Grupa społeczna - Instytut Socjologii UW

Rzeczywistość społeczna (III):
grupa społeczna i kapitał społeczny
(WDS 2013/2014 nr 4)
Grupa społeczna
 niegdyś centralna kategoria socjologii, a obecnie zanika na rzecz
takich pojęć, jak „tożsamość”, „zachowanie”, „działanie” lub
„interakcja”;
 początkowo „grupa” była rozumiana poprzez pojęcie „społeczeństwa”
(gdyż „trwa” dłużej od nas i posiada kulturę);
 definicje „grupy społecznej”:
 definicja Albiona W. Smalla (1854- 1926; założyciel pierwszej
katedry socjologii na uniwersytecie w Chicago):
 „wszelki zbiór osób, który możemy ujmować jako całość ze
względu na jakiekolwiek godne uwagi stosunki zachodzące
pomiędzy jego członkami” (1905).
 definicja współczesna (Krzysztof Szmatka):
 „grupa
społeczna to zbiorowość o wykrystalizowanych
strukturach wewnętrznych, systemach wartości, trwałych
komponentach świadomościowych i specyficznej kulturze”.
Albion W. Small
The American sociologist
and
educator
Albion
Woodbury Small (18541926) was instrumental in
founding and developing
the profession of sociology
in the United States. During
his tenure at Chicago, Small
built
the
leading
department of sociology in
the United States, helped in
founding the American
Sociological Society (of
which he was president in
1912 and 1913), and was the
first editor of the American
Journal of Sociology.
Pierwszy wydział socjologii
powstał w 1892 roku na
Uniwersytecie w Chicago,
trzy lata później
ustanowiono pierwszą
europejską katedrę
socjologii, na Uniwersytecie
w Bordeaux.
W Polsce pierwsza katedra
socjologii powstała na
Wydziale Prawa i Nauk
Politycznych UW w 1919
(kierował nią Leon
Petrażycki).
Rok później, z inicjatywy
Floriana Znanieckiego ,
uruchomiono Katedrę
Socjologii i Filozofii Kultury
na Uniwersytecie Poznańskim
, wtedy też socjologia
zaistniała w Polsce jako
samodzielny kierunek
studiów.
Dynamika „rozwoju” grupy społecznej:
 dynamika „krystalizacji” zbiorowości - od
„populacji” do
„organizacji społecznej”:
 populacja;
 zbiór statystyczny;
 kategoria socjologiczna;
 kategoria społeczna;
 grupa społeczna;
 organizacja społeczna.
 „grupa” a „zbiorowość” społeczna (mocne kryteria wyróżniające
„grupę”):
 świadomość odrębności;
 samoidentyfikacja;
 intensywność związków (interakcji) między członkami grupy.
Obiektywne kryteria klasyfikacji grup
 liczebność (od diady/triady);
 trwałość (naród, rodzina, studenci);
 sposób rekrutacji:
przypisane, przymusowe, otwarte (ekskluzywne i inkluzywne).
intensywność uczestnictwa (jedno- i wielofunkcyjne, „grupy
żarłoczne”);
rygoryzm i zakres kontroli (grupy totalne);
korzyści z członkostwa:
 grupy zadaniowe/ instrumentalne i autoteliczne.
stopień zorganizowania grupy:
 formalne i nieformalne.





„Subiektywne” kryteria klasyfikacji grup
 dotyczy to identyfikacji z grupami, które pozostają dla nas grupami
„istotnymi”:
 identyfikacja, solidarność, lojalność (poczucie wspólnoty);
 repulsja, dystans, wrogość („odrzucenie” grupy);
 grupy odniesienia:
negatywne i pozytywne;
 porównawcze;
 normatywne.
 grupa „własna” i „obca” (np. etniczność);
 poczucie „relatywnej deprywacji” (upośledzenia) i uprzywilejowania
poprzez porównywanie swojego członkostwa w danej grupie z innymi
grupami.

Elementy grupy - struktury „wewnątrz-grupowe”
•
•
•
struktura socjometryczna (relacje między członkami grupy):
•
zaspokajanie potrzeb emocjonalnych;
•
małe dystanse międzyludzkie;
•
podobieństwo postaw;
•
„gwiazdy socjometryczne”, „kliki”, „układy” itp.
struktura komunikowania:
•
przymus strukturalny;
•
główne kręgi komunikacyjne: „krąg”, „łańcuch”, „gwiazda”.
struktura przywództwa:
•
cechy przywództwa i motywacje;
•
typy
przywództwa:
autorytarny,
demokratyczny,
anarchiczny.
C. H. Cooley – „grupa pierwotna” (funkcje grupy pierwotnej)
 grupa pierwotna odznacza się „ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki
osobiste i współpracę” - 5 cech: względna trwałość, bezpośrednie kontakty, mała
liczebność, nie wyspecjalizowany charakter kontaktów, zażyłość uczestników;
 trzy typy: „rodzinna” (grupa oparta na stosunkach pokrewieństwa), „dziecięca grupa
zabawowa” (grupa oparta na stosunkach przyjaźni), „społeczność lokalna” (grupa oparta
na stosunkach sąsiedzkich);
 funkcje „grupy pierwotnej”:
 zaspokajanie potrzeb psychospołecznych jednostki: bezpieczeństwa, uznania i
przynależności;
 grupa przekazuje wzory zachowań odnoszących się do pozycji i ról zarówno w
grupie, jak i w otoczeniu zewnętrznym, uczy współdziałania z innymi członkami
grupy;
 funkcje grupy pierwotnej wobec społeczeństwa – pośredniczy między nim a
jednostką (jednostka uczestniczy w życiu społecznym poprzez członkostwo w
grupie pierwotnej, w ten sposób też przebiega kontrola społeczna nad jednostkami
i grupami).
 grupa pierwotna i wtórna.
Co daje „bycie w grupie”?
 od grup społecznych nie ma „ucieczki”:
odpowiedź na pytanie, kim jesteśmy? to także odpowiedź o grupy,
do których należymy (przerwanie „osamotnienia”).
 „zakorzenienie” w społeczeństwie (nauka kultury/kultur) –
wyznacza „moje” miejsce w społeczeństwie;
 pewność i poczucie bezpieczeństwa (konformizm – świat pozostaje
pod kontrolą);
 atrakcyjność i prestiż (podwyższa samoocenę), rola porównania z
innymi osobami /grupami (otoczeniem społecznym);
 umożliwia realizację celów życiowych;
 symboliczne „przedłużenie życia” (rola kultury, światopoglądu itp.);
 grupa pozostaje także źródłem „cierpień”:
 „ciemne siły” grupy (reakcja na porażkę i negatywną ocenę grupy);
 skutki sytuacji, gdy „moja” grupa wypada „słabo” (uprzedzenia wobec
innych, poniżanie, niedopuszczanie „niesłusznych” informacji);
 akceptacja (identyfikacja) i krytycyzm wobec grupy.

Spójność grupy
(czyli wspólne postawy, działania, wartości i normy)
czyni ona grupę zdolną do przetrwania i zbiorowego wysiłku;
prowadzi do działań zbiorowych (kooperacji i rywalizacji w
grupie i między grupami);
wywiera wpływ na jej członków (skutki to „myślenie grupowe” i
„de-indywidualizacja jednostki”).
 grupa społeczna a „normy grupowe”:
 norma grupowa – przepis, określający w jaki sposób powinien
zachowywać się członek grupy, pełniący w niej określoną funkcję?
 funkcje norm grupowych:
 przyczyniają się do osiągnięcia celów grupy, zapewniają trwanie
grupy w sytuacji naturalnej wymiany jej członków, pozwalają
zachować tożsamość grupy;
 rodzaje norm grupowych: „wewnątrz-grupowe” i „zewnątrzgrupowe”;
 samo-kategoryzacja jednostki („my” i „oni”).
-
Grupa społeczna a kapitał społeczny (1)
 kapitał, którego wartość opiera się na wzajemnych relacjach społecznych
i zaufaniu jednostek, które dzięki niemu mogą osiągać więcej korzyści;
 dwa ujęcia – (1) James Coleman i Robert Putnam: kapitał społeczny oznacza
ogół norm, sieci wzajemnego zaufania, lojalności, poziomych sieci zależności w
danej grupie społecznej:
 „kapitał społeczny odnosi się tu do takich cech organizacji społeczeństwa,
jak zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność
społeczeństwa ułatwiając skoordynowane działania”.
 (2) Pierre Bourdieu - kapitał społeczny to „specyficzny zasób społeczny
związany z jednostką:
 „zbiór rzeczywistych i potencjalnych zasobów, jakie związane są z posiadaniem
trwałej sieci mniej lub bardziej zinstytucjonalizowanych związków wspartych na
wzajemnej znajomości i uznaniu – lub inaczej mówiąc z członkostwem w grupie –
która dostarcza każdemu ze swych członków wsparcia w postaci kapitału
posiadanego przez kolektyw, wiarygodności, która daje im dostęp do kredytu w
najszerszym sensie tego słowa”.
Grupa społeczna a kapitał społeczny (2)
 kapitał społeczny na tle innych typów kapitału (finansowy, kulturowy);
 źródła kapitału społecznego:
 zaufanie (redukuje ryzyko związane z działaniem innych);
 normy (m.in. norma wzajemności);
 działalność wspólna (w stowarzyszeniach, we współpracy z
innymi itp.).
 typy kapitałów społecznych:
 kapitał
społeczny pomostowy
(wyłączający);
 „brudny” kapitał społeczny.
 kapitał społeczny a ”dobro wspólne”:
 dobra prywatne i publiczne.
(włączający)
i
wiążący
„Zachowania zbiorowe” („grupy efemeryczne”?)
 pojęcie to odnosi się do takich zjawisk społecznych, jak reakcje tłumu,
opinia publiczna, moda itp., czyli do spontanicznych działań
społecznych dużej liczby osób znajdujących się w „niejasnej”
sytuacji;
 cechy charakterystyczne „zachowań zbiorowych”:
 są to spontaniczne, zmienne zachowania dużej liczby osób;
 zazwyczaj są ograniczone (do miejsca, wydarzenia, szczególnej
sytuacji itp.) i krótkotrwałe;
 związana jest z nimi niepewna identyfikacja jednostek oraz „luźne”
(swobodne) granice społeczne - uczestnicy zachowań zbiorowych
nie muszą się ani znać, ani identyfikować ze sobą;
 zachowanie te nie wytwarzają silnych własnych norm i kultury
(charakteryzują je słabe - nowo wytworzone - normy społeczne),;
 zachowania zbiorowe są bardziej spontaniczne i nieprzewidywalne
niż zachowania w uporządkowanym kontekście społecznym.
Przykład zachowań zbiorowych – „tłum”
 tłum to czasowe i niezorganizowane zgromadzenie jednostek, które
znajdują się w bezpośredniej bliskości fizycznej i mają wspólny obiekt
zainteresowań;
 rodzaje tłumu: przypadkowy, konwencjonalny, ekspresywny, aktywny,
protestujący;
 teorie powstawania („dynamiki”) tłumu:
 „zarażania się” (Gustaw Le Bon, 1895 r.) – anonimowość i napięcie
emocjonalne prowadzą do zjawiska „umysłu zbiorowego”:
 w tłumie emocje zbiorowe są łatwo i bezrefleksyjnie akceptowane,
wzajemnie się wzmacniają i „podgrzewają”, koncentrując działanie
tłumu na wspólnym celu.
 konwergencji/„facylitacji” (tłum tworzy aktywność podobnych do siebie
jednostek, gdyż w grupie anonimowych osób pewne zachowania stają się i
wydają się łatwiejsze do wykonania);
 „wyłaniania się” norm (normy wyłaniają się szybko i spontanicznie, nie są
narzucane, równie szybko tracą one znaczenie społeczne).
Literatura (zalecana, warta?) na temat „grupy społecznej”
 Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii (roz. VIII. Grupa
społeczna);
 Piotr Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo
Znak, Kraków 2002 (roz. 8 Od wielości jednostek do grupy społecznej i
roz. 9. Odmiany grupy społecznej);
 Jagoda Gandziarowska-Ziołecka, Joanna Średnicka, Karol Zyskowski,
Kapitał społeczny i dobro wspólne, w: Anna Giza, M. Sikorska (red.),
Współczesne społeczeństwo polskie, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2012,
 a także:
 Florian Znaniecki, Socjologia wychowania, t. I, PWN Warszawa 1973, s 38-42 (roz. 1.
Grupa społeczna i społeczeństwo);
 Stanisław Ossowski, Wielogłowy Lewiatan i grupa społeczna, w: S. Ossowski, Dzieła
t. IV, PWN Warszawa 1967, s. 137-138 i 148-172;
 M. Kohn, C. Schooler, Praca i osobowość, PWN, Warszawa 1986, s. 27-46.