dyrektywy i normy - Magisterskie24.pl

DYREKTYWY I NORMY
Normami interesuje się:
prawoznawstwo, etyka, logika norm, logika deontyczną, politologia, językoznawstwo, sochologi,a
psychologia społeczna.
„Reguła zachowania”
„Dyrektywa” – najbardziej ogólne określenie
 podejście analityczne: na gruncie logik, teorii języka, prawoznawstwa
 podejście empiryczno – funkcjonalne: inne dyscypliny badawcze.
Norma i dyrektywa są efektem aktu normowania, który jest performatywnym aktem wpływania na
zachowania ludzki.
-1-
Inne elementy wpływania: prośby, błagania, zalecenia, nakazy.
Alf Ross, Norberto Bobbio
Dla Rossa dyrektywą jest każda reguła, która wpływa na zachowanie.
1. d. stanowcze: zabezpieczone sankcjami (nie tylko państwowymi) - jeśli adresat d. zachowa
się niezgodnie z wymaganiami, poniesie karę
2. d. niestanowcze: zalecenia perswazyjne – naturalne negatywne skutki zachowania
odmiennego

Teoria dyrektyw: zawiera w sobie teorię/ koncepcję norm1.
W jaki sposób wyraża się stanowczość/ niestanowczość?
1. d. niestanowcze: tryb oznajmujący, subjunktywny („zrobiłbyś dobrze, gdybyś przeprosił”), pytajny
(„czy możesz mi podać sól?”)
2. d. stanowcze: tryb rozkazujący (forma imperatywna); czasem tryb oznajmujący; co do zasady
wyrażane przez
- nakaz
- zakaz
- dozwolenie
Dozwolenie jest „mutacją” nakazu/ zakazu. Korelatem dozwolenia jest często czyjś obowiązek.
Na gruncie nauk społecznych posługujemy się pojęciem „normy społecznej”
 w znaczeniu węższym
o normy uwarunkowane społecznie – ich powstanie wiąże się ze społecznymi,
kulturowymi faktami, które doprowadzają do powstania określonej treści
o środki kontroli społecznej – normy, które oddziaływają na określone zachowania
(kontrola – w źródłach niemieckich – porównywana z wzorem zachowania; w źródłach
angielskich – wpływ, oddziaływanie => znaczenie socjologiczne)
np. 10 przykazań to środki kontroli społecznej – wpływają, oddziaływają na ludzki
zachowania
o normy powstające żywiołowo, charakteryzują się wysokim stopniem akceptacji
społecznej – przeciwstawiane innym normom, np. prawnym
 w znaczeniu szerokim
o wszelkie normy, jakie obowiązują/ maja obowiązywać w różnych grupach społecznych
 normy pochodzące od państwa
 normy pochodzące od innych organów społecznych, niebędących
prawodawcą
(teoria – całość o ściśle określonym sensie metodologicznym; koncepcja – wyobrażenie,
uporządkowanie materii w jakimś zakresie
-21
Kelsen:
 normy prawne
 normy moralne
 normy obyczajowe
mniejsze podziały: normy partyjne, normy gier
Pojęcie „porządku prawnego”
 w znaczeniu szerokim
o wszystkie normy społeczne w szerokim tego słowa znaczeniu;
powstaje dzięki tym normom społecznym - one, wpływając na zachowania ludzkie,
budują porządek prawny; państwo akceptuje wszystkie te normy, które nie
przeszkadzają w jego właściwym funkcjonowaniu
 w znaczeniu wąskim
o odpowiada „normie społecznej w wąskim ujęciu; porządek prawny jest budowany
przez normy, które określają ramy tego porządku, wypełniane przez normy prawne i
normy społeczne (które nie budują porządku prawnego)
Prawoznawstwo:
Klasyfikacja norm społecznych w szerokim znaczeniu:
I.
heteronomiczne/ autonomiczne
podział związany ze źródłem, autorem normy;
autonomiczne = autor jest jednocześnie adresatem normy
heteronomiczne = adresatem normy jest ktoś inny, np. normy podatkowe
II.
ze względu na efekty psychologiczne:
normy autonomiczne z natury rzeczy są „zinternalizowane” – uznawane za nasze własne,
wewnętrzne, akceptowane przez nas
normy heteronomiczne mogą być zinternalizowane bądź nie – jeśli je zinternalizujemy – uznamy
za słuszna, sprawiedliwą (podatki idą na instytucje społeczne, wiec są dobre; przepisy KK)
III.
motywacje interesowne: gdy ktoś nie akceptuje normy heteronomicznej, ale ją
zinternalizuje z powodów interesownych – prawnych bądź pozaprawnych (zapłacę
podatek, bo inaczej będą odsetki/ będzie mi wstyd)
motywacje bezinteresowne: bliskie internalizacji – wskazują, z jakiego powodu nastąpiła
internalizacja
-3-
IV.
zasadnicze/ zrelatywizowane
zrelatywizowane:
a. systemowo
odwołują się w swojej treści do jakiegoś systemu aksjologicznego,
np. na gruncie etyki chrześcijańskiej zakazana jest aborcja; na gruncie savoir – vivre’u
należy mówić „dzień dobry”; ze względu na etykę zawodową sędziemu nie wolno się
fraternizować z podsądnym
b. instrumentalnie
pokazuje związek normy z celem, który ma ona realizować
np. należy podgrzać wodę do 1000 stopni, jeśli chcemy (cel!), by się zagotowała
=>
dyrektywy instrumentalne – opierają się na pewnej tezie (zdanie anankastyczne –
zawiera dyrektywy zrelatywizowane instrumentalnie...)
np. podwyższenie długości urlopu macierzyńskiego dla osiągnięcia celu – zwiększenia
dzietności (ze środka – na cel)
P/F normy? – wypowiedź zrelatywizowana systemowo/ instrumentalnie; podlega
kryteriom prawdy/ fałszu
zasadnicze:
normy, które nie są zrelatywizowane – nie mają odniesienia do systemu/ celu; normy w
ścisłym znaczeniu (np. „należy się przywitać po wejściu do sali – nie ma relatywizacji)
V.
konstytutywne / regulatywne
konstytutywne: potwierdzają pewien stan rzeczy (por. Austin – konstatywy i performatywy)
regulatywne: stwarzają nową sytuację społeczną/ prawną; każda gra (np. szachy) ma normy
regulatywne; np. zawieranie związku małżeńskiego
VI.
pierwotne/ wtórne
Hart.
pierwotne: wyznaczają określone zachowania
wtórne: odnoszą się do norm pierwotnych
CZYM JEST NORMA PRAWNA?
I.
koncepcja lingwistyczna
norma jest wypowiedzią językową
Jeżeli mówimy, że norma „została ustanowiona” albo „obowiązuje” – to trudno określić ją jako
wypowiedź językową.
-4-
To, że jest wypowiedzią językową, oznacza, że jest sensownym wyrażeniem złożonym, nakłaniającym
adresata do określonego zachowania.
II.
koncepcja nielingwistyczna
norma jest faktem niejęzykowym
a. akt normowania
performatywny akt wpływania/ oddziaływania na ludzkie zachowania
b. wytwór/ efekt aktu normowania
pewna decyzja  norma
jeśli to nie jest norma autonomiczna, to jest sformułowana w określonym języku
c.
wypowiedź językowa
Rozróżnienie między normą a wypowiedzia językową, która relacjonuje normę – poznajemy ją przez
jezyk; norma jest zapośredniczona przez jezyk;
Opałek, Woleński – akty sądzenia (poznawania, opisywania rzeczywistości) są innymi aktami, niż akty
przepisywania (byt/ powinność).
Aleksander Pecznik – między bytem a powinnością jest „jump” – ilość bytu nie przechodzi stopniowo
w powinność, jest luka
 mówimy o błędzie naturalistycznym, jeśli ktoś z faktów chce wyciągać wnioski o charakterze
normatywnym.
Normy:
- ze względu na zachowanie:
-- konkretne
-- abstrakcyjne
- ze względu na adresata:
-- ogólne
-- jednostkowe
Normy generalne: ogólne + abstrakcyjne
Normy indywidualne: konkretne + jednostkowe
- ze względy na zgodność zachowania z prawem:
-- ius cogens – bezwzględnie wiążąca, wskazuje jeden sposób zachowania, nie ma możliwości
wyboru, przymus podporządkowania, naruszenie powoduje sankcję
-- ius dispositivum – względnie wiąże, zostawia wybór, ustanawia wzorzec, dopuszcza jednak odejście
-- normy semiimperatywne – bezwzględnie wiążące tylko jedną stronę
-5-
Normy:
- Nakazowe – nakazują zachowanie zgodne z dyspozycją
- Zakazowe – zakazują zachowania zgodnego z dyspozycją
- Dozwalające – mocne i słabe, zachowanie nie jest zakazane i nakazane
Normy (ze względu na sankcję):
- ius plus quam perfecta –normy obwarowane sankcją represyjną i nieważności (więcej niż doskonałe)
- ius perfecta – obwarowane sankcją nieważności (normy doskonałe)
- ius minus quam perfecta – obwarowane sankcją represyjną
- ius imperfecta – brak sankcji
-6-
Przepisy:
1) bezpośrednio wyznaczające zachowanie adresata
i. proste
ii. złożone
2) pośrednio wyznaczające zachowanie adresata / nie wyznaczające zachowania
adresata
i. określające zdolność prawną
ii. przepisy kompetencyjne
iii. określające struktury organizacyjne
iv. definicje legalne (przepisy o przepisach)
Przepisy kompletne – wystarcza do podjęcia decyzji stosowania prawa, zawiera wszystkie elementy
normy prawnej
Przepisy odsyłające (do innych przepisów systemu lub reguł nie należących do systemu):
1) Systemowe – w ramach systemu
a. Pierwszego stopnia
i. Niekompletne (sensu stricte) – by zmniejszyć objętość aktu – 175KK
ii. Blankietowe – nie określają przepisu odesłania
1. Sankcji – określa sankcję dla innych przepisów
2. Dyspozycji – określa regułę generalną zachowania, odsyła do
szczegółowego określenia w przepisie odniesienia
b. Drugiego stopnia
i. Derogacyjne sensu stricte
ii. Generalne klauzule derogacyjne
iii. Blankietowe legi speciali
iv. Odsyłające analogii i stosowania prawa
v. Kompetencyjne
vi. nawołujące
2) Pozasystemowe –
a. odsyłają do reguł społecznych
b. porządkowo taryfowe
-7-
c.
techniczne
-8-