analiza zachowania się zachodnioniemieckiego rynku akcji i kursu
advertisement
,,w historii gospodarczej znajduje się tworzywo dla wszystkich formułowanych hipotez (…) i dzięki niej można je weryfikować” Paul A. Samuelson, laureat Nagrody Nobla z ekonomii z 1970 r. ANALIZA ZACHOWANIA SIĘ ZACHODNIONIEMIECKIEGO RYNKU AKCJI I KURSU WALUTOWEGO W OBLICZU ESKALACJI NAPIĘĆ GEOPOLITYCZNYCH W WYBRANYCH OKRESACH ,,ZIMNEJ WOJNY” Wstęp Wydarzenia za wschodnia granicą wywołały w Polsce określony rezonans społeczny, przywołujący w zbiorowej świadomości ducha czasów, o których z taką ulgą starano się zapomnieć. Okolicznościom tym towarzyszy hipotetyczny a zarazem skrajny scenariusz potencjalnego postrzegania Polski jako wysuniętej rubieży, leżącej na styku przeciwstawnych, zantagonizowanych geopolitycznie bloków. W konsekwencji jedno z najistotniejszych a cisnących się w związku z tym zapytań, względem krajowego rynku finansowego brzmi: jak wyłaniające się ewentualnie z ukraińskiego kryzysu kontury nowego układu geopolitycznego, mogłyby w średnim i dłuższym okresie wpłynąć na koniunkturę rodzimego rynku akcji oraz tendencje kursowe dla złotego? EFIX Dom Maklerski S.A. ul. Piłsudskiego 104, 61-246 Poznań tel. 61 877 55 60 , fax 61 877 55 95 [email protected], www.efixdm.pl NIP 2090001747, REGON 301346369, Numer KRS 0000348420 Sąd Rejonowy Poznań - Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu, VIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego. Kapitał zakładowy wpłacony 7 923 000 PLN źródło: CEBOS Wychodząc z założenia, że w sferze społeczno – politycznej, adekwatne doświadczenia historyczne są mniej więcej tym samym, czym w dziedzinach empirycznych jest, ogólnie rzec mówiąc, laboratorium, postanowiono odwołać się do analizy ,,zimnowojennych” doświadczeń byłych Zachodnich Niemiec. Podjęto zatem próbę prześledzenia, jak na tle czynników geopolitycznych zachowywał się tamtejszy rynek akcji oraz kurs walutowy. Ze szczególnym uwzględnieniem tych okresów eskalacji napięć geopolitycznych, na które ówczesna Republika Federalna Niemiec oraz Wolne Miasto - Berlin Zachodni, jako terytoria graniczne i enklawowe w latach ,,zimnej wojny”, były szczególnie narażone. Dotyczy to w szczególności lat 1948 – 1968. Warto przy tym przypomnieć, że ówczesny ZSRR nie tyle pragnął ugruntować status regionalnego mocarstwa, lecz w rzeczywistości supermocarstwem był. Współdecydował o dwubiegunowości tamtego układ sił strategicznych w świecie, czyli de facto o pokoju i wojnie, której hipotetycznie, przynajmniej na Starym Kontynencie wcale nie musiałby przegrać. I. Zachodnie Niemcy – ,,soczewka” i ,,generator” zimnowojennych zagrożeń oraz konfliktów Okres który przeszedł do historii jako ,,zimna wojna” wyrósł z ogólnej ideologicznej i geopolitycznej niezgodności niedawnych sojuszników. Jednym z takich elementów petryfikujących post-wojenny antagonizm była przyszłość nowych Niemiec, problematycznie wpisanych w pojałtańską mapę Europy. Wschodnie granice powstałej w 1948 r. Republiki Federalnej Niemiec stały się miejscem wytyczającym ,,żelazną kurtynę” między Zachodem a Wschodem, między demokracją a totalitarnym, porządkiem komunistycznym. Punktem zapalnym dla tych dychotomicznych relacji, a zarazem tworzącą samo w sobie ognisko zatargów i sowieckich prowokacji, stanowiła aglomeracja berlińska. Z jednej, wschodniej strony - stolica komunistycznej NRD, z drugiej – zachodniej, niezależna enklawa wolnego świata, a zarazem liczący się ośrodek finansowy Zachodnich Niemiec, z lokalną giełdą papierów wartościowych i instytucjonalnie zintegrowanym z nią rynkiem walutowym. Ówczesne Niemcy Zachodnie i Berlin Zachodni narażane były na ryzyko agresji w dwójnasób. Po EFIX Dom Maklerski S.A. ul. Piłsudskiego 104, 61-246 Poznań tel. 61 877 55 60 , fax 61 877 55 95 [email protected], www.efixdm.pl NIP 2090001747, REGON 301346369, Numer KRS 0000348420 Sąd Rejonowy Poznań - Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu, VIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego. Kapitał zakładowy wpłacony 7 923 000 PLN pierwsze, jako teatr zatargu powstałego z trudnego sąsiedztwa, co jak wiadomo miało miejsce kilkakrotnie, m.in.: dwa Kryzysy Berlińskie, pacyfikacja powstania lipcowego w NRD, wywołanego protestami pracowniczymi w tym kraju. Po drugie, jako miejsce stykowe, narażone na agresję w wyniku ogólnoświatowej eskalacji konfliktu pomiędzy Wschodem z Zachodem, tak w Europie (np. Powstanie Węgierskie 1956 r., Praska Wiosna 1968 r.), jak i w świecie. Poza tym, co będzie przypomniane poniżej, zdarzało się, że konflikty graniczne i światowe, nakładały się w czasie na siebie, generując dodatkową ich nad wyraz groźną dla światowej równowagi eskalację. Po wtóre, trudnym do przecenienia zagrożeniem była spuścizna historyczna RFN, państwa przedstawianego w komunistycznej propagandzie, zwłaszcza do 1970 r. jako bezpośredniego remilitaryzowanego ,,sukcesora Trzeciej Rzeszy”, czyli celu potencjalnego, prewencyjnego ataku samego w sobie. II. Lata 1948 – 1955: pierwszy kryzys berliński, powstanie lipcowe w NRD, fiasko rozmów zjednoczeniowych Faktyczny rozpad ustanowionej w następstwie zakończenia II wojny światowej Sojuszniczej Rady Kontroli Berlina, spowodowany przede wszystkim utworzeniem w 1947 r. podstaw polityczno – terytorialnych dla odrębnego państwa zachodnioniemieckiego, wydzielonego z amerykańsko – brytyjskich (Bizonia) i francuskich (Trizonia) stref okupacyjnych spotkał się z odwetem Sowietów (w postaci m.in. wprowadzenia przez nich wiosną 1948 r. zarządzenia o objęciu kontrolą wszelkich transportów przekraczających radziecką strefę okupacyjną), co zapoczątkowało tym samym blokadę lądową i wodną (rzeczną) zajmowanej przez aliantów części Berlina, trwającą do początków maja 1949 r., zakończoną podpisaniem stosownych porozumień aliancko – radzieckich w siedzibie ONZ w Nowym Jorku, będącego przy tym kompromisowym ,,suplementem” do wcześniejszych ustaleń poczdamskich. W okresie prawie 14-miesięcznej blokady Berlina, czyli niemożności zaopatrywania alianckiej strefy Berlina, jedynym szlakiem komunikacyjnym był EFIX Dom Maklerski S.A. ul. Piłsudskiego 104, 61-246 Poznań tel. 61 877 55 60 , fax 61 877 55 95 [email protected], www.efixdm.pl NIP 2090001747, REGON 301346369, Numer KRS 0000348420 Sąd Rejonowy Poznań - Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu, VIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego. Kapitał zakładowy wpłacony 7 923 000 PLN utworzony most powietrzny. Skala towarzyszącego temu napięcia, była tak duża, że zdaniem większości historyków, w tym także tych od wojskowości, wybuch otwartego konfliktu zbrojnego pomiędzy supermocarstwami był doprawdy na wyciągniecie ręki. Warto przypomnieć, że jednym z pierwotnie rozpatrywanych – priorytetowych scenariuszy, proponowanych przez generała L. Claya, gubernatora amerykańskiej strefy w Niemczech, a zarazem szefa sił zbrojnych USA w Europie, było siłowe złamanie radzieckiej blokady – kolumną wojsk pancernych. Do kolejnej silnych napięć doszło latem 1953 r. w nowopowstałej Niemieckiej Republice Demokratycznej. Bezpośrednią przyczyną strajków i demonstracji na terenie NRD, stał się masowy protest, z epicentrum wystąpień w Berlinie. Detonatorem gniewu stało się podniesienie norm wydajności (od 10 proc. do 35 proc.) i to bez wzrostu wynagrodzeń, przy jednoczesnym ograniczeniu zarobków o 35 proc. – 40 proc. dla tych, którzy nowym limitom nie byliby w stanie podołać. W latach 1954 – 1955 na fali pierwszych odznak odwilży po śmierci J. Stalina (w 1953 r.) podjęto próbę negocjacji z ZSRR na temat ewentualnego zjednoczenia obu państw niemieckich. Toczone rozmowy w Genewie zakończyły się jednak fiaskiem. W 1955 r. Prezydium Rady Najwyższej ZSRR wydało dekret o zakończeniu wojny z Niemcami, alianci uczynili to w 1951 r.), który był zarazem wstępem do nawiązania w tymże roku stosunków dyplomatycznych z RFN. **** Ocena sytuacji na rynkowej 1.Rynek akcji W omawianym 7-letnim okresie, notowania niemieckiego rynku akcji, pomimo dość znacznej zmienności, wzrosły łącznie o +281,27%. Progresja wskaźnika Dow Jones Industrial Average wyniosła w tym samym czasie ponad dwukrotnie mniej, tj.: +112,13%. W latach 1950 – 1954, kiedy gospodarka Stanów Zjednoczonych odzyskiwała dynamikę w związku produkcją wojenną (walki na Półwyspie Koreańskim), a DJIA wzrastał na fali ,,boomu koreańskiego” w średnim tempie 16% rocznie, rynek niemiecki legitymował się dynamiką znacznie wyższą, wynoszącą wówczas 41%. Do największego załamania, nie tylko w tym okresie, lecz w ogóle historii giełdowej Niemiec, objawiającego się spadkiem indeksu o –87,35%, doszło na niemieckim rynku w 1948 r. W przekroju całorocznej dynamiki zasadniczych przyczyn tej zapaści upatrywać jednak należy nie tylko, czy wręcz nie tyle w samym zatargu o Berlin (a podtekście o niezależne od Sowietów – Zachodnie Niemcy), co przede wszystkim w czynnikach stricte ekonomicznych. Te skupiały się wokół szokowych następstw dokonanej w połowie 1948 r. gruntownej reformy walutowej, w wyniku której dawna waluta, zwana - Reichsmark straciła wartość, a na jej miejsce 21 czerwca, wprowadzono nową - Deutsche Mark (DM). W rezultacie przyjętych ustaleń każdy mieszkaniec stref zachodnich (także Berlina) mógł w relacji 1:1 wymienić jedynie 60 dotychczasowych marek na 60 nowych. Depozyty bankowe uległy zaś konwersji w stosunku: 100 Reischmark = 6,5 Deutsche Mark. Pozostała gotówka uległa umorzeniu. EFIX Dom Maklerski S.A. ul. Piłsudskiego 104, 61-246 Poznań tel. 61 877 55 60 , fax 61 877 55 95 [email protected], www.efixdm.pl NIP 2090001747, REGON 301346369, Numer KRS 0000348420 Sąd Rejonowy Poznań - Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu, VIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego. Kapitał zakładowy wpłacony 7 923 000 PLN Ściągnięcie masy pieniądza z rynku diametralnie zmieniło stosunki pieniężno – towarowe. Nowa waluta stała się powszechnie poszukiwaną, uruchomiło to aktywność zmierzającą do pozyskania nowego pieniądza, ze wszelkich dostępnych źródeł, zatem także i ze sprzedaży papierów wartościowych. Rynek akcji został w zachodniej części Niemiec, np. we wiodącym pod tym względem Frankfurcie nad Menem, uruchomiony w trybie handlu nieurzędowego już 12 września 1945 r. (w Berlinie giełda wznowiła obrót 19 lipca 1950 r., a bardziej regulowanej urzędowo formie 11 marca 1952 r.). Nowego zbliżonego do rynku regulowanego kształtu frankfurcka giełda nabrała po 12 lipca 1949 r., gdy odwieszono ją po wprowadzonej reformie walutowej. W tej sytuacji głęboki regres 1948 r. był czymś naturalnym i wymykającym się spod standardowej oceny. Poza tym, dodać też należy, że spadki notowań były wówczas tym głębsze, że handel akcjami odbywał się w warunkach autarkii, czyli braku stabilizujących publiczny rynek papierów wartościowych kapitałów zewnętrznych. Niemniej już w następnym roku optymizm inwestorów zdecydowanie brał górę nad niełatwym otoczeniem geopolitycznym. Trzeba również nadmienić, że ówczesne giełdy odbiegały istotnie od współczesnych, m.in. w tym zakresie, że łączyły ,,pod jednym dachem” obrót akcjami z handlem dewizami, stąd często określono je jako ,,giełdy pieniężne”. *indeks cenowy szerokiego rynku (typu Composite), dane dla umownego CDAX powstały w oparciu o przeliczania dokonane przez Deutsches Institut für Wirtschaftsforschung oraz opracowania berlińskieg Uniwersytetu Humboldta 2. Rynek walutowy Jednym z kluczowych aspektów reformy walutowej były ,,startowe” relacje kursowe Deutsche Mark w porządek międzynarodowego systemu walutowego, ustanowionego w 1944 r. w Bretton EFIX Dom Maklerski S.A. ul. Piłsudskiego 104, 61-246 Poznań tel. 61 877 55 60 , fax 61 877 55 95 [email protected], www.efixdm.pl NIP 2090001747, REGON 301346369, Numer KRS 0000348420 Sąd Rejonowy Poznań - Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu, VIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego. Kapitał zakładowy wpłacony 7 923 000 PLN Woods. Od momentu wprowadzenia do obiegu nowego zachodnioniemieckiego pieniądza (21 czerwca 1948 r.) przez następne 15 miesięcy – utrzymywał się urzędowo ustalony, sztywny kurs wymiany wynoszący oficjalnie: 1 dolar USA = 3,3300 DM. Niemniej na skutek dokonania koniecznej - skokowej dewaluacji funta szterlinga (aż o 30%) wobec dolara USA, jako wiodącej mocą postanowień z Bretton Woods waluty światowego systemu dewizowo – złotego, z dniem 18 września 1949 r. parytet kursowy marki został zmieniony na: 1 dolar USA = 4,200 DM. Szczególne okoliczności tamtych lat spowodowały, że o kształtowaniu się wartości zewnętrznej Deutsche Mark względem najważniejszych dla oceny jej stabilności kursowej - walut obcych, można mówić nie wcześniej niż od przełomu lat 1952 – 1953. Jeśli już szukać jakiejś oficjalnej daty dla narodzin rynku walutowego w RFN, to można by za taką uznać 4 maja 1953 r., kiedy we Frankcfurcie n/Menem uruchomiono kwotowania na: dolara USA, dolara kanadyjskiego oraz franka szwajcarskiego. Pewnym ograniczeniem w tym zakresie było jednak to, że ustanowiony w 1944 r. nowy ład monetarny ograniczał pasmo wahań kursowych w skali +/–1,0%. Z drugiej jednak strony warto podkreślić, że od momentu korekty kursu DM względem USD we wrześniu 1949 r., nigdy później zachodnioniemiecka waluta nie musiała zostać poddana urzędowej dewaluacji. Podstawowego sposobu urealnienia kursu w warunkach obowiązującego wówczas systemu dewizowo – złotego. Natomiast trzykrotnie w późniejszych latach wystąpiła konieczność rewaluacji, czyli dokonania zwiększenia jej ceny wobec koszyka innych walut. Kształtowanie się kursu DM wobec dolara USA i franka szwajcarskiego w latach 1950/1952 – 1955 (kursy średnie) waluta 1950/1952 1953 1954 1955 1 dolar USA 4,2000 4,2000 4,1993 4,21107 1 frank 0,97861 0,97929 0,98247 szwajcarski źródło: Bundesbank III. Lata 1956 – 1961: Powstanie Budapesztańskie, Drugi Kryzys Berliński, wzniesienie Muru Berlińskiego W drugą połowę lat 50. Republika Federalna Niemiec weszła jako państwo w pełni suwerenne, a jednocześnie wbrew pragnącego jej neutralności ZSRR, zobowiązane mocą porozumień państw zachodnich do posiadania własnych sił zbrojnych i członkostwa w militarnych sojuszach Zachodu. Wojskowej i gospodarczej integracji RFN towarzyszyły w następnych kilku latach różne gwałtowne i zagrażające europejskiemu i światowemu pokojowi wydarzenia. Rozgrywały się one zarówno w nieopodal leżących Węgrzech (październik/listopad 1956 r.), jak i ponownie na terenie podzielonego Berlina, czyli w otoczeniu nieuznawanej ciągle jeszcze przez władze RFN – sąsiedniej NRD. Niemiecka Republika Demokratyczna ustanowiła swoją stolicę we wschodniej części aglomeracji berlińskiej, niemniej na jej terenie granica państwowa praktycznie wówczas nie istniała. Pewnym problemem dla mieszkańców wschodniej części Niemiec, było natomiast przedostanie się do tego miasta. Każda osoba znajdująca się już w Berlinie mogła potem już bez większych przeszkód przechodzić z jednej części do drugiej, co skutkowało ciągłym odpływem ludzi ze Wschodu na Zachód. Tego rodzaju zjawiska wywoływały dodatkową agresję Sowietów, niemogących pogodzić się z remilitaryzacją RFN (kanclerz K. Adenauer wiosną 1957 r. zaczął EFIX Dom Maklerski S.A. ul. Piłsudskiego 104, 61-246 Poznań tel. 61 877 55 60 , fax 61 877 55 95 [email protected], www.efixdm.pl NIP 2090001747, REGON 301346369, Numer KRS 0000348420 Sąd Rejonowy Poznań - Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu, VIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego. Kapitał zakładowy wpłacony 7 923 000 PLN opowiadać się za wejściem RFN jako członka NATO, w posiadanie taktycznej broni nuklearnej, jako ,,naturalnego rozwinięcia broni artyleryjskiej”), postrzeganą jako narzędzie polityki antyradzieckiej. Reszty dopełniała irytujący stronę radziecką brak akceptacji RFN (i innych państw Zachodu) dla NRD jako odrębnego bytu państwowego. Przyczyny te legły u podstaw Drugiego Kryzysu Berlińskiego z lat 1958 – 1961. Rozpoczętego wezwaniem władz radzieckich do rewizji dotychczasowego statusu Berlina Zachodniego, unieważniającej układ z 1944 r. w sprawie okupacji Niemiec i zarządu Wielkiego Berlina. Zdecydowane veto państw zachodnich spowodowało wzrost napięcia, które doprowadziło jednak do prób negocjacji. Mimo, iż nie przyniosły one konkretnych rezultatów, to interpretowano je jako odprężeniowe, jak się wkrótce okazało było one przejściowe. W maju 1960 r. kres odwilży położyło zestrzelenie przez Rosjan znajdującego się w okolicach Swierdłowska amerykańskiego samolotu zwiadowczego typu U-2. Incydent ten wpisał się w zaostrzenie stanowiska przez stronę radziecką. Z jej inicjatywy rząd NRD wydał zakaz przebywania obywateli RFN w swojej stolicy bez zezwolenia. Ponadto oświadczono, że odtąd przebywający do NRD mieszkańcy Berlina Zachodniego muszą mieć zachodnioberlińskie (a nie RFN-nowskie) dowody tożsamości, pragnąc w tej sposób podkreślić różnicę statusu prawnego między Republiką Federalną Niemiec a Berlinem Zachodnim. Pomimo bezpośrednich spotkań najwyższych władz USA i ZSRR, napięcie wywołane Drugim Kryzysem Berlińskim wzrastało. 13 sierpnia 1961 r. rząd NRD, działając z upoważnienia państw Układu Warszawskiego, postanowił zamknąć murem odcinek granicy swego państwa przebiegający przez obszar Berlina. Miesiąc wcześniej Kongres amerykański przewidujący dalszą eskalację konfliktu berlińsko – niemieckiego, ale także wydarzenia wokół Kuby, upoważnił prezydenta J.F. Kennedy`ego do powołania rezerwistów oraz do wydłużenia o rok obowiązku odbywania służby wojskowej dla żołnierzy akurat ją pełniących. Podobne ruchy konsolidacyjne poczyniła strona radziecka. Na przełomie lat 1961 – 1962 Drugi Kryzys Berliński splótł się z Kryzysem Kubańskim, nadając temu drugiemu zdecydowaną geopolityczną nadrzędność. Na ostateczne porozumienie w sprawie Berlina i uznania przez RFN drugiego państwa niemieckiego, przyszło poczekać do początku lat 70. Nim to nastąpiło nie brakowało jeszcze innych zapalnych incydentów. Do historii zimnej wojny przeszedł też dzień 27 października, gdy na berlińskim Checkpoint Charlie, stanęły naprzeciw siebie amerykańskie i sowieckie czołgi, obustronnie zdeterminowane by się nie cofnąć. 27 października 1961 r. na berlińskim Checkpoint Charlie stojące naprzeciw siebie amerykańskie i radzieckie czołgi. **** EFIX Dom Maklerski S.A. ul. Piłsudskiego 104, 61-246 Poznań tel. 61 877 55 60 , fax 61 877 55 95 [email protected], www.efixdm.pl NIP 2090001747, REGON 301346369, Numer KRS 0000348420 Sąd Rejonowy Poznań - Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu, VIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego. Kapitał zakładowy wpłacony 7 923 000 PLN Ocena efektu rynkowego 1.Rynek akcji Permanentny niepokój wokół granic RFN i Berlina Zachodniego wplatający się ogólnie geograficznie w zdywersyfikowane inne geopolitycznie incydenty i napięcia, nie przeszkodziły w rozwoju gospodarczym Zachodnich Niemiec. Afirmowanym wzrostową tendencją zachodnioniemieckiego rynku akcji, który w okresie 1956 – 1961 zyskał w sumie +157,44%, czyli trzykrotnie więcej niż wyniosła w analogicznym okresie skumulowana progresja przemysłowego Dow Jonesa (tj. +49,23%). W 1958 r. gospodarka USA weszła w stan przejściowej dekoniunktury, spowodowany restrykcyjną polityką budżetową po okresie wydatków związanych z finansowaniem wojny koreańskiej. Impulsy spadkowe dotarły do Europy Zachodniej z kilku kwartalnym opóźnieniem, przyczyniając się do ogólnego spowolnienia gospodarczego wpisującego się z czasem w obserwowany od przełomu lat 50. i 60. spadek dynamiki ekonomicznej, który w przypadku RFN miał także swoje strukturalne podłoże. Rok 1961, w którym niemiecki indeks akcji obniżył się o – 8,29% był pewnym makroekonomicznym szokiem, gdyż PKB wzrósł wówczas o +4,6%, niby dużo, lecz o niemal połowę mniej niż w 1960 r., gdy PKB wzrósł jeszcze o +8,6%, czyli w ,,normie” poprzedniej dekady. W latach 1950 – 1960 gospodarka zachodnioniemiecka rozwijała się w średnim tempie +8,2% rocznie, podczas gdy w latach 1960 – 1970, przeciętna średnioroczna stopa wzrostu PKB spadła do +4,4%. Giełda, która pozostała zasadniczo odporną na geopolitykę, w naturalny sposób reagowała na gospodarkę. Omawiany okres miał dla odrodzonego po wojnie rynku kapitałowego RFN znaczenie też symboliczne, w drugiej połowie lat 50. na parkiecie frankfurckiej giełdy zaczęły się pojawiać papiery zagranicznych spółek. 2. Rynek walutowy Analizowany okres potwierdził stabilność zaufania do Deutsche Mark, a zarazem jej odporność na szczytową eskalację geopolitycznych napięć. Dodatkowym aspektem przekonującym w tym zakresie było zwłaszcza to, że w 1958 r., czyli w roku w którym nabierały swej dynamiki berlińskie i kubańskie wydarzenia, kraje Europy Zachodniej wprowadziły - przewidzianą regulacjami z Bretton Woods, wymienialność zewnętrzną. W całym tym 6-leciu, amerykański dolar USA stracił do zachodnioniemieckiej waluty 4,3%, a frank szwajcarski nieco więcej, tj. 5,0%. EFIX Dom Maklerski S.A. ul. Piłsudskiego 104, 61-246 Poznań tel. 61 877 55 60 , fax 61 877 55 95 [email protected], www.efixdm.pl NIP 2090001747, REGON 301346369, Numer KRS 0000348420 Sąd Rejonowy Poznań - Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu, VIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego. Kapitał zakładowy wpłacony 7 923 000 PLN Kształtowanie się kursu DM wobec dolara USA i franka szwajcarskiego w latach 1956 – 1961 (kursy średnie) waluta 1 dolar USA 1 frank szwajcarski 1956 4,2027 0,98073 1957 4,2012 0,98018 1958 4,1919 0,97794 1959 4,1791 0,96717 1960 4,1704 0,96564 1961 4,0221 0,93133 źródło: Bundesbank Giełdowy obrót walutą Specyfiką zachodnioniemieckich giełd było to, że prawie do końca lat 90. obok obrotu papierami wartościowymi prowadziły one także handel walutami. Parkiety, zwane także umownie giełdami walutowymi (Devisenbörsen) funkcjonowały na rynkach: Frankfurtu n/M, Hamburga, Düsseldorfu, Monachium oraz Berlina Zachodniego. W najbardziej dynamicznym okresie giełdowego handlu dewizami notowanych było 14 walut. Główna rola w tym zakresie przypadała giełdzie frankfurckiej, jako miejscu ustalania podstawowego kursu dla pozostałych rynków. Przy ustalaniu kursu obecny był przedstawiciel Bundesbanku, który był wyposażony w uprawnienia dokonania interwencyjnych operacji stabilizujących w sytuacjach zbyt znacznych odchyleń kursowych. Dewizowy obrót giełdowy we Frankfurcie n/M. IV. Lata 1962 – 1970: Kryzys Kubański, Praska Wiosna, początek Ostpolitik kanclerza W. Brandta Drugi Kryzys Berliński stanowił samą w sobie zimnowojenna sekwencję, niemniej jego uśmierzenie w znacznym stopniu wynikało z tego, że ,,ustąpił on miejsca” nadrzędnej eskalacji, jaka utrwalona została w historiografii pod nazwą Kryzysu Kubańskiego. Potencjalne zagrożenie dla państwowego i gospodarczego bytu Zachodnich Niemiec wcale jednak nie było z tego powodu mniejsze. Wprawdzie wynalezienie międzykontynentalnych pocisków rakietowych spowodowało, że w obliczu zagrożenia znalazły się już nie tylko obszary graniczne czy nieodległe, ale także te położone znacznie dalej, to przy należącej do Sowietów zdecydowanej przewadze sił, Republika Federalna Niemiec mogła stać się teatrem ograniczonej terytorialnie wojny między obu supermocarstwami - tym bardziej prawdopodobnej, że w doktrynie radzieckiej starcie takie mogłoby mieć charakter prewencyjny, w związku z dążeniami kanclerza K. Adenauera i jego ministra obrony F.J. Straussa, do wyposażenia Bundeswehry w broń atomową, jako ,,wyższe EFIX Dom Maklerski S.A. ul. Piłsudskiego 104, 61-246 Poznań tel. 61 877 55 60 , fax 61 877 55 95 [email protected], www.efixdm.pl NIP 2090001747, REGON 301346369, Numer KRS 0000348420 Sąd Rejonowy Poznań - Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu, VIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego. Kapitał zakładowy wpłacony 7 923 000 PLN stadium artylerii. Nie brakuje też poglądów, że to właśnie kwestia taktycznej broni jądrowej dla RFN - stanowiła sedno Drugiego Kryzysu Berlińskiego, będącego też znaczącym elementem napięć pomiędzy Wschodem a Zachodem, których skutkiem była próba sił wokół Kuby. Co się zaś tyczy samego Konfliktu Kubańskiego, to eskalował on głównie od momentu, gdy na początku 1959 r. władzę na Wyspie przejął komunistyczny ruch F. Castro. Pociągnięcia nacjonalizacyjne nowego reżimu uderzyły w interesy gospodarcze USA. W 1960 r. Stany Zjednoczone podjęły decyzje o blokadzie gospodarczej Kuby, a rok później poparły nieudaną próbę kontrrewolucyjnej inwazji (w Zatoce Świń) dokonaną przez przeciwników F. Castro. Szczyt napięcia miedzy obu supermocarstwami przypadł na jesień 1962 r., kiedy 23 października prezydent J.F. Kennedy w ultymatywny sposób zażądał wycofania z Kuby rakiet radzieckich (w owym czasie rakiety międzykontynentalne były w fazie próbnej). Pięć dni później, podczas których świat znalazł się rzeczywiście na krawędzi wojny, 28 października rząd radziecki wyraził zgodę na to żądanie w zamian za zobowiązanie się USA do nieatakowania Kuby, która tym samym pozostała państwem komunistycznym. Po kubańskiej próbie sił, która spowodowała usunięcie N. Chruszczowa (październik 1964 r.) chadecki rząd K. Adenauera przeżywał różne wewnętrzne problemy, mające jednak zimnowojenne korzenie, których medialną egzemplifikację stanowił cykl nieprzychylnych publikacji prasowych (głównie ,,Der Spiegel”) na temat tajnych działań rządu RFN z władzami USA, a dotyczących wspomnianej kwestii jądrowej. W rezultacie coraz bardziej nieprzychylnego klimatu politycznego i społecznego oraz pogarszającej się sytuacji gospodarczej, głównie w sektorze wydobywczym, a z czasem i rolnictwie, o czym dalej, w dwa lata po wygranych wyborach, i po 14 latach sprawowania urzędu kanclerskiego K. Adenauer podał się w 1963 r. do dymisji. Jego następcą został L. Erhard, który pozostał także na tym stanowisku po wyborach z 1965 r. Po roku jednak i on podał się do dymisji. W 1966 r. powstał nowy rząd tzw. ,,Wielkiej Koalicji” z chadeckim kanclerzem K. G. Kiesingeren i socjaldemokratycznym wicekanclerzem W. Brandtem. Stosując politykę selektywnych relacji w europejskimi państwami socjalistycznymi, nie mógł wypracować bardziej koncyliacyjnych relacji ze Związkiem Radzieckim. Wiązało się to z podtrzymywaniem międzynarodowego napięcia. Do nowego przesilenia doszło w 1968 r. kiedy wojska Układu Warszawskiego wzięły udział w pacyfikacji Praskiej Wiosny. Było to o tyle też istotne, że w 1967 r. RFN zawarła układ o współpracy z Czechosłowacją, na mocy którego powstały wzajemne przedstawicielstwa gospodarcze. Zasadnicza poprawa klimatu i idącego za tym ogólnego odprężenia, przynajmniej w tej części świata, wiązała się z rezultatami kolejnych wyborów do Bundestagu z października 1969 r. W ich rezultacie kolejnym kanclerzem RFN został W. Brandt, dając początek socjaldemokratycznej Ostpolitik. W urzeczywistnienie tej doktryny wpisał się m.in. sławny traktat polsko – zachodnioniemiecki z 1970 r. dotyczący dobrego sąsiedztwa, w tym i uznania przez RFN granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej. **** Ocena efektu rynkowego 1.Rynek akcji Lata 60. przyniosły gospodarce RFN, o czym już wspomniano wolniejsze tempo wzrostu gospodarczego. Spowolnienie to uwidoczniło się już w latach 1961 – 1963, by po przejściowej poprawie w 1964 r. ponownie wejść w trzyletni trend spadkowy, zakończony pierwszą od 1932 r., recesją. W 1967 r. PKB skurczył się bowiem o 0,3%. Schyłkowa faza cyklu gospodarczego z lat 1965 – 1967 r. spowodowana była w dużej mierze trwałym spadkiem zapotrzebowania na węgiel, EFIX Dom Maklerski S.A. ul. Piłsudskiego 104, 61-246 Poznań tel. 61 877 55 60 , fax 61 877 55 95 [email protected], www.efixdm.pl NIP 2090001747, REGON 301346369, Numer KRS 0000348420 Sąd Rejonowy Poznań - Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu, VIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego. Kapitał zakładowy wpłacony 7 923 000 PLN który z w coraz większym zakresie zaczęła wypychać z międzynarodowej wymiany - dostępniejsza w wydobyciu oraz transporcie – ropa naftowa. Rozpoczął się proces ograniczenia eksploatacji kopalń, który boleśnie uderzył w Zagłębie Ruhry, przemysłowe serce zachodnioniemieckiej gospodarki. Powszechne niezadowolenie, zaniepokojonych tym stanem rzeczy mieszkańców Nadrenii Północnej i Westfalii, doprowadziło do nadmienionego powyżej upadku rządu L. Erharda. Poza tym, gabinetowi współtwórcy reformy walutowej z 1948 r., tak jak i jego następcy, zaszkodziła też znacznie, narzucona przez Francję, wspólna polityka rolna EWG, powodująca obniżenie się cen na produkty rolne. Powyższe względy makroekonomiczne obok wyraźnej, a także trudna do przecenienia - narastająca coraz bardziej od połowy lat 50. korelacja tendencji koniunkturalnych pomiędzy Wall Street a parkietami giełdowymi RFN, stały się głównymi przyczynami spadków wskaźnika niemieckich akcji w 1962 czy 1966 roku. Oznacza to, że jeśli już upatrywać jakiegoś istotniejszego a niekorzystnego wpływu efektów geopolitycznych, to pierwotnych ich źródeł należałoby szukać przede wszystkim na giełdzie nowojorskiej. Z drugiej jednak strony, jest to dość trudne do wykazania, ponieważ prezydent J.F. Kennedy doszedł do władzy w warunkach wyraźnego spowolnienia koniunktury. W latach 1960 – 1961 dynamika amerykańskiego PKB wynosiła zaledwie 2,6%, przy wzroście konsumpcji wynoszącym, odpowiednio: 2,7% i 2,1%, wobec aż 6,9% wzrostu PKB w 1959 r, zrealizowanego przy wzroście spożycia indywidualnego na poziomie 5,7%. Analizowany okres, tak jak dwa poprzednie cechował się wyższą skumulowaną stopą wzrostu niemieckich akcji. Umowny CDAX wzrósł w sumie w tym czasie o 42,05%, podczas, gdy DJIA o 16,12%. EFIX Dom Maklerski S.A. ul. Piłsudskiego 104, 61-246 Poznań tel. 61 877 55 60 , fax 61 877 55 95 [email protected], www.efixdm.pl NIP 2090001747, REGON 301346369, Numer KRS 0000348420 Sąd Rejonowy Poznań - Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu, VIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego. Kapitał zakładowy wpłacony 7 923 000 PLN źródło: Statistisches Bundesamt 2.Rynek walutowy W warunkach zdynamizowanych obrotów walutowych i kontrolowanych wąskim pasmem (+/– 1,0%) fluktuacji kursowych, spowodowanych wprowadzeniem wymienialności dewiz w 1958 r., zachodnioniemiecka marka kontynuowała swój zewnętrzny wzrost wartości. W omawianym okresie dolar USA stracił do DM 1,8%, a frank szwajcarski 1,5%. Epilogiem tej trwałej, zdającej się abstrahować od geopolitycznych wpływów aprecjacji było wywarcie na RFN takiego nacisku, aby poprzez rewaloryzację kursu DM przyczynił się do przywrócenia międzywalutowej równowagi na zachodnioeuropejskim rynku walutowym. Na taki krok zdecydował się dopiero rząd W. Brandta, dla którego była to jedna z pierwszych i najważniejszych decyzji po objęciu władzy. W dniu 27 października przeprowadzono 8,5% rewaluację DM. Wcześniej i w drugą dewaluacyjną stronę ruch wykonała Wielka Brytania, obniżając pod koniec 1967 r. kurs funta szterlinga o 14,0%, a latem 1969 r. Francja, dewaluując franka francuskiego o 12,5%. Przypuszczano, że ów stabilizujący dewaluacyjno – rewaluacyjny pakiet, przyczyni się do pogorszenia konkurencyjności eksportu RFN, przy jednoczesnej poprawie sytuacji gospodarek innych krajów Europy Zachodniej. Tak się jednak nie stało mimo, iż przeprowadzono w kolejnych latach jeszcze dwie rewaluacje DM, w 1973 r. i 1976 r. Kształtowanie się kursu DM wobec dolara USA i franka szwajcarskiego w latach 1962 – 1969 (kursy średnie) waluta 1 dolar USA 1 frank szwaj. 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 3,9978 3,9864 3,9748 3,9943 3,9982 3,9866 3,9923 3,9244 0,92461 0,92249 0,92035 0,92309 0,92421 0,92111 0,92507 0,91002 źródło: Bundesbank EFIX Dom Maklerski S.A. ul. Piłsudskiego 104, 61-246 Poznań tel. 61 877 55 60 , fax 61 877 55 95 [email protected], www.efixdm.pl NIP 2090001747, REGON 301346369, Numer KRS 0000348420 Sąd Rejonowy Poznań - Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu, VIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego. Kapitał zakładowy wpłacony 7 923 000 PLN V. Podsumowanie Analiza zmienności indeksu niemieckich akcji w latach 1948 – 1968, czyli przypadających na okres największej eskalacji zimnowojennych napięć pomiędzy Wschodem a Zachodem, nie wykazuje (w przekrojach średniorocznych) bezpośredniego, istotnego oddziaływania negatywnych czynników geopolitycznych. Uwidocznione w analizowanych okresach wahania giełdowej koniunktury podyktowane były w głównej mierze wpływem czynników ekonomicznych, zaś ewentualnych negatywnych impulsów związanych generującym się ryzykiem geopolitycznym, upatrywać należałoby przede wszystkim na rynku amerykańskim, z którym parkiety zachodnioniemieckie od połowy lat 50. były coraz silniej koniunkturalnie skorelowane. We wszystkich badanych okresach stopa zwrotu z indeksu niemieckich akcji była istotnie wyższa od tej, którą w analogicznych okresach legitymował się wskaźnik przemysłowego Dow Jonesa; w ten sposób rynek solidnie wynagradzał inwestorów kierujących się głównie czynnikami gospodarczymi, wynikającymi z dynamiki rozwoju gospodarki RFN, przy jednoczesnej marginalizacji potencjalnego ryzyka geopolitycznego. Odporność na wpływ podwyższonego ryzyka geopolitycznego, jakim potencjalnie obarczona była z racji swego położenia geograficznego, ale także i samego bytu państwowego, zachodnioniemiecka gospodarka, ilustruje w sposób nie mniej przekonywujący zachowanie kursu Deutsche Mark względem pozostałych walut, w tym w szczególności wobec dolara USA oraz franka szwajcarskiego. Z perspektywy zimnowojennych obserwacji można stwierdzić, że największe geopolityczne oddziaływanie na koniunkturę Zachodnich Niemiec nie dokonało się bezpośrednio poprzez rynek akcji czy walut, lecz w formie decyzji związanych z ulokowaniem znacznej części państwowych rezerw złota poza granicami RFN, tj. we Francji, Wielkiej Brytanii i USA. EFIX Dom Maklerski S.A. ul. Piłsudskiego 104, 61-246 Poznań tel. 61 877 55 60 , fax 61 877 55 95 [email protected], www.efixdm.pl NIP 2090001747, REGON 301346369, Numer KRS 0000348420 Sąd Rejonowy Poznań - Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu, VIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego. Kapitał zakładowy wpłacony 7 923 000 PLN Opracowanie własne Wojciech Szymon Kowalski EFIX Dom Maklerski S.A. EFIX Dom Maklerski S.A. ul. Piłsudskiego 104, 61-246 Poznań tel. 61 877 55 60 , fax 61 877 55 95 [email protected], www.efixdm.pl NIP 2090001747, REGON 301346369, Numer KRS 0000348420 Sąd Rejonowy Poznań - Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu, VIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego. Kapitał zakładowy wpłacony 7 923 000 PLN
