a narrow (M1), an “intermediate” (M2) and a broad monetary aggregate (M3). These aggregates differ with regard to the degree of liquidity (as assessed on the basis of the criteria of transferability, convertibility, price certainty and marketability) of the assets they include. M1 comprises currency, i.e. banknotes and coins, and overnight deposits. These deposits can immediately be converted into currency or used for cashless payments. M2 comprises M1 and, in addition, deposits with an agreed maturity of up to and including two years or redeemable at a period of notice of up to and including three months. These deposits can be converted into components of narrow money, but some restrictions may apply, such as the need for advance notification, penalties and fees. M3 comprises M2 and certain marketable instruments issued by the resident MFI sector. These marketable instruments are repurchase agreements, money market fund shares/units and debt securities with a maturity of up to and including two years (including money market paper). A high degree of liquidity and price certainty make these instruments close substitutes for deposits. As a result of their inclusion, broad money is less affected by substitution between various liquid asset categories and is more stable than narrower definitions of money. dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 64 Strategia polityki pieniężnej ECB – analiza monetarna Definitions of euro area monetary aggregates Liabilities1 M1 M2 M3 Currency in circulation X X X Overnight deposits X X X Deposits with an agreed maturity of up to 2 years X X Deposits redeemable at notice of up to 3 months X X Repurchase agreements X Money market fund shares/units X Debt securities issued with a maturity of up to 2 years X dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 65 Kontrola podaży pieniądza • Strategia oparta na zależności popytu na pieniądz, wzrostu i inflacji: M = f(Y,i,π) • Główna idea: tak dopasować podaż pieniądza aby osiągnąć pożądany wzrost i inflację • Stabilność popytu na pieniądz jako funkcji Y i π - kluczowa dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 66 Strategia kontroli podaży pieniądza • Oparta na równaniu Fishera i koncepcji mnożnika • Bank centralny kontroluje poziom rezerw – Fed lata 70-te, NBP – 1996, 1997 • M = M0 x mn • YxP=MxV Y – wolumen transakcji, P - poziom cen, M - podaż pieniądza, V - szybkość obiegu pieniądza dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 67 Strategia kontroli podaży pieniądza Bundesbank • • • • • Oparta na równaniu Fishera i stopach procentowych Przykładowe wyliczenie przez Bbank pożądanego przyrostu agregatu M3 na 1994: m = y + p – v = 2,5% + 2,0% - (-1,0%) = 5,5% Bundesbank deklarował dostosowanie swoich stóp procentowych w taki sposób, aby osiągnąć zakładany przyrost podaży pieniądza. Zarówno podaż pieniądza, jak i poziom cen były zmiennymi endogenicznymi, na które wpływa zmienna egzogeniczna, tj. poziom stopy procentowej Decyzje o zmianie stóp procentowych nie były podejmowane wyłącznie na podstawie zmian w podaży pieniądza. Np. w 1996 r. Bbank obniżył stopy procentowe, pomimo obserwowanego przekroczenia ustalonego przyrostu podaży pieniądza W okresie 1988 - 1997, w którym ogłaszano roczne cele w postaci pożądanego przedziału przyrostu podaży pieniądza M3, tyle samo razy chybiono celu, ile go wykonano. Inflacja pozostała jednak pod kontrolą. dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 68 Niemcy: cele a faktyczne zmiany agregatów monetarnych https://www.newyorkfed.org/medialibrary/media/research/epr/97v03n3/9708part3.pdf dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 69 Niemcy: Incflacja CPI https://www.newyorkfed.org/medialibrary/media/research/epr/97v03n3/9708part3.pdf dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 70 Kontrola podaży pieniądza - problemy • Popyt na pieniądz nie jest stabilny • Definicje pieniądza są problematyczne – innowacje finansowe, substytuty pieniądza • Jaka część pieniądza pełni funkcje transakcyjne zgodnie z ideą równania Fishera, a jaka inne, nie związane z popytem (tezauryzacja) ? • Pieniądz jest endogeniczny, banki centralne nie mogą dowolnie wpływać na podaż pieniądza • Podaż pieniądza dopasowuje się do zmian dochodu/produkcji, inflacji i stóp procentowych, a nie je powoduje • W praktyce banki centralne wpływają zarówno na pieniądz jak i inflację dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 71 money aggregate demand central bank interest rate inflation other transmission channels dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 72 Pozorna zależność • Korelacja między inflacją a zmianami podaży pieniądza wysoka w krajach o wysokiej inflacji – Monetyzacja długu – Drukowanie pieniądza – Oczekiwania inflacyjne i hiperinflacja • Nie ma takiej korelacji w krajach o niskiej inflacji dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 73 Pozorna zależność Inflacja i podaż szerokiego pieniądza (1970-1999), średnie tempa zmian rocznych, kraje z inflacją poniżej 5% Source: J. Gali, S. Gerlach, J. Rotemberg, H. Uhlig, M. Woodford 2002; P. De Grauwe, M. Polan 2001 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 74 Strategia EBC: filar monetarny • Filar pieniężny był wielokrotnie krytykowany • Wskazywano m.in. na uzależnienie od prognoz szybkości obiegu pieniądza, niestabilna funkcję popytu na pieniądz • Niektórzy autorzy krytykowali samą istotę strategii monetarnej: • • Milton Friedman: ‘inflation is always and everywhere a monetary phenomenon’ Henry Wallich: ‘inflation is a monetary phenomenon in the same way that shooting someone is a ballistic phenomenon’ źródło: http://www.rba.gov.au/speeches/1997/sp-dg-280497.html • `like burglary, inflation is an extralegal form of redistribution, Unfortunately, many economists share with politicians the habit of always regarding inflation as the lesser of any alternative evils` • ECB ustalił średnioroczny normatywny wzrost podaży pieniądza podobnie jak Bundesbank: m = y + p – v = 2,0% + 2,0% - (-0,5%) = 4,5% • EBC nie utrzymywał dynamiki M3 na poziomie 4,5%, np. roczne tempo wzrostu w 1999-2008 przekraczało niejednokrotnie 10%, co podważa wiarygodność filara pieniężnego 75 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone Strategia polityki pieniężnej EBC a jej realizacja • Inflacja HICP i tempo wzrostu agregatu M3 na tle wartości referencyjnej: dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone Strategia EBC • Historia Bundesbanku – ponowna odsłona ? … • EBC nie utrzymał tempa wzrostu M3 na poziomie 4,5%, a filar monetarny służył jedynie do komunikowania polityki pieniężnej (tłumaczono decyzje lub wskazywano dlaczego decyzje nie są zgodne ze wskazaniami płynącymi ze sfery monetarnej) • Mimo to, w ciągu pierwszych 10 lat funkcjonowania strefy euro średnia stopa inflacji wyniosła 2,2% i to mimo silnych szoków, które dotknęły europejską i światową gospodarkę, w tym silnie stymulujących inflację wzrostów cen surowców (cena baryłki ropy wyrażona w USD wzrosła o ok. 600%) • EBC szybko zdobył też znaczną wiarygodność – badania oczekiwań inflacyjnych wskazują, że wkrótce po wprowadzeniu euro udało się je ograniczyć i ustabilizować na poziomie celu EBC 77 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone Rola banku centralnego w kreacji pieniądza dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 78 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 79 Skąd bierze się wzrost obiegu pieniężnego ? Warszawa, 30.12.2015 (ISBnews) - Wzrost podaży pieniądza (M3) w strefie euro wyniósł 5,1% r/r na koniec listopada wobec wzrostu o 5,3% r/r (po rewizji) w poprzednim miesiącu, podał Europejski Bank Centralny (EBC). Konsensus rynkowy wynosił 5,4% wzrostu w ujęciu rocznym. Kredyty dla przedsiębiorstw niefinansowych wzrosły o 0,9% w ujęciu rocznym (po wzroście o 0,6% r/r w poprzednim miesiącu), zaś dla gospodarstw domowych - o 1,4% r/r (po wzroście o 1,2% w poprzednim miesiącu), podano także w komunikacie. (ISBnews) Read more: http://wyborcza.biz/Gieldy/1,132329,19408735,ebc-podaz-pieniadzam3-w-strefie-euro-wzrosla-o-5-1-r-r-na.html#ixzz3wHo44kNc dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 80 PIENIĄDZ – PROBLEMY Z DEFINICJĄ • Podejście klasyczne: – Towar uznany w wyniku ogólnej zgody jako środek wymiany gospodarczej, w którym są wyrażone ceny i wartości wszystkich innych towarów – Banki po prostu przechowują nasze pieniądze i ew. umożliwiają płatności, przekazując w bezpieczny sposób pieniądze pomiędzy stronami transakcji kupna-sprzedaży dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 81 Ale czy pieniądze to aby na pewno towar ? dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 82 PIENIĄDZ – PROBLEMY Z DEFINICJĄ • A może raczej medium dla transakcji: materialny lub niematerialny środek, który można wymienić na towar lub usługę • Banki nie tylko przechowują nasze pieniądze i ew. realizują płatności pomiędzy stronami transakcji kupna-sprzedaży … • Banki są „pośrednikiem”, pożyczają nasze pieniądze zebrane z depozytów innym - za odpowiednią opłatą • Czyżby ? To skąd się właściwie bierze wzrost podaży pieniądza ? • Może po prostu rząd (albo bank centralny na zlecenie rządu) drukuje pieniądze (ile i jak chce) ? dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 83 Raczej nie – TFUE: Article 123 1. Overdraft facilities or any other type of credit facility with the European Central Bank or with the central banks of the Member States (hereinafter referred to as ‘national central banks’) in favour of Union institutions, bodies, offices or agencies, central governments, regional, local or other public authorities, other bodies governed by public law, or public undertakings of Member States shall be prohibited, as shall the purchase directly from them by the European Central Bank or national central banks of debt instruments. 2. Paragraph 1 shall not apply to publicly owned credit institutions which, in the context of the supply of reserves by central banks, shall be given the same treatment by national central banks and the European Central Bank as private credit institutions. dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 84 Raczej nie - Konstytucja RP: Art. 220. 2 Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 85 PIENIĄDZ – PROBLEMY Z DEFINICJĄ Pieniądz pełnowartościowy (towarowy) niekruszcowy kruszcowy podwartościowy (nietowarowy) kruszcowy emisja skarbowa pieniądz gotówkowy papierowy emisja kredytowa pieniądz bezgotówkowy Źródło: Encyklopedia PWN dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 86 Rai (Yap Island Stone Money) Rai: ani towarowy, ani pełnowartościowy, podwartościowy (nietowarowy), ale ani kruszcowy, ani papierowy … nie 87 mieści się w definicji PWN !:) Ewolucja pieniądza: żadna z form pieniądza NIGDY nie pełniła funkcji towaru … nawet jeśli nim była Pieniądz kruszcowy - metale Monety – pojawia się nominał Pieniądz papierowy, pieniądz fiducjarny (fiat money) – banknoty dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 88 Funkcje ekonomiczne pieniądza – definicja kontekstowa • • • • Funkcja cyrkulacyjna (transakcyjna) Funkcja płatnicza Funkcja tezauryzacyjna Funkcja obrachunkowa (miernik wartości towarów) dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 89 Funkcja cyrkulacyjna (transakcyjna) Pieniądz jest powszechnym "środkiem wymiany" w transakcjach kupna-sprzedaży. Każdy przyjmuje go za sprzedane towary i usługi, wiedząc o tym, że za pieniądze będzie mógł nabyć inne niezbędne mu dobra (materialne lub usługi). Dzięki pieniądzowi nastąpiło rozdzielenie w czasie transakcji kupna-sprzedaży na dwie odrębne czynności – transakcję kupna oraz transakcję sprzedaży – przez co przestała istnieć konieczność zachowania jedności czasu i miejsca. Towar lub usługa może być sprzedany, a za otrzymane pieniądze można dokonać zakupu towaru lub usługi w innym miejscu oraz w innym terminie. dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 90 Funkcja płatnicza Pieniądz jest "środkiem płatniczym". Zapłata za towar lub usługę nie musi następować natychmiast po ich dostawie. Powstaje w ten sposób zobowiązanie odbiorcy wobec dostawcy, które wyrównane będzie w formie pieniężnej w terminie późniejszym. Pieniądz spełnia funkcję środka płatniczego również przy pokrywaniu innych zobowiązań, jak np. z tytułu podatków i opłat, wynagrodzeń pracowników, spłaty kredytów, darowizn itp. Wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym funkcja pieniądza jako środka płatniczego ciągle wzrasta, natomiast jako środka wymiany, maleje. Transakcje gotówkowe występują w obrocie gospodarczym coraz rzadziej, gdyż są zastępowane powszechnie przez obrót bezgotówkowy dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 91 Funkcja obrachunkowa (miernik wartości towarów) Pieniądz jest „miernikiem wartości”. Przy pomocy pieniądza możliwe jest wyrażenie wartości innych towarów (w postaci cen towarów w jednostkach pieniężnych), ponieważ jest powszechnym ekwiwalentem. Cena jest pieniężnym wyrazem wartości towarów i usług. Wyrażenie wartości towarów i usług w pieniądzu wiąże się z siłą nabywczą pieniądza. Aby określić cenę towaru lub usługi nie trzeba posiadać pieniądza, gdyż pełni on rolę miernika wartości również abstrakcyjnie. Siła nabywcza – ilość towarów i usług jakie można zakupić za daną jednostkę (nominał) pieniądza. Zmiany rozmiarów siły nabywczej można określić porównując ogólny poziom cen w poszczególnych okresach: wzrost ogólnego poziomu cen oznacza spadek siły nabywczej i odwrotnie. dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 92 Funkcja tezauryzacyjna Funkcję "środka przechowywania wartości (tezauryzacji)" pieniądz spełnia wtedy, gdy środki pieniężne nie są przeznaczane na zakup innych towarów lub pokrycie zobowiązań, lecz są przechowywane (oszczędzane). Przechowywanie pieniędzy jest znacznie łatwiejsze niż innych towarów i mogą być one w każdej chwili zamienione na potrzebny towar. Jest on najbardziej płynnym aktywem majątkowym każdego podmiotu gospodarczego lub osoby fizycznej. Można go w każdej chwili wykorzystać jako środek płatniczy. Aby spełniać tę funkcję, podmioty muszą wierzyć, że siła nabywcza nie zmniejszy się istotnie. dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 93 Istota pieniądza • Pieniądzem są zobowiązanie systemu bankowego (banku centralnego lub banków komercyjnych) wobec podmiotów niebankowych (gosp. domowe i przeds.) • Prawny środek płatniczy (na mocy Traktatu/Konstytucji/Ustawy): – wyłączny środek zapłaty zobowiązań wobec państwa (podatki) – obowiązek akceptacji jako spełnienie zobowiązania prywatnego • Pieniądz banku centralnego (gotówka) i banków komercyjnych (depozyty) – pełna substytucja i ekwiwalentność 1:1 (co zapewniają ustawy oraz m.in. państwowe gwarancje depozytów) dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 94 Statystyczna definicja pieniądza (Składowe polskiego agregatu M3) 1. Gotówka w obiegu 2. Depozyty bieżące: 2.1. złotowe Gospodarstw domowych i instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych Przedsiębiorstw, niemonetarnych instytucji finansowych, instytucji samorządowych i funduszy ubezpieczeń społecznych. 2.2. walutowe Gospodarstw domowych i instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych Przedsiębiorstw, niemonetarnych instytucji finansowych, instytucji samorządowych i funduszy ubezpieczeń społecznych. 3. Depozyty i inne zobowiązania terminowe do 2 lat włącznie oraz depozyty z terminem wypowiedzenia do 3 miesięcy włącznie: 3.1. złotowe Gospodarstw domowych i instytucji niekomercyjnych działąjących na rzecz gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, niemonetarnych instytucji finansowych, instytucji samorządowych i funduszy ubezpieczeń społecznych. 3.2. walutowe Gospodarstw domowych i instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, niemonetarnych instytucji finansowych, instytucji samorządowych i funduszy ubezpieczeń społecznych. 4. Operacje z przyrzeczeniem odkupu 5. Dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym do 2 lat (włącznie) 6. Jednostki uczestnictwa w funduszach rynku pienie_nego Źródło: NBP. dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 95 Agregaty monetarne (ujęcie statystyczne) – na 31 maja 2015 r. NBP Sektor bankowy M0 (177 mld zł) Sektor niebankowy M1 (622 mld zł) M2 (1 053 mld zł) M3 (1 067 mld zł) Rachunki banków w NBP (28 mld zł) Pieniądz gotówkowy w kasach banków (10 mld zł) EMISJA Pieniądz gotówkowy w obiegu ogółem (148 mld zł) Pieniądz gotówkowy poza kasami banków (138 mld zł) Pieniądz gotówkowy poza kasami banków (138 mld zł) M1 (622 mld zł) Banknoty i monety: 1. Zapas strategiczny w skarbcach NBP 2. Zdeponowane w innych bankach 3. Zużyte i wycofane z obiegu Depozyty bieżące (484 mld zł) M2 (1 053 mld zł) Depozyty terminowe i inne zobowiązania do 2 lat włącznie (431 mld zł) Operacje repo, papiery dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone wartościowe (14 mld zł) mln zł Źródło: dane NBP dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 97 Indeksy Divisia dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 98 rdr, % dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 99 Jak powstaje pieniądz wkładowy (depozytowy) – mnożnik (1) • • • • • • Rozpowszechnionym opisem kreacji pieniądza jest tzw. mechanizm mnożnikowy. Podstawą procesu mnożnikowego jest tzw. wkład pierwotny, zwany też pieniądzem bazowym (depozyty złota w przykładzie). W opisach przyjmuje się zazwyczaj, że to bank centralny kreuje tzw. pieniądz bazowy, gotówkę, która staje się następnie wkładem pierwotnym (po wpłaceniu przez podmiot, który uprzednio wszedł w posiadanie gotówki do banku w formie depozytu). Banki kreują następnie pieniądz, bazując na wkładach pierwotnych klientów, tzw. wkłady wtórne. Wkłady wtórne są ponownie wykorzystywane jako podstawa kreacji kolejnych kwot itd. Jak to działa ? Klient banku wpłaca pierwotny depozyt np. 1000 (krok 1,1). Bank zachowuje część jako rezerwę płynności (załóżmy, że 10% - krok 1,2), resztę wypłaca w formie kredytu (krok 1,3). Beneficjent płatności część środków zachowuje sobie w formie gotówki (powiedzmy, że 15% - krok 1,4), a resztę wpłaca do banku (krok 2,1) – powstaje pierwszy depozyt wtórny. Dalej proces ten powtarza się. Wkłady wtórne to nowo kreowany pieniądz. Suma wkładów pochodnych jest większa od wkładów pierwotnych. dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 100 Jak powstaje pieniądz – mnożnik (2) krok 1 wkład 2 rezerwa 10% 3 nowy kredyt 4 gotówka 15% 1 1000,00 100,00 900,00 135,00 2 765,00 76,50 688,50 103,28 3 585,23 58,52 526,70 79,01 4 447,70 44,77 402,93 60,44 5 342,49 34,25 308,24 46,24 25 1,61 0,16 1,45 0,22 26 1,23 0,12 1,11 0,17 27 0,94 0,09 0,85 0,13 28 0,72 0,07 0,65 0,10 29 0,55 0,06 0,50 0,07 30 0,42 0,04 0,38 0,06 4253,94 425,39 3828,55 574,28 4255,32 * dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 101 Jak powstaje pieniądz – mnożnik (3) • Kreacja pieniądza będzie trwała tak długo, aż „wyczerpią się” wkłady wtórne. • O tym, ile wyniesie kreacja pieniądza bankowego przy danych zasobach pieniądza bazowego (gotówkowego) decyduje mnożnik kreacji pieniądza – wskaźnik ten informuje ile wyniesie wzrost pieniądza M przy wzroście pieniądza bazowego (wkładów pierwotnych) o daną wielkość. • Jeśli tylko mnożnik kreacji pieniądza jest przewidywalny, bank centralny powinien mieć możliwość precyzyjnego sterowania podażą pieniądza poprzez odpowiednią regulację wielkości pieniądza bazowego (czyli właśnie pierwotnych wkładów np. gotówki puszczonej w obieg, z której większość zostanie wpłacona w formie depozytów do banków). • Bank centralny emituje pieniądz gotówkowy - wprowadza go do obiegu poprzez skup metali szlachetnych, walut obcych oraz w formie długu, czyli udzielając kredytów bankom komercyjnym (w niektórych państwach również rządowi). • Bank centralny jest jedyną instytucją uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych w danym państwie. dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 102 Jak powstaje pieniądz – mnożnik (4) • • • • Przyjmijmy nast. oznaczenia: D – wkłady (depozyty) sektora niefinansowego w systemie bankowym, C poziom gotówki w obiegu (poza kasami banków), R - poziom płynnych rezerw systemu bankowego (rachunki banków komercyjnych w banku centralnym i gotówka w kasach banków komercyjnych). Z definicji: M0 = R + C, M = C + D oraz M = mn * M0 r = R/D - zależy od stopy utrzymywania rezerw przez banki, banki mogą utrzymać rezerwy jako gotówkę w kasach lub środki na rachunkach w banku centralnym (np. 10%). g = C/D - zależy od decyzji podmiotów niefinansowych dot. podziału zasobów pieniężnych pomiędzy depozyty i gotówkę. Parametr ten zależy też od poziomu stóp procentowych, dochodu, oczekiwań inflacyjnych i wyraża preferencję płynności zasobów danego społeczeństwa (np. 15%). dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 103 Jak powstaje pieniądz – mnożnik (5) • Wkłady kreowane w n-tym kroku procesu mnożnikowego stanowią wkład wykreowany w kroku n–1 pomnożony przez współczynnik q = (1 – r)*(1 – g). • Współczynnik ten jest mniejszy od 1, mamy zatem do czynienia z malejącym szeregiem (postępem) geometrycznym, którego n-ty wyraz określony jest wzorem: an = a1 qn-1, a suma wyrazów szeregu S przy nieograniczonej liczbie wyrazów, określona jest wzorem: S = a1/(1-q). • Mnożnik wynosi w przykładzie 4,2553 i zależy wyłącznie od r oraz g. Im wyższy współczynnik rezerw r i wycieku gotówkowego g, tym niższy mnożnik, który przyjmuje postać ogólną: mn = 1/ (r + g – r g) dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 104 Jak powstaje pieniądz – mnożnik (6) • Koncepcja mnożnika ma istotne wady. • Zakłada się, że baza monetarna została wyemitowana przez bank centralny lub rząd, tj. są to wydrukowane i wydatkowane pieniądze, które trafiają następnie (po skorygowaniu o współczynnik wycieku gotówkowego) na rachunki w bankach komercyjnych. • Zwiększenie bazy monetarnej przez np. zwiększenie współczynnika (stopy) rezerwy obowiązkowej ARYTMENTYCZNIE redukuje wielkość mnożnika o taką wielkość, że podaż pieniądza nie zmieni się. • Procesy mnożnikowe nie muszą w ogóle zachodzić, banki nie udzielają kredytów „mechanicznie”. • Mechanizm mnożnikowy może działać w sytuacji, gdy „pierwotny” depozyt jest kreowany przez rząd – np. w wyniku zaciągania kredytu w banku centralnym (tzw. „druk pustego pieniądza”) – wówczas środki w wysokości wykreowanej bazy monetarnej są wydawane przez rząd i osiadają na rachunkach w bankach komercyjnych. • Ponieważ drukowanie pieniędzy przez rząd może prowadzić do wystąpienia zjawiska hiperinflacji, w większości krajów jest zabronione. Także w Polsce finansowanie deficytu budżetowego przez bank centralny jest zabronione. dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 105 Jak powstaje pieniądz – wkłady bankowe Quentin Massys "Bankier z żoną"- 1514 106 Bilans wyjściowy - przyjmowanie depozytów w kruszcu pełne pokrycie pasywów rezerwami AKTYWA PASYWA 1000 w złocie 100 depozyt A w złocie 200 depozyt B w złocie 300 depozyt C w złocie 400 depozyt D w złocie SUMA BILANSOWA: 1000 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 1000 107 Udzielanie oprocentowanych pożyczek w złocie pełne pokrycie pasywów rezerwami AKTYWA PASYWA 700 w złocie 100 depozyt A w złocie 300 pożyczki 200 depozyt B w złocie 300 depozyt C w złocie 400 depozyt D w złocie SUMA BILANSOWA: 1000 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 1000 108 Wystawianie biletów bankowych (banknotów) pełne pokrycie pasywów rezerwami AKTYWA PASYWA 1000 w złocie 100 depozyt A w złocie 200 depozyt B w złocie 300 bilety bankowe wydane C 400 bilety bankowe wydane D SUMA BILANSOWA: 1000 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 1000 109 Wystawianie biletów bankowych (banknotów) pełne pokrycie pasywów rezerwami – ktoś realizuje bilet wystawiony pierwotnie dla C i wypłaca złoto AKTYWA PASYWA 700 w złocie 100 depozyt A w złocie 200 depozyt B w złocie 0 (znikają bilety bankowe wydane pierwotnie C) 400 bilety bankowe wydane D SUMA BILANSOWA: 700 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 700 110 Działalność kredytowa lewarowana pokrycie pasywów rezerwami 700/1800 = 39% AKTYWA PASYWA 700 w złocie 100 depozyt A w złocie 200 depozyt B w złocie 400 bilety bankowe wydane D 500 pożyczka dla H w banknotach 500 banknoty wydane H 600 pożyczka dla J w banknotach 600 banknoty wydane J SUMA BILANSOWA: 1800 1800 Mnożnik rezerw złota: 1 / 0,39 = ca. 2,6 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 111 Jeszcze większe lewarowanie ….. pokrycie pasywów rezerwami 700/7000 = 10% AKTYWA PASYWA 700 w złocie 700 depozyty pierwotne 6300 pożyczki 6300 wydane banknoty i depozyty SUMA BILANSOWA: 7000 7000 Mnożnik rezerw złota: 10 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 112 Jak powstaje pieniądz – rola banku centralnego jako banku banków Współczesny system bankowy składa się z banku centralnego (BC) i banków komercyjnych (BK) – jest DWUSZCZEBLOWY BC jest bankiem rozliczeniowym dla BK – prowadzi rozliczenia, tak jak BK prowadzą rozliczenia dla ich klientów Każdy BK posiada rachunek w BC – do celów prowadzenia rozliczeń z BC i z innymi bankami BC ma wyłączne prawo do emisji pieniądza gotówkowego, ale pieniądz wkładowy (depozyty) kreują banki komercyjne Pieniądz gotówkowy jest wprowadzany do obiegu tylko za pośrednictwem BK, które kupują gotówkę 1:1 w BC Środki na rachunkach BK w BC (do rozliczeń i na zakup gotówki) pochodzą najczęściej z kredytu udzielanego przez BC dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 113 Jak powstaje pieniądz ? Pieniądz (depozytowy, wkładowy) jest kreowany przez sektor banków komercyjnych w wyniku udzielania kredytów podmiotom niefinansowym Innym źródłem kreacji pieniądza może być udzielenie przez banki kredytu budżetowi lub wzrost aktywów zagranicznych (w sytuacji nadwyżki w bilansie płatniczym) Finansowanie akcji kredytowej może ale nie musi opierać się na przyjętych depozytach – pieniądz powstaje „z niczego” ! Bank centralny ma monopol jedynie na emisję pieniądza gotówkowego Emisja przez bank centralny jest procesem wtórnym wobec kreacji pieniądza wkładowego przez banki komercyjne: aby wejść w posiadanie gotówki, trzeba ją wypłacić ze swojego rachunku w banku komercyjnym (albo dostać od kogoś innego, kto wypłacił ją z jego rachunku) dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 114 Jak powstaje pieniądz - PRZYKŁAD? Klient X banku A ma dokonać płatności w wysokości 100 na rzecz kontrahenta Y na jego rachunek w banku B Klient X zaciąga w tym celu kredyt w banku A (wykorzystując np. linię kredytową w rachunku bieżącym) Powstaje zobowiązanie X wobec banku A w wysokości 100 (potem dojdą jeszcze odsetki), jednocześnie X dostaje depozyt 100, którym może płacić Po dokonaniu transakcji X na rzecz Y rachunek banku A w BC został obciążony na 100, natomiast rachunek banku B uznany w kwocie 100 Nastąpiło przesunięcie środków z rachunku banku A na rachunek banku B (spadły tzw. rezerwy banku A, wzrosły banku B) dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 115 Jak powstaje pieniądz ? BANK A kredyt + 100 BANK B depozyt +100 KIR NBP Rachunki banków: BANK A BANK B BANK C ..... Gotówka w obiegu dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 116 Jak powstaje pieniądz ? BANK A kredyt + 100 rachunek -100 BANK B depozyt + 100 depozyt – 100 rachunek +100 depozyt +100 KIR NBP Rachunki banków: BANK A -100 BANK B +100 BANK C ..... Gotówka w obiegu dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 117 Jak powstaje pieniądz ? BANK A BANK B kredyt + 100 rachunek -100 rachunek +100 depozyt +100 NBP Rachunki banków: BANK A -100 BANK B +100 BANK C ..... Gotówka w obiegu Efekty: 1. kredyty +100 2. depozyty (i M3) +100 3. pieniądz rezerwowy +0 4. zmiany stanów rachunków banków w banku centralnym dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 118 Jak powstaje pieniądz ? • • • • • • W wyniku udzielenia kredytu wzrosła (o 100) suma bilansowa banków komercyjnych i depozyty (a więc podaż pieniądza) Jeden z podmiotów gospodarczych uzyskał dodatkową siłę nabywczą - mógł zrealizować płatność, która nie miała pokrycia w jego dochodzie. Inny podmiot uzyskał dodatkowy depozyt (pieniądz) Udzielenie kredytu jest równoznaczne z kreacją pieniądza: oznacza wygenerowanie dodatkowej siły nabywczej (nowy depozyt) a nie jej przeniesienie od deponenta do kredytobiorcy Wykorzystanie przez klienta udzielonego mu kredytu zmniejsza środki banku A na rachunku w banku centralnym, jednak powoduje wzrost stanu rachunku banku B w banku centralnym Wielkość pieniądza bazowego M0, jak i płynność (zdolność do prowadzenia transakcji) całego sektora bankowego pozostaje niezmieniona Środki banków zgromadzone na ich rachunkach w banku centralnym służą do dokonywania rozliczeń (w tym rozliczeń pomiędzy ich klientami), ale same nie są pieniądzem: nie stanowią zobowiązań systemu bankowego wobec podmiotów pozabankowych dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 119 Jak powstaje pieniądz ? • Bank A może znaleźć się w sytuacji, w której będzie musiał uzupełnić brakujące środki. Może to wynikać to z konieczności prowadzenia rozliczeń (pokrycia wypłat) oraz utrzymania tzw. rezerwy obowiązkowej (czyli minimalnego, wymaganego stanu środków) Bank A może być zmuszony do pozyskania wypłaconych ze swojego rachunku w BC środków. Bank B będzie jednak posiadać nadwyżkę w tej samej wysokości Na rynku międzybankowym może dojść do transakcji przywracającej równowagę: bank A pożyczy od banku B brakującą kwotę, tj. pozyska brakujące środki na rachunku w BC Bank B ulokuje natomiast nadwyżkę – ponieważ środki w banku centralnym nie są oprocentowane, utrzymanie wyższego stanu środków niż rezerwa obowiązkowa generowałoby koszt alternatywny Jeżeli bank B nie pożyczy bankowi A środków, będzie musiał to zrobić BC ! • • • • – – Po pierwsze, aby uniknąć wzrostu stóp procentowych ponad pożądany poziom (polityka pieniężna) Po drugie, aby nie było ryzyka dla funkcjonowania rozliczeń i systemu płatniczego … dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 120 Jak powstaje pieniądz ? Banki mogą udzielić nowego kredytu bez uprzedniego uzyskania depozytu i z reguły tak właśnie robią ... Nowy kredyt kreuje nowy depozyt (pieniądz), zwiększając jego wolumen w obiegu a nie odwrotnie (skąd miałby się wziąć pierwotny depozyt ???) … Każdorazowa spłata kredytu „niszczy” pieniądz, tj. zmniejsza jego wolumen w obiegu … Udzielenie kredytu kredyt dla X +100 depozyt Y +100 Spłata kredytu kredyt dla X -100 depozyt X -100 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 121 Pieniądz jest endo- czy egzogeniczny ? • Bank centralny nie może ograniczać wzrostu podaży pieniądza przez sterowanie/zmianę wielkości M0 • To raczej akcja kredytowa banków determinuje wzrost M0 – bo zbyt mała ilość środków na rachunkach banków prowadziłaby do a) wzrostu stóp procentowych oraz b) ryzyka załamania rozliczeń i systemu płatniczego • Banki zaspokajają popyt na kredyt, ale z reguły też go racjonują (choć nie zawsze – np. w czasie boomu) … • Akcja kredytowa banków może być także ograniczana przez bank centralny bezpośrednio • Administracyjne limity kredytowe nie są obecnie stosowane, ale kiedyś były i mogą być nadal (w wyjątkowych sytuacjach) – Art. 46 ustawy o NBP: W razie zagrożenia realizacji polityki pieniężnej RPP może wprowadzić ograniczenie wielkości środków pieniężnych oddawanych przez banki do dyspozycji kredytobiorców i pożyczkobiorców dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 122 Czy pieniądz jest tworzony „bez kontroli” ? • Podaż pieniądza powinna rosnąć w „rozsądnej” relacji do dynamiki nominalnej wartości transakcji w gospodarce (przybliżanej zwykle przez nominalny PKB) Równanie wymiany Fishera: M * V = P * Y Nie zawsze tak się dzieje, ale po kryzysie wzmacniane są mechanizmy ograniczające ryzyko systemowe • • – – – • • • • Wyższe minima regulacyjne (wymogi) kapitałowe Nowe wymogi płynnościowe Polityka makroostrożnościowa - instrumenty: dodatkowe wymogi kapitałowe i płynnościowe, wymogi kredytowe (LtV) Polityka pieniężna: dopasowuje stopy procentowe do fazy cyklu koniunkturalnego i dynamiki kredytu Kluczowy jest POPYT na kredyt … i jego struktura Możliwa jest też blokada PODAŻY (racjonowanie, „credit crunch”): obecnie banki „delewarują” swoje bilanse … … ale także kredytobiorcy restrukturyzują swoje zadłużenie – RECESJA BILANSOWA (R. Koo) dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 123 Czy pieniądz jest tworzony „bez kontroli” ? - USA Źródło: dane Federal Reserve Bank of St. Louis, obliczenia własne 124 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone Kredyt dla sektora prywatnego USA (w % PKB) źródło: obliczenia własne, dane World Bank (World Development Indicators) 125 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone Globalna emisja CDO (w mld USD) Source: Statistics published by the Securities Industry and Financial Markets Association, Table: Global CDO Issuance and Outstanding (http://www.sifma.org/research/statistics.aspx) 126 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone Pozycje brutto na rynku CDS Source: Detailed tables on semiannual OTC derivatives statistics at end-June 2013, Table: Credit default swaps – Amounts outstanding at end June 2013, Bank for International Settlements (https://www.bis.org/statistics/dt21.pdf). 127 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 128 Podczas boomu krzywa popytu jest odwrócona: na odcinku A – B Gdy bańka pęka krzywa popytu ponownie przyjmuje „normalne” nachylenie D B P1 P0 A D’ H0 H1 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone Case – Shiller Index 130 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone Czy pieniądz jest tworzony „bez kontroli” ? - UK Źródło: Dane Office for National Statistics UK i Bank of England, obliczenia własne dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 131 Czy pieniądz jest tworzony „bez kontroli” ? - strefa euro Wzrost nominalnego PKB i agregatu monetarnego M3 w strefie euro (3-1999 = 100) Nominalny PKB M3 260 240 220 200 180 160 140 120 Źródło: Dane ECB, obliczenia własne 3-2015 3-2014 3-2013 3-2012 3-2011 3-2010 3-2009 3-2008 3-2007 3-2006 3-2005 3-2004 3-2003 3-2002 3-2001 3-2000 3-1999 100 132 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone Wzrost agregatu monetarnego M3 Hiszpanii i Niemczech (12-1998 = 100) Hiszpania Niemcy 280 260 240 220 200 180 160 140 120 Źródło: Dane ECB, obliczenia własne 12-2014 12-2013 12-2012 12-2011 12-2010 12-2009 12-2008 12-2007 12-2006 12-2005 12-2004 12-2003 12-2002 12-2001 12-2000 12-1999 12-1998 100 133 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone Stopy procentowe ECB 134 5 June 2014 - Monetary policy decisions PRESS RELEASE At today’s meeting the Governing Council of the ECB took the following monetary policy decisions: 1. The interest rate on the main refinancing operations of the Eurosystem will be decreased by 10 basis points to 0.15%, starting from the operation to be settled on 11 June 2014. 2. The interest rate on the marginal lending facility will be decreased by 35 basis points to 0.40%, with effect from 11 June 2014. 3. The interest rate on the deposit facility will be decreased by 10 basis points to 0.10%, with effect from 11 June 2014. A separate press release to be published at 3.30 p.m. CET today will provide details on the implementation of the negative deposit facility rate. dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 135 Ujemna stopa depozytowa … dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 136 Czy banki centralne „drukują pieniądze” w programach typu QE ? • Przed kryzysem: dynamika kredytu przekraczała istotnie dynamikę nominalnego PKB • Po kryzysie: dynamika kredytu jest nadal zbyt niska • Granice „konwencjonalnej” polityki pieniężnej zostały osiągnięte, nominalne stopy % wynoszą zero (albo i mniej) • QE – zwiększanie płynności (M0) poprzez zakup aktywów przez banki centralne. Cel: przywrócenie kredytowania • Dlaczego to nie działa ? Bo akcja kredytowa banków determinuje wielkość M0, a nie odwrotnie – Banki inwestują pozyskane środki z powrotem na rachunkach w banku centralnym – Inwestorzy inwestują na wtórnych rynkach np. surowców, pompując „bańki cenowe”, zamiast wspierać produkcję dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 137 Suma bilansowa ECB (wpływ SMP, LTRO, OMT, expanded asset purchase programme) 3 500 3 000 2 000 1 500 1 000 500 Źródło: Dane ECB, obliczenia własne dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 12-2015 12-2014 12-2013 12-2012 12-2011 12-2010 12-2009 12-2008 12-2007 12-2006 12-2005 12-2004 12-2003 12-2002 12-2001 12-2000 12-1999 12-1998 mld EUR 2 500 138 Źródło: Dane ECB, obliczenia własne dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 139 Wzrost sumy bilansowej EBC i agregatu monetarnego M3 w strefie euro (12-1998 = 100) Suma bilansowa EBC M3 500 450 400 350 300 250 200 150 Źródło: Dane ECB, obliczenia własne 12-2014 12-2013 12-2012 12-2011 12-2010 12-2009 12-2008 12-2007 12-2006 12-2005 12-2004 12-2003 12-2002 12-2001 12-2000 12-1999 12-1998 100 140 dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone Skąd zatem w ciągu roku wzięło się o ponad 5% więcej pieniędzy w strefie euro? … Głównie z kredytu ! Bo: kredyt = pieniądz dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 141 <PAP> Podaż pieniądza (M3) w maju wzrosła o 9.946,7 mln zł, czyli o 0,9 proc. mdm i wyniosła 1.067.302,3 mln zł – podał NBP. W porównaniu z analogicznym miesiącem ubiegłego roku podaż pieniądza wzrosła o 7,7 proc. Skąd w ciągu roku wzięło się w Polsce ponad 76 mld zł dodatkowych pieniędzy ? … • Z kredytu ! Bo: kredyt = pieniądz • W okresie maj 2014 – maj 2015 kredyty bankowe dla sektora niefinansowego zwiększyły się o ok. 54 mld zł (6,7%), a zadłużenie Skarbu Państwa w bankach wzrosło o 24 mld zł (15,6%) • W tym samym czasie (r/r) poziom cen konsumpcyjnych obniżył się o 0,9% dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 142 Źródła kreacji pieniądza M3 w mld zł Siepień 2015 - Grudzień 1996 Aktywa zagraniczne netto Należności Dłużne papiery wartościowe Papiery wartościowe z prawem do kapitału Zadłużenie netto budżetu Zobowiązania długoterminowe (-) Aktywa trwałe Pozostałe aktywa netto 108 268 993 845 43 068 10 192 110 070 283 961 41 810 -68 308 Zmiana M3 954 983 M3 Gru-1996 M3 Sie-2015 140 429 1 095 412 źródło: www.nbp.pl, obliczenia własne dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 143 Wybrane problemy z systemem monetarnym ? • Pieniądz musi być „urealniony” – powrót do standardu złota ? Oparcie na realnych aktywach („Rentenmark” 1920 r.) ? • Nieefektywna ekonomicznie alokacja kredytu: finansowanie istniejącego majątku (zabezpieczenia!) a nie tworzenia nowego • Ryzyko systemowe: boom, przekredytowanie -> kryzysy finansowe – Kryzysy finansowe stanowią istotne zagrożenie dla dynamiki i stabilności gospodarczej, – Kryzysy nie są zjawiskiem rzadkim; w ciągu ostatnich 50 lat na całym świecie zanotowano ponad 350 kryzysów finansowych, w tym 147 kryzysów bankowych, – Kryzysy finansowe generują znaczne koszty ekonomiczne, fiskalne i społeczne; W okresie 1970-2011 koszty fiskalne pojedynczych kryzysów finansowych w krajach z grupy rynków wschodzących wyniosły średnio 10% PKB, zaś koszty w postaci utraconego PKB wyniosły ok. 26%; W latach 2008-2013 pomoc w postaci wsparcia kapitałowego dla sektora finansowego UE wyniosła ponad 660 mld EUR (ok. 5% PKB; dane KE). • Banki generują zyski z odsetek od kredytów. Aby spłacić odsetki potrzeba więcej pieniędzy niż pierwotnie wygenerowano, kredyt i zadłużenie muszą ciągle rosnąć ? Ciężar zadłużenia rośnie bez końca !? • Kredyt = Dług = Obciążenie (finansowe i moralne) ? dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 144 Dylematy współczesnego systemu monetarnego: CZY WSPÓŁCZESNA GOSPODARKA MUSI CIĄGLE ROSNĄĆ ? (Mathias Binswanger, Is there a growth imperative in capitalist economies ? A circular flow perspective) http://www.mathiasbinswanger.ch/inhalt/Artikel_in_Fachzeitschriften/Journalofpostkeynesianeconomics.pdf dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone Wybrane problemy z systemem monetarnym ? • Dlaczego prywatne banki generują dobro publiczne jakim jest pieniądz ? Rząd i obywatele muszą płacić bankom odsetki zamiast: – a) emitować własny niezależny pieniądz, albo – b) znacjonalizować banki, albo przynajmniej – c) kontrolować podaż kredytu („window guidance”) Całkowicie politycznie sterowana alokacja kredytu była charakterystyczna dla gospodarki planowej Gospodarka planowa – system gospodarczy, w którym decyzje dotyczące produkcji i inwestycji zawarte są w planie sformułowanym przez władze centralne. System bankowy (zwykle monobank) kreuje pieniądz udzielając kredytu na podstawie centralnego planu kredytowego, komplementarnego do planu gospodarczego (zwłaszcza planu inwestycji) dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 146 Wybrane problemy z systemem monetarnym ? Ile i komu kredytu ma udzielać rząd ? Które sektory są bardziej efektywne ? W opinii rządu najbardziej efektywny jest zawsze … sektor rządowy Inflacja dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 147 Wybrane problemy z systemem monetarnym ? dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 148 Dylematy współczesnego systemu monetarnego: • Zamiast „demolować” system należy go usprawniać • Krokiem w tym kierunku jest polityka makroostrożnościowa i odpowiednie regulacje systemu finansowego • ECB w strefie euro odgrywa kluczową rolę w nowej architekturze nadzorczej: zarówno w nadzorze nad indywidualnymi instytucjami (nadzór mikroostrożnościowy, SSM) jak i w ograniczaniu ryzyka systemowego (nadzór makroostrożnościowy) dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone INSTRUMENTY: Nowy paradygmat - układ celów polityki CELE: gospodarczej POLITYKA FISKALNA: wydatki, dochody, deficyt budżetowy POLITYKA PIENIĘŻNA: stopy procentowe lub kurs walutowy NADZÓR nadzór nad ryzykiem instytucji finansowej stabilność (wypłacalności, płynności, rynkowym, operacyjnym), indywidualnych instytucji wydawanie licencji bankowych, regulacje (wydawanie finansowych lub proponowanie), kontrola (w tym inspekcje on-site), wydawanie decyzji korygujących, w tym: sankcji, wdrożenie programu naprawczego, ograniczenia lub zawieszenia działalności MIKROOSTROŻNOŚCIOWY: NADZÓR MAKRO- instrumenty mikroostrożnościowe, specyficzne (CCB), podatkowe, limity wzrost gospodarczy pełne zatrudnienie równowaga zewnętrzna stabilność cen (pełne wykorzystanie zasobów: luka popytowa, NAIRU) stabilność systemu finansowego OSTROŻNOŚCIOWY: dr Piotr J. Szpunar; Wszelkie Prawa Zastrzeżone 150
