Komunikowanie: definicje. Główne zasady komunikowania Cele

De Vito: Komunikacja interpersonalna
1. WPROWADZENIE DO KOMUNIKACJI INTERPERSONALNEJ
Komunikowanie: definicje.
Kontekst komunikacji. Nadawca – odbiorca. Kodowanie – rozkodowywanie. Kompetencje
komunikacyjne. Przesłania i kanały komunikacyjne. Oddziaływanie i przygotowanie terenu. Zakłócenia.
Efekty. Etyka komunikacji
Główne zasady komunikowania
Komunikowanie jest zespołem sygnałów. Jest procesem wzajemnego dostrajania się. Komunikat
niesie treść i aspekty relacyjne. Obejmuje transakcje symetryczne i komplementarne. Sekwencje
komunikatów są dzielone na interpretowane cząstki. Komunikowanie jest procesem transakcyjnym.
Komunikowania nie da się uniknąć. Jest ono intencjonalne i nieodwracalne.
Cele
1.
2.
3.
4.
Nauczyć definiować komunikowanie i jego składniki.
Wyjaśnić dlaczego komunikowanie jest zespołem sygnałów.
Wyjaśnić od czego zależy wzajemne dostosowanie.
Rozróżniać treść i aspekty relacyjne oraz transakcje komplementarne i symetryczne w
komunikowaniu.
5. Definiować podziały w komunikowaniu.
6. Wyjaśnić dlaczego komunikowanie jest transakcyjne, nieuniknione, intencjonalne i
nieodwracalne.
Przegląd zagadnień
1. Komunikowanie jest nadawaniem i otrzymywaniem przez jedną lub wiele osób przesłań
(komunikatów), które bywają zniekształcane przez różne przeszkody pojawiające się w pewnym
kontekście. Mają pewne skutki (w tym wymiar etyczny) oraz umożliwiają oddziaływanie.
2. Elementy obecne w każdym akcie komunikowania: kontekst (fizyczny, kulturowy,
socjopsychiczny i czasowy), nadawca i odbiorca, przesłanie (komunikat), kanał komunikacyjny,
zakłócenia (fizyczne, psychologiczne i semantyczne), procesy nadawania lub kodowania, procesy
recepcji lub rozkodowywania, oddziaływanie i przygotowanie terenu, skutek i moralność.
3. Kompetencje komunikacyjne to umiejętność skutecznego komunikowania.
4. Przesłania (komunikaty) mogą mięć różną formę i mogą być nadawane lub odbierane przez różne
zmysły. Kanał komunikacyjny jest to medium używane do przesyłania komunikatów.
5. Oddziaływanie oznacza przesłania lub informacje zwracane nadawcy. Ono może pochodzić od
nadawcy lub odbiorcy. Przygotowanie terenu to tyle, co przesłania (komunikaty) poprzedzające
inne przesłania (komunikaty).
6. Zakłóceniami są wszelkie przeszkody zniekształcające komunikat. Pojawiają się one w mniejszej
lub większej ilości w każdej komunikacji.
7. Komunikacja niesie ze sobą zawsze pewien efekt. Efekty te mogą być poznawcze, afektywne lub
psychomotoryczne.
8. Etyka komunikowania dotyczy moralności lub niemoralności przesłania i stanowi integralną część
każdej próby komunikowania.
9. Zazwyczaj komunikat jest zespołem sygnałów wzajemnie wzmacniających się. Gdy sygnały te
przeczą sobie mamy do czynienia z komunikatem sprzecznym.
10. Proces dostrajania znajduje się w centrum komunikowania i jest możliwy tylko w przypadku
używania przez komunikujących się tego samego systemu znaków.
11. Komunikowanie obejmuje zarówno elementy treściowe jak i elementy relacyjne.
12. Komunikowanie obejmuje transakcje symetryczne i komplementarne.
13. Sekwencje komunikacyjne są dzielone na interpretowane cząstki. Ludzie na wiele sposobów
dzielą sekwencje komunikacyjne na bodźce i odpowiedzi.
14. Komunikowanie jest transakcyjne, czyli jest zespołem wzajemnych relacji między jednostkami.
15. W każdej sytuacji oddziaływania (interakcji) komunikowanie jest nieuniknione. Nie da się nie
komunikować i nie odpowiadać w komunikowaniu.
16. Komunikowanie jest intencjonalne. Umożliwia ono odkrywanie, zbliżanie się, przekonywanie i
granie.
17. Komunikat jest nieodwracalny, czyli raz wysłany nie daje się cofnąć.
Podstawowe pojęcia
1
De Vito: Komunikacja interpersonalna
2. „JA” W PROCESIE KOMUNIKOWANIA
Świadomość siebie.
Okno Johari. Rozwijanie świadomości siebie.
Znane sobie
Nieznane sobie
Znane innym
JA jawne
JA niewidoczne
Nieznane innym
JA ukryte
JA nieznane
Poczucie własnej wartości
Otwieranie się
Czynniki wpływające na otwarcie się. Krytyczna refleksja dotycząca otwarcia się.
Sugestie w zakresie otwierania się
Cele
1.
2.
3.
4.
Wyjaśnić świadomość siebie i sens okna Johari.
Wyjaśnić jak można rozwijać świadomość siebie i podnosić samoocenę.
Zdefiniować otwarcie się i wyjaśnić podstawowe korzyści oraz ryzyka płynące z otwarcia się.
Wyjaśnić czynniki wpływające na otwarcie się i powody, dla jakich człowiek unika odkrywania
się.
5. Wyjaśnić główne kierunki postępowania w momencie odkrywania się oraz postawę wobec
bliźniego, który odkrywa się.
Przegląd zagadnień
Najważniejszym elementem komunikowania się jest: JA.
1. Okno Johari dzieli JA na cztery obszary: JA jawne, JA niewidoczne, JA ukryte i JA nieznane.
2. Podniesienie świadomości siebie wymaga analizowania siebie, słuchania innych by ujrzeć siebie z
zewnątrz, poprzez zebranie informacji o sobie, daje to szansę spojrzenia na siebie z różnych
punktów widzenia i powiększania części nazwanej JA odkrytym.
3. Poczucie własnej wartości odnosi się do tego, w jaki sposób jednostka ocenia własną wartość.
4. Oto kilka sposobów na podniesienie poczucia własnej wartości: praktykowanie afirmacji siebie,
poszukiwanie osób wspierających nas, praca nad projektami skazanymi na sukces i uznanie, że nie
można być kochanym przez wszystkich.
5. Odkrywanie siebie odnosi się do formy komunikowania, w której ujawniamy drugiej osobie
informacje odnoszące się do nas, ale zazwyczaj tajone.
6. Odkrywanie siebie jest bardziej prawdopodobne w następujących warunkach: w sytuacji „sam na
sam”, kiedy rozmówca okazuje sympatię lub miłość do nas, kiedy rozmówca odkrywa się
również, kiedy mówiący czuje się kompetentny, jest bardzo towarzyski i ekstrawertyczny i kiedy
ujawnione informacje są raczej nieosobowe lub korzystne.
7. Korzyści z odkrycia siebie polegają na lepszym poznaniu siebie, przyroście zdolności do
przezwyciężania trudnych i niedogodnych sytuacji, przyroście kompetencji do komunikowania i
podnoszenia szans na pogłębianie wzajemnych relacji.
8. Ryzyko związane z odkrywaniem siebie obejmuje osobiste i towarzyskie odrzucenie, straty
materialne i problemy międzyludzkie.
9. Nim się odkryjesz uświadom sobie funkcjonujące reguły społeczne, zamierzone cele, ciężar
składany na słuchacza w związku z twoimi odkryciami.
10. Gdy inny odkrywa się przed tobą trzeba zdawać sobie sprawę z reguł kulturowych stosujących się
do tej sytuacji komunikacyjnej, spróbować postawić się na miejscu rozmówcy, próbować
aktywnie i skutecznie słuchać, zachęcać go, wstrzymywać się przed krytyką i osądami oraz
respektować poufność przekazanych wiadomości.
Podstawowe pojęcia
2
De Vito: Komunikacja interpersonalna
3. PERCEPCJA I SŁUCHANIE
Percepcja
Etapy: odczuwanie, organizowanie, interpretowanie i ocena.
Modyfikatory procesów percepcji
Nieświadomie uznawana koncepcja osobowości. Uprzedzenia. Kolejność. Stereotypy. Atrybucja
(przypisywanie).
Percepcja krytyczna – warunek percepcji dokładnej
Strategie ograniczania niepewności
Słuchanie
Proces słuchania. Motywy słuchania.
Przeszkody skutecznego słuchania
Słuchanie aktywne
Role aktywnego słuchania. Techniki aktywnego słuchania. Uwagi na temat krytycznego słuchania.
Odpowiadanie
Skutecznie odpowiadać. Skuteczne otrzymywanie odpowiedzi.
Przygotowanie terenu
Cele
1. Zdefiniować percepcji (postrzegania) i opisać trzy etapy procesy postrzegania.
2. Wyjaśnić jak nieświadomie uznawana koncepcja osobowości, uprzedzenia, sąsiedztwo,
wypowiedzi, stereotypy i atrybucje wpływają na percepcję.
Przegląd zagadnień
1. Percepcja ma miejsce podczas dochodzenia do naszych receptorów różnych komunikatów.
2. Odbywa się ona w trzech etapach: odbieranie wrażeń zmysłowych, organizowanie otrzymanych
wrażeń oraz interpretowanie i ocena wrażeń.
3. Następujące potem procesy modyfikują percepcję: nieświadomie założona koncepcja osobowości,
uprzedzenia, sąsiednie wypowiedzi, stereotypy, atrybucja.
4. Każdy człowiek ma jakąś własną, nieświadomie zakładaną koncepcję osobowości, która wpływa
na jego sposób postrzegania drugiego.
5. Uprzedzenia to przekonanie, które spełniają się dlatego, że zachowujemy się jakby one były
prawdą.
6. Kolejność bodźców (wypowiedzi) wpływa na nasz sposób ich rozumienia i odnoszenia się do
rozmówcy. Gdy są to pierwsze bodźce – mówimy o efekcie pierwszego wrażenia. Gdy ostatnie –
mówimy o efekcie sąsiedztwa.
7. Stereotypowość myślenia jest to skłonność do tworzenia i utrzymywania niezmiennych sposobów
postrzegania grup osób i do wykorzystywania ich do tworzenia pogardliwych charakterystyk i
ocen pojedynczych zdarzeń i osób.
8. Przypisywanie (atrybucja) jest to proces wyjaśniania czyichś zachowań poprzez przypisywanie
mu pewnych intencji. Fakt, że ktoś był lub nie był kontrolowany np. przez policję wpływa na nasz
sposób oceniania jego zachowań.
9. Słuchanie jest procesem pięcioetapowym: postrzeganie, rozumienie, zapamiętywanie, ocena i
odpowiedź.
10. Powody słuchania: dla przyjemności, dla zdobycia informacji lub w celu pójścia z pomocą.
11. Aktywne słuchanie polega na przekazaniu mówiącemu informacji o tym jak rozumiemy jego
wypowiedź i odczucia. Pozwala ono słuchaczowi sprawdzić swoje rozumienie, wyrazić swoją
akceptację i pobudzić mówiącego do przedstawienia swoich myśli i uczuć.
12. Główne sposoby aktywnego słuchania: parafrazowanie usłyszanych wypowiedzi, wyrażanie
zrozumienia dla tego, co czuje rozmówca i stawianie odpowiednich pytań.
3
De Vito: Komunikacja interpersonalna
13. Odpowiadanie to przekazywanie rozmówcy wypowiedzi przez słuchacza i obejmuje odpowiedzi
na to, co zostało wypowiedziane.
14. Wstępna wymiana zdań obejmuje wypowiedzi przygotowujące główną wypowiedź, która mówi
słuchaczowi coś o tym, co zostanie powiedziane później.
4
De Vito: Komunikacja interpersonalna
4. KOMUNIKATY WERBALNE
Język jako system znaczący
Znaczenia mogą być denotacyjne i konotacyjne. Znaczenia mają źródło w ludziach. Znaczenie opiera
się na istnieniu referencji (odniesień). Istnieje nieskończona liczba znaczeń. Komunikujemy jedynie część
z tych znaczeń.
Przeszkody myślenia i komunikowania
Polaryzacja. Postawa „intensyjna” i „ekstensyjna”. Pomieszanie faktów i wniosków. Spięcia.
Statyczne oceny. Postawa uogólniająca. Brak rozróżnienia.
Bariery konwersacji
Bariera wtajemniczenia. Nadużywanie wypowiedzi o sobie samym lub o innych. Gadatliwość.
Zaprzeczanie. Rasizm. Seksizm. Heteroseksizm.
Cele
1. Rozpoznawać cechy znaczeń i konsekwencje jakie wnoszą one do komunikacji ludzkiej.
2. Zdefiniować przeszkody myślenia i komunikowania oraz sposoby unikania ich.
3. Wyjaśnić bariery konwersacji.
Przegląd zagadnień
1. Znaczenie odgrywa kluczową rolę w procesie komunikowania. Po pierwsze, znaczenie może mieć
charakter denotacyjny lub konotacyjny. Po drugie, ono ma źródło w ludziach. Po trzecie, słowa
mają sens tylko wtedy, gdy w jakiś sposób odnoszą się do realnego świata. Po czwarte,
nieporozumienia pojawiają się, gdy zapominamy, że to samo słowo może mieć wiele znaczeń. Po
piąte, słowa przekazują jedynie niewielką część tego, co chcemy powiedzieć.
2. Polaryzacja pojawia się, gdy dzielimy rzeczywistość między dwie nierealne skrajności, np. czarne
i białe, dobre i złe.
3. Postawa intensyjna pojawia się wówczas, gdy reagujemy raczej na opis i nazwę czegoś niż na jego
realność. I odwrotnie, postawa ekstensyjna opisuje skłonność do reagowania na rzeczy takie,
jakimi są, a nie na kwalifikacje lub związany z nimi opis.
4. Pomieszanie faktów z wnioskami ma miejsce wówczas, gdy przypuszczenia i interpretacje
traktuje się jakby były stwierdzeniem faktu.
5. Spięcia pojawiają się, gdy mówiący i słuchający nie dochodzą do tego samego rozumienia treści
przesłania. Może się ono pojawić, gdy to samo znaczenie przypisuje się różnym terminom lub gdy
danemu słowu nadaje się różny sens.
6. Statyczna ocena pojawia się, gdy abstrahujemy od wszelkich zmian i zakładamy, że rzeczywistość
zawsze pozostaje taka sama.
7. Postawa uogólniająca ma miejsce, gdy wierzymy, że wiemy już wszystko, co można na dany
temat wiedzieć i nie ma już nic do dodania.
8. Brak rozróżnienia pojawia się, gdy łączymy ze sobą różne elementy i wierzymy, że wszystkie one
są identyczne dlatego, że noszą tę samą nazwę.
9. Gdy członkowie jakiejś grupy mówią tylko o swoich sprawach i używają własnego język w
obecności osób nie należących do tej grupy, mówimy o barierze wtajemniczenia.
10. Nadużywanie wypowiedzi odnoszących się do siebie samego lub do innych rodzi trudności w
komunikowaniu, ponieważ zniekształcają one normalną wymianę myśli.
11. Gadatliwość, chociaż trudna do uniknięcia, rodzi problemy, gdy prowadzi do ujawnienia czegoś,
co powinno pozostać tajemnicą, gdy powtarza się coś, wiedząc że jest to kłamstwo lub gdy rani
drugą osobę.
12. Negowanie ma miejsce, gdy nie zachowuje się umiaru wobec innej osoby i jej wypowiedzi. Na
odwrót, uznawanie ma miejsce, gdy akceptujemy, podtrzymujemy i uznajemy inna osobę oraz jej
ważność.
13. Język rasistowski, seksistowski lub heteroseksistowski oczernia członków grup kulturowych
ocenianych negatywnie.
Podstawowe pojęcia
Konotacja (współoznaczanie) – cechy współoznaczane łącznie przez daną nazwę, zespół cech, których
posiadanie łącznie sprawia, że dane przedmioty są desygnatami jednej nazwy.
5
De Vito: Komunikacja interpersonalna
Denotacja (znaczenie) – zakres nazwy, zbiór wszystkich jej desygnatów (przedmiotów), do których się
odnosi.
6
De Vito: Komunikacja interpersonalna
5. KOMUNIKATY NIEWERBALNE
Krytyczny stosunek do komunikacji niewerbalnej
Komunikacja werbalna i niewerbalna
Ruchy ciała
Mimika
Ruchy oczu
Znaczenie ruchów oczu. Znaczenie odwracania wzroku. Wielkość źrenic.
Komunikacja związana z przestrzenią
Dystanse przestrzenne. Dystanse a kultura. Elementy, które wpływają na komunikowanie
przestrzenne.
Terytorialność
Znaki i oznaczenia
Komunikowanie za pomocą artefaktów
Kolory. Ubiory i inne stroje. Ozdoby.
Komunikowanie za pomocą dotyku
Możliwe znaczenie kontaktów fizycznych. Ich unikanie.
Parajęzyki
Osądy wydawane o innych. Osądy wydawane o zakresie wypowiedzi. Osądy wydawane o
skuteczności komunikowania.
Komunikowanie związane z czasem
Czas kulturowy. Czas psychologiczny. Czas i konwenanse.
Cele
1. Scharakteryzować różne formy komunikatów niewerbalnych.
Przegląd zagadnień
1. Komunikaty niewerbalne nakładają się na komunikaty werbalne na sześć sposobów. One je
podkreślają (akcentują), dopełniają, negują, porządkują, powtarzają lub zastępują.
2. Istnieje pięć typów ruchów ciała: symbole (zachowania niewerbalne, które umożliwiają względnie
bezpośredni przekład niektórych słów czy wypowiedzi), ilustracje (zachowania, które towarzyszą
wypowiedziom werbalnym ilustrując je w pełni), manifestacje uczuć (przenoszą znaczenia
emocjonalne), regulatory (koordynują, kierują, wprowadzają lub zarządzają wypowiedziami innej
osoby) i adaptery (pojawiające się nieświadomie, odpowiadają w ogólności na jakąś potrzebę, np.
podrapanie się w celu ulżenia sobie).
3. Ruchy twarzy (mimika) mogą wyrażać cały wachlarz uczuć. Niektóre są przedmiotem
szczególnych analiz np. szczęście, zaskoczenie, obawa, gorycz, smutek i niesmak (pogarda).
Każda ekspresja jednego z owych sześciu stanów emocjonalnych stanowi reprezentację uczucia.
4. Ruchy gałek ocznych mogą poszukiwać odpowiedzi, domagać się od innego wypowiedzi,
wskazywać naturę wzajemnego stosunku, kompensować skutki powiększenia dystansu
fizycznego.
5. Otwarcie źrenic ukazuje poziom zainteresowania i pobudzenia emocjonalnego. Źrenice
rozszerzają się, gdy ktoś interesuje się czymś lub gdy dostarczono mu pozytywnych stymulacji
emocjonalnych.
6. Komunikowanie przestrzenne odnosi się do komunikowania za pomocą przestrzeni i relacji
przestrzennych.
7. Rozróżniono cztery typy dystansu przestrzennego: intymny (0 – 45 cm), osobisty (45 – 125 cm),
społeczny (125 – 365 cm) i publiczny (365 – ponad 750 cm).
8. Sposób korzystania z przestrzeni zależy od pozycji towarzyskiej (społecznej), kultury, kontekstu,
omawianego tematu, seksu, wieku, pozytywnej lub negatywnej oceny drugiej osoby.
7
De Vito: Komunikacja interpersonalna
9. Terytorialność wyraża się poprzez postawę zawłaszczania przestrzeni lub poszczególnych
przedmiotów.
10. Znaki lokalizacji, ograniczenia i posiadania pozwalają wskazać, że dane terytorium do kogoś już
należy.
11. Komunikowanie za pomocą artefaktów odnosi się do komunikatów przenoszonych przez wytwory
ludzkie. Obejmuje ono używanie kolorów, ubiorów i innych strojów oraz ozdób.
12. Komunikowanie za pomocą dotyku pozwala przekazać różne znaczenia. Kontakty fizyczne
denotują zasadniczo pozytywne uczucia, kokietowanie, wpływ, rytuał lub zadanie w czasie
wypełniania.
13. Unikanie kontaktu fizycznego wyraża pragnienie nie dotykania innego i nie bycia dotykanym
przez innego.
14. Para-język obejmuje niewerbalne dźwięki. Obejmuje on natężenie wypowiedzi, intonację,
wolumen, brzmienie i jakość głosu oraz pauzy i zawahania.
15. Na podstawie sygnałów para-językowych oceniamy innych, zakres i wiarygodność ich
wypowiedzi.
16. Komunikowanie związane z czasem odnosi się do wypowiedzi, które sposób, w jaki postrzegamy
czas.
17. Czas kulturowy wiąże się ze sposobem, w jaki jakaś kultura definiuje i naucza pojmowania czasu
oraz trudności wynikające z różnic znaczeniowych, które ludzie przypisują wyrażeniom
temporalnym o ogólnym charakterze. Czas psychiczny odnosi się do postawy, jaka przyjmujemy
wobec czasu, czy byłaby to przeszłość, teraźniejszość czy przyszłość.
Podstawowe pojęcia
8
De Vito: Komunikacja interpersonalna
6. KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA
Skuteczność w zakresie komunikacji interpersonalnej
Postawy odnoszące się do zdolności komunikacyjnych. Szczerość, otwartość. Empatia. Wsparcie.
Pozytywne nastawienie. Równość. Ufność. Siła oddziaływania na drugiego. Zarządzanie interakcja.
Ekspresywność. Otwarcie na drugiego.
Skuteczność w sytuacji konfliktu
Co to jest konflikt interpersonalny? Nieskuteczne zarządzanie konfliktami. Skuteczne zarządzanie
konfliktami.
Cele
1.
2.
3.
4.
5.
Zdefiniować komunikację interpersonalną.
Rozpoznać i zdefiniować postawy odnoszące się do umiejętności komunikacyjnych.
Określić dziesięć cech skutecznej komunikacji interpersonalnej.
Opisać osiem nieskutecznych metod rozwiązywania konfliktów.
Wyjaśnić pięć sposobów skutecznego zarządzania konfliktami.
Przegląd zagadnień
1. Powinniśmy korzystać ze swych postaw do komunikowania interpersonalnego i do zarządzania
konfliktami miedzy osobami ukazując swą grzeczność, świadomość różnic kulturowych,
elastyczność i zdolność do metakomunikowania.
2. Skuteczna komunikacja interpersonalna wymaga następujących cech: szczerości, empatii,
wsparcia (cecha opisowa i giętkość ducha), pozytywne nastawienie, równość, ufność, siła
oddziaływania, kierowanie interakcją, ekspresyjność i otwarcie na drugiego.
3. Istnieje osiem nieskutecznych strategii zarządzania konfliktami: unikanie, używanie siły,
minimalizowanie, potępianie, zamykanie ust., nastawienie na wyczerpanie, manipulowanie i
odrzucanie innego.
4. Oto kilka pożytecznych zasad lojalnego prowadzenia dyskusji: unikanie ciosów poniżej pasa,
aktywne uczestniczenie w dyskusji, branie na siebie odpowiedzialności za własne myśli i uczucia,
być bezpośrednim i precyzyjnym oraz używać humoru do rozładowania atmosfery, nigdy nie
ośmieszać drugiego.
Podstawowe pojęcia
9
De Vito: Komunikacja interpersonalna
7. RELACJE INTERPERSONALNE
Rozwój relacji międzyludzkich
Nawiązywanie kontaktu. Zaangażowanie. Nawiązanie i utrzymywanie związków intymnych.
Zaburzenia. Rozwiązanie. Przejście do innej fazy.
Wprowadzenie relacji międzyludzkich
Przyciąganie. Korzyści i koszty.
Podtrzymywanie więzi międzyludzkich
Zaspokojenie potrzeb. Zachowani podtrzymujące.
Zaburzenia więzi międzyludzkich
Przyczyny zaburzenia relacji. Komunikowanie podczas zaburzenia relacji. Strategie wycofania.
Odbudowa więzi międzyludzkich
Przebudowa negatywnych modeli komunikacji. Zachowania serdeczne. Wprowadzenie pozytywnego
programu działania.
Co robić w przypadku zerwania?
Wyrwać się z zaklętego koła samotności i depresji. Dać sobie czas na zastanowienie. Poprawić
poczucie własnej wartości. Poszukać wsparcia. Powstrzymać się od powtarzania negatywnych modeli.
Cele
1.
2.
3.
4.
Objaśnić pięcioetapowy model relacji międzyludzkich.
Opisać nawiązanie, podtrzymywanie, zaburzanie i odbudowywanie relacji międzyludzkich.
Zdefiniować wzajemne przyciąganie i opisać pięć elementów przyciągających ku innym.
Przedstawić teorie wymiany i sprawiedliwości społecznej.
Przegląd zagadnień
1. Relacje między ludźmi przechodzą przez pięć etapów: nawiązania kontaktu, zaangażowania,
tworzenia i podtrzymywania intymnych związków, zaburzania i rozwiązywania.
2. Relacje te zależą od ich rozległości (od liczby osób) i od ich głębokości (poziomu otwartości lub
intymności z jaką rozmawia się o podejmowanych tematach).
3. Według teorii przenikania społecznego rozległość i głębokość rosną w miarę rozwijania się relacji.
I na odwrót, w miarę pojawiania się zaburzeń często (ale nie koniecznie) ich rozległość i
głębokość zmniejsza się. Prowadzi to do izolacji.
4. Relacje te mogą być ujmowane jako wymiana korzyści i kosztów. Korzyści są to te rzeczy, które
się lubi i pożąda, podczas gdy koszty są to rzeczy nieprzyjemne, których staramy się uniknąć.
5. Jest wiele powodów do zawiązywania relacji. Wśród najważniejszych są: walka z samotnością,
poznawanie samego siebie, maksymalizacja przyjemności i minimalizacja kar.
6. Przyciąganie międzyludzkie opiera się przynajmniej na pięciu elementach: skłonności (pociągu)
fizycznym, psychicznym, bliskości, wzmacnianiu, podobieństwie i dopełnianiu się.
7. Ludzie podtrzymują relacje miedzy sobą ponieważ one zaspokajają ich potrzeby. Odwołują się oni
coraz bardziej do szczególnych zachowań umożliwiających obronę przed zaburzeniami.
8. Zaburzenie relacji, czyli osłabienie związków łączących osoby może dokonywać się stopniowo
lub nagle.
9. Wśród elementów mogących zmniejszyć wagę powodów, dla których one zostały zawiązane
znajdują się: niespodziewane zmiany u danych osób, stosunki seksualne, praca, trudności
finansowe, niepożądana zmiana między korzyściami i kosztami oraz spadek zaangażowania.
10. W momencie zaburzania relacji zauważymy zmiany w zakresie komunikowania, między innymi
powszechną izolację, wzrost oszustw, spadek liczby pozytywnych ocen i wzrost ocen
negatywnych, zmniejszenie liczby pożądanych zachowań przyjemnych i wzrost zachowań
mających za cel przerwanie zachowań negatywnych oraz spadek wymian grzeczności.
Podstawowe pojęcia
10
De Vito: Komunikacja interpersonalna
8. SPOTKANIA
Co to jest spotkanie?
Typy spotkań
Spotkanie perswazyjne. Spotkanie oceniające. Spotkanie na zakończenie pracy. Spotkanie pomocowe.
Spotkanie informacyjne. Spotkanie zatrudniające.
Pytania i odpowiedzi
Otwarcie. Neutralność.
Pytania dyskryminujące
Możliwe strategie.
Cele
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Zdefiniować pojęcie spotkania.
Opisać cechy sześciu głównych typów spotkań.
Przedstawić etapy realizacji spotkania-rozmowy.
Wyliczyć zasady, które należałoby przestrzegać przed, podczas i po spotkaniu zatrudniającym.
Wyjaśnić różnice między pytaniami w zależności od poziomu ich otwartości i neutralności.
Omówić przynajmniej trzy typy pytań zakazanych przez prawo i wyjaśnić jak należy na nie
reagować.
Przegląd zagadnień
1. Spotkanie jest to sytuacja w komunikacji interpersonalnej, w której dwie osoby oddziałują na
siebie – przede wszystkim wymieniając pytania i odpowiedzi – dla realizacji określonych celów.
2. Wyróżniono sześć typów spotkań: spotkania perswazyjne, oceniające, zakończenia pracy,
pomocy, informacyjne i zatrudniające.
3. Oto przykład realizowania spotkania: wybór osoby, z którą chcemy rozmawiać, umówić
spotkanie, przygotowanie pytań, nawiązać kontakt, poprosić o pozwolenia zarejestrowania
rozmowy, stawiać pytania otwarte, zapewnić podtrzymanie rozmowy.
4. Przed przystąpieniem do rozmowy zatrudniającej trzeba przygotować ją w zakresie fizycznym i
intelektualnym, określić cele i sposób odpowiedzi na oczekiwane pytania.
5. Podczas spotkania powinno się skutecznie właściwe postawy w zakresie komunikacji
interpersonalnej.
6. Po zakończeniu spotkania należy przeanalizować w pamięci jago przebieg i potwierdzić jego ślad
w postaci krótkiego listu.
7. Pytania można podzielić na bardziej lub mniej otwarte i zamknięte oraz bardziej lub mniej
neutralne i tendencyjne. Typ zadawanych pytań wpływa na uzyskanie oczekiwanych informacji.
8. Każda osoba, która prowadzi spotkania powinna opanować pytania dyskryminujące i opracować
strategie reagowania na nie.
Podstawowe pojęcia
11
De Vito: Komunikacja interpersonalna
9. MAŁE GRUPY
Mała grupa
Normy w małej grupie
Grupa rozwiązująca problem
Definicja i analiza problemu. Ustalenie kryteriów umożliwiających ocenę rozwiązań. Tworzenie
możliwych rozwiązań. Ocena rozwiązań. Wybór najlepszego rozwiązania. Sprawdzenie rozwiązania
wybranego.
Grupa twórcza
Grupa rozwoju osobowego
Typy grup osobistego rozwoju. Przykład grupy rozwoju wrażliwości.
Grupa szkoleniowa lub praktyczna
Sposoby budowania małych grup
Cele
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Zdefiniować komunikację w małej grupie.
Wyliczyć etapy postępowania podczas dyskusji mającej na celu rozwiązanie problemu.
Objaśnić metodę sześciu punktów widzenia w myśleniu krytycznym.
Opisać grupę rozwoju osobistego i wyjaśnić reguły stosowane w grupie rozwoju wrażliwości.
Opisać grupę szkoleniową.
Zdefiniować istotę okrągłego stołu, panelu, sympozjum i forum.
Przegląd zagadnień
1. Mała grupa lub ścisła grupa (zespół) jest to nieliczny zespół osób taki, żeby każdy mógł w niej
wystąpić bez większych przeszkód w roli mówiącego i słuchającego. Członkowie takiej grupy
mają wspólny cel i prezentują pewien poziom zorganizowania lub struktury. Większość małych
grup przyjmuje normy lub reguły działania wskazujące na postulowany sposób postępowania
swoich członków.
2. Grupa rozwiązująca problem próbuje uporać się z jakimś konkretnym problemem lub
przynajmniej dojść do decyzji, która mogłaby stać się wstępem do rozwiązania.
3. Proces rozwiązywania problemu obejmuje sześć etapów: definiowanie i analiza problemu,
ustalanie kryteriów oceny rozwiązań, tworzenie możliwych rozwiązań, ich ocenianie, wybór i
weryfikacja najlepszych rozwiązań.
4. Metoda sześciu punktów widzenia (kapeluszy) w myśleniu krytycznym okazuje się pomocna
podczas analizowania problemu. Analizujemy go z punktu widzenia faktów (biały), uczuć
(czerwony), argumentów negatywnych (czarny), korzyści (żółty), sprytu nowych idei (zielony) i
analizy całości (błękitny).
5. Grupa kreatywności lub burza mózgów stara się wytworzyć jak najwięcej pomysłów.
6. Grupa rozwoju osobistego pomaga swym członkom skonfrontować się z pewnymi problemami
osobistymi i działać w sposób bardziej skuteczny. Wśród najbardziej rozpowszechnionych grup
rozwoju osobistego znajdujemy grupy spotkaniowe, afirmacji siebie i rozwoju wrażliwości.
7. Członkowie grupy kształceniowej lub praktyki próbują zdobyć nową wiedzę lub nowe
umiejętności dzieląc się posiadaną wiedzą.
8. Małe grupy korzystają z czterech sposobów organizacji pracy: okrągłego stołu, panelu,
sympozjum i forum.
Podstawowe pojęcia
12
De Vito: Komunikacja interpersonalna
10. CZŁONKOWIE I PRZYWÓDCY W KOMUNIKACJI GRUPOWEJ
Członkowie małych grup w sytuacji komunikacyjnej
Role członków. Analiza procesu interakcji. Udział członków. Utrata postawy krytycznej.
Liderzy małych grup w sytuacji komunikacyjnej
Przywództwo sytuacyjne: niepokój o zadanie i ludzi. Style przywództwa. Funkcje przywódcy w planie
zadaniowym i relacji ludzkich. Elementy szkodzące skuteczności małej grupy.
Cele
1.
2.
3.
4.
Nazwać trzy główne typy ról odgrywanych przez członków grupy i zilustrować je przykładami.
Zdefiniować utratę postawy krytycznej i wyliczyć jej główne symptomy.
Wyjaśnić teorię przywództwa sytuacyjnego.
Opisać trzy style przywództwa i wskazać w jakich sytuacjach każdy z nich byłby
najskuteczniejszy.
5. Wyjaśnić przynajmniej cztery role pełnione przez przywódcę małej grupy w kontekście
komunikacji.
Przegląd zagadnień
1. Kenneth Benne i Paul Sheats zaproponowali następującą klasyfikację ról odgrywanych przez
członków zespołu. Dzielą się one na trzy kategorie: role nastawione na realizację zadania, role
nastawione na kształtowanie i podtrzymanie grupy oraz role rozbijające grupę.
2. Wyróżniamy dwanaście ról nastawionych na zadanie: pomysłodawca, badacz opinii, informator,
dostarczający opinie, myśliciel, koordynator, doradca, krytyczny analityk (sędzia), inspirator,
specjalista, od procedur i sekretarz.
3. Wśród ról nastawionych na kształtowanie i podtrzymywanie grupy są: stymulator, mediator,
negocjator, klucznik-przesłań, obrońca norm, obserwator-komentator i wspierający.
4. Wśród ról rozbijających wspólnotę są: agresywna, obstrukcyjna, dbałość o prestiż, egocentryzm,
obrońca prywatnych interesów.
5. Analiza procesu interakcji pozwala podzielić jego aspekty na cztery kategorie: negatywne i
pozytywne aspekty socjo-emocjonalne, próby pytania i odpowiedzi.
6. Członkowie powinni skupiać się na grupie, spierając się o kwestie do rozwiązania, będąc
otwartymi, ale i krytycznymi oraz sprawdzać, czy każdy dobrze ich rozumie
7. Irving Janis stwierdził, że rezygnacja z ducha krytycyzmu jest sposobem myślenia przyjmowanym
przez ludzi, dla których uzyskanie zgody w łonie grupy jest ważniejsze niż realistyczna ocena
możliwych linii postępowania.
8. Teoretycy przywództwa sytuacyjnego twierdzą, że przywódca grupy powinien nie tylko dążyć do
realizacji zadania, ale również odpowiadać na potrzeby społeczne i emocjonalne jej członków.
Waga każdego z tych elementów zmienia się zależnie od natury grupy jak i od szczególnych
okoliczności.
9. Istnieją trzy główne style przywództwa: leseferystyczny, demokratyczny i autorytarny.
10. Przywódca winien wypełniać takie funkcje związane z wykonywaniem zadania jak: dzielenie
zadań w grupie, utrzymywać skuteczne współdziałanie, przeszkadzanie w zbaczaniu z tematu,
zapewnianie satysfakcji członkom, faworyzowanie oceny i stałego doskonalenia, ażeby
przygotować członków do dyskusji.
11. Skuteczny lider podkreśla wartość ludzi, słucha z uwagą, zachowuje się z taktem, dostrzega
zasługi innych, jest spójny, zauważa błędy, ma poczucie humoru i daje dobry przykład.
Podstawowe pojęcia
13
De Vito: Komunikacja interpersonalna
11. KOMUNIKOWANIE PUBLICZNE
Przygotowanie wypowiedzi (dyskursu)
Wybór tematu wypowiedzi (dyskursu) i ustalenie jego celu. Analiza audytorium. Zebranie
dokumentacji na wybrany temat. Wyłuszczenie tezy dyskursu i zdefiniowanie głównych stwierdzeń do
zbadania. Poparcie głównych sformułowań. Zorganizowanie treści dyskursu. Skomponowanie dyskursu.
Przygotowanie konkluzji i wprowadzenia.
Trema oraz lęk mówcy
Jak poradzić sobie z tremą
Cele
1.
2.
3.
4.
Zdefiniować komunikację publiczną
Wyliczyć elementy niezbędne podczas analizy audytorium
Zdefiniować tezę i wyjaśnić jej rolę w ramach dyskursu
Nazwać trzy rodzaje planów i dostarczyć przykłady dyskursów, do których każdy z nich się
odnosi
5. Rozpoznać przynajmniej trzy atrybuty charakteryzujące każdy styl dyskursu
6. Wyliczyć funkcje konkluzji i wprowadzenia
7. Zdefiniować tremę (lęk mówcy) i wyjaśnić jak można sobie z nią poradzić
Przegląd zagadnień
1. Przygotowanie dyskursu odbywa się w ośmiu etapach. Mówca winien wybrać jego temat i ustalić
cel, przeanalizować audytorium, udokumentować swój temat, przedstawić tezę i zdefiniować
główne twierdzenia, które podda zbadaniu, wyłuszczyć swoje główne twierdzenia, zorganizować
elementy dyskursu, skomponować dyskurs i przygotować konkluzje oraz wprowadzenie.
2. Każdy dyskurs lub wystąpienie winny mieć jako temat zagadnienie ważne z punktu widzenia
słuchaczy. Należy również ograniczyć zakres tematu i wybranych celów.
3. Analizując audytorium należy wziąć pod uwagę wiek, płeć, kulturę, zawód, dochody, pozycję
społeczną, religię i pobożność jego członków jak i szczególne okoliczności (środowisko).
4. Aby udokumentować wybrany temat, należy najpierw sięgnąć do ogólnych źródeł, a potem do
szczegółowych i specjalistycznych.
5. Najpierw należy wyłożyć tezę dyskursu. Następnie zdefiniować główne twierdzenia stawiając
sobie rzeczowe pytania odpowiednie do tej tezy.
6. Wyłuszcz główne twierdzenia dyskursu dzięki elementom służącym do ich rozwoju lub
dostarczania przewidzianych uzasadnień.
7. Trzeba zorganizować treść dyskursu według jasnego sposobu myślenia i łatwego do dostrzeżenia
takiego jak: plan chronologiczny, plan problem-rozwiązanie, plan tematyczny.
8. Skomponuj dyskurs używając języka łatwego do zrozumienia, ale zachowującego styl osobisty i
rozluźniony.
9. Konkluzje obejmują główne przedstawione idee i kończą dyskurs. Wprowadzenie winno
przyciągać uwagę audytorium i zasygnalizować mu o czym będzie mowa.
10. Tremą lub lękiem mówcy nazywamy obawę, która przenika komunikację. Żeby sobie z nią
poradzić należy jak najlepiej się przygotować i sprawdzić, zdobyć doświadczenie, zachować sens
wypowiedzi i odwołać się do ćwiczeń fizycznych oraz głębokiego oddychania ażeby rozprężyć się
fizycznie.
Podstawowe pojęcia
14
De Vito: Komunikacja interpersonalna
12. INFORMOWANIE I PRZEKONYWANIE (PERSWAZJA)
Zasady przygotowywania wypowiedzi informacyjnej
Ograniczyć ilość przekazywanej informacji. Położyć akcent na jej użyteczność. Powiązać informacje
nowe z informacjami już znanymi. Posłużyć się wieloma kanałami informacyjnymi.
Typy wypowiedzi informacyjnej
Wypowiedź opisowa. Wypowiedź definicyjna. Wypowiedź demonstracyjna.
Typy wypowiedzi informacyjnej
Wypowiedź opisowa. Wypowiedź definicyjna. Wypowiedź demonstracyjna (wskazująca).
Elementy rozwinięcia
Przykłady. Świadectwa. Materiał audiowizualny.
Zasady przygotowywania wypowiedzi perswazyjnej
Zasada wybiórczej uwagi. Zasada uczestnictwa audytorium. Zasada szerokości zmian.
Typy dyskursy perswazyjnego
Dyskurs mający za cel wzmocnienie lub zmodyfikowanie postaw lub przekonań. Dyskurs mający za
zadanie pobudzić słuchaczy do działania.
Krytyczna analiza argumentacji
Rozumowanie przez indukcję. Rozumowanie przez analogię. Rozumowanie kauzalne (przyczynowe).
Rozumowanie oparte na wskaźnikach. Rozumowanie dedukcyjne. Krytyczna analiza oszukańczych
argumentów.
Odwołania psychologiczne
Władza (autorytet), mistrzostwo i wpływ. Szacunek dla siebie i aprobata. Realizacje. Zarobki
finansowe.
Ustalenie wiarygodności
Kompetencje. Morale. Charyzma
Cele
Przegląd zagadnień
1. Istnieją trzy główne rodzaje wypowiedzi informacyjnych: opisowe, definicyjne i demonstracyjne.
2. Kiedy przygotowuje się wypowiedź informacyjną należy przestrzegać następujących zasad:
ograniczyć liczbę przekazywanych informacji, położyć akcent na ich użyteczność, powiązać
informacje nowe z tym, co audytorium już wie i skorzystać z wielu zmysłów do przekazywania
informacji.
3. Wypada, by nasze idee były jasne i udokumentowane za pomocą przykładów, dowodów i
materiału audiowizualnego.
4. Odróżnijmy dwie wielkie kategorie dyskursu perswazyjnego: mające za cel wzmocnienie lub
zmodyfikowanie postaw lub przekonań oraz mające za cel pobudzenie słuchaczy do działania.
5. Przygotowując dyskurs perswazyjny należy zdać sobie sprawę z zasad uwagi selektywnej, z
uczestnictwa słuchaczy i zakresu zmiany.
6. Argument jest to powód lub zespół powodów, które prowadzą do wniosku lub wzmocnienia.
Wysunięte powody i konkluzje, które je wspierają są argumentem.
7. Gdy stosuje się rozumowanie indukcyjne, bada się wiele szczególnych przypadków, ażeby na ich
podstawie wysunąć wniosek ogólny.
8. Kiedy używa się rozumowania przez analogię, porównuje się rzeczy podobne i dochodzi się do
wniosku, że skoro są one podobne w tak wielkiej liczbie punktów, podobieństwo powinno
odniesione również do części w jakimś stopniu nieznanych i niezbadanych. Analogie mogą być
dosłowne (literalne) lub przenośne.
9. Sięgając do rozumowania kauzalnego (przyczynowego), ustalamy związki przyczynowe. W
związku z tym wnioskujemy, że z poznanych przyczyn wynikną przewidywane, ale nie
obserwowane skutki lub, że poznane skutki mają znane skądinąd nie obserwowane przyczyny.
10. W rozumowaniu opartym na wskaźnikach (symptomach) interpretujemy obserwowane wskaźniki
(symptomy), które często lub w sposób powtarzalny towarzyszą danemu przedmiotowi,
15
De Vito: Komunikacja interpersonalna
11.
12.
13.
14.
wydarzeniu lub stanowi i przewidujemy na ich podstawie, że dana rzecz, wydarzenie lub stan będą
miały miejsce.
W rozumowaniu dedukcyjnym ustalamy związek logiczny między zasadą ogólną, zdarzeniem
szczególnym i konkluzją, która wypływa z obu przesłanek.
Podczas analizy krytycznej zwodniczych argumentów, należy być czujnym i dostrzegać takie
techniki zwodzenia jak: etykietowanie, zwodnicza generalizacja, przeniesienie, świadectwa,
utożsamianie szczególnych ludzi, argumentacja wybiórcza i odwołanie się do efektu porwania
argumentami.
Apele psychologiczne lub mobilizatory odnoszą się do potrzeb i pragnień jednostki czyli do
motywów, które pobudzają do działania takich jak obawa, moc, mistrzostwo i wpływ, szacunek do
siebie i aprobata, jak i korzyści finansowe.
Wiarygodnością nazywamy zdolność przekonywania, która zależy od sposobu, w jaki słuchacze
postrzegają charakter mówcy. Buduje się ona na trzech filarach: kompetencjach, postawie
moralnej i charyzmie.
Podstawowe pojęcia
16
De Vito: Komunikacja interpersonalna
13. STYL, PREZENTACJA I KRYTYKA
Styl oralny
Dobór słów
Jasność. Zapał. Stosowność. Osobisty charakter. Wigor.
Budowa zdań
Wybierać zdania krótkie. Raczej budować frazy proste niż skomplikowane. Używać strony czynnej.
Stosować zdania twierdzące niż przeczące. Zmieniać rodzaj i długość używanych zdań.
Przejścia
Podsumowania cząstkowe.
Sposoby prezentacji
Spontaniczna improwizacja. Czytanie. Improwizacja przygotowana.
Głos
Siła. Sposób wypowiadania. Ton. Artykulacja i akcentowanie. Przerwy.
Zachowania fizyczne
Spojrzenie. Mimika. Postawa. Gesty. Ruchy.
Powtarzanie: ćwiczenie wypowiedzi i doskonalenie prezentacji
Powtórzyć wypowiedź od początku do końca. Zmierzyć czas wypowiedzi. Odtworzyć maksymalnie
wiernie sytuację, w jakiej będzie przedstawiana wypowiedź. Obserwować siebie w roli mówcy.
Wprowadzić modyfikacje i notatki do prezentacji. Powtarzać na wiele sposobów.
Ocena wypowiedzi
Kilka wskazań co do krytyki wypowiedzi. Sposób formułowania ocen.
Cele
Przegląd zagadnień
1. Styl ustny jest uprzywilejowany w komunikacji publicznej. Różni się on od stylu pisemnego
krótszymi, prostszymi i bardziej familiarnymi słowami oraz większą liczbą ograniczeń i terminów
odnoszących się do słuchaczy.
2. Najlepiej uzyskamy jasność wypowiedzi mówiąc zwięźle i precyzyjnie. Należy zastosować
punkty odniesień, słowa krótkie, bezpośrednie oraz powszechni używane a także powtórzenia,
przeformułowania i podsumowania cząstkowe.
3. Aby uzyskać żywość stylu najlepiej stosować stronę czynną czasowników, czasowniki silne oraz
figury stylistyczne i obrazy.
4. Odpowiedniość stylu osiąga się poprzez właściwy dobór języka, unikanie terminów rzadkich,
dziwnych i technicznych oraz żargonu, akronimów i skrótów, le joual, słów grubiańskich i
wyrażeń szokujących.
5. Najłatwiej uzyskać styl osobisty wypowiedzi poprzez używanie zaimków osobowych, stawianie
pytań i wychodzenie naprzeciw audytorium.
6. Wigor wypowiedzi uzyskuje się najłatwiej poprzez usuwanie wyrażeń osłabiających wypowiedź,
unikanie banałów i klisz mentalnych.
7. Komponując dyskurs należy dać pierwszeństwo zdaniom krótkim, bezpośrednim, aktywnym i
twierdzącym. Należy również zmieniać rodzaj i długość używanych zdań.
8. Istnieją trzy sposoby prezentacji dyskursu: improwizacja spontaniczna, czytanie i improwizacja
przygotowana.
9. Improwizacja spontaniczna polega na prezentacji bez żadnego przygotowania, podczas gdy
lektura wymaga wcześniejszego zredagowania całego wystąpienia, które następnie jest
odczytywane. Improwizacja przygotowana wymaga użycia drobiazgowego przygotowania.
Zapamiętuje się więc główne idee wystąpienia i kolejność ich prezentowania, ale nie dobiera się z
góry ściśle terminów, które zostaną zastosowane.
10. Każdy mówca winien dostosować siłę głosu do odległości dzielącej go od słuchaczy, siły szumów,
które powinien pokonać, do akustyki sali i do potrzeb uwypuklenia niektórych idei.
17
De Vito: Komunikacja interpersonalna
11. Należy dostosować sposób wypowiadania do przyznanego czasu, treści wypowiedzi i kondycji
słuchaczy.
12. Należy zmieniać ton (modyfikować wysokość głosu) odpowiednio do przekazywanego w
wypowiedzi sensu.
13. Trzeba unikać błędów artykulacji i wymowy. Głos zbyt słaby lub mało jasny, złej artykulacji
spółgłosek, mieszania wyrazów podobnie brzmiących (paronimów), niewłaściwego wymawiania
lub niezrozumiałego akcentowania.
14. Przerwy służą do wskazania, że przechodzimy od jednej do drugiej ważnej części dyskursu, dają
czas słuchaczom na zastanowienie się, umożliwiają im zrozumienie pytania i uświadamiają, że za
chwilę usłyszą szczególnie ważną ideę.
15. Mówca demonstruje skuteczne zachowania fizyczne wchodząc w kontakt wzrokowy ze swym
audytorium, pozwalając pojawiać się swoim uczuciom na obliczu, przyjmując postawę
wskazującą, że panuje nad sytuacja komunikacji publicznej, wykonuje naturalne gesty i nieco się
porusza.
16. Podczas powtarzania należy mierzyć czas wystąpienia, pracować nad intensywnością głosu,
wypowiedzią, i tonem, zanotować rozmieszczenie przerw i inne wskazówki, które mogą pomóc
udoskonalić zachowania fizyczne.
17. W momencie formułowania krytycznej oceny należy próbować podkreślić punkty pozytywne,
robić uwagi obiektywne, ścisłe i konstruktywne oraz unikać postawy zrywającej komunikację.
Podstawowe pojęcia
18
De Vito: Komunikacja interpersonalna
14. MYŚLENIE KRYTYCZNE
Cele
Zdefiniować myślenie krytyczne
Wyjaśnić czym różni się od myślenia niekrytycznego
Opisać postawy związane z myśleniem krytycznym
Opanować umiejętności myślenia krytycznego
Wyjaśnić na czym polega komunikowanie w sposób krytyczny
Na czym polega krytyczna ocena percepcji
Przegląd zagadnień
Z wszystkiego co różni człowieka od zwierząt najważniejsza jest jego zdolność do rozumowania, do
myślenia. Pozwala nam ono w istocie znajdować remedium na setki chorób, kształtować coraz szybsze i
coraz skuteczniejsze środki komunikacji, a przy tym, na nieszczęście tworzyć tysiące nowych zagrożeń.
Umiemy łączyć się ze sobą ponad czasem, przekazując przyszłym pokoleniom zdobyte przez nas
doświadczenie. Stąd mogą one rozwijać nasze osiągnięcia. To dzięki temu obecne generacje wymyśliły
radio, telewizję i podróżne kosmiczne, a następne nie będą musiały wymyślać satelitów, komputerów
osobistych itp.
Owe zdolności nie byłyby użyteczne, gdyby nie udawało się nam odnajdować użyteczną informację,
rozumując dochodzić do logicznych wniosków i precyzyjnie oraz skutecznie komunikować – stąd tak
wielka wartość krytycznego myślenia. W istocie informacja zajmuje coraz więcej miejsca w naszym
świecie. Obecnie ponad 50% amerykańskich pracowników ma za zadanie obrabiać i przekazywać
informacje. Stąd coraz ważniejsze staje się doskonalenie naszych umiejętności operowania informacjami.
Powinniśmy opanować jak najlepsze sposoby gromadzenia informacji i faktów, analizowania i oceniania
ich, aby stosować je w nowych sytuacjach i wykorzystywać do rozwiązywania problemów oraz aby je
komunikować w sposób skuteczny i dynamiczny.
W świecie, w którym tak szybko tworzy się informację, że to, co student uniwersytetu nauczył się
dzisiaj, przeminie za pięć, dziesięć lub piętnaście lat, nie wystarczy gromadzić fakty i liczby. (Nie znaczy
to, by nie miały one żadnego znaczenia. Przeciwnie, fakty i liczby są istotą myślenia krytycznego, gdyż
stanowią one blok instrumentów, z których można wznieść drapacze chmur stosując instrumenty
myślenia krytycznego.). Na szczęście możemy już dzisiaj uczyć się poprawiać nasz proces myślowy tak,
ażeby nasze poznanie prowadziło do generowania i oceny idei całkowicie nowych.
Uwaga położona na obecny temat ma za zadanie poprawić wasz proces myślenia nie tylko w tym, co
dotyczy komunikowania, ale w ogóle.
Co to jest myślenie krytyczne?
Oto kilka definicji myślenia krytycznego:
Myślenie krytyczne obejmuje rozważania inteligentne, staranne i możliwie jasne. Przeciwstawia się
ona temu, co można nazwać myśleniem mętnym. (McCarthy, 1991).
Myślenie krytyczne definiuje się jako racjonalną postać refleksji mającej za cel rozstrzygnięcie czemu
należy wierzyć lub co robić. (Ennis, 1987)
Myślenie krytyczne kształtuje zdolność stawiania przenikliwych pytań na temat tego, co się czyta, co
się widzi lub co się słucha. (Adams i Hamm, 1990)
Proces krytycznego myślenia polega na badaniu (...) informacji, w celu ukształtowania sądu lub
podjęcia decyzji. (Wade i Tarvis, 1990)
Myślenie krytyczne wychodzi poza informację i poznanie, umożliwiając nam podejmowanie decyzji
lepiej przemyślanych i bardziej racjonalnych. Odwołuje się ono do różnych umiejętności, z których część
uznanych za istotne przez specjalistów przedstawia tablica 1.
Rozwijaniu myślenia krytycznego mogą pomóc następujące działania:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Stawianie pytań służących zdobywaniu wyjaśnień, podważaniu i poszukiwanie odpowiedzi na nie.
Obserwowanie i ocena sprawozdań z obserwacji.
Wyciąganie wniosków i ocena ich.
Przechodzenie od generalizacji do analizy szczegółowych przypadków.
Ocena wartości.
Definiowanie pojęć i ocena uzasadnień.
Poszukiwanie założeń.
Logiczne i skuteczne działanie na innych.
19
De Vito: Komunikacja interpersonalna
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
Bezstronne łączenie faktów.
Porządkowanie myśli i koherentne wyrażanie ich w mowie i na piśmie.
Oddzielanie rozumowania logicznego od błędnego.
Wstrzymywanie się od wyrażania sądów, gdy brakuje wystarczających danych.
Używanie właściwych technik do rozwiązywania problemów.
Ocena zasadności lub fałszywości argumentów, obrona przed ślepym uleganiem argumentacji.
Badanie powiązań między nowo zdobytą i posiadaną wiedzą.
Gromadzenie właściwej i wartościowej informacji.
Analizowanie i porządkowanie informacji, aby inni ją rozumieli.
Ocena wartości i prawdopodobieństwa głoszonych idei.
Precyzyjne definiowanie problemu.
Badanie i ocena konkurencyjnych strategii dochodzenia do rozwiązania problemu.
Myślenie krytyczne nie jest niczym nowym, z czym nie mielibyśmy dotąd do czynienia.
Postawy związane z krytycznym myśleniem.
Człowiek myślący krytyczne powinien opanować zespół szczegółowych umiejętności. Powinien stale
być gotowym do używania swych umiejętności i kompetencji. Postawa nastawiona na myślenie krytyczne
winna obejmować przynajmniej wyliczone niżej elementy.
1. Szczerą wolę badania siebie jako myślącego krytycznie. Ważne żebyście prowadzili autoanalizę
umożliwiającą stopniowe poprawianie własnych zachowań. Bądź otwarty na nowe idee, nawet
jeśli naruszają twoje utarte przekonania.
2. Skłonność do obserwowania zachowań własnych i cudzych. Ważne jest, żebyś dostrzegał w
obserwowanej rzeczywistości omawiane tu zagadnienia. Stanie się to jedynie wówczas, gdy
potrafisz zastosować poznane treści do twoich codziennych zachowań.
3. Dążenie do wyciągania wniosków jedynie na podstawie wystarczającej ilości informacji. Myślenie
krytyczne w międzyczasie nie pozostaje nieaktywne. Niemniej zawsze nadchodzi moment, gdy
należy podjąć decyzję i przejść do działania.
4. Gorliwość do łącznia poznawanej materii z codziennymi działaniami. Jako człowiek myślący
krytycznie powinniście badać związki między różnymi zasadami komunikowania. (Powinniście
np. uświadamiać sobie relacje między komunikatami werbalnymi i niewerbalnymi oraz z
używania zasad komunikacji interpersonalnej podczas rozmowy lub działania w małej grupie.)
5. Determinacja w poznawaniu materii komunikacji. Komunikowanie nie jest przedmiotem, który
studiuje się aby jak najszybciej zapomnieć po zdaniu egzaminów. W istocie twoja zdolność do
skutecznego komunikowania zależy w dużej mierze od twoich sukcesów osobistych, społecznych
i zawodowych. Ucz się jej zatem także na innych zajęciach oraz studiując odpowiednie
podręczniki.
6. Gorliwie analizuj i oceniaj poznawane idee i nie przyjmuj ich bezkrytycznie, nawet jeśli znalazłeś
je w podręczniku lub usłyszałeś od profesora.
7. Bądź skłonny do zmiany sposobu komunikowania i myślenia. Skrupulatnie określ to, co trzeba
poprawione a co nie, co powinno zostać wzmocnione lub sprawdzone oraz to, co powinno zostać
zmienione.
Przekazywanie umiejętności
Zauważ, że zdobyte tu umiejętności będą ci służyły także w innych dziedzinach pod warunkiem, że
zrobisz następujące rzeczy:
1. Należy podchodzić do cytowanych tu zasad w sposób elastyczny i dostrzegać wyjątki od reguły.
Określ w jakich okolicznościach zasady te wydają ci się pożyteczne i w jakich sytuacjach należy
je stosować. W szczególności przypomnij sobie, że analizowane tu zasady opierają się w
większości przypadków na wynikach badań prowadzonych w USA. Stąd pojawia się pytanie, czy
mogą one zostać zastosowane w innych kulturach.
2. Porównuj obecna sytuacje z innymi, przeżytymi wcześniej. Co je łączy, a co dzieli? Wielu ludzi
ma problemy w kontaktach z innymi dlatego, że często nie dostrzegają podobieństw z sytuacjami,
które skończyły się dla nich źle.
3. Analizuj sytuacje w pracy, w szkole i w domu w celu wyciągnięcia korzyści z poznanych
umiejętności. Pomyśl, czy nie dałoby się przenieść postawy aktywnego słuchania do domu? A
może poznane umiejętności organizowania „burzy mózgów” lub rozwiązywania problemów
dałyby się zastosować w pracy?
20
De Vito: Komunikacja interpersonalna
Umiejętności potrzebne do myślenia krytycznego w zakresie komunikowania
Poznaliśmy różne techniki potrzebne do krytycznego myślenia.
Kilka zasad dotyczących krytycznego myślenia i sprawnego komunikowania.
Pomyśleć nad komunikowaniem w sposób krytyczny
Stosując krytyczne myślenie do komunikowania należy analizować komunikowanie jako proces
transakcyjny łączący emisję i percepcję komunikatów. W istocie, gdy wysyłamy swój komunikat
otrzymujemy odpowiedź innych.
Winno się również analizować komunikowanie określając podziały i pamiętając, że jest on procesem
arbitralnym. Skuteczność każdej interakcji zależy od poziomu umiejętności każdej osoby do
przekazywania własnej artykulacji innemu i do dostrzegania sposobu, w jaki rozmówca artykułuje
komunikaty. (zob. rozdz. 1)
Trzeba pamiętać, że każdy komunikat obejmuje wiele sygnałów, a konkluzje oparte wyłącznie na
zachowaniach językowych lub niewerbalnych będą prawdopodobnie błędne. Najlepiej jest wysunąć
pewne hipotezy i zweryfikować je opierając się na obserwacjach i dodatkowej analizie (zob. rozdz. 1)
Winno się również analizować komunikowanie dla wyodrębnienia komunikatów, które odnoszą się do
treści i do relacji. Ważne jest, by umieć uchwycić te dwa rodzaje komunikatów i właściwie reagować na
każdy z nich. (Zob. rozdz. 1.2 i 1.3)
Krytyczna ocena percepcji
Bieżące procesy percepcyjne takie jak założona koncepcja osobowości, uprzedzenia, stereotypy
Podstawowe pojęcia
21