Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z geografii w klasie I

advertisement
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z GEOGRAFII W GIMNAZJUM
W toku nauczania geografii w gimnazjum ocenie podlegają kluczowe kompetencje, za które uznaje się:








czytanie map różnej treści,
wyjaśnianie prawidłowości występujących w cyklach astronomicznych, geograficznych, społecznych i gospodarczych,
umiejętność posługiwania się przyrządami oraz modelami geograficznymi,
umiejętność dokonywania planowych oraz systematycznych obserwacji,
umiejętność odczytywania i wykorzystywania oraz sporządzania dokumentacji geograficznej (dane statystyczne, wykresy, diagramy, ryciny),
umiejętność dokonywania obliczeń (odległości, różnica wysokości, średnie temperatur, amplitudy, spadek temperatury z wysokością, , różnice
czasowe),
umiejętność posługiwania się słownictwem, terminologią i symboliką geograficzną w mowie żywej i pisanej,
wartościowanie działalności człowieka w środowisku przyrodniczym.
Formy aktywności ucznia podlegające ocenie:

wypowiedzi ustne (co najmniej jedna ocena w ciągu roku szkolnego).

wypowiedzi pisemne (kartkówki z trzech ostatnich lekcji, inne - np. sprawdzające wybrane umiejętności; interpretacja treści mapy, graficznych
sposobów przedstawiania zjawisk).

aktywność i praca na lekcji (indywidualna i w zespołach grupowych - tu: zaangażowanie, umiejętność komunikowania się i współpracy w zespole,
korzystanie z różnych źródeł informacji, efektywność pracy).

podstawowe umiejętności praktyczne (czytanie mapy, wykonywanie i interpretacja rysunku poziomicowego, odwzorowywanie jej wybranych
treści; orientacja w terenie - położenie, kierunki; dokonywanie podstawowych obliczeń stosowanych w geografii; czytanie i graficzna interpretacja
danych liczbowych).

praca domowa (krótkoterminowe - zadania w zeszycie ćwiczeń, inne: polecenia z lekcji na lekcję; długoterminowe - referaty, plakaty, makiety i
inne opracowania tematyczne do lekcji, opracowania do projektów realizowanych w środowisku, opracowania do gazetki szkolnej).

aktywność obejmująca prezentowanie wyników swojej pracy w różnej formie (konkursy przedmiotowe, udział projektach oraz innych
przedsięwzięciach środowiskowych).
1
Ocenianie prac pisemnych:
100% - 91% punktów – ocena bardzo dobra
90% - 71% punktów – ocena dobra
70% - 51% punktów – ocena dostateczna
50% - 31% punktów – ocena dopuszczająca
30% - 0% punktów – ocena niedostateczna








Oceny są jawne, uzasadnione i zgodne z wymaganiami edukacyjnymi.
Uczeń ma prawo zgłosić bez konsekwencji 2 nieprzygotowania w półroczu (przy dwóch godzinach geografii w tygodniu) lub 1 nieprzygotowanie
( przy 1 godzinie geografii w tygodniu)
"nieprzygotowanie" zgłasza się na początku lekcji i przez nie rozumie się: niegotowość do odpowiedzi ustnej, brak zeszytu przedmiotowego i
zeszytu ćwiczeń tylko w przypadku gdyby musiało się w nich znajdować bieżące zadanie domowe. Przy zgłaszaniu nie trzeba podawać
przyczyny.
Nie można zgłaszać nieprzygotowania w przypadku zapowiedzianego wcześniej na dany dzień sprawdzania i oceniania określonej formy - tu:
sprawdzianu, kartkówki, innych zleconych zadań.
Po dłuższej, usprawiedliwionej nieobecności w szkole (powyżej 1 tygodnia) uczeń będzie oceniany po nadrobieniu braków w wiadomościach,
zapisach lekcyjnych, ćwiczeniach wykonywanych na lekcjach, pracach domowych - co należy do jego obowiązku. Nastąpi to nie później niż po 2
tygodniach od czasu powrotu na zajęcia. Dokładny termin i formę ustala nauczyciel uwzględniając przyczynę absencji i możliwości ucznia.
W przypadku otrzymania oceny niedostatecznej ze sprawdzianu uczeń może ją poprawić w terminie i formie ustalonej z nauczycielem.
Na koniec semestru nie przewiduje się dodatkowych sprawdzianów zaliczeniowych. Uzyskane stopnie w poszczególnych formach aktywności
ucznia stanowią podstawę stopnia semestralnego.
Przy wystawianiu ocen końcoworocznych uwzględnia się pracę i wyniki z całego roku szkolnego.
Ogólne kryteria i wymagania na poszczególne oceny:

ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który:
nie opanował niezbędnych wiadomości i umiejętności zawartych w wymaganiach podstawy programowej dla gimnazjum - potrzebnych do
kontynuowania nauki. W szczególności: wykazuje brak systematyczności i chęci do nauki, nie posiada podstawowej orientacji na mapie, nie wykonuje
zadań domowych, nie potrafi samodzielnie korzystać z różnych źródeł, w tym treści podręcznika, nie pracuje na lekcji, nie potrafi rozwiązać zadań
teoretycznych i praktycznych o elementarnym stopniu trudności samodzielnie, w grupie lub nawet przy pomocy nauczyciela, nie udziela prawidłowych
odpowiedzi na większość zadanych mu pytań.
2

ocenę dopuszczającą (wymagania konieczne) otrzymuje uczeń, który:
ma braki w wymaganiach koniecznych z zakresu wiadomości i umiejętności. Tu: opanował w stopniu elementarnym umiejętność czytania map, posiada
elementarną orientację na mapie świata, Europy i Polski, posługuje się w stopniu elementarnym słownictwem i terminologią geograficzną w mowie żywej
i pisanej, samodzielnie rozwiązuje i wykonuje zadania o niewielkim stopniu trudności, przejawia chęć i gotowość pracy i współpracy, umie wykorzystać
różne źródła informacji, przy czym objawia się to jako praca odtwórcza, wskazująca na słabe zrozumienie polecenia, nadrabia zaległości, przy pomocy
nauczyciela udziela odpowiedzi na proste pytania.

ocenę dostateczną (wymagania podstawowe) otrzymuje uczeń, który:
opanował podstawowe wiadomości i wybrane umiejętności określone podstawą programową. W szczególności: posiada podstawową orientację na mapie
i w przestrzeni geograficznej, poprawnie wyraża swoje myśli w prostych i typowych przykładach w mowie żywej i pisanej, przy wypowiedzi widać
nieliczne błędy, odpowiedź ustna odbywa się przy pomocy nauczyciela zadającego kolejne pytania, samodzielnie i w grupie rozwiązuje poprawnie
nieskomplikowane polecenia, potrafi naśladować podobne rozwiązania w analogicznych sytuacjach, wartościuje elementy dział a lności człowieka
środowisku, poprawnie odczytuje dane z tekstu, rysunków, diagramów, tabel, przetwarza proste dane na wykresy, wykonuje wybrane, proste obliczenia
stosowane w geografii, z pomocą nauczyciela poprawnie stosuje wiadomości i umiejętności do rozwiązywania sytuacji problemowych.

ocenę dobrą (wymagania rozszerzające) otrzymuje uczeń, który:
opanował wiadomości i umiejętności w stopniu dobrym, uwzględniającym wymagania rozszerzające. W szczególności: pracuje systematycznie, a jego
przygotowanie, choć pełne jest różne jakościowo, posiada dobrą orientację na mapie świata, czyta ze zrozumieniem mapy tematyczne, dokonuje
poprawnych interpretacji różnorodnych tekstów źródłowych, udziela zasadniczo samodzielnie odpowiedzi, choć uwidaczniają się niewielkie braki w
wiedzy lub wypowiedź nie wyczerpuje omawianego zagadnienia, wiadomości i umiejętności podstawowe są dla niego zrozumiałe, potrafi samodzielnie
rozwiązywać zadania o pewnym stopniu trudności tu: treści przystępne, średnio trudne, wykonuje wszystkie obliczenia stosowane w geografii, dostrzega
zależności przyczynowo-skutkowe, łączy zagadnienia w logiczne ciągi, opanował umiejętność dokonywania interpretacji prostych zjawisk
przedstawianych graficznie, w mowie żywej i pisanej posługuje się językiem poprawnym pod względem merytorycznym, stylistycznym i gramatycznym,
potrafi wartościować działalność człowieka środowisku, aktywnie i efektywnie pracuje i współpracuje w zespołach grupowych, chętnie wykonuje
dodatkowe zadania.

ocenę bardzo dobrą (wymagania dopełniające) otrzymuje uczeń, który:
w stopniu wyczerpującym opanował materiał przewidziany w podstawie programowej dla danej klasy oraz praktycznie stosuje umiejętności z zakresu
kluczowych kompetencji w edukacji geograficznej. W szczególności: przygotowanie ucznia do lekcji jest pełne, wszechstronne oraz systematyczne,
sprawnie posługuje się wiadomościami i zdobytymi umiejętnościami, podczas wypowiedzi ustnej samodzielnie potrafi interpretować omawiane
zagadnienie, jego wypowiedź jest ładna, ciekawa i poprawna pod względem merytorycznym, stylistycznym i gramatycznym, samodzielnie dokonuje
interpretacji treści mapy i innych materiałów źródłowych, obok prawidłowego wnioskowania przeprowadza proste analizy zjawisk, potrafi zastosować
wiedzę w praktycznym działaniu, chętnie wykonuje zadania i prace dodatkowe, wykorzystuje różne źródła informacji do pogłębiania swojej wiedzy,
3
bierze aktywny udział w przedsięwzięciach o charakterze środowiskowym, wnosi twórczy wkład w realizację zadań oraz omawianych zagadnień, pracuje
nad własnym rozwojem lub bierze aktywny udział w konkursach o treściach geograficznych.

ocenę celującą (wymagania wykraczające) otrzymuje uczeń, który:
spełnia wszystkie kryteria ujęte w wymaganiach na ocenę bardzo dobrą, a ponadto w zakresie posiadanej wiedzy wykracza poza podstawę
programową, samodzielnie i twórczo rozwija własne uzdolnienia i zainteresowania, a ich efekty potrafi zaprezentować innym w konkretnej formie.
Ponadto uczeń powinien wykazać się znaczącymi osiągnięciami w konkursach geograficznych.
Wykaz umiejętności i wiadomości dla danego poziomu przedstawiony jest uczniom na początku roku szkolnego poprzez omówienie programu
nauczania w danej klasie z jednoczesnym wskazaniem na kierunek pracy, częstotliwość i sposób uzyskania oceny.
Wymagania edukacyjne dla uczniów z dysfunkcjami
W przypadku ucznia posiadającego opinię poradni psychologiczno- pedagogicznej wskazującej na dysfunkcję, dostosowanie wymagań polega na
przestrzeganiu indywidualnych zaleceń poradni. Orzeczenia poradni psychologiczno-pedagogicznej należy traktować jako informację o
dysfunkcjach ucznia będącą podstawą do podjęcia terapii, a nie jako zwolnienie ucznia z dodatkowej systematycznej pracy i usprawiedliwienie
braku umiejętności.
W stosunku do wszystkich uczniów posiadających dysfunkcje zastosowane zostaną zasady:
 wzmacniania poczucia własnej wartości,
 bezpieczeństwa,
 motywowania do pracy
 doceniania małych sukcesów.
1. Uczniowie o inteligencji niższej niż przeciętna









obniżenie wymagań, ale obniżenie kryteriów jakościowych nie może zejść poniżej podstawy programowej ( na ocenę dopuszczającą),
omawianie niewielkich partii materiału i o mniejszym stopniu trudności
pozostawianie więcej czasu na jego utrwalenie
podawanie poleceń w prostszej formie
unikanie trudnych, czy bardzo abstrakcyjnych pojęć
częste odwoływanie się do konkretu, przykładu
unikanie pytań problemowych, przekrojowych
wolniejsze tempo pracy
szerokie stosowanie zasady poglądowości
4



odrębne instruowanie dzieci
zadawanie do domu tyle, ile dziecko jest w stanie wykonać samodzielnie.
pozostawianie większej ilości czasu na przygotowanie się z danego materiału ( dzielenie go na małe części, wyznaczanie czasu na jego
zapamiętanie i odpytywanie ).
2. Uczniowie z dysleksją

ograniczona zdolność określania kierunków u dyslektyków może spowodować trudności
w następujących umiejętnościach:
a. orientacja na mapie
b. określanie współrzędnych geograficznych
c. określaniu lokalizacji obiektów w przestrzeni geograficznej
W wyżej wymienionych sytuacjach w przypadku głębokiej dysfunkcji, uczeń jest oceniany
tylko wówczas, gdy otrzymuje ocenę pozytywną.








wydłużenie czasu na wykonanie zadania, pracy pisemnej (docenia się przede wszystkim wysiłek włożony w wykonanie różnych zadań),
uwzględnianie w ocenianiu trudności z zapamiętywaniem nazw, pojęć, terminów,
w czasie odpowiedzi ustnych dyskretne wspomaganie, dawanie więcej czasu na przypomnienie, wydobycie z pamięci nazw, terminów,
naprowadzani
częściej powtarzać i utrwalać materiał
stosowanie technik skojarzeniowych ułatwiające zapamiętywanie
wprowadzać w nauczaniu metody aktywne, angażujące jak najwięcej zmysłów (ruch, dotyk, wzrok, słuch), używać wielu pomocy dydaktycznych,
urozmaicać proces nauczania
zróżnicować formy sprawdzania wiadomości i umiejętności tak, by ograniczyć ocenianie na podstawie pisemnych odpowiedzi ucznia
przeprowadzać sprawdziany ustne z ławki, niekiedy nawet odpytywać indywidualnie często oceniać prace domowe
3. Uczniowie z dysgrafią




wiadomości ucznia są sprawdzane głównie ustnie, w miarę możliwości w mniejszej grupie,
prace pisemne są oceniane tylko pod kątem merytorycznym,
w razie potrzeby dysgrafik może korzystać z komputera (np. przy pracach domowych) a dyslektyk z magnetofonu lub dyktafonu,
ze względu na wolniejsze tempo pracy, istnieje możliwość wydłużenia czasu przeznaczonego na pracę pisemną.
5
Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z geografii w klasach I-III gimnazjum
Poziom wymagań / ocena
Dział
Podstawy
geografii
Temat
konieczny
podstawowy
rozszerzający
dopełniający
wykraczający
DOBRY
BARDZO DOBRY
CELUJĄCY
DOPUSZCZAJĄCY
DOSTATECZNY
Czym zajmuje
się geografia?
Uczeń:
• wyjaśnia znaczenie
terminu „geografia”
• wymienia podstawowe
dyscypliny nauk
geograficznych
• wymienia sfery Ziemi
• wymienia przykłady
źródeł informacji
geograficznej
Uczeń:
• wyjaśnia, czym zajmuje
się geografia fizyczna i
społeczno-ekonomiczna
• podaje główne cechy
kształtu i wymiarów Ziemi
Uczeń:
• wyjaśnia różnice między
elipsoidą a geoidą
• omawia współzależności
zachodzące między
sferami Ziemi
Uczeń:
• zna imiona lub nazwiska
uczonych i ich dokonania
w poznaniu kształtu Ziemi
• omawia wpływ
poszczególnych sfer Ziemi
na życie i działalność
gospodarczą człowieka
Uczeń:
• przedstawia ewolucję
poglądów na temat
kształtu i wymiarów Ziemi
• omawia wpływ
działalności człowieka na
funkcjonowanie sfer Ziemi
Współrzędne
geograficzne
• wyjaśnia znaczenie
terminu „siatka
geograficzna”
• wskazuje na mapie i
globusie południki: 0° i
180° oraz półkule
wschodnią i zachodnią
• wskazuje na mapie i
globusie równik oraz
półkule północną i
południową
• wymienia cechy
południków i
równoleżników
• wskazuje na globusie
oraz mapie świata
zwrotniki i koła
podbiegunowe
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „długość
geograficzna”, „szerokość
geograficzna”
• określa położenie
geograficzne punktów
i obszarów na mapie
• odczytuje współrzędne
geograficzne na globusie
• określa położenie
matematyczno-geograficzne punktów i
obszarów na mapie
• lokalizuje na globusie
i na mapie obiekty na
podstawie współrzędnych
geograficznych
• ocenia znaczenie
umiejętności określania
współrzędnych
geograficznych w życiu
człowieka
• podaje zasady działania
oraz przykłady
zastosowania systemu
nawigacji satelitarnej GPS
Mapa i jej skala
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „mapa”, „skala
mapy”, „siatka
kartograficzna”, „legenda”
• wymienia elementy mapy
• wyjaśnia różnice między
siatką geograficzną a
siatką kartograficzną
• rozróżnia rodzaje skali
mapy
• wskazuje skalę mniejszą
• wykazuje znaczenie skali
mapy w przedstawianiu
różnych informacji
geograficznych na mapie
• przekształca rodzaje skali
mapy
• oblicza skalę mapy,
znając odległość
rzeczywistą i odległość
na mapie
• oblicza powierzchnię
rzeczywistą, znając skalę
mapy i powierzchnię
na mapie
6
i większą
• posługuje się skalą mapy
do obliczania odległości w
terenie
Rodzaje map.
Generalizacja
Przedstawianie
zjawisk
na mapach
Czytamy mapę
• wyjaśnia znaczenie
terminu „plan”
• dokonuje podziału map
ze względu na skalę i treść
• wskazuje różnice między
mapą a planem
• wymienia i wskazuje
przykłady map
tematycznych
• dobiera odpowiednią
mapę w celu uzyskania
określonych informacji
geograficznych
• posługuje się w terenie
planem
• wyjaśnia, na czym
polega generalizacja treści
mapy i uzasadnia
konieczność
jej stosowania
• wskazuje możliwości
praktycznego
wykorzystania planów
i różnych rodzajów map
• wymienia metody
prezentacji zjawisk na
mapach
• wymienia metody
prezentacji rzeźby terenu
na mapach
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „wysokość
względna”, „wysokość
bezwzględna”,
„poziomica”
• odczytuje z map
informacje przedstawione
za pomocą różnych metod
kartograficznych, w tym
również odczytuje
wysokość bezwzględną
• oblicza wysokość
względną oraz
charakteryzuje rzeźbę
terenu na podstawie
rysunku poziomicowego i
mapy hipsometrycznej
• charakteryzuje wybrane
metody prezentacji
zjawisk na mapach
• dobiera właściwą metodę
do przedstawienia
wybranego zjawiska na
mapie
• charakteryzuje wybrane
metody prezentacji rzeźby
terenu na mapach
• rysuje profil terenu,
korzystając z rysunku
poziomicowego
• analizuje i interpretuje
treści map
ogólnogeograficznych
i tematycznych
• identyfikuje położenie
odpowiadających sobie
obiektów geograficznych
na fotografiach, zdjęciach
lotniczych oraz mapach
topograficznych
• posługuje się w terenie
mapą topograficzną,
turystyczną i
samochodową (m.in.
orientuje mapę oraz
identyfikuje obiekty
geograficzne na mapie
i w terenie)
• lokalizuje na mapach
(również konturowych)
najważniejsze obiekty
geograficzne na świecie i
w Polsce (niziny, wyżyny,
góry, rzeki, jeziora, wyspy,
morza, państwa itp.)
• projektuje i opisuje trasy
wycieczek na podstawie
map turystycznych,
samochodowych
i topograficznych
• wykazuje związek
między cechami
środowiska
przyrodniczego
a zagospodarowaniem
obszaru na podstawie
mapy topograficznej
7
Ruchy Ziemi
Ruch obiegowy
Ziemi
Ruch obrotowy
Ziemi
• wymienia planety Układu
Słonecznego
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „orbita”, „ruch
obiegowy Ziemi”,
„równonoc wiosenna”,
„równonoc jesienna”,
„przesilenie zimowe”,
„przesilenie letnie”
• wymienia daty
równonocy wiosennej i
jesiennej oraz przesilenia
letniego i zimowego
• wymienia planety Układu
Słonecznego, zachowując
właściwą kolejność
• porównuje planety
Układu Słonecznego,
korzystając z danych
liczbowych
• podaje cechy ruchu
obiegowego Ziemi
• podaje najważniejsze
geograficzne następstwa
ruchu obiegowego Ziemi
• określa wartość kąta
nachylenia osi ziemskiej
do płaszczyzny orbity
• podaje przyczynę zmiany
kąta padania promieni
słonecznych na
powierzchnię Ziemi w
ciągu roku
• wymienia strefy
oświetlenia Ziemi
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „górowanie”,
„widnokrąg”
• przedstawia
(wykorzystując również
własne obserwacje)
zmiany w oświetleniu
Ziemi oraz w długości
trwania dnia i nocy w
różnych szerokościach
geograficznych i porach
roku
• wymienia przyczyny
występowania
astronomicznych pór roku
• wskazuje na mapie
ogólnogeograficznej
świata obszary, na których
występują dni i noce
polarne
• podaje przyczyny
występowania zaćmienia
Słońca i Księżyca
• wyjaśnia przyczyny
występowania zjawiska
dnia i nocy polarnej
• dowodzi związku między
ruchem obiegowym Ziemi
a zmianą długości trwania
dnia i nocy w ciągu roku
• dowodzi wpływu
nachylenia osi ziemskiej
do płaszczyzny orbity na
występowanie
astronomicznych pór roku
• przedstawia na ilustracji
układ Ziemi, Słońca i
Księżyca podczas
zaćmienia Słońca i
Księżyca
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „galaktyka”,
„Droga Mleczna”,
„planety karłowate”
• omawia wpływ ruchu
obiegowego Ziemi na
zmiany w przyrodzie i
życie człowieka
• oblicza wysokość Słońca
nad widnokręgiem
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „ruch obrotowy
Ziemi”, „doba”, „czas
słoneczny”, „czas
strefowy”, „czas
urzędowy”
• podaje cechy ruchu
obrotowego Ziemi
• podaje najważniejsze
geograficzne następstwa
ruchu obrotowego Ziemi
• wyjaśnia przyczynę
występowania dnia i nocy
• wyjaśnia, dlaczego
zostały wprowadzone
strefy czasowe i
międzynarodowa linia
zmiany daty
• charakteryzuje strefy
oświetlenia Ziemi
• wyjaśnia różnice między
czasem słonecznym a
czasem strefowym i
urzędowym
• posługuje się mapą stref
czasowych do określania
różnicy czasu strefowego i
słonecznego na Ziemi
• wymienia nazwy stref
czasowych, w których
obrębie położona jest
Polska
• posługuje się ze
zrozumieniem pojęciami:
„ruch obrotowy Ziemi”,
„czas słoneczny”, „czas
strefowy”
• omawia zastosowanie
gnomonu
• wskazuje zależność
między ruchem
obrotowym Ziemi a
rachubą czasu
• oblicza czas miejscowy,
znając różnicę długości
geograficznej
• uzasadnia konieczność
stosowania czasu
strefowego i urzędowego
• wymienia skutki
działania siły Coriolisa
• wyjaśnia, dlaczego
międzynarodowa linia
zmiany daty nie pokrywa
się dokładnie z
południkiem 180°
• omawia wpływ ruchu
obrotowego Ziemi na
zjawiska przyrodnicze i
życie człowieka
8
Atmosfera
hydrosfera
Atmosfera.
Temperatura
powietrza
Ciśnienie
atmosferyczne
i wiatr
Wilgotność
powietrza
i opady
atmosferyczne
Klimaty kuli
ziemskiej
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „atmosfera”,
„troposfera”, „pogoda”
• podaje nazwy gazów
wchodzących w skład
powietrza atmosferycznego
• wymienia czynniki
klimatotwórcze
wpływające
na wartość temperatury
powietrza
• wymienia nazwy warstw
atmosfery, zaczynając od
warstwy znajdującej się
najbliżej powierzchni
Ziemi
• omawia zmiany
temperatury powietrza w
atmosferze, posługując się
ilustracją
• wskazuje na mapie
ogólnogeograficznej
świata obszary o
najwyższej i najniższej
temperaturze powietrza
• charakteryzuje
poszczególne warstwy
atmosfery
• sporządza klimatogram,
korzystając z danych
klimatycznych
• wykazuje na przykładach
związek między
wysokością Słońca a
temperaturą powietrza
• oblicza średnią roczną
temperaturę powietrza,
średnią roczną amplitudę
temperatury powietrza
oraz roczną sumę opadów
atmosferycznych
• oblicza zmiany
temperatury powietrza
wraz
ze wzrostem wysokości
nad poziomem morza
• wyjaśnia na przykładach
wpływ czynników
klimatotwórczych na
wartość temperatury
powietrza
• wyjaśnia znaczenie
terminu „inwersja
termiczna”
• omawia wpływ
działalności człowieka na
zmiany zachodzące w
składzie powietrza
atmosferycznego
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „ciśnienie
atmosferyczne”, „niż
baryczny”, „wyż
baryczny”, „izobara”
• wymienia jednostki
ciśnienia atmosferycznego
• wymienia przykłady
wiatrów stałych i okresowo
zmiennych, występujących
na kuli ziemskiej
• wyjaśnia przyczynę
powstawania wiatru
• wskazuje na mapie
ogólnogeograficznej
świata obszary
występowania pasatów i
monsunów
• wyjaśnia zależność
między wartością ciśnienia
atmosferycznego a
wysokością nad poziomem
morza
• sporządza schemat wyżu
i niżu barycznego
• charakteryzuje rodzaje
wiatrów na podstawie
ilustracji
• wyjaśnia, w jaki sposób
powstają cyklony
tropikalne i tornada,
charakteryzuje je oraz
podaje obszary ich
występowania
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „wilgotność
powietrza”, „wilgotność
względna”, „kondensacja”,
„resubli-macja”
• wymienia rodzaje
opadów i osadów
atmosferycznych
• wyjaśnia proces
powstawania chmur i
opadów atmosferycznych
• wskazuje na mapie
ogólnogeograficznej
świata obszary o
najwyższych i najniższych
rocznych sumach opadów
atmosferycznych
• rozpoznaje rodzaje
opadów i osadów
atmosferycznych na
podstawie fotografii
• podaje przykłady
negatywnego wpływu
nadmiaru oraz niedoboru
opadów atmosferycznych
na życie i działalność
człowieka
• omawia sposób
powstawania opadów
frontalnych,
konwekcyjnych
i orograficznych
• wyjaśnia znaczenie
terminu „klimat”
• wymienia elementy
klimatu
• charakteryzuje wpływ
głównych czynników
klimatotwórczych na
klimat
• charakteryzuje na
podstawie wykresów lub
danych liczbowych
przebieg temperatury
• rozpoznaje rodzaje
chmur na podstawie
fotografii
• omawia warunki
powstawania
poszczególnych rodzajów
osadów atmosferycznych
• omawia przyczyny
nierównomiernego
rozmieszczenia opadów
atmosferycznych na Ziemi
• podaje na podstawie map
tematycznych zależności
między strefami
oświetlenia Ziemi a
• ocenia wpływ klimatu
na zagospodarowanie
wybranych regionów kuli
ziemskiej
9
Zasoby wodne
Ziemi
Wnętrze Ziemi
Budowa wnętrza
Ziemi
• podaje różnicę między
klimatem a pogodą
• wymienia główne
czynniki klimatotwórcze
• wymienia strefy
klimatyczne na kuli
ziemskiej i wskazuje ich
zasięg na mapie stref
klimatycznych
• wykazuje zróżnicowanie
klimatyczne Ziemi na
podstawie analizy map
temperatury powietrza i
opadów atmosferycznych
oraz map stref
klimatycznych
na Ziemi
powietrza i opadów
atmosferycznych w ciągu
roku w wybranych
stacjach
meteorologicznych
położonych w różnych
strefach klimatycznych
• omawia na przykładach
wpływ wybranych
czynników
klimatotwórczych
na klimat danego obszaru
• podaje przykłady
wpływu klimatu na życie i
działalność gospodarczą
człowieka
strefami klimatycznymi
• charakteryzuje klimat
górski
• omawia wpływ klimatu
górskiego na
występowanie pięter
roślinnych
• podaje przykłady wód
powierzchniowych i
podziemnych
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „morze”,
„zatoka”, „szelf
kontynentalny”,
„gejzer”, „wody termalne”,
„wody mineralne”
• wskazuje na mapie
ogólnogeograficznej świata
oceany i podaje ich nazwy
• wymienia rodzaje ruchów
wody morskiej
• omawia zasoby wodne
Ziemi, korzystając z
diagramu
• podaje jednostkę
zasolenia wód
oceanicznych
• omawia zasolenie wód
oceanicznych
• wymienia typy mórz i
wskazuje ich przykłady
na mapie
ogólnogeograficznej
świata
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „ciepły prąd
morski”, „zimny prąd
morski”
• podaje przykłady
ciepłych i zimnych prądów
morskich
• wyjaśnia znaczenie
badań geofizycznych w
poznawaniu budowy
wnętrza Ziemi
• wskazuje różnicę między
minerałem a skałą
• klasyfikuje skały ze
• omawia przyczyny
zróżnicowania zasolenia
wód oceanicznych
• podaje przykłady mórz o
największym i
najmniejszym zasoleniu
wód
• wymienia i wskazuje na
mapie ogólnogeograficznej
świata przykłady ciepłych
i zimnych prądów
morskich
• rozumie znaczenie mórz i
oceanów w życiu i
gospodarce człowieka
• omawia przyczyny
występowania falowania i
pływów
• podaje przykłady
gospodarczego
wykorzystania wód
podziemnych
• wyjaśnia mechanizm
funkcjonowania gejzerów
• wymienia przykłady
obszarów występowania
gejzerów
• charakteryzuje zjawisko
El Niño
• podaje przykłady
kamieni szlachetnych
• wymienia przykłady
gospodarczego
wykorzystania skał i
minerałów
• omawia budowę wnętrza
• porównuje warstwy
wnętrza Ziemi
• rozpoznaje na podstawie
okazów skał wybrane
skały i określa ich rodzaj
ze względu na genezę
• omawia warunki
• określa twardość
minerałów na podstawie
skali Mohsa
• wymienia metody
badania wnętrza Ziemi
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „minerał”,
„skała”, „prądy cieplne”,
„magma”
• wymienia kolejne
10
Płytowa budowa
litosfery.
Trzęsienia ziemi
Zjawiska
wulkaniczne
Jak powstają
góry?
warstwy wnętrza Ziemi,
zaczynając od warstwy
znajdującej się najgłębiej
względu na ich genezę
• wyjaśnia różnicę między
litosferą a skorupą ziemską
Ziemi, posługując się
ilustracją
• podaje zależność między
głębokością a temperaturą
we wnętrzu Ziemi
powstawania
poszczególnych rodzajów
skał na podstawie ilustracji
• wymienia procesy
wewnętrzne kształtujące
rzeźbę powierzchni Ziemi
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „ryft
oceaniczny”, „grzbiet
śródoceaniczny”,
„hipocentrum”,
„epicentrum”
• podaje główne cechy
płytowej budowy litosfery
• podaje przyczynę ruchu
płyt litosfery
• podaje przyczynę
trzęsień ziemi
• omawia skutki trzęsień
ziemi
• wskazuje na mapie
ogólnogeograficznej
świata obszary wzmożonej
aktywności sejsmicznej
• podaje skalę, w której
określana jest siła trzęsień
ziemi
• wykazuje związek
pomiędzy płytową budową
litosfery a występowaniem
trzęsień ziemi
• omawia sposób
powstawania ryftów
oceanicznych, grzbietów
śródoceanicznych i rowów
oceanicznych
• podaje przykłady działań
podejmowanych przez
człowieka w celu
zminimalizowania
skutków trzęsień ziemi
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „lawa”,
„erupcja”, „wulkan”,
• wymienia produkty
erupcji wulkanicznej
• omawia budowę
wulkanu, posługując się
ilustracją
• omawia pozytywne i
negatywne skutki erupcji
wulkanicznych
• wymienia przykłady
wulkanów i wskazuje je na
mapie ogólnogeograficznej
świata
• wskazuje na mapie
ogólnogeograficznej
świata obszary wzmożonej
aktywności wulkanicznej
• wykazuje związek
pomiędzy płytową budową
litosfery a występowaniem
zjawisk wulkanicznych
• wskazuje na mapie
ogólnogeograficznej
świata przebieg Ognistego
Pierścienia Pacyfiku
• wskazuje na mapie
ogólnogeograficznej
świata najwyższe wulkany
poszczególnych
kontynentów i podaje ich
nazwy
• wyjaśnia znaczenie
terminu „ruchy
górotwórcze”
• wymienia nazwy er,
zaczynając od najstarszej
ery
• wymienia rodzaje gór
• wymienia wielkie formy
ukształtowania
powierzchni lądów
• podaje we właściwej
kolejności nazwy okresów
w dziejach Ziemi
• wymienia najważniejsze
orogenezy w dziejach
Ziemi
• wymienia wielkie formy
ukształtowania dna
oceanów
• podaje przykłady gór
fałdowych, zrębowych i
wulkanicznych
• wskazuje na
ogólnogeograficznej mapie
świata przykłady wielkich
form ukształtowania
powierzchni lądów
• wyjaśnia znaczenie
terminu „subdukcja”
• wymienia zjawiska
towarzyszące procesowi
subdukcji
• podaje przykłady gór
wypiętrzonych podczas
poszczególnych orogenez
• charakteryzuje na
podstawie ilustracji
mechanizm powstawania
gór fałdowych i
zrębowych
• wyjaśnia proces
powstawania gór
wulkanicznych
• charakteryzuje wielkie
formy ukształtowania
powierzchni lądów oraz
dna oceanów
• wymienia najwyższe
szczyty na kontynentach
i podaje ich wysokości
11
Procesy
zewnętrzne
kształtujące
powierzchnię
Ziemi
Wietrzenie skał
Procesy krasowe
Rzeźbotwórcza
działalność rzek
Rzeźbotwórcza
działalność
lodowców
górskich
i lądolodów
• wymienia procesy
zewnętrzne kształtujące
rzeźbę powierzchni Ziemi
• wyjaśnia znaczenie
terminu „wietrzenie”
• wymienia rodzaje
wietrzenia
• podaje nazwę produktu
wietrzenia
• wyjaśnia proces
wietrzenia fizycznego,
chemicznego i
biologicznego
• wyjaśnia zjawisko
wietrzenia mrozowego i
łuszczenia się skał
• omawia zależność
między warunkami
klimatycznymi a rodzajem
i przebiegiem wietrzenia
• posługuje się ze
zrozumieniem pojęciem
„wietrzenie”
• charakteryzuje proces
odpadania i formy rzeźby
terenu powstałe w jego
wyniku
• wymienia i
charakteryzuje rodzaje
ruchów masowych
• podaje przykłady
niebezpieczeństw
grożących człowiekowi
wskutek wystąpienia
ruchów masowych
• wyjaśnia znaczenie
terminu „krasowienie”
• wymienia nazwy skał
ulegających krasowieniu
• wymienia formy krasu
powierzchniowego i
podziemnego
• omawia procesy krasowe
i warunki, w których
zachodzą
• wskazuje na mapie
ogólnogeograficznej
świata obszary
występowania rzeźby
krasowej
• omawia formy krasowe
występujące na
powierzchni i pod
powierzchnią ziemi
• rozpoznaje i opisuje w
terenie formy rzeźby
powstałe w wyniku
krasowienia
• podaje nazwy i wymiary
najdłuższych oraz
najgłębszych jaskiń na
świecie i w Polsce
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „erozja
wgłębna”, „erozja
wsteczna”, „erozja
boczna”, „akumulacja”
• wskazuje na mapie
ogólnogeograficznej świata
przykłady najdłuższych
rzek świata
• wskazuje na ilustracji
przedstawiającej dorzecze:
źródło, rzekę główną,
dopływy, ujście, obszar
dorzecza, dział wodny
• wymienia przykłady
form powstałych w
wyniku niszczącej i
budującej działalności
rzeki
• wymienia typy ujść
rzecznych
• wyjaśnia proces
powstawania meandrów i
starorzeczy
• omawia warunki
sprzyjające powstawaniu
delt i ujść lejkowatych
• wskazuje na mapie
ogólnogeograficznej
świata przykłady ujść
deltowych i lejkowatych
• oblicza średni spadek
rzeki
• wyjaśnia znaczenie
terminu „granica
wiecznego śniegu”
• wskazuje na mapie
ogólnogeograficznej świata
obszary współcześnie
zlodowacone
• wskazuje różnice między
lodowcem górskim a
lądolodem
• wymienia czynniki
warunkujące powstawanie
lodowców górskich
i lądolodów
• wymienia formy rzeźby
terenu powstałe w wyniku
działalności lodowców
• rozpoznaje na
ilustracjach i fotografiach
formy polodowcowe oraz
podaje ich nazwy
• posługuje się ze
zrozumieniem pojęciem
„erozja”
• przedstawia
rzeźbotwórczą rolę wód
płynących
• wykazuje związek
między spadkiem rzeki
a charakterem procesów
rzeźbotwórczych wody
płynącej
• rozpoznaje i opisuje
w terenie formy rzeźby
powstałe w wyniku
działalności rzeki
• przedstawia
rzeźbotwórczą rolę
lądolodów i lodowców
górskich
• omawia, korzystając z
ilustracji, podobieństwa
i różnice w krajobrazie
polodowcowym
powstałym w wyniku
działalności lodowców
• ocenia wpływ zmian
klimatycznych na grubość
pokrywy lodowej
lodowców górskich i
lądolodów
12
górskich i lądolodów
Rzeźbotwórcza
działalność
morza
Rzeźbotwórcza
działalność
wiatru
Pedosfera
i biosfera
Gleby
i roślinność na
Ziemi
górskich i lądolodów
• rozpoznaje i opisuje w
terenie formy rzeźby
powstałe w wyniku
działalności lodowców
górskich i lądolodów
• wyjaśnia znaczenie
terminu „abrazja”
• podaje przykłady form
powstałych w wyniku
rzeźbotwórczej
działalności morza
• wymienia typy wybrzeży
morskich
• omawia, korzystając z
ilustracji, proces cofania
się klifu oraz proces
powstawania mierzei
• wskazuje na
ogólnogeograficznej mapie
świata typy wybrzeży
morskich
• przedstawia
rzeźbotwórczą rolę fal
morskich
• wyjaśnia genezę typów
wybrzeży morskich
• rozpoznaje i opisuje w
terenie formy rzeźby
powstałe w wyniku
działalności morza
• podaje przykłady działań
mających na celu ochronę
wybrzeży klifowych przed
abrazją
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „deflacja”,
„korazja”
• podaje przykłady
niszczącej i budującej
działalności wiatru na
pustyniach
• wymienia rodzaje pustyń
ze względu na rodzaj
podłoża
• wskazuje na mapie
ogólno-geograficznej
świata największe pustynie
• wyjaśnia różnice między
barchanem a wydmą
paraboliczną
• przedstawia
rzeźbotwórczą rolę wiatru
• rozpoznaje i opisuje w
terenie formy rzeźby
powstałe w wyniku
działalności wiatru
• omawia wpływ szaty
roślinnej na rzeźbotwórczą
działalność wiatru
• wyjaśnia znaczenie
terminu „gleba”
• wyjaśnia, na czym polega
proces glebotwórczy
• wymienia czynniki
glebotwórcze
• wymienia strefy roślinne
na Ziemi
• wyjaśnia znaczenie
terminu „żyzność gleby”
• wskazuje i nazywa
poziomy glebowe na
ilustracji przedstawiającej
profil glebowy
• podaje przykłady gleb
strefowych i astrefowych
• omawia znaczenie gleb w
przyrodzie i gospodarce
człowieka
• wskazuje strefy roślinne
na mapie
ogólnogeograficznej
świata
• charakteryzuje poziomy
glebowe
• charakteryzuje wybrane
typy gleb strefowych i
astrefowych
• omawia zróżnicowanie
stref roślinnych na Ziemi
• porównuje profile
glebowe różnych typów
gleb
• wykazuje zależności
zachodzące między
czynnikami
glebotwórczymi a typem
genetycznym gleby
• wykazuje wpływ klimatu
na zróżnicowanie
roślinności i gleb na Ziemi
• uzasadnia potrzebę
racjonalnego
gospodarowania glebami
• wykazuje związek
pomiędzy zróżnicowaniem
stref roślinnych na Ziemi a
działalnością gospodarczą
człowieka
13
Afryka
Warunki
naturalne
Ludność
i urbanizacja
• wskazuje Afrykę na
mapie świata
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „obszar
bezodpływowy”, „rzeka
okresowa”, „rzeka
epizodyczna”
• wymienia nazwy stref
klimatyczno-roślinno-glebowych Afryki
• wskazuje na mapie
ogólnogeograficznej
wybrane elementy linii
brzegowej, krainy
geograficzne, rzeki
i jeziora Afryki oraz
podaje ich nazwy
• określa położenie
geograficzne Afryki na
kuli ziemskiej
• wymienia czynniki
geograficzne kształtujące
klimat Afryki
• przyporządkowuje
strefom klimatycznym
odpowiednie formacje
roślinne i typy gleb
• porównuje linię brzegową
Afryki z linią brzegową
innych kontynentów
• wyjaśnia znaczenie
terminu „gęstość
zaludnienia”
• podaje liczbę ludności
Afryki
• wymienia nazwy odmian
ludzkich
zamieszkujących Afrykę
• wymienia nazwy
obszarów najgęściej i
najsłabiej zaludnionych w
Afryce
• wymienia problemy
mieszkańców Afryki
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „eksplozja
demograficzna”,
„przyrost naturalny”,
„urbanizacja”
• omawia zróżnicowanie
ludności Afryki
• omawia przyczyny
eksplozji demograficznej
w Afryce
• wyjaśnia przyczyny
niskiego poziomu
urbanizacji w Afryce
• wskazuje na mapie oraz
wymienia nazwy
największych miast
Afryki
• opisuje problemy
mieszkańców Afryki
• wyjaśnia znaczenie
terminu „produkt krajowy
brutto”
• określa położenie
matematyczno-geograficzne Afryki
• omawia wpływ
wybranych czynników
geograficznych na klimat
Afryki
• określa cechy
ukształtowania
powierzchni Afryki
• wyjaśnia występowanie
stref klimatyczno-roślinno-glebowych
• charakteryzuje klimat
oraz formacje roślinne
Afryki na podstawie
mapy klimatycznej,
klimatogramów oraz
ilustracji
• charakteryzuje wody
powierzchniowe Afryki
• ocenia wpływ warunków
naturalnych na
rozmieszczenie ludności
• omawia wskaźnik HDI
w wybranych krajach
na podstawie mapy
tematycznej
• omawia problemy
związane z epidemią
AIDS na kontynencie
afrykańskim
• wymienia przyczyny
i skutki głodu oraz
konfliktów zbrojnych
toczących się na terenie
Afryki
• oblicza rozciągłość
południkową
i równoleżnikową
Afryki
• wykazuje
symetryczność stref
klimatyczno-roślinno-glebowych
Afryki
• wyjaśnia zależności
między rozmieszczeniem
stref klimatycznych,
roślinnych i glebowych
• wykazuje związki
między budową
geologiczną a
ukształtowaniem
pionowym Afryki
• wyjaśnia mechanizm
powstawania systemu
rowów tektonicznych w
Afryce
• dowodzi związku między
warunkami
klimatycznymi,
ukształtowaniem
pionowym a gęstością
i układem sieci rzecznej
• oblicza współczynnik
przyrostu naturalnego
• wyjaśnia przyczyny
i skutki wysokiego
przyrostu naturalnego
• analizuje przyczyny
i skutki głodu w Afryce
• ocenia skutki wybranych
konfliktów zbrojnych
• określa związki
pomiędzy problemami
wyżywienia,
występowaniem chorób
a poziomem życia
w krajach Afryki
położonych na południe
od Sahary
• uzasadnia twierdzenie, że
Afryka jest kontynentem
ludzi młodych
• proponuje działania
mające na celu
ograniczenie problemów
mieszkańców Afryki
14
Gospodarka,
Egipt, Republika
Południowej
Afryki
Ameryka
Północna
i Południowa
Warunki
naturalne
Ludność
i urbanizacja
• opisuje poziom rozwoju
gospodarczego Afryki
• wymienia czynniki
warunkujące rozwój
rolnictwa w Afryce
• wymienia nazwy
najważniejszych roślin
żywieniowych i
eksportowych
uprawianych w Afryce
• wymienia główne cechy
środowiska Egiptu i
Republiki Południowej
Afryki
• wyjaśnia, dlaczego
Afryka nazywana jest
kontynentem rolniczym
• wyjaśnia przyczyny
niskiego poziomu
rozwoju przemysłu w
Afryce
• opisuje pasterstwo
koczownicze
• opisuje poziom rozwoju
usług w Afryce
• opisuje potencjał
gospodarczy Egiptu i
RPA
• omawia uwarunkowania • ocenia warunki
rozwoju gospodarczego
środowiska
Afryki
przyrodniczego Afryki
• analizuje gospodarowanie
pod kątem rozwoju
w strefie Sahelu
rolnictwa
• wyjaśnia przyczyny i
• analizuje mapy
skutki pustynnienia
gospodarcze Afryki
• analizuje przyczyny i
i formułuje wnioski
skutki nadmiernej
• porównuje cechy
działalności rolniczej
społeczno-gospodarcze
• uzasadnia konieczność
na przykładzie Egiptu
sztucznego nawadniania
i RPA
pól uprawnych w Egipcie
• wskazuje Amerykę na
mapie świata
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „Ameryka
Łacińska”, „Ameryka
Środkowa”
• wskazuje elementy linii
brzegowej Ameryki na
mapie oraz wymienia ich
nazwy
• wymienia czynniki
geograficzne kształtujące
klimat Ameryki
• wskazuje na mapie i
wymienia nazwy
najważniejszych krain
geograficznych, rzek
i jezior w Ameryce
Północnej i Południowej
• wymienia nazwy
przedstawicieli odmian
ludzkich oraz odmian
mieszanych
• wyjaśnia przyczyny
zróżnicowania ludności
Ameryki
• wskazuje na mapie
• określa położenie
geograficzne Ameryki na
kuli ziemskiej
• wskazuje na mapie i
wymienia nazwy
obszarów aktywnych
sejsmicznie i
wulkanicznie
• opisuje linię brzegową
Ameryki
• przyporządkowuje
strefom klimatycznym
odpowiednie zbiorowiska
roślinne
• określa położenie
matematyczno-geograficzne Ameryki
• opisuje cechy klimatu
Ameryki Północnej i
Południowej na
podstawie
klimatogramów i mapy
klimatycznej
• wyjaśnia przyczyny
wulkanizmu i trzęsień
ziemi w Ameryce
• wykazuje wpływ
wybranych czynników
przyrodniczych na klimat
Ameryki
• opisuje wielkie migracje
w dziejach Ameryki
• wymienia przyczyny
dużego zróżnicowania
etnicznego i kulturowego
ludności Ameryki
• opisuje, korzystając z
mapy, rozmieszczenie
• wyjaśnia wpływ migracji
na zróżnicowanie
etniczne ludności
Ameryki
• wykazuje zależności
między warunkami
naturalnymi a
rozmieszczeniem
• oblicza rozciągłość
południkową
i równoleżnikową
Ameryki
• porównuje rozwinięcie
linii brzegowej
i ukształtowanie
powierzchni Ameryki
z innymi kontynentami
• omawia skutki
południkowego układu
form rzeźby terenu
w Ameryce Północnej
i Południowej
• wykazuje wpływ
klimatu
na rozmieszczenie
zbiorowisk roślinnych
w Ameryce
• analizuje przyczyny
wzrostu liczby ludności
Ameryki oraz
prognozuje dalsze jej
zmiany
• oblicza współczynnik
przyrostu rzeczywistego
w wybranych krajach
• określa związki
pomiędzy problemami
wyżywienia,
występowaniem chorób
a poziomem życia w
krajach Afryki
położonych na południe
od Sahary
• dowodzi wpływu
kolonializmu na aktualne
problemy gospodarcze
Afryki
• wykazuje zróżnicowanie
poziomu rozwoju
społecznogospodarczego państw
afrykańskich
• wykazuje związki
między budową
geologiczną
a ukształtowaniem
pionowym Ameryki
• wykazuje związki
między warunkami
klimatycznymi,
ukształtowaniem
pionowym a gęstością
i układem sieci rzecznej
• omawia aktywność
sejsmiczną uskoku San
Andreas
• analizuje skutki
gwałtownego wzrostu
liczby ludności w
wielkich miastach
Ameryki
15
obszary gęsto i słabo
zaludnione w Ameryce
oraz nazywa je
• wymienia nazwy i
wskazuje na mapie
największe miasta
Ameryki
Gospodarka
Stany
Zjednoczone
• wymienia cechy państw
wysoko rozwiniętych
gospodarczo
• wskazuje na mapie i
wymienia nazwy krajów
Ameryki najlepiej i
najsłabiej rozwiniętych
gospodarczo
• wskazuje na mapie
świata Stany
Zjednoczone, podaje
nazwę stolicy tego kraju i
nazwy państw z nim
sąsiadujących
• wskazuje na mapie i
wymienia nazwy
wybranych krain
geograficznych,
najważniejszych rzek i
jezior USA
• wymienia najważniejsze
cechy środowiska
przyrodniczego USA
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „megalopolis”,
„technopolia”
• wymienia najważniejsze
cechy gospodarki USA
• wymienia nazwy
głównych roślin
uprawianych na terenie
USA
ludności Ameryki
ludności w Ameryce
Północnej i Południowej
• wyjaśnia przyczyny
• porównuje liczbę
wysokiego poziomu
ludności w wybranych
urbanizacji w Ameryce
krajach Ameryki na
Północnej i Południowej
podstawie dostępnych
• wyróżnia główne cechy i
źródeł
przyczyny zróżnicowania
• wymienia przyczyny
kulturowego i etnicznego
migracji do wielkich miast ludności Ameryki
• wskazuje na mapie
• opisuje cechy gospodarki
obszary o największej
bogatej północy i
koncentracji przemysłu w
biednego południa
Ameryce i nazywa je
Ameryki
• wyjaśnia różnice między
gospodarką krajów
wysoko i słabo
rozwiniętych
gospodarczo
• określa położenie
geograficzne USA
• omawia cechy
ukształtowania
powierzchni USA
• opisuje zróżnicowanie
ludności USA
• wyjaśnia zależność
między warunkami
przyrodniczymi a
rozmieszczeniem
ludności w USA
• wyjaśnia uwarunkowania
wysokiego rozwoju
gospodarczego USA
• wskazuje na mapie i
wymienia nazwy
obszarów o dużej
koncentracji przemysłu
• uzasadnia, że
Amerykanie są narodem
imigrantów
• udowadnia, że Stany
Zjednoczone krajem
wysoko rozwiniętym
gospodarczo
• opisuje znaczenie Doliny
Krzemowej w rozwoju
gospodarczym USA
• charakteryzuje regiony
rolnicze w USA
• analizuje strukturę
użytkowania ziemi
• określa rolę Stanów
Zjednoczonych w
gospodarce światowej
Ameryki
• analizuje zmiany
wskaźnika urbanizacji
w Ameryce
• opisuje warunki życia
i pracy ludzi
zamieszkujących
wielkie miasta Ameryki
• analizuje przyczyny
zróżnicowania
gospodarczego bogatej
północy i biednego
południa Ameryki
• opisuje związki między
warunkami
przyrodniczymi
a rozmieszczeniem
przemysłu w Ameryce
• analizuje uwarunkowania
rozwoju przemysłu
nowoczesnych
technologii
• wykazuje związki między
gospodarką a warunkami
środowiska
w najważniejszych
regionach gospodarczych
Stanów Zjednoczonych
• wykazuje zależność
między wysokim
poziomem gospodarki
a poziomem rozwoju
transportu
• wyjaśnia znaczenie
terminu „produkt
światowy brutto”
• ocenia warunki
środowiska
przyrodniczego
Ameryki pod kątem
rozwoju rolnictwa
• udowadnia, ze Stany
Zjednoczone są potęgą
gospodarczą świata
16
Brazylia
Obszary
okołobiegunowe
Australia
i Oceania
• wskazuje na mapie
świata Brazylię i podaje
nazwę stolicy tego kraju
• wskazuje na mapie i
wymienia nazwy
wybranych krain
geograficznych oraz
najważniejszych rzek
Brazylii
• wskazuje na mapie i
wymienia nazwy
największych miast
Brazylii
• wymienia najważniejsze
cechy gospodarki Brazylii
• wymienia nazwy
głównych roślin
żywieniowych
uprawianych w Brazylii
• wskazuje na mapie
świata Arktykę i
Antarktykę
• wymienia główne cechy i
przyczyny zmian w
środowisku obszarów
okołobiegunowych
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „góra
lodowa”, „pak lodowy”,
„nunatak”, „lodowiec
szelfowy”
• wymienia cechy klimatu
Arktyki i Antarktyki
• wskazuje na mapie świata
Australię i Oceanię
Charakterystyka
Australii i Oceanii • wymienia nazwy
osobliwości
przyrodniczych Australii
• wyjaśnia znaczenie
terminu „endemity”
Arktyka
i Antarktyka
• określa położenie
geograficzne Brazylii
• opisuje klimat Brazylii
• charakteryzuje
rozmieszczenie ludności
w Brazylii
• opisuje poziom
urbanizacji Brazylii
• wyjaśnia znaczenie
terminu „fawele”
• omawia uwarunkowania
rozwoju przemysłu
i rolnictwa Brazylii
• wskazuje na mapie
obszary silnie
uprzemysłowione oraz
obszary rolnicze
• opisuje konflikt interesów
pomiędzy ekologicznymi
skutkami wylesiania
Amazonii a jej
gospodarczym
wykorzystaniem
• przedstawia cechy
położenia Arktyki i
Antarktyki na podstawie
mapy
• opisuje cechy środowiska
obszarów
okołobiegunowych
• charakteryzuje klimat
Antarktydy na podstawie
klimatogramów
• wyjaśnia przyczyny
zmian w środowisku
obszarów
okołobiegunowych
• określa położenie
geograficzne Australii i
Oceanii na kuli ziemskiej
• opisuje, korzystając z
mapy, linię brzegową i
ukształtowanie pionowe
Australii
• wykazuje wpływ
• analizuje naturalne
czynników geograficznych i antropogeniczne
na klimat Brazylii
zagrożenia dla
• opisuje warunki życia w
amazońskiej selwy
wielkich miastach
• analizuje udział i miejsce
• określa cechy rozwoju i
Brazylii w światowych
problemy wielkich miast
zbiorach wybranych
roślin uprawnych
korzystając z dostępnych
źródeł
• porównuje poziom
rozwoju gospodarczego
Brazylii z poziomem
rozwoju innych państw
Ameryki
• opisuje czynniki
warunkujące klimat
obszarów
okołobiegunowych
• charakteryzuje klimat
obszarów
okołobiegunowych
• analizuje uwarunkowania
powstania pokrywy
lodowej w Antarktyce
• omawia status prawny
Antarktydy
• ocenia celowość badań
prowadzonych przez
naukowców na obszarach
okołobiegunowych
• analizuje przyczyny
i skutki powstania dziury
ozonowej nad
Antarktydą
• ocenia znaczenie wód
artezyjskich dla
gospodarki Australii
• analizuje uwarunkowania
rozmieszczenia ludności
Australii i Oceanii
• opisuje przyczyny małej
• oblicza rozciągłość
• porównuje, korzystając
południkową i
z map, środowisko
równoleżnikową Australii
przyrodnicze Australii
• analizuje zależności
oraz Oceanii ze
między warunkami
środowiskiem innych
klimatycznymi
kontynentów
a występowaniem wód
• opisuje budowę niecki
17
Azja
Warunki
naturalne
Ludność
i urbanizacja
• wskazuje na mapie i
wymienia nazwy
wybranych krain
geograficznych, rzek
i jezior Australii
• wskazuje na mapie
obszary o największej
gęstości zaludnienia oraz
obszary niezamieszkane
w Australii
• charakteryzuje
zróżnicowanie ludności
Australii
• wymienia główne cechy
gospodarki Australii
• wymienia regiony
geograficzne Oceanii
• charakteryzuje cechy
środowiska
przyrodniczego Australii i
Oceanii ze szczególnym
uwzględnieniem cech
klimatu oraz specyfiki
świata roślin i zwierząt
• analizuje strukturę
użytkowania gruntów w
Australii
• wyjaśnia znaczenie
terminu „Eurazja”
• wskazuje na mapie
świata Azję
• wskazuje na mapie
elementy linii brzegowej
Azji
• wymienia czynniki
geograficzne kształtujące
klimat Azji
• wymienia nazwy i
wskazuje na mapie
najważniejsze krainy
geograficzne, rzeki oraz
jeziora Azji
• określa położenie
geograficzne Azji na kuli
ziemskiej
• charakteryzuje wybrane
strefy roślinne Azji
• opisuje cechy klimatu
Azji na podstawie
klimatogramów i mapy
klimatycznej
• wymienia cechy
ukształtowania
powierzchni Azji
• opisuje rozmieszczenie
wód powierzchniowych
na podstawie mapy
• podaje liczbę ludności
zamieszkującej Azję
• wskazuje na mapie i
wymienia nazwy
• opisuje zróżnicowanie
ludności Azji
• omawia czynniki
warunkujące
gęstości zaludnienia oraz
powierzchniowych
niskiego poziomu
• ocenia warunki
urbanizacji Oceanii
środowiska
• wykazuje wpływ migracji
przyrodniczego Australii
na zróżnicowanie
i Oceanii pod kątem
australijskiego
warunków życia ludzi
społeczeństwa
i rozwoju gospodarki
• omawia wybrane
• wyjaśnia zależności
zagadnienia gospodarcze
między warunkami
Australii ze szczególnym
środowiska
uwzględnieniem roli
przyrodniczego a
górnictwa, rolnictwa i
sposobami
turystyki
gospodarowania
• przedstawia na podstawie
w rolnictwie Australii
map tematycznych główne • wskazuje regiony
cechy gospodarki Australii geograficzne Oceanii na
na tle warunków
mapie
naturalnych
ogólnogeograficznej oraz
opisuje rolę turystyki w
tych regionach
• opisuje na podstawie
• oblicza rozciągłość
mapy granicę między
południkową
Europą a Azją
i równoleżnikową Azji
• charakteryzuje
• porównuje rozwinięcie
ukształtowanie
linii brzegowej
powierzchni Azji
i ukształtowanie
• opisuje cyrkulację
powierzchni Azji na tle
monsunową
innych kontynentów
• wykazuje wpływ klimatu • wykazuje na podstawie
na rozmieszczenie
map tematycznych,
zbiorowisk roślinnych
że kontynent Azji jest
• wyjaśnia, na czym polega
obszarem wielkich
kontrastowość
geograficznych
klimatyczna Azji
kontrastów
• opisuje czynniki
warunkujące układ
promienisty wielkich
systemów rzecznych w
Azji
artezyjskiej
i uwarunkowania
występowania źródeł
artezyjskich
• wykazuje zależność
miedzy symetrycznym
położeniem Australii
po obu stronach
zwrotnika Koziorożca
a uwarunkowaniami
klimatycznymi
• analizuje zmiany liczby
ludności Azji
• wyjaśnia uwarunkowania
powstania miast-
• opisuje dziedzictwo
kulturowe najstarszych
cywilizacji Azji
• analizuje przyrost
naturalny w wybranych
państwach Azji
• charakteryzuje
• wykazuje zależność
między budową
geologiczną
a ukształtowaniem
powierzchni Azji
• analizuje genezę
powstania Himalajów
18
Gospodarka
Chiny
azjatyckich miast-gigantów
• wymienia nazwy państw
o wysokim i niskim
wskaźniku urbanizacji
• wskazuje na mapie
i wymienia nazwy
obszarów o dużej i małej
gęstości zaludnienia
• wyjaśnia znaczenie
terminu „azjatyckie
tygrysy” i podaje
przykłady
• wymienia cechy
gospodarki azjatyckich
tygrysów
• wymienia nazwy
głównych roślin
żywieniowych
uprawianych w Azji
• wymienia nazwy
surowców mineralnych
wydobywanych w Azji
• wymienia nazwy państw
wysoko i słabo
rozwiniętych gospodarczo
• wskazuje Chiny na
mapie, podaje nazwę
stolicy tego kraju oraz
nazwy państw z nim
sąsiadujących
• wskazuje na mapie i
wymienia nazwy krain
geograficznych oraz
najważniejszych rzek w
Chinach
• wymienia najważniejsze
cechy środowiska
przyrodniczego Chin
• podaje liczbę ludności
Chin
• analizuje wykresy i dane
liczbowe dotyczące
rozwoju ludności Chin
rozmieszczenie ludności
w Azji
• omawia uwarunkowania
eksplozji demograficznej
-gigantów
• przedstawia na podstawie
map tematycznych
warunki przyrodnicze
obszarów, na których
kształtowały się najstarsze
cywilizacje
• wskazuje na mapie
główne rejony rolnicze w
Azji i nazywa je
• wskazuje na mapie
główne regiony
przemysłowe Azji
• omawia przyczyny
zróżnicowania
uprzemysłowienia państw
w Azji
• charakteryzuje azjatyckie
tygrysy
• ocenia warunki rozwoju
rolnictwa w Azji
• omawia przyczyny
zróżnicowania poziomu
rozwoju rolnictwa w Azji
• wykazuje związek
pomiędzy rytmem upraw
i „kulturą ryżu” a
cechami klimatu
monsunowego w Azji
Południowo-Wschodniej
• opisuje znaczenie OPEC
dla gospodarki światowej
• analizuje strukturę
• wykazuje kontrasty
i wartość PKB na jednego w rozwoju gospodarczym
mieszkańca w wybranych
Azji
państwach
• uzasadnia
• wyjaśnia przyczyny
(na wybranych
nierównomiernego
przykładach) wpływ
rozwoju gospodarczego
warunków
wybranych państw Azji
przyrodniczych
• analizuje poziom rozwoju
na działalność
gospodarczego państw
gospodarczą człowieka
eksportujących ropę
naftową
• określa położenie
geograficzne Chin
• omawia cechy
ukształtowania
powierzchni Chin
• charakteryzuje klimat
Chin
• opisuje przyczyny
katastrofalnych powodzi
w Chinach oraz sposoby
zapobiegania im
• wyjaśnia zależność
między warunkami
przyrodniczymi a
rozmieszczeniem
ludności Chin
• wskazuje na mapie
obszary o dużej
• analizuje dane liczbowe
dotyczące urbanizacji w
Chinach
• wyjaśnia na podstawie
map tematycznych
rozmieszczenie ludności
• wyjaśnia, na czym polega
chiński program kontroli
urodzeń
• opisuje uwarunkowania
rozwoju rolnictwa na
Nizinie Chińskiej
• wymienia kierunki
rozwoju gospodarczego
Chin
• wykazuje zmiany
znaczenia Chin w
gospodarce światowej
• wykazuje zależności
• omawia kontrasty
między warunkami
przyrodnicze Chin
przyrodniczymi
• wykazuje wpływ Chin
a rozwojem gospodarczym na światową gospodarkę
Chin
• analizuje przyczyny
szybkiego rozwoju
gospodarczego Chin
w ostatnich latach
przyczyny i skutki
wybranych problemów
demograficznych Azji
19
Indie
Japonia
Bliski Wschód
• wymienia nazwy
głównych roślin
uprawnych
• wymienia najważniejsze
cechy gospodarki Chin
• wskazuje Indie na mapie,
podaje nazwę stolicy tego
kraju oraz nazwy państw
sąsiadujących
• wskazuje na mapie
wybrane krainy
geograficzne oraz rzek
Indii i nazywa je
• wymienia najważniejsze
cechy środowiska
przyrodniczego Indii
• podaje liczbę ludności
Indii
• wymienia nazwy
głównych indyjskich
roślin uprawnych
• wymienia najważniejsze
cechy gospodarki Indii
• wskazuje na mapie
świata Japonię i podaje
nazwę stolicy tego kraju
• wymienia najważniejsze
cechy środowiska
przyrodniczego Japonii
• podaje liczbę ludności
Japonii
• wskazuje na mapie i
wymienia nazwy
wielkich miast Japonii
• wymienia nazwy
głównych roślin
uprawnych
• wymienia najważniejsze
cechy japońskiej
gospodarki
• wyjaśnia znaczenie
terminu „Bliski Wschód”
• wskazuje Bliski Wschód
na mapie
koncentracji przemysłu i
nazywa je
• opisuje poziom
urbanizacji w Chinach
• określa położenie
geograficzne Indii
• omawia cechy
ukształtowania
powierzchni Indii
• charakteryzuje klimat
Indii
• opisuje kontrasty
społeczne w Indiach
• wskazuje na mapie
obszary uprzemysłowione
i rolnicze Indii oraz
nazywa je
• wyjaśnia, dlaczego w
Indiach występuje duże
pogłowie bydła
• opisuje system kastowy
społeczeństwa
• analizuje przyrost
naturalny
• charakteryzuje indyjskie
rolnictwo
• wyjaśnia przyczyny
gwałtownego rozwoju
przemysłu nowoczesnych
technologii
• analizuje poziom rozwoju
gospodarczego Indii
• wyjaśnia przyczyny
dynamicznego rozwoju
nowoczesnych usług
• przewiduje skutki
społeczno-gospodarcze
wynikające z eksplozji
demograficznej
• określa położenie
geograficzne Japonii
• omawia cechy
ukształtowania
powierzchni Japonii
• charakteryzuje klimat
Japonii
• opisuje poziom urbanizacji
Japonii
• wyjaśnia uwarunkowania
rozwoju przemysłu
przetwórczego
• opisuje cechy rolnictwa
Japonii
• charakteryzuje warunki
naturalne Japonii
• omawia rozmieszczenie
ludności Japonii
• wykazuje wpływ
czynników społeczno-kulturowych na
tworzenie nowoczesnej
gospodarki Japonii (na
tle niekorzystnych
warunków środowiska)
• wykazuje znaczenie
transportu w gospodarce
Japonii
• opisuje skutki położenia
Japonii w strefie
aktywności wulkanicznej
i sejsmicznej
• opisuje uwarunkowania
rozwoju gospodarczego
Japonii
• udowadnia, że Japonia
jest potęgą gospodarczą
• analizuje wysokość
plonów podstawowych
zbóż w Japonii na tle
innych krajów Azji
• analizuje geograficzne
czynniki klimatotwórcze
• ocenia warunki naturalne
Japonii
• opisuje położenie
geograficzne Bliskiego
Wschodu
• ocenia poziom
• opisuje warunki naturalne
Bliskiego Wschodu
• analizuje zasoby ropy
naftowej na świecie i
• opisuje wpływ religii
na życie muzułmanów
• porównuje poziom życia
mieszkańców Bliskiego
• uzasadnia tezę, że
konflikty na Bliskim
Wschodzie mają wpływ
na globalną gospodarkę
20
ogólnogeograficznej
• wymienia cechy
środowiska i gospodarki
Bliskiego Wschodu
• opisuje cechy kultury
islamskiej
• wymienia nazwy państw
o największych zasobach
ropy naftowej
Europa
Warunki
naturalne
Ludność
i urbanizacja
• wskazuje na mapie
świata Europę
• wskazuje na mapie
element linii brzegowej
Europy i wymienia ich
nazwy
• wskazuje na mapie
wybrane niziny, wyżyny
oraz góry Europy i
nazywa je
• wymienia cechy
ukształtowania
powierzchni Europy na
podstawie mapy
• wskazuje na mapie
wybrane europejskie
rzeki oraz jeziora i
nazywa je
• podaje liczbę ludności
Europy
• wskazuje na mapie
obszary o największej
oraz najmniejszej
gęstości zaludnienia i
nazywa je
• podaje przykłady krajów
o dodatnim i ujemnym
przyroście naturalnym
urbanizacji w państwach
Bliskiego Wschodu
• omawia zasoby ropy
naftowej na Bliskim
Wschodzie i na świecie
• opisuje rozmieszczenie
zasobów ropy naftowej
na Bliskim Wschodzie
• wskazuje na mapie i
wymienia nazwy
obszarów objętych
konfliktami zbrojnymi
• określa położenie
geograficzne Europy na
kuli ziemskiej
• charakteryzuje linię
brzegową Europy na
podstawie mapy
• wykazuje, na podstawie
mapy, że Europa jest
kontynentem nizinnym
• opisuje cechy klimatu
Europy na podstawie
mapy i klimatogramów
• charakteryzuje wybrane
strefy roślinne Europy
• opisuje na podstawie
mapy rozmieszczenie
wód powierzchniowych
Europy
formułuje wnioski
• charakteryzuje Bliski
Wschód pod kątem cech
kulturowych, zasobów
ropy naftowej i poziomu
rozwoju gospodarczego
Wschodu
• porównuje wielkość
wydobycia ropy naftowej
w poszczególnych
krajach Bliskiego
Wschodu
• określa cechy środowiska
przyrodniczego Europy
na podstawie mapy
ogólnogeograficznej oraz
map tematycznych
• wyjaśnia wpływ
zlodowaceń na rzeźbę
powierzchni Europy
• wyjaśnia zależności
między typem klimatu a
występowaniem formacji
roślinnych
• wyjaśnia genezę
wybranych europejskich
jezior
• oblicza rozciągłość
• wykazuje związek
południkową
między budową
i równoleżnikową Europy
geologiczną
• opisuje czynniki
a ukształtowaniem
geograficzne warunkujące pionowym Europy
klimat Europy
• analizuje czynniki
warunkujące
rozmieszczenie wielkich
systemów rzecznych i
zbiorników wodnych w
Europie
• opisuje rozmieszczenie
ludności w Europie na
podstawie mapy
• opisuje na podstawie map
tematycznych
zróżnicowanie
regionalne, kulturowe,
narodowościowe oraz
etniczne współczesnej
Europy
• omawia przyczyny
wysokiego wskaźnika
• wyjaśnia przyczyny oraz
skutki ujemnego
przyrostu naturalnego w
Europie
• wyjaśnia przyczyny
warunkujące
rozmieszczenie ludności
w Europie
• opisuje przyczyny i
konsekwencje
zróżnicowania ludności
Europy
• przewiduje zmiany
demograficzne w Europie
• uzasadnia twierdzenie, że
Europa się starzeje
• oblicza średnią gęstość
zaludnienia Europy
• analizuje problemy
demograficzne Europy
i formułuje wnioski
21
urbanizacji w Europie
• wykazuje się znajomością
podziału politycznego
Europy
• wymienia nazwy państw
• opisuje potencjał
wysoko rozwiniętych
ekonomiczny Europy
Gospodarka
gospodarczo oraz krajów
• wyjaśnia przyczyny
o średnim poziomie
zróżnicowania
rozwoju gospodarczego
gospodarczego krajów
w Europie
Europy
• wymienia nazwy
• opisuje uwarunkowania
głównych roślin
rozwoju rolnictwa
uprawnych
europejskiego
• wskazuje na mapie i
• opisuje strukturę produkcji
podaje nazwy głównych
energii elektrycznej w
obszarów wydobycia
wybranych krajach Europy
surowców energetycznych • opisuje poziom rozwoju
w Europie
usług w Europie
• wskazuje na mapie i
wymienia nazwy
najważniejszych
europejskich okręgów
przemysłowych oraz
ośrodków high-tech
• wyjaśnia znaczenie
• opisuje położenie
terminu „kraje
geograficzne państw
Kraje
Europy Północnej
Europy Północnej skandynawskie”
• wskazuje na mapie kraje
• wyjaśnia rozmieszczenie
Europy Północnej i
ośrodków miejskich
wymienia ich nazwy
• charakteryzuje strukturę
• opisuje na podstawie
produkcji energii
mapy rozmieszczenie
elektrycznej w krajach
głównych ośrodków
Europy Północnej
miejskich w Europie
• charakteryzuje
Północnej
gospodarkę krajów
• wymienia cechy
skandynawskich
społeczeństwa Europy
Północnej
• wymienia nazwy
głównych bogactw
naturalnych krajów
skandynawskich
• analizuje zróżnicowanie
wskaźnika urbanizacji w
krajach Europy
• analizuje strukturę PKB
w wybranych krajach
Europy
• porównuje strukturę
użytkowania ziemi w
wybranych państwach
Europy, korzystając z
diagramów
• opisuje czynniki rozwoju
przemysłu ze
szczególnym
uwzględnieniem
przemysłu high-tech
• wyjaśnia proces
restrukturyzacji
przemysłu w Europie
Zachodniej
• porównuje poziom
rozwoju rolnictwa w
Europie Zachodniej i
Środkowo-Wschodniej
• omawia na wybranych
przykładach czynniki
lokalizacji przemysłu
high-tech
• uzasadnia tezę, że
Europa jest najlepiej
rozwinięta pod
względem
gospodarczym
• charakteryzuje
środowisko przyrodnicze
krajów Europy Północnej
• wykazuje na podstawie
map tematycznych
związki między
głównymi cechami
środowiska
przyrodniczego Europy
Północnej a głównymi
kierunkami rozwoju
gospodarczego
• wykazuje cechy
społeczeństwa Europy
Północnej
• analizuje wartość PKB
na jednego mieszkańca
i formułuje wnioski
• przewiduje skutki
wyludniania północnej
Skandynawii
22
Kraje alpejskie
Kraje
Europy
Południowej
Francja
• wyjaśnia znaczenie
terminu „kraje alpejskie”
• wymienia nazwy państw
alpejskich, wskazuje je na
mapie
ogólnogeograficznej i
podaje nazwy ich stolic
• wymienia cechy
środowiska
przyrodniczego Alp
• wymienia nazwy
największych miast i
wskazuje je na mapie
• opisuje specyfikę
rozmieszczenia ludności
w Alpach
• opisuje położenie krajów
alpejskich
• opisuje rzeźbę Alp
• opisuje rozmieszczenie
miast i gęstość
zaludnienia w krajach
alpejskich
• wyjaśnia znaczenie
nowoczesnego sektora
usług
• charakteryzuje
środowisko przyrodnicze
krajów alpejskich
• wykazuje wpływ gór na
środowisko przyrodnicze
i gospodarkę krajów
alpejskich
• wykazuje, że kraje
alpejskie należą do
państw wysoko
rozwiniętych
gospodarczo
• wykazuje piętrowość
klimatyczno-roślinną
w Alpach
• porównuje wskaźnik
urbanizacji w krajach
alpejskich i formułuje
wnioski
• charakteryzuje genezę
rzeźby alpejskiej
• analizuje czynniki
rozwoju sektora
bankowo-ubezpieczeniowego
w Szwajcarii
• wskazuje na mapie kraje
Europy Południowej,
podaje nazwy ich stolic
• wymienia cechy
środowiska
przyrodniczego krajów
Europy Południowej
• wymienia nazwy
największych miast
Europy Południowej
i wskazuje je na mapie
• wymienia przykłady
atrakcji turystycznych
• wyjaśnia znaczenie
terminu „akwakultura”
• określa położenie
geograficzne krajów
Europy Południowej
• opisuje cechy środowiska
przyrodniczego tych
krajów
• opisuje na podstawie
mapy tematycznej
rozmieszczenie
najważniejszych
ośrodków turystycznych
• opisuje cechy gospodarki
krajów Europy
Południowej
• wyjaśnia znaczenie
terminu „infrastruktura
turystyczna”
• prezentuje opracowaną na
podstawie map,
przewodników oraz
internetu trasę wycieczki
po Europie lub jej części
• charakteryzuje walory
przyrodnicze i
pozaprzyrodnicze krajów
Europy Południowej
• opisuje wybrane atrakcje
turystyczne
• wykazuje zależność
pomiędzy przyjazdami
turystów a wpływami z
turystyki na podstawie
wykresów
• wykazuje niekorzystny
wpływ turystyki na
środowisko przyrodnicze
• rozpoznaje typy
wybrzeży południowej
Europy i wyjaśnia ich
genezę
• wykazuje związki
między rozwojem
turystyki a warunkami
przyrodniczymi
i dziedzictwem
kulturowym
• ocenia rolę turystyki
w rozwoju
gospodarczym tych
krajów
• wykazuje zależności
miedzy wielkością ruchu
turystycznego
a poziomem rozwoju
infrastruktury turystycznej
• wskazuje na mapie
ogólnogeograficznej
Francję i podaje nazwę
stolicy tego kraju
• opisuje położenie
geograficzne Francji
• charakteryzuje
środowisko przyrodnicze
• analizuje współczynnik
przyrostu naturalnego i
współczynnik salda
migracji
• opisuje sytuację
społeczną imigrantów
• charakteryzuje sieć
transportową Francji
• wykazuje znaczenie
Eurotunelu
23
• wymienia cechy
środowiska
przyrodniczego Francji
• wskazuje najważniejsze
miasta Francji na mapie i
podaje ich nazwy
• wymienia cechy
gospodarki Francji
• wskazuje na mapie
regiony rolnicze Francji i
wymienia ich nazwy
Wielka Brytania
• wskazuje na mapie
ogólnogeograficznej
Wielką Brytanię i podaje
nazwę stolicy tego kraju
• wskazuje na mapie
wybrane krainy
geograficzne i nazywa je
• wymienia najważniejsze
cechy środowiska
przyrodniczego i
gospodarki Wielkiej
Brytanii
Francji
• opisuje czynniki
wpływające na wzrost
liczby mieszkańców
Francji
• opisuje poziom urbanizacji
• opisuje poziom rozwoju
gospodarczego Francji
• analizuje strukturę
użytkowania ziemi
• wskazuje miejsce Francji
w światowej produkcji
rolnej
• identyfikuje cechy
rolnictwa
wysokotowarowego
• określa położenie
geograficzne Wielkiej
Brytanii
• charakteryzuje
środowisko przyrodnicze
Wielkiej Brytanii
• opisuje podział Wielkiej
Brytanii na krainy
historyczne
• opisuje strukturę
narodowościową Wielkiej
Brytanii
• wyjaśnia uwarunkowania
dodatniego salda migracji
• wyjaśnia znaczenie
terminu „monarchia
konstytucyjna”
• przedstawia wielkość
i główne cechy położenia
Londynu
• wskazuje na mapie
i podaje nazwy obszarów
o dużej koncentracji
przemysłu
• wykazuje znaczenie
turystyki w tworzeniu
dochodu narodowego
• analizuje przyrodnicze i
pozaprzyrodnicze
czynniki rozwoju
rolnictwa
• wykazuje na przykładzie
rolnictwa Francji
związek między
warunkami
przyrodniczymi a
kierunkiem i
efektywnością produkcji
rolnej
• wykazuje aktywną
politykę rolną Francji
w ramach Wspólnej
Polityki Rolnej Unii
Europejskiej
• analizuje strukturę
narodowościową
Wielkiej Brytanii
• opisuje poziom
urbanizacji oraz
rozmieszczenie ludności
w Wielkiej Brytanii
• opisuje układ
przestrzenny oraz
znaczenie Londynu jako
światowej metropolii
• analizuje strukturę
użytkowania ziemi w
Wielkiej Brytanii
• wyjaśnia uwarunkowania
wysokiego poziomu
rozwoju gospodarczego
• wykazuje zalety
wyspiarskiego położenia
Wielkiej Brytanii
• wykazuje zależności
między warunkami
przyrodniczymi
a poziomem rozwoju
gospodarczego
• wykazuje znaczenie
zamorskich terytoriów
Wielkiej Brytanii
(dawniej i obecnie)
• analizuje na przykładzie
Wielkiej Brytanii
uwarunkowania
lokalizacji i rozwoju
przemysłu wysokiej
technologii
24
Sąsiedzi Polski
Niemcy
Czechy i Słowacja
Litwa, Białoruś
i Ukraina
• wskazuje na mapie
ogólnogeograficznej
Niemcy, podaje nazwę
stolicy tego kraju oraz
nazwy krajów z nim
sąsiadujących
• wskazuje na mapie
wybrane krainy
geograficzne oraz
najważniejsze rzeki w
Niemczech i nazywa je
• wymienia
najważniejsze cechy
środowiska
przyrodniczego oraz
gospodarki Niemiec
• opisuje strukturę
narodowościową
Niemiec
• wykazuje wpływ
czynników
geograficznych na
klimat Niemiec
• opisuje skutki
ujemnego przyrostu
naturalnego
• udowadnia, że
Niemcy są potęgą
gospodarczą
• opisuje zróżnicowanie
rozwoju społeczno-gospodarczego
wschodniej i
zachodniej części
Niemiec
• analizuje
uwarunkowania
rozwoju przemysłu
przetwórczego
• analizuje wskaźnik
bezrobocia i
formułuje wnioski
• wykazuje na
przykładzie Niemiec
zależność między
poziomem rozwoju
transportu
a funkcjonowaniem
pozostałych działów
gospodarki
• analizuje przyczyny
migracji do Niemiec
• wykazuje
gospodarcze
znaczenie sieci
rzecznej Niemiec
• wskazuje na mapie
ogólnogeograficznej
Czechy i Słowację,
podaje nazwy stolic
tych krajów oraz nazwy
państw sąsiadujących z
nimi
• wymienia najważniejsze
cechy środowiska
przyrodniczego i
społeczno-gospodarczego
omawianych państw
• określa położenie
geograficzne Niemiec
• omawia cechy
środowiska
przyrodniczego
• wyjaśnia przyczyny i
skutki dodatniego
salda migracji
• charakteryzuje
strukturę zatrudnienia
w niemieckiej
gospodarce
• przedstawia na
podstawie wskazanych
źródeł główne kierunki
i przyczyny zmian w
strukturze przemysłu
Zagłębia Ruhry
• wskazuje na mapie i
podaje nazwy
obszarów o dużej
koncentracji
przemysłu w
Niemczech
• określa położenie
geograficzne Czech,
Słowacji
• omawia cechy
środowiska
przyrodniczego Czech
i Słowacji
• analizuje strukturę
zatrudnienia w
Czechach
• analizuje strukturę
narodowościową
Słowacji
• opisuje czynniki
warunkujące rozwój
gospodarczy Czech i
Słowacji
• porównuje potencjał
gospodarczy
omawianych państw
• ocenia zasoby
bogactw mineralnych
Czech i Słowacji
• omawia efekty
przemian
gospodarczych, które
nastąpiły w
omawianych krajach
• porównuje
środowisko
społecznogospodarcze
południowych
sąsiadów Polski oraz
formułuje wnioski
• wskazuje na mapie
ogólnogeograficznej
Litwę, Białoruś i
Ukrainę, podaje nazwy
stolic tych krajów oraz
• określa położenie
geograficzne Litwy,
Białorusi i Ukrainy
• omawia cechy
środowiska
• opisuje czynniki
warunkujące rozwój
gospodarczy Litwy,
Białorusi i Ukrainy
• opisuje przyczyny i
• ocenia zasoby
bogactw mineralnych
Litwy, Białorusi i
Ukrainy
• omawia efekty
• porównuje
środowisko
społecznogospodarcze
południowych
25
Rosja
Środowisko
przyrodnicze Polski
Położenie, granice
i obszar Polski.
Podział
administracyjny
nazwy państw
sąsiadujących z nimi
• wymienia
najważniejsze cechy
środowiska
przyrodniczego i
społeczno-gospodarczego
omawianych państw
przyrodniczego Litwy,
Białorusi i Ukrainy
• wyjaśnia przyczyny
kryzysów
gospodarczych na
Litwie, Białorusi i
Ukrainie po rozpadzie
ZSRR
• omawia współczesne
przemiany społeczne i
gospodarcze Ukrainy
skutki ujemnego
przyrostu naturalnego i
salda migracji Litwy,
Białorusi i Ukrainy
• porównuje potencjał
gospodarczy
omawianych państw
przemian
gospodarczych, które
nastąpiły w
omawianych krajach
• wskazuje Rosję na
mapie
ogólnogeograficznej i
podaje nazwę jej stolicy
• wskazuje na mapie i
wymienia nazwy
głównych krain
geograficznych, rzek
oraz jezior
• wymienia
najważniejsze cechy
środowiska
przyrodniczego Rosji
• wymienia główne cechy
rosyjskiej gospodarki
• wymienia przyczyny
ujemnego przyrostu
naturalnego ludności
Rosji
• określa położenie
geograficzne Rosji
• omawia cechy
środowiska
przyrodniczego Rosji
• opisuje zróżnicowanie
narodowościowe i
kulturowe ludności
• wskazuje na mapie i
wymienia nazwy
obszarów o dużej
koncentracji
przemysłu
• analizuje zmiany
przyrostu naturalnego
w Rosji i formułuje
wnioski
• wykazuje zależności
między warunkami
przyrodniczymi
a poziomem rozwoju
gospodarczego Rosji
• uzasadnia tezę, że
Rosja jest krajem o
olbrzymich
możliwościach
gospodarczych
• wymienia cechy
położenia Polski
• wymienia zalety
położenia Polski
• wymienia nazwy
państw sąsiadujących z
Polską i wskazuje te
państwa na mapie
ogólnogeograficznej
• charakteryzuje na
podstawie mapy
położenie Polski na
świecie i w Europie
• wymienia nazwy
skrajnych punktów
Polski i wskazuje je
na mapie
• opisuje przebieg
• wykazuje
zróżnicowanie
przyrodnicze Rosji
• wykazuje wpływ
czynników
geograficznych na
klimat Rosji
• wyjaśnia zależność
między warunkami
przyrodniczymi a
rozmieszczeniem
ludności w Rosji
• wykazuje
zróżnicowanie
językowe i religijne
mieszkańców Rosji
• omawia
uwarunkowania
rozwoju przemysłu
wydobywczego
• omawia najważniejsze
problemy rosyjskiego
rolnictwa
• opisuje położenie
fizycznogeograficzne,
polityczne i
matematyczne Polski,
korzystając z mapy
Polski oraz Europy
• określa współrzędne
geograficzne
skrajnych punktów
• oblicza rozciągłość
równoleżnikową i
południkową Polski
• oblicza różnice czasu
słonecznego między
skrajnymi punktami
Polski
• wykazuje korzyści
i zagrożenia
• analizuje znaczenie
podziału
administracyjnego
i wschodnich
sąsiadów Polski oraz
formułuje wnioski
26
• opisuje podział
administracyjny Polski
• wymienia nazwy
województw oraz ich
stolic i wskazuje je na
mapie administracyjnej
Polski
Dzieje geologiczne
obszaru Polski
Zlodowacenia na
obszarze Polski
• wymienia nazwy
głównych jednostek
tektonicznych Europy
i Polski oraz wskazuje
je na mapie
• wymienia nazwy er, w
których wystąpiły
ruchy górotwórcze
• wymienia nazwy
górotworów
kaledońskich,
hercyńskich i
alpejskich oraz
wskazuje te górotwory
na mapie Polski
• wymienia nazwy
zlodowaceń i wskazuje
ich zasięg na mapie
Polski
• wymienia nazwy form
polodowcowych
granicy lądowej
Polski na mapie
ogólnogeograficznej
• opisuje granicę
morską na mapie
ogólnogeograficznej
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „powiat
grodzki”, „powiat
ziemski”,
„wojewoda”,
„prezydent miasta”,
„burmistrz”,
„starosta”, „wójt”
• opisuje na podstawie
tabeli stratygraficznej
najważniejsze
wydarzenia
geologiczne, które
miały miejsce na
terenie Polski
• opisuje proces
powstawania węgla
kamiennego
Polski
• opisuje zasięg wód
terytorialnych na
mapie Polski
wynikające z
położenia Polski w
środkowej Europie
• charakteryzuje
główne jednostki
tektoniczne Polski
• rozpoznaje rodzaje
węgla i
charakteryzuje
warunki, w których
one powstawały
• wykazuje związki
między budową
geologiczną
a wydarzeniami z
przeszłości
geologicznej
• opisuje wpływ
zmieniającego się
w przeszłości
geologicznej klimatu
oraz poziomu mórz
na współczesną
budowę geologiczną
Polski
• rozróżnia cechy
krajobrazu
młodoglacjalnego i
staroglacjalnego
• rozpoznaje formy
polodowcowe na
schematach
i wskazuje na mapie
Polski obszary ich
występowania
• rozpoznaje górskie
formy polodowcowe
na schematach
• opisuje warunki
powstania form
polodowcowych
• wyjaśnia genezę form
polodowcowych
• analizuje i porównuje
cechy krajobrazu
staroglacjalnego i
młodoglacjalnego
• wykazuje wpływ
zlodowaceń na
krajobraz górski
27
Skały i surowce
mineralne
Ukształtowanie
powierzchni
Klimat
• wymienia nazwy skał
występujących w
Polsce
• klasyfikuje surowce
mineralne ze względu
na ich gospodarcze
wykorzystanie
• wymienia nazwy skał
i surowców mineralnych
występujących w
regionie swojego
zamieszkania
• wymienia czynniki
wewnętrzne i
zewnętrzne wpływające
na ukształtowanie
powierzchni Polski
• wymienia cechy rzeźby
powierzchni Polski
• wymienia nazwę
i wskazuje na mapie
najwyżej i najniżej
położony punkt Polski
• rozróżnia
przedstawione na
ilustracjach formy
ukształtowania
powierzchni
• wymienia czynniki
geograficzne
wpływające na klimat
Polski
• wymienia nazwy mas
powietrza
napływających nad
• rozpoznaje na
podstawie zdjęć i
okazów główne
rodzaje skał
występujących w jego
regionie i w Polsce
• wskazuje na mapie
Polski obszary
występowania
surowców
mineralnych
• wykazuje znaczenie
gospodarcze
surowców
mineralnych
• opisuje na podstawie
krzywej
hipsograficznej udział
terenów nizinnych,
wyżynnych i górskich
w Polsce
• wymienia pasy
ukształtowania
powierzchni Polski i
wskazuje je na mapie
Polski
• wymienia nazwy krain
geograficznych w
poszczególnych
pasach ukształtowania
powierzchni i
wskazuje je na mapie
Polski
• odczytuje wysokości
bezwzględne na
mapie
hipsometrycznej
• odczytuje na mapach
klimatycznych Polski
rozkład temperatury
powietrza i opadów
atmosferycznych
• kreśli klimatogramy
na podstawie danych
• klasyfikuje skały
występujące w Polsce
ze względu na ich
pochodzenie
• opisuje
rozmieszczenie skał
powierzchniowych na
podstawie mapy
• opisuje na podstawie
mapy występowanie
surowców
mineralnych w Polsce
• opisuje na podstawie
danych
statystycznych
zasoby surowców
mineralnych w Polsce
• analizuje wpływ
wydobycia surowców
mineralnych na
środowisko
przyrodnicze
• wykazuje związek
między budową
geologiczną
a występowaniem
surowców
mineralnych
• analizuje krzywą
hipsograficzną
• wykazuje pasowość
ukształtowania
powierzchni Polski
• charakteryzuje na
podstawie mapy
hipsometrycznej
cechy rzeźby
powierzchni Polski
• oblicza różnice
wysokości
bezwzględnej na
podstawie mapy
hipsometrycznej
• wyjaśnia wpływ
przeszłości
geologicznej na
ukształtowanie
powierzchni Polski
• porównuje cechy
rzeźby terenu
poszczególnych
pasów ukształtowania
powierzchni Polski
• wyjaśnia wpływ
współczesnych
procesów
geologicznych
na ukształtowanie
powierzchni Polski
• wyjaśnia wpływ
czynników
geograficznych na
cechy klimatu Polski
• analizuje przebieg
izoterm lipca i
stycznia na mapach
• wyjaśnia przyczyny
zróżnicowania
przestrzennego
temperatury
powietrza oraz
opadów
atmosferycznych w
• porównuje klimat
Polski z klimatem
innych państw
Europy
28
Polskę
• odczytuje informacje
przedstawione na
klimatogramach
• wymienia termiczne
pory roku
• wymienia nazwy
wiatrów lokalnych i
podaje miejsca ich
występowania
• klasyfikuje wody
występujące w Polsce
Wody powierzchniowe
• wymienia nazwy
i podziemne
głównych rzek Polski
oraz ich dopływów i
wskazuje te rzeki na
mapie
• porównuje długości
głównych rzek
• wymienia nazwy
wybranych jezior i
wskazuje je na mapie
Polski
• wymienia nazwy wód
występujących jego
regionie
• klasyfikuje wody
podziemne
• opisuje wykorzystanie
wód podziemnych
Morze Bałtyckie
• wskazuje na mapie
największe zatoki,
wyspy, cieśniny i
głębie Morza
Bałtyckiego
• wymienia na podstawie
mapy
liczbowych
• opisuje cechy klimatu
przejściowego
• opisuje cechy klimatu
własnego regionu
• odczytuje długość
okresu wegetacyjnego
na mapie
klimatycznych Polski
• opisuje pogodę
kształtowaną przez
poszczególne masy
powietrza
napływające nad
Polskę
• wyjaśnia mechanizm
powstawania wiatru
halnego i bryzy
• charakteryzuje klimat
wybranych regionów
Polski na podstawie
map klimatycznych
Polsce
• wykazuje
przejściowość
klimatyczną Polski
• wykazuje wpływ
napływających mas
powietrza na
kształtowanie się
pogody w Polsce
• wyjaśnia przyczyny
zróżnicowania
przestrzennego
długości okresu
wegetacyjnego
• kreśli diagramy
ilustrujące długość
rzek
• charakteryzuje Wisłę i
Odrę
• opisuje typ ujścia
Wisły
• wymienia nazwy
głównych kanałów i
wskazuje te kanały na
mapie
• porównuje
powierzchnie i
głębokości wybranych
jezior
• wskazuje na mapie
Polski obszary
występowania wód
mineralnych
• wykreśla działy
wodne na mapie
konturowej
• wyjaśnia genezę mis
jeziornych
występujących w
Polsce
• wyjaśnia genezę
bagien na terenie
Polski
• analizuje głębokość i
kształt wybranych
jezior
• ocenia stopień i
sposoby
wykorzystania wód
podziemnych
• opisuje
rozmieszczenie
rejonów eksploatacji
oraz wykorzystanie
wód mineralnych
• porównuje wielkość i
głębokość Bałtyku z
wielkością i
głębokością innych
mórz
• porównuje cechy wód
Morza Bałtyckiego z
• opisuje reżimy rzek w
Polsce
• uzasadnia asymetrię
dorzeczy i wyjaśnia
przyczyny jej
powstania
• ocenia stopień
wykorzystania wód
powierzchniowych i
podziemnych w
Polsce
• wykazuje związki
między budową
geologiczną, rzeźbą
powierzchni,
klimatem a
warunkami wodnymi
• wyjaśnia genezy
rodzajów wybrzeży
Bałtyku
• wyjaśnia genezę
Mierzei Helskiej
• wyjaśnia
zróżnicowanie
• ocenia znaczenie
gospodarki morskiej
nad Bałtykiem
• opisuje położenie
Bałtyku na podstawie
mapy
ogólnogeograficznej
• opisuje linię brzegową
Bałtyku na podstawie
mapy
29
ogólnogeograficznej
cechy geograficzne
Morza Bałtyckiego
• przedstawia
właściwości fizyczne
wód Bałtyku
• omawia znaczenie
gospodarcze Morza
Bałtyckiego
Gleby
Świat roślin
i zwierząt. Ochrona
przyrody
• wymienia czynniki
glebotwórcze
• klasyfikuje gleby w
Polsce
• wymienia nazwy gleb
występujących w jego
regionie
• rozróżnia typy gleb ze
względu na ich żyzność
• wyjaśnia znaczenie
gospodarcze gleb
• wymienia nazwy
formacji roślinnych w
Polsce
• rozpoznaje typy
zbiorowisk roślinnych
w Polsce na zdjęciach i
w terenie
• wymienia nazwy
parków narodowych w
Polsce i wskazuje je na
mapie
• rozpoznaje wybrane
gatunki roślin i
zwierząt przedstawione
na zdjęciach
• rozróżnia formy
ochrony przyrody
w Polsce
• podejmuje działania na
rzecz ochrony przyrody
ogólnogeograficznej
• wymienia nazwy
rodzajów wybrzeży i
wskazuje na mapie
miejsca ich
występowania
• przedstawia
przyczyny
zanieczyszczenia
Bałtyku
• opisuje za pomocą
mapy gleb
rozmieszczenie
głównych
genetycznych typów
gleb w Polsce
• wymienia przyczyny
erozji gleb i sposoby
jej zapobiegania
• wyjaśnia zależności
między jakością gleby
a wielkością zbiorów
zbóż i innych roślin
• opisuje
rozmieszczenie
kompleksów leśnych
na podstawie mapy
Polski
• opisuje funkcje lasów
• rozpoznaje i wymienia
nazwy gatunków
roślin i zwierząt
prawnie chronionych
w Polsce
• opisuje osobliwości
wybranych parków
narodowych
cechami wód innych
mórz
• proponuje sposoby
ochrony wód Bałtyku
zasolenia i
temperatury wody w
Bałtyku
• charakteryzuje typy
genetyczne gleb
występujące w Polsce
• wyjaśnia cele
zabiegów
melioracyjnych w
Polsce
• ocenia żyzność gleb
w Polsce
• ocenia wartość
użytkową gleb w
Polsce
• analizuje profile
glebowe
• charakteryzuje
strukturę
powierzchniową
lasów państwowych
według składu
gatunkowego
• opisuje formy
prawnej ochrony
przyrody
• wyjaśnia zależności
między klimatem a
szatą roślinną
• ocenia lesistość
Polski
• uzasadnia
konieczność ochrony
gatunkowej roślin i
zwierząt
• uzasadnia
konieczność ochrony
przyrody i krajobrazu
w Polsce
• wyjaśnia znaczenie
współpracy
międzynarodowej
na rzecz ochrony
przyrody
• wykazuje zależność
między składem
gatunkowym lasów a
warunkami
klimatycznymi i
glebowymi
• wymienia polskie
organizacje
działające na rzecz
ochrony przyrody i
opisuje ich zadania
30
Liczba ludności
Polski i jej zmiany
Struktura płci i
wieku ludności
Rozmieszczenie
ludności
• wskazuje czynniki
wpływające na zmiany
liczby ludności w
Polsce
• wymienia nazwy
regionów o dodatnim
i ujemnym przyroście
naturalnym w Polsce
• wymienia czynniki
wpływające na niską
wartość przyrostu
naturalnego w Polsce
• opisuje na podstawie
danych statystycznych
zmiany liczby
ludności Polski po
1946 roku
• opisuje zmiany
przyrostu naturalnego
od zakończenia II
wojny światowej do
2009 roku
• wyjaśnia przyczyny i
skutki zmiany modelu
polskiej rodziny
• wyjaśnia różnicę
między
społeczeństwem
młodym a starym
• wyjaśnia znaczenie
terminów:
„demografia”,
„przyrost naturalny”,
„przyrost
rzeczywisty”
• porównuje na
podstawie danych
statystycznych liczbę
ludności w Polsce z
liczbą ludności w
innych krajach
Europy
• omawia przyczyny i
skutki spadku
przyrostu naturalnego
w ostatnich latach
• porównuje przyrost
naturalny swojego
województwa i Polski
z przyrostem
naturalnym innych
krajów Europy
• wyjaśnia przyczyny
niskiego przyrostu
naturalnego we
wschodniej Polsce
• analizuje skutki
ujemnego przyrostu
naturalnego w Polsce
• analizuje okresy wyżu
i niżu
demograficznego w
Polsce oraz formułuje
wnioski
• oblicza współczynnik
przyrostu naturalnego
w Polsce
• prognozuje zmiany
liczby ludności
w Polsce
• wyjaśnia znaczenie
terminu „struktura
wiekowa
społeczeństwa”
• wymienia przyczyny
starzenia się
społeczeństwa
polskiego
• opisuje grupy
ekonomiczne ludności
Polski
• opisuje na podstawie
danych statystycznych
strukturę płci i wieku
ludności Polski
• porównuje na
podstawie danych
liczbowych długość
życia w Polsce z
długością życia w
innych krajach
• wyjaśnia przyczyny
wydłużania się średniej
długości życia
polskiego społ.
• wyjaśnia znaczenie
terminu „gęstość
zaludnienia”
• porównuje średnią
gęstość zaludnienia
Polski ze średnią
• porównuje piramidy
płci i wieku ludności
Polski oraz innych
krajów oraz
formułuje wnioski
• analizuje strukturę
wiekową polskiego
społeczeństwa i
porównuje ją ze
strukturą wiekową
innych krajów
• analizuje przyczyny i
skutki starzenia się
polskiego społ.
• charakteryzuje
rozmieszczenie
ludności w Polsce
• porównuje gęstość
zaludnienia Polski z
gęstością zaludnienia
• analizuje piramidę
płci i wieku ludności
Polski
• wyjaśnia przyczyny i
skutki starzenia się
polskiego
społeczeństwa
• wyjaśnia przyczyny
feminizacji
społeczeństwa na
wybranym
przykładzie
• charakteryzuje na
podstawie map
gęstości zaludnienia
zróżnicowanie
rozmieszczenia
ludności w Polsce i
• analizuje przyczyny i
skutki dużej gęstości
zaludnienia na
Wyżynie Śląskiej
• wymienia nazwy
obszarów o największej
i najmniejszej gęstości
zaludnienia i wskazuje
te obszary na mapie
Polski
31
Migracje
Struktura
zatrudnienia
ludności. Problemy
rynku pracy
• omawia gęstość
zaludnienia w swoim
regionie
• wymienia atrakcje i
bariery osadnicze w
Polsce
gęstością zaludnienia
innych krajów
• opisuje czynniki
wpływające na
rozmieszczenie
ludności w Polsce
w innych krajach
Europy
• wyjaśnia przyczyny
nierównomiernego
rozmieszczenia
ludności w Polsce
• porównuje czynniki
decydujące o rozwoju
osadnictwa dawniej i
obecnie
zamieszkiwanym
regionie oraz
wyjaśnia te różnice,
uwzględniając
czynniki
przyrodnicze,
historyczne,
społecznoekonomiczne
• ocenia atrakcje i
bariery osadnicze w
Polsce
• wyjaśnia znaczenie
terminu „migracja”
• wyjaśnia przyczyny
migracji wewnętrznych
w Polsce
• wymienia przyczyny
rozwoju terenów
podmiejskich
• wymienia przyczyny
emigracji zagranicznej
Polaków
• wymienia nazwy
krajów, do których
migrują Polacy i
wskazuje je na mapie
ogólnogeograficznej
• wymienia nazwy
krajów
zamieszkiwanych przez
Polonię i wskazuje je
na mapie
ogólnogeograficznej
• opisuje wielkość
migracji w miastach
Polski w latach 1946–
2008 na podstawie
danych statystycznych
• opisuje kierunki
migracji
wewnętrznych w
Polsce dawnej i
współcześnie
• opisuje wielkość
migracji
zewnętrznych w
Polsce w latach 1980–
2008
• opisuje przyczyny
migracji
poszczególnych grup
ludności w Polsce
• wyjaśnia przyczyny
wzrostu przyrostu
rzeczywistego w
Polsce w ostatnich
latach
• opisuje na podstawie
danych statystycznych
zmiany struktury
zatrudnienia ludności
w Polsce w latach
1930–2008
• wyjaśnia przyczyny
• omawia przyczyny
ujemnego salda
migracji ze wsi do
miast w Polsce
• omawia przyczyny
ujemnego salda
migracji
zewnętrznych w
Polsce
• wyjaśnia przyczyny
głównych kierunków
współczesnych
migracji
zewnętrznych
Polaków
• charakteryzuje
wybrane skupiska
Polonii na świecie
• oblicza przyrost
rzeczywisty ludności
Polski
• ocenia wpływ ruchów
migracyjnych na
rozmieszczenie
ludności w Polsce
• opisuje skutki
migracji
zewnętrznych z
punktu widzenia
interesów Polski
• oblicza saldo migracji
w Polsce
• porównuje wielkość
migracji
zagranicznych w
Polsce i w powiecie,
w którym mieszka
oraz formułuje
wnioski
• wyjaśnia zmiany w
strukturze
zatrudnienia w Polsce
w latach 1930–2008
w Polsce
• porównuje strukturę
zatrudnienia ludności
• porównuje strukturę
zatrudnienia w swoim
województwie oraz
innych
województwach i
formułuje wnioski
• omawia przyczyny
• oblicza stopę
bezrobocia w Polsce
• prognozuje zmiany w
strukturze
zatrudnienia w Polsce
• porównuje strukturę
zatrudnienia ludności w
krajach wysoko i słabo
rozwiniętych
gospodarczo ze
strukturą w Polsce
• wymienia nazwy
32
Mniejszości narodowe
i etniczne w Polsce
Urbanizacja
województw o
najwyższym
zatrudnieniu w
usługach i wskazuje te
województwa na mapie
Polski
• wymienia przyczyny i
skutki bezrobocia w
Polsce
• wymienia przyczyny
emigracji zarobkowej
• wyjaśnia znaczenie
terminu „stopa
bezrobocia”
• wymienia główne,
aktualne problemy
rynku pracy w Polsce i
w regionie, w którym
mieszka
zmian struktury
zatrudnienia ludności
w Polsce
• ocenia zmiany w
strukturze
zatrudnienia w Polsce
w ostatnich latach
• ocenia stopę
bezrobocia w swoim
województwie
• wymienia nazwy
regionów
zamieszkiwanych przez
mniejszości narodowe i
wskazuje je na mapie
Polski
• wymienia nazwy
mniejszości etnicznych
i opisuje
rozmieszczenie tych
mniejszości na
podstawie mapy Polski
• wyjaśnia, dlaczego
Polska jest krajem
niemal jednolitym
narodowościowo
• opisuje strukturę
narodowościową
Polski
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „państwo
wielonarodowościowe
”, „państwo jednolite
narodowościowo”,
„mniejszość
narodowa”,
„mniejszość
etniczna”,
„społeczność
etniczna”
• wymienia cechy miast
polskich
• wymienia czynniki,
które miały wpływ na
intensywność
• opisuje przejawy
procesu urbanizacji w
Polsce
• porównuje
rozmieszczenie i
według sektorów
gospodarki w ciągu
ostatnich 30 lat
• porównuje
zatrudnienie według
sektorów gospodarki
w Polsce i wybranych
krajach
• analizuje stopę
bezrobocia w
wybranych
województwach i
formułuje wnioski
• opisuje stopę
bezrobocia w
zamieszkiwanym
województwie i
porównuje ją ze stopą
bezrobocia w innych
województwach
• porównuje liczebność
mniejszości
narodowych w Polsce
przed II wojną
światową i obecnie
oraz wyjaśnia
przyczyny tych zmian
• opisuje zróżnicowanie
narodowościowe i
etniczne wybranych
regionów Polski
• porównuje proces
urbanizacji z lat 70.
XX w. z obecnym
procesem urbanizacji
• porównuje wskaźnik
zróżnicowania
struktury zatrudnienia
w wybranych
województwach
Polski
• wykazuje różnice w
strukturze
zatrudnienia ludności
w Polsce i
zamieszkiwanym
regionie
• omawia przyczyny
bezrobocia oraz
zmiany stopy
bezrobocia w Polsce
w latach 1990–2009
• proponuje sposoby
przeciwdziałania
bezrobociu
• wykazuje
zróżnicowanie
struktury
narodowościowej
Polski sprzed II
wojny światowej i
obecnie
• analizuje przyczyny
nierównomiernego
rozmieszczenia
mniejszości
narodowych w Polsce
• wyszukuje informacje
o dorobku
kulturowym
wybranych
mniejszości
etnicznych
i narodowych
• ocenia wpływ
migracji ludności ze
wsi do miast na
proces urbanizacji
• porównuje wskaźnik
• charakteryzuje
dorobek kulturowy
wybranych grup
etnicznych i
mniejszości
narodowych
• oblicza wskaźnik
urbanizacji w
wybranych obszarach
Polski i interpretuje
go
33
urbanizacji w Polsce
• odczytuje z danych
statystycznych
wskaźniki urbanizacji
dla wybranych
województw
• wymienia nazwy
obszarów najbardziej
zurbanizowanych w
Polsce i wskazuje te
obszary na mapie
• rozróżnia typy
aglomeracji w Polsce
• wymienia nazwy
aglomeracji miejskich i
wskazuje je na mapie
Polski
• wyjaśnia znaczenie
terminów:
„urbanizacja”,
„wskaźnik urbanizacji”,
„wieś”, „miasto”,
„aglomeracja”
Rolnictwo
i przemysł
Warunki rozwoju
rolnictwa
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „struktura
użytkowania ziemi”, „użytki
rolne”, „grunty orne”
• wymienia nazwy obszarów o
najkorzystniejszych
warunkach przyrodniczych
rozwoju rolnictwa i wskazuje
je na mapie Polski
• wymienia czynniki
ograniczające rozwój
rolnictwa
wielkość miast w
Polsce oraz
zamieszkiwanym
regionie
• opisuje miasta Polski
według grup
wielkościowych
• opisuje aglomeracje
policentryczne i
monocentryczne na
podstawie danych
statystycznych i map
tematycznych
• opisuje funkcje miast
na wybranych
przykładach
• opisuje przemiany
współczesnych miast
w Polsce
• wyjaśnia przyczyny
rozwoju wielkich
miast w Polsce
• omawia problemy
mieszkańców dużych
miast
urbanizacji swojego
województwa z
dowolnie wybranym
województwem i
formułuje wnioski
• podaje przyczyny
zróżnicowania
wskaźnika urbanizacji
w wybranych
regionach Polski
• wykazuje różnice
między aglomeracją
policentryczną a
monocentryczną
urbanizacji w Polsce
oraz innych krajach i
wymienia przyczyny
jego zróżnicowania
• analizuje i ocenia
rozmieszczenie
wielkich miast w
Polsce na podstawie
mapy
ogólnogeograficznej
• wyjaśnia funkcje
rolnictwa
• opisuje na podstawie
map tematycznych
warunki przyrodnicze
rozwoju rolnictwa w
Polsce
• wymienia główne
cechy struktury
użytkowania ziemi
oraz wielkości i
własności
gospodarstw rolnych
w Polsce na
podstawie danych
statystycznych
• opisuje za pomocą
• opisuje poziom
mechanizacji i
chemizacji rolnictwa
w Polsce i porównuje
go z poziomami
mechanizacji i
chemizacji w innych
krajach
• wyjaśnia przyczyny
przestrzennego
zróżnicowania
wielkości
gospodarstw rolnych
• analizuje skutki
rozdrobnienia
gospodarstw rolnych
• ocenia warunki
przyrodnicze rozwoju
rolnictwa w Polsce
• ocenia warunki
pozaprzyrodnicze
rozwoju rolnictwa
• ocenia strukturę
użytkowania ziemi w
Polsce i porównuje ją
ze strukturą innych
krajów
• porównuje warunki
rozwoju rolnictwa w
Polsce z warunkami
województwa, w
którym mieszka oraz
formułuje wnioski
34
Produkcja roślinna
Produkcja zwierzęca
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „struktura upraw”,
„plony”, „zbiory”
• wymienia nazwy głównych
roślin uprawnych w Polsce
• wymienia czynniki
warunkujące rozmieszczenie
upraw w Polsce
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „hodowla
zwierząt”, „pogłowie”
• opisuje główne kierunki
produkcji zwierzęcej w
Polsce
• omawia cele hodowli
zwierząt
• wskazuje przyczyny spadku
ilości pogłowia zwierząt
hodowlanych w Polsce
danych
statystycznych
poziom nawożenia i
mechanizacji
rolnictwa w Polsce
• wyjaśnia wpływ
polityki rolnej
państwa na poziom
rolnictwa w Polsce
• wymienia główne
cechy struktury
zasiewów w Polsce
na podstawie analizy
map, wykresów i
danych liczbowych
• wymienia nazwy
obszarów upraw
wybranych roślin i
wskazuje te obszary
na mapie Polski
• wymienia przyczyny
zróżnicowania w
rozmieszczeniu
wybranych upraw
(pszenicy,
ziemniaków, buraków
cukrowych)
• wyróżnia główne
cechy struktury
hodowli w Polsce na
podstawie analizy
map, wykresów i
danych liczbowych
• opisuje pogłowie
bydła i trzody
chlewnej w Polsce w
wybranych latach
• wymienia nazwy
obszarów hodowli
wybranych zwierząt i
wskazuje je na mapie
Polski
• wymienia przyczyny
zróżnicowania
• wyjaśnia znaczenie
produkcji roślinnej w
wyżywieniu ludności
kraju
• opisuje strukturę
powierzchni
zasiewów w Polsce
• wyjaśnia związek
między żyznością
gleb a rodzajem
upraw
• uzasadnia
zróżnicowanie
natężenia upraw
roślin
w wybranych rejonach
• porównuje plony i
zbiory wybranych
roślin w Polsce i
innych krajach na
podstawie danych
statystycznych oraz
formułuje wnioski
• wyjaśnia znaczenie
produkcji zwierzęcej
w wyżywieniu
ludności kraju
• wyjaśnia
zróżnicowanie
natężenia hodowli
wybranych zwierząt
gospodarskich w
wybranych rejonach
• porównuje na
podstawie danych
liczbowych
wydajność hodowli
zwierząt w Polsce z
wydajnością hodowli
w innych krajach
• ocenia strukturę
hodowli zwierząt
gospodarskich w
Polsce
• ocenia towarowość
polskiego rolnictwa
• wyjaśnia przyczyny
wysokich kosztów
produkcji rolnej
• uzasadnia potrzebę
rozwoju gospodarstw
ekologicznych w
Polsce
35
Zmiany w polskim
przemyśle
Górnictwo
• klasyfikuje przemysł na
sekcje i działy
• opisuje na wybranych
przykładach czynniki
lokalizacji przemysłu
• wymienia najlepiej
rozwijające się obecnie w
Polsce działy produkcji
przemysłowej
• wymienia przyczyny
przemian gospodarczych,
które zaszły w Polsce po
1989 roku
• klasyfikuje surowce
mineralne
• wymienia nazwy obszarów
wydobywania surowców
mineralnych i wskazuje te
obszary na mapie Polski
• odczytuje z danych
statystycznych wielkości
wydobycia wybranych
surowców w Polsce
rozmieszczenia
hodowli bydła i
trzody chlewnej w
Polsce
• wyjaśnia znaczenie
przemysłu w
tworzeniu dóbr
materialnych
• charakteryzuje
czynniki lokalizacji
przemysłu
• wyjaśnia przyczyny
zmian zachodzących
w przemyśle w Polsce
i regionie
zamieszkania
• opisuje proces
restrukturyzacji i
prywatyzacji
przemysłu
• wymienia nazwy
okręgów
przemysłowych i
wskazuje te okręgi na
mapie Polski
• opisuje czynniki
lokalizacji wybranych
okręgów
przemysłowych w
Polsce
• kreśli diagramy
ilustrujące wielkość
wydobycia
wybranych surowców
• wymienia przyczyny
spadku wydobycia
węgla kamiennego
• określa przyczyny
importu niektórych
surowców
mineralnych
• ocenia znaczenie
przemysłu dawniej i
obecnie
• omawia cele
tworzenia specjalnych
stref ekonomicznych
• wyjaśnia przyczyny
przestrzennego
zróżnicowania
lokalizacji okręgów
przemysłowych
• ocenia korzyści i
negatywne skutki
koncentracji
przemysłu
• wyjaśnia przyczyny
zmian zachodzących
w przemyśle w
regionie swojego
zamieszkania
• wyjaśnia związki
między lokalizacją
przemysłu a
warunkami
naturalnymi, rynkiem
zbytu, szlakami
komunikacyjnymi i
potencjałem ludzkim
• ocenia społeczne i
gospodarcze korzyści
utworzenia
specjalnych stref
ekonomicznych
• uzasadnia potrzebę
rozwijania
nowoczesnych
działów produkcji
przemysłowej
• uzasadnia potrzebę
restrukturyzacji
przemysłu w
wybranych okręgach
przemysłowych
• ocenia gospodarcze
korzyści oraz
społeczne skutki
restrukturyzacji i
prywatyzacji
przemysłu
• wyjaśnia znaczenie
gospodarcze
surowców
mineralnych
• analizuje strukturę
wydobycia surowców
mineralnych w Polsce
• analizuje diagramy
ilustrujące wielkość
wydobycia
wybranych surowców
mineralnych w Polsce
• ocenia na podstawie
danych
statystycznych zasoby
surowców
mineralnych w Polsce
• porównuje wielkość
wydobycia
poszczególnych
surowców
mineralnych w Polsce
z wielkością
wydobycia tych
surowców w innych
krajach
• wykazuje zależności
między lokalizacją
kopalni w Polsce a
lokalizacją zakładów
przemysłowych
przetwarzających
wydobywane
surowce
36
Energetyka
Usługi
Podział usług
• klasyfikuje elektrownie
• wymienia nazwy źródeł
energii
• opisuje czynniki lokalizacji
wybranych elektrowni
• opisuje wady i zalety
poszczególnych rodzajów
elektrowni
• klasyfikuje usługi
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „usługi”,
„transport”, „komunikacja”
• wymienia przykłady działów
usług rozwijających się i
zanikających
• wymienia nazwy usług
rozwijających się w jego
regionie
• wymienia rodzaje usług
świadczonych przez
komunikację
• wymienia czynniki
wpływające na rozwój
telefonii komórkowej
• opisuje strukturę
produkcji energii
elektrycznej według
rodzajów elektrowni
• wymienia nazwy
wybranych
elektrowni cieplnych
i wodnych oraz
wskazuje te
elektrownie na mapie
Polski
• odczytuje z danych
statystycznych i
diagramów wielkość
produkcji energii
elektrycznej
• opisuje znaczenie
usług we
współczesnej
gospodarce Polski
• wyjaśnia szybki
rozwój wybranych
usług w Polsce i
regionie zamieszkania
• wyjaśnia znaczenie
łączności
• opisuje znaczenie
telekomunikacji
• porównuje liczbę
abonentów
telefonicznych w
Polsce z liczbą
abonentów w innych
krajach Europy
• porównuje liczbę
użytkowników
internetu w Polsce z
liczbą użytkowników
Internetu w innych
• wyjaśnia przyczyny i
skutki dominacji
energetyki cieplnej
• przedstawia i ocenia
wpływ energetyki na
stan środowiska
przyrodniczego
• wyjaśnia przyczyny i
skutki rozwoju usług
w Polsce
• ocenia dostępność do
usług
telekomunikacyjnych
w Polsce na tle
innych krajów
• analizuje przyczyny
rozwoju telefonii
komórkowej w Polsce
• wykazuje potrzebę
racjonalnego
wykorzystania
surowców
mineralnych w Polsce
• ocenia strukturę
produkcji energii
elektrycznej według
rodzajów elektrowni
• przedstawia na
podstawie różnych
danych strukturę
wykorzystania źródeł
energii w Polsce i
formułuje wnioski
• wykazuje znaczenie
usług w tworzeniu
PKB
• ocenia dostęp do
internetu w swoim
województwie i
wybranych
województwach
• ocenia przyczyny i
skutki rozwoju
technologii
informacyjnej
• wykazuje korzyści z
wykorzystywania
alternatywnych
źródeł energii
• wykazuje związki
między łącznością a
rozwojem
gospodarczym
37
Transport lądowy
Transport wodny
i lotniczy
• rozróżnia rodzaje transportu
• opisuje strukturę przewozów
ładunków transportem
kolejowym w Polsce
• wymienia przyczyny wzrostu
znaczenia transportu
samochodowego i
przesyłowego w Polsce
• wymienia cechy transportu
morskiego
• opisuje morską flotę
transportową w Polsce
• wyjaśnia, dlaczego polscy
armatorzy rejestrują swoje
statki w krajach taniej
bandery
• wymienia nazwy polskich
miast mających swoje
lotniska i wskazuje je na
mapie
• omawia przyczyny wzrostu
znaczenia tanich linii
lotniczych w Polsce
krajach Europy
• opisuje znaczenie
poszczególnych
działów transportu
lądowego w
gospodarce kraju i
życiu codziennym
• analizuje przewóz
ładunków i
pasażerów w Polsce
według rodzajów
transportu
• omawia przestrzenne
zróżnicowanie
gęstości sieci
kolejowej i dróg
kołowych w Polsce
• uzasadnia
konieczność
modernizacji
transportu lądowego
w Polsce
• wskazuje na mapie
Polski główne szlaki
transportu lądowego
• wyjaśnia znaczenie
terminu „tranzyt
międzynarodowy”
• wyjaśnia znaczenie
transportu morskiego,
wodnego
śródlądowego i
lotniczego w
gospodarce kraju
• wymienia
najważniejsze
połączenia promowe
z Polski i wskazuje je
na mapie
• wymienia nazwy
głównych szlaków
transportu wodnego
śródlądowego i
wskazuje te szlaki na
• wykazuje wady i
zalety
poszczególnych
rodzajów transportu
lądowego
• wyjaśnia przyczyny
zróżnicowania
gęstości sieci dróg
kołowych oraz linii
kolejowych w Polsce
• porównuje gęstość
sieci dróg kołowych
oraz linii kolejowych
w Polsce z gęstością
tych sieci w innych
krajach
• wyjaśnia potrzebę
budowy
nowoczesnych
autostrad
• analizuje jakość sieci
transportowej w
Polsce
• przewiduje skutki
gwałtownego rozwoju
motoryzacji
• wykazuje wpływ
transportu na rozwój
innych dziedzin
gospodarki
• wykazuje wpływ
transportu na rozwój
innych dziedzin
gospodarki
• porównuje wielkości
przeładunków w
polskich portach
morskich
• wyjaśnia przyczyny
niewielkiego
znaczenia transportu
śródlądowego w
Polsce
• analizuje wielkość
ruchu pasażerskiego
w polskich portach
lotniczych
• analizuje wady i
zalety transportu
morskiego, wodnego
• wykazuje na
przykładach
znaczenie transportu
morskiego, wodnego
śródlądowego i
lotniczego w Polsce
• analizuje
międzynarodowy ruch
pasażerski w polskich
portach morskich
• wykazuje wpływ
transportu na rozwój
innych dziedzin
gospodarki
• porównuje odległości
oraz koszty przewozu
towarów i pasażerów
różnymi środkami
transportu w Polsce
38
Handel
Turystyka
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „handel
zagraniczny”, „import”,
„eksport”, „saldo bilansu
handlu zagranicznego”
• wyjaśnia znaczenie handlu
zagranicznego w życiu
codziennym
• wymienia nazwy głównych
partnerów handlowych Polski
• wymienia nazwy towarów
eksportowanych z Polski
• wymienia nazwy towarów
importowanych do Polski
• wyjaśnia znaczenie
terminów: „turystyka”,
„walory turystyczne”,
„infrastruktura turystyczna”
• klasyfikuje turystykę ze
względu na cel wyjazdów
• wyjaśnia przyczyny wzrostu
ruchu turystycznego w Polsce
po 1989 roku
• określa wskaźniki rozwoju
mapie
• omawia znaczenie
kanałów
śródlądowych w
Polsce
• omawia bilans handlu
zagranicznego w
Polsce
• wyjaśnia przyczyny
ujemnego salda
bilansu handlu
zagranicznego
• opisuje wpływ
turystyki na
tworzenie PKB w
Polsce
• wykazuje na
przykładach walory
turystyczne Polski
• wymienia nazwy
regionów oraz
ośrodków
turystycznych w
Polsce o wysokich
walorach
turystycznych i
wskazuje je na mapie
• opisuje polskie
obiekty znajdujące się
na Liście światowego
dziedzictwa
kulturowego i
przyrodniczego
UNESCO
• wyjaśnia potrzebę
śródlądowego i
lotniczego
• ocenia znaczenie
handlu zagranicznego
w rozwoju innych
dziedzin gospodarki
• analizuje dane
liczbowe dotyczące
bilansu handlu
zagranicznego Polski
w ostatnich latach i
formułuje wnioski
• proponuje sposoby
uzyskania przez
Polskę dodatniego
bilansu handlu
zagranicznego
• porównuje wpływy z
turystyki w Polsce z
wpływami z turystyki
w wybranych krajach
• porównuje wielkość
ruchu turystycznego
w Polsce i z
wielkością ruchu
turystycznego w
wybranych krajach
Europy w ostatnich
latach
• opisuje ruch
turystyczny w swoim
województwie
• ocenia walory
turystyczne Polski z
punktu widzenia
zagranicznego turysty
• porównuje
atrakcyjność
turystyczną
wybranych regionów
w Polsce
• porównuje PKB w
• wykazuje znaczenie
rozbudowy
infrastruktury
turystycznej dla
rozwoju turystyki w
Polsce
• ocenia walory
turystyczne
wybranych regionów
Polski
• wyjaśnia znaczenie
turystyki krajowej
jako źródła dochodu
regionu i państwa
• uzasadnia potrzebę
ochrony walorów
turystycznych
• ocenia na podstawie
• charakteryzuje
39
Miejsce Polski
w świecie
Miejsce Polski
w świecie
Degradacja
środowiska
przyrodniczego
Zanieczyszczenie
środowiska
przyrodniczego
gospodarczego i społecznego
Polski
• wymienia przykłady
współpracy
międzynarodowej
• wymienia przykłady
inwestycji zagranicznych w
Polsce
• wymienia nazwy
największych organizacji
międzynarodowych
współpracy
międzynarodowej
• ustala na podstawie
danych
statystycznych
poziom rozwoju
gospodarczego i
społecznego Polski
• wymienia nazwy
euroregionów i
wskazuje euroregiony
na mapie Polski
• wyjaśnia znaczenie
euroregionów
• wymienia źródła
zanieczyszczeń środowiska
przyrodniczego Polski
• wymienia skutki
zanieczyszczenia środowiska
przyrodniczego
• wymienia sposoby
zmniejszania emisji
zanieczyszczeń
przemysłowych
• opisuje wpływ
przemysłu na stan
środowiska
• opisuje zagrożenia
wynikające ze
składowania śmieci i
odpadów
poprodukcyjnych
• opisuje wpływ
środków transportu
na stan środowiska
• uzasadnia
konieczność
segregacji śmieci oraz
oszczędności energii i
wody
• wymienia skutki
przedostawania się
odpadów
poprodukcyjnych do
środowiska
• wymienia skutki
zanieczyszczania
środowiska środkami
chemicznymi
stosowanymi w
Polsce i innych
krajach
• analizuje i porównuje
dane statystyczne
dotyczące produkcji
wybranych towarów
w Polsce i innych
krajach
• wyjaśnia korzyści
wynikające z
inwestycji
zagranicznych w
Polsce
• ocenia znaczenie
euroregionów
• określa rolę Polski w
strukturach
międzynarodowych
• ocenia wpływ
ścieków
komunalnych na stan
czystości wód w
Polsce
• opisuje stan jakości
wód Wisły i Odry na
podstawie diagramu
• wyjaśnia przyczyny i
skutki eutrofizacji
• opisuje zróżnicowanie
regionalne
zanieczyszczenia
środowiska
przyrodniczego w
Polsce
wskaźników poziom
rozwoju
gospodarczego Polski
• ocenia korzyści
wynikające ze
współpracy
międzynarodowej
• ocenia skutki
integracji Polski z UE
i NATO
wybrany euroregion
• wykazuje konieczność
ochrony środowiska
przyrodniczego w
Polsce
• proponuje konkretne
działania na rzecz
ochrony środowiska
przyrodniczego
zamieszkiwanym
regionie
• wyjaśnia proces
powstawania
kwaśnych opadów
• proponuje sposoby
ograniczenia
zanieczyszczania
środowiska odpadami
wytwarzanymi przez
człowieka
• ocenia skutki
społeczne i
gospodarcze
zanieczyszczenia
środowiska
przyrodniczego
40
Przegląd
regionów
geograficznych
Pobrzeża
Pojezierza
• wymienia nazwy krain
geograficznych pobrzeży i
wskazuje te krainy na mapie
• wymienia nazwy
najważniejszych miast
pobrzeży i wskazuje te
miasta na mapie
• wymienia atrakcje
turystyczne pobrzeży
• wymienia nazwy krain
geograficznych pojezierzy i
wskazuje te krainy na mapie
Polski
• wyróżnia cechy rzeźby
młodoglacjalnej pojezierzy
na podstawie schematów i
fotografii
• wymienia nazwy jezior
polodowcowych i wskazuje
te jeziora na mapie Polski
• wymienia nazwy surowców
mineralnych pojezierzy
• określa atrakcje turystyczne
pojezierzy
• wymienia nazwy
najważniejszych miast
pojezierzy i wskazuje te
miasta na mapie Polski
rolnictwie
• opisuje na podstawie
map tematycznych
najważniejsze cechy
krajobrazu pobrzeży
• opisuje klimat
pobrzeży na
podstawie mapy
klimatycznej
• opisuje na podstawie
map tematycznych
najważniejsze cechy
gospodarki pobrzeży
• charakteryzuje
wybrane miasta
pobrzeży
• opisuje najważniejsze
cechy krajobrazu
pojezierzy na
podstawie map
tematycznych
• rozróżnia formy
polodowcowe na
podstawie zdjęć i
schematów
• opisuje na podstawie
map klimatycznych
zróżnicowanie
klimatyczne
pojezierzy
• opisuje na podstawie
map tematycznych
najważniejsze cechy
gospodarki pojezierzy
• wymienia nazwy
kompleksów leśnych
oraz parków
• wyjaśnia genezę
Żuław Wiślanych
• wyjaśnia genezę
mierzei
• porównuje cechy oraz
genezę wybrzeża
klifowego i płaskiego
• ocenia walory
turystyczne pobrzeży
• wykazuje wpływ
zewnętrznych
czynników
rzeźbotwórczych na
ukształtowanie
powierzchni pobrzeży
• wykazuje związki
między warunkami
przyrodniczymi a
cechami gospodarki
pobrzeży
• przedstawia
prezentację
multimedialną na
temat walorów
turystycznych
wybranego regionu
geograficznego, ze
szczególnym
uwzględnieniem jego
walorów kulturowych
• ocenia możliwości
rozwoju
gospodarczego
pobrzeży
• wyjaśnia genezę
rzeźby pojezierzy
• wyjaśnia genezę mis
jeziornych
występujących pasie
pojezierzy
• porównuje cechy
klimatu Pojezierza
Myśliborskiego z
cechami klimatu
Pojezierza
Suwalskiego
• ocenia walory
krajobrazowe i
przyrodnicze
pojezierzy
• wyjaśnia
zróżnicowanie
krajobrazu w pasie
pojezierzy
• wykazuje wpływ
rzeźby terenu na
zróżnicowanie
opadów
atmosferycznych w
pasie pojezierzy
• wykazuje związki
między warunkami
przyrodniczymi a
cechami gospodarki
pojezierzy
• przedstawia
prezentację
multimedialną na
temat walorów
turystycznych
wybranego regionu
• ocenia możliwości
rozwoju
gospodarczego
pojezierzy
41
Niziny
Środkowopolskie
• wymienia nazwy krain
geograficznych Nizin
Środkowopolskich i
wskazuje te krainy na mapie
• wymienia nazwy
kompleksów leśnych oraz
parków narodowych Nizin
Środkowopolskich i
wskazuje je na mapie
• wymienia nazwy obszarów
bagiennych i podmokłych
Nizin Środkowopolskich i
wskazuje je na mapie
• wymienia nazwy
największych miast Nizin
Środkowopolskich i
wskazuje te miasta na mapie
• określa atrakcje turystyczne
Nizin Środkowopolskich
narodowych w pasie
pojezierzy oraz
wskazuje je na mapie
Polski
• opisuje wybrane
miasta pojezierzy
• opisuje cechy
krajobrazu Nizin
Środkowopolskich na
podstawie map
tematycznych
• opisuje na podstawie
mapy
ogólnogeograficznej
układ sieci rzecznej w
Kotlinie
Warszawskiej
• opisuje, korzystając z
map klimatycznych,
zróżnicowanie
klimatyczne Nizin
Środkowopolskich
• opisuje na podstawie
map tematycznych
rozmieszczenie
surowców
mineralnych Nizin
Środkowopolskich
• opisuje na podstawie
map tematycznych
najważniejsze cechy
gospodarki Nizin
Środkowopolskich
• omawia na podstawie
mapy gospodarczej
rozmieszczenie
ośrodków i okręgów
przemysłowych Nizin
Środkowopolskich
oraz charakteryzuje te
ośrodki i okręgi
przemysłowe
• określa atrakcje
turystyczne Nizin
geograficznego, ze
szczególnym
uwzględnieniem jego
walorów kulturowych
• wyjaśnia różnice
między krajobrazem
młodoglacjalnym a
staroglacjalnym
• charakteryzuje
czynniki
rzeźbotwórcze Nizin
Środkowopolskich
• ocenia warunki
przyrodnicze rozwoju
rolnictwa Niziny
Śląskiej
• opisuje na podstawie
schematu warszawską
nieckę artezyjską
• wykazuje związki
między warunkami
przyrodniczymi a
cechami gospodarki
Nizin
Środkowopolskich
• przedstawia
prezentację
multimedialną na
temat walorów
turystycznych
wybranego regionu
geograficznego, ze
szczególnym
uwzględnieniem jego
walorów kulturowych
• ocenia możliwości
rozwoju
gospodarczego Nizin
Środkowopolskich
42
Wyżyny Polskie
• wymienia nazwy krain
geograficznych Wyżyn
Polskich i wskazuje te krainy
na mapie
• rozpoznaje przykłady form
krasowych na podstawie
schematów i zdjęć
• wymienia nazwy
kompleksów leśnych oraz
parków narodowych Wyżyn
Polskich i wskazuje je na
mapie
• wymienia nazwy
najważniejszych miast
Wyżyn Polskich i wskazuje
te miasta na mapie
• określa atrakcje turystyczne
Wyżyn Polskich
Środkowopolskich
• opisuje wybrane
miasta Nizin
Środkowopolskich
• omawia
zróżnicowanie
klimatyczne Wyżyn
Polskich na
podstawie map
klimatycznych
• opisuje na podstawie
map tematycznych
oraz ilustracji cechy
krajobrazu Wyżyn
Polskich
• opisuje proces
powstawania
gołoborzy
• opisuje na podstawie
mapy tematycznej
rozmieszczenie
surowców
mineralnych na
Wyżynach Polskich
• omawia związki
między wydobyciem
surowców
mineralnych a
lokalizacją przemysłu
na Wyżynach
Polskich
• omawia warunki
przyrodnicze rozwoju
rolnictwa na Wyżynie
Lubelskiej
• opisuje na podstawie
map tematycznych
najważniejsze cechy
gospodarki Wyżyn
Polskich
• opisuje wybrane
miasta Wyżyn
Polskich
• charakteryzuje
czynniki
rzeźbotwórcze Wyżyn
Polskich
• wyjaśnia genezę
rzeźby krasowej
• opisuje wpływ
działalności
gospodarczej
człowieka na
krajobraz Wyżyny
Śląskiej
• wyjaśnia genezę
wąwozów i parowów
• ocenia warunki
przyrodnicze rozwoju
rolnictwa Wyżyny
Lubelskiej
• wyjaśnia
zróżnicowanie
krajobrazu Wyżyn
Polskich na podstawie
map tematycznych
• wykazuje związki
między warunkami
przyrodniczymi a
cechami gospodarki
Wyżyn Polskich
• wykazuje negatywny
wpływ koncentracji
ludności i przemysłu
na środowisko
przyrodnicze
• przedstawia
prezentację
multimedialną na
temat walorów
turystycznych
wybranego regionu
geograficznego, ze
szczególnym
uwzględnieniem jego
walorów kulturowych
• ocenia możliwości
rozwoju
gospodarczego
Wyżyn Polskich
• proponuje sposoby
zagospodarowania
terenów
zdegradowanych na
skutek działalności
gospodarczej
człowieka
43
Kotliny Podkarpackie
Karpaty
• wymienia nazwy krain
geograficznych Kotlin
Podkarpackich i wskazuje te
krainy na mapie
• wymienia nazwy
kompleksów leśnych Kotlin
Podkarpackich i wskazuje te
kompleksy mapie
• omawia atrakcje turystyczne
Kotlin Podkarpackich
• wymienia nazwy
najważniejszych miast Kotlin
Podkarpackich i wskazuje te
miasta na mapie
• wyróżnia Karpaty
Zewnętrzne i Wewnętrzne i
wskazuje je na mapie Polski
• opisuje atrakcje turystyczne
Karpat Zewnętrznych
• wykazuje konieczność
tworzenia parków
narodowych na terenie
Karpat Zewnętrznych
• wymienia nazwy
najważniejszych miast
Karpat Zewnętrznych oraz
wskazuje te miasta na mapie
ogólnogeograficznej
• opisuje położenie Karpat
• opisuje cechy
krajobrazu Kotlin
Podkarpackich na
podstawie map
tematycznych
• wymienia nazwy
surowców
mineralnych
występujących w
Kotlinach
Podkarpackich i
wskazuje na mapie
ogólnogeograficznej
rejony ich
występowania
• opisuje na podstawie
map klimatycznych
cechy klimatu Kotlin
Podkarpackich
• opisuje na podstawie
map tematycznych
najważniejsze cechy
gospodarki Kotlin
Podkarpackich
• omawia na podstawie
map tematycznych
warunki rozwoju
rolnictwa w Kotlinie
Sandomierskiej
• omawia położenie
Beskidów oraz
Pogórza Karpackiego
i wskazuje je na
mapie Polski
• opisuje krajobraz
Karpat na podstawie
map tematycznych
• omawia na podstawie
map klimatycznych
cechy klimatu Karpat
Zewnętrznych
• opisuje na podstawie
map tematycznych
najważniejsze cechy
• wyjaśnia genezę
Kotlin Podkarpackich
• wyjaśnia rolę rzek w
kształtowaniu
krajobrazu Kotlin
Podkarpackich
• opisuje
uwarunkowania
powstania złóż
surowców
mineralnych Kotlin
Podkarpackich
• wykazuje związki
między warunkami
przyrodniczymi a
cechami gospodarki
Kotlin Podkarpackich
• przedstawia
prezentację
multimedialną na
temat walorów
turystycznych
wybranego regionu
geograficznego, ze
szczególnym
uwzględnieniem jego
walorów kulturowych
• ocenia możliwości
rozwoju
gospodarczego Kotlin
Podkarpackich
• wyjaśnia budowę
fliszową Pogórza
Karpackiego i
Beskidów
• ukazuje
zróżnicowanie
krajobrazu Karpat
Zewnętrznych i
Wewnętrznych
• uzasadnia
konieczność budowy
sztucznych
zbiorników na
karpackich rzekach
• porównuje budowę
• wykazuje zależności
między przeszłością
geologiczną, budową
geologiczną a
cechami rzeźby
Karpat Zewnętrznych
i Wewnętrznych
• wykazuje
zróżnicowanie
klimatyczne i roślinne
Beskidów oraz
Pogórza Karpackiego
• wykazuje związki
między warunkami
przyrodniczymi a
• ocenia możliwości
rozwoju
gospodarczego
Beskidów oraz
Pogórza Karpackiego
• ocenia możliwości
rozwoju turystyki w
Tatrach
44
Wewnętrznych na mapie
Polski
• uzasadnia atrakcyjność
turystyczną Tatr i Pienin
• wymienia nazwy ośrodków
turystycznych Tatr i Pienin i
wskazuje te ośrodki na mapie
Polski
Sudety
• opisuje położenie Sudetów i
Przedgórza Sudeckiego na
podstawie mapy Polski
• wskazuje na mapie Polski
rejony eksploatacji surowców
mineralnych w Sudetach i na
Przedgórzu Sudeckim
• opisuje zagrożenia
środowiska przyrodniczego
powstające w wyniku
gospodarki Karpat
Zewnętrznych
• opisuje funkcje
wybranych miast
Karpat Zewnętrznych
• wymienia nazwy i
rozpoznaje
najważniejsze skały
występujące w
Tatrach i Pieninach
• opisuje na podstawie
ilustracji cechy
polodowcowej rzeźby
wysokogórskiej Tatr
• charakteryzuje na
podstawie schematu
piętra klimatyczno-roślinne Tatr
• opisuje formy rzeźby
krasowej Tatr
Zachodnich
• opisuje formy rzeźby
Pienin
• opisuje na podstawie
map tematycznych
najważniejsze cechy
gospodarki Karpat
• charakteryzuje
wybrane ośrodki
turystyczne
• opisuje specyfikę
folkloru Tatr i
Obniżenia Orawsko-Podhalańskiego
• opisuje na podstawie
map tematycznych
cechy krajobrazu
Sudetów
• analizuje mapę
klimatyczną i na jej
podstawie wymienia
cechy klimatu
Sudetów i Przedgórza
Sudeckiego
geologiczną Tatr
Wysokich z budową
geologiczną Tatr
Zachodnich
• porównuje krajobrazy
Tatr Wysokich i
Zachodnich
• wykazuje
zróżnicowanie
klimatyczne i roślinne
Tatr Wysokich i
Zachodnich
• uzasadnia
konieczność ochrony
przyrody Tatr
cechami gospodarki
Pogórza Karpackiego
i Beskidów
• ukazuje zależności
między budową
geologiczną a
cechami rzeźby Tatr
• wykazuje związki
między cechami
gospodarki Tatr a
warunkami
przyrodniczymi
• przedstawia
prezentację
multimedialną na
temat walorów
turystycznych
wybranego regionu
geograficznego, ze
szczególnym
uwzględnieniem jego
walorów kulturowych
• wyjaśnia genezę
rzeźby zrębowej
Sudetów
• przedstawia rozwój i
cechy rzeźby Gór
Stołowych i
Karkonoszy
• wykazuje
zróżnicowanie
klimatyczne i roślinne
• omawia przeszłość
geologiczną Sudetów
• wykazuje
zróżnicowanie
budowy geologicznej
Sudetów
• wykazuje związki
między warunkami
przyrodniczymi a
cechami gospodarki
• ocenia możliwości
rozwoju Sudetów i
Przedgórza
Sudeckiego
45
Mój region – moja
mała ojczyzna
gospodarczej działalności
człowieka
• wymienia nazwy
najważniejszych miast w
Sudetach i wskazuje te
miasta na mapie Polski
• opisuje atrakcje turystyczne
Sudetów i Przedgórza
Sudeckiego
• opisuje na podstawie
map tematycznych
najważniejsze cechy
gospodarki Sudetów
• charakteryzuje
warunki rozwoju
rolnictwa Przedgórza
Sudeckiego
• charakteryzuje
funkcje miast
Sudetów i Przedgórza
Sudeckiego
• charakteryzuje na podstawie
map położenie jego regionu
zamieszkania w Polsce
• odczytuje dane statystyczne
dotyczące zagadnień
społecznych i gospodarczych
jego regionu
• opisuje atrakcje turystyczne
regionu, w którym mieszka
• opisuje na podstawie
map tematycznych
środowisko
przyrodnicze regionu,
w którym mieszka
• opisuje na podstawie
map tematycznych
najważniejsze cechy
gospodarki swojego
regionu
• opisuje
rozmieszczenie
ludności w regionie
• omawia tradycje
regionu, w którym
mieszka
Sudetów
• wykazuje zależności
między środowiskiem
a różnorodnymi
formami działalności
człowieka w regionie
zamieszkania
• wyjaśnia znaczenie
gospodarcze swojego
regionu zamieszkania
• sporządza folder
informacyjny o
swoim regionie
Sudetów i Przedgórza
Sudeckiego
• przedstawia
prezentację
multimedialną na
temat walorów
turystycznych
wybranego regionu
geograficznego, ze
szczególnym
uwzględnieniem jego
walorów kulturowych
• proponuje trasę
wycieczki w góry i
uzasadnia swój wybór
• ocenia warunki i
możliwości produkcji
rolnej i przemysłowej
w swoim regionie
• projektuje i opisuje na
podstawie map
turystycznych,
tematycznych i
ogólnogeograficznych
oraz własnych
obserwacji
terenowych
wycieczkę wzdłuż
wybranej trasy we
własnym regionie,
uwzględniając walory
przyrodnicze i
kulturowe
• przedstawia
prezentację
multimedialną na
temat walorów
turystycznych
wybranego regionu
geograficznego, ze
szczególnym
uwzględnieniem jego
walorów kulturowych
• wykazuje
indywidualne cechy
regionu, w którym
mieszka
46
47
Download