Inteligencja emocjonalna
advertisement
Myślenie, rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji Myślenie Myślenie ma kolosalną przyszłość. W milicji także. (S. Borewicz, 07 zgłoś się) SZUFLADA W szufladzie znajdują się w proporcji 7 do 5 białe i czarne skarpetki. Zakładając, że losujemy z zamkniętymi oczami jaka jest najmniejsza ilość skarpetek, jaką powinniśmy wylosować, by mieć pewności, że uzyskamy parę? rozwiązanie: - w szufladzie znajdują się dwa kolory skarpetek więc, by uzyskać parę wystarczy wylosować… trzy V Myślenie - definicja Myślenie to złożona aktywność wysokiego rzędu, która wypełnia luki w posiadanych danych Bartlett, 1958 Wiedza i myślenie…. Potoczne przekonania na temat myślenia (Maruszewski, 2011) 1. Myślenie jest procesem świadomym • Myśleć = mieć coś w świadomości ALE – rozwiązywanie problemów wglądowych – nie jesteśmy świadomi myśli, ale w pewnym momencie pojawia się rozwiązanie problemu 2. Myślenie jest procesem kontrolowanym • Czyli znajduje się pod kontrolą podmiotu ALE I – myśli intruzywne - dręczące nas nieprzyjemne myśli ALE II – Nie myśl o białych niedźwiedziach Ale III – „chodząca po głowie” melodia Myślenie - funkcje Funkcje myślenia • modelowanie rzeczywistości • umysł jest modelem rzeczywistości • myślenie jest narzędziem modelowania • symulowanie zachodzących w niej wydarzeń • rozwiązywanie problemów Myślenie – substytut działania Jest odwracalne – możemy w każdym momencie wykonać „Control+Z” – wrócić do poprzedniego stanu, coś zmienić, poprawić itp. A w realnym działaniu? Dedukcja Błędy w rozumowaniu dedukcyjnym Błąd „atmosfery” (Woodworth i Sells, 1935) Wszystkie A są B Wszystkie C są B Wniosek: wszystkie A są C Niektórzy ludzie są leniwi Niektóre mrówki są leniwe Wniosek: niektórzy ludzie są mrówkami Błąd atmosfery - 51-72% wszystkich błędów Błędy w rozumowaniu dedukcyjnym Błąd inwersji terminów w przesłankach (Chapman i Chapman, 1959) Wszystkie A są B Wniosek: Wszystkie B są A (to, że „wszyscy kawalerzy są mężczyznami” nie jest tożsame z tym, że „wszyscy mężczyźni są kawalerami”) Wszyscy ludzie mają układ nerwowy Mam układ nerwowy Wniosek: jestem człowiekiem (myśli rozwielitka) Sylogizm Pewnien Francuz postanowił popełnić samobójstwo. Stanął na urwisku i przywiązał kamień do szyi. Następnie wypił truciznę i podpalił swoje ubranie. Próbował nawet się zastrzelić podczas skoku… [przesłanki: Skok do wody z wysokiego urwiska z kamieniem u szyi Spożycie trucizny Podpalenie się Strzał z pistoletu w głowę Wniosek: Śmierć jest pewna] …ale kula chybiła, przecinając linę z kamieniem. Woda morska, do której wpadł niedoszły samobójca, ugasiła ogień, a zalewając usta spowodowała wymioty, które usunęły truciznę z żołądka. Nieszczęśnik został wyciągnięty przez rybaków i odwieziony do szpitala, gdzie zmarł z powodu wychłodzenia organizmu. Rozumowanie poprawne Jeśli A to B A Więc B (modus ponens) Jeśli A to B Nie B Więc nie A (modus tollens) Zadanie Wasona Każda karta ma z jednej strony liczbę, a z drugiej literę. Jeśli z jednej strony jest samogłoska, to z drugiej liczba 7 A D 4 7 Które karty trzeba odkryć, żeby sprawdzić, czy reguła jest spełniona? Zadanie Wasona Jaki odsetek badanych wybiera określone karty? „A”? 89% „7”? 62% „4”? 25% „D” 16% metaanaliza: Oaksford i Chater, 1994 Zadanie Wasona - wersja realistyczna Griggs i Cox (1982) Wyobraź sobie, że jesteś policjantem na służbie. Twoja praca polega na kontroli respektowania obowiązujących norm. Karty leżące przed tobą zawierają informacje o czterech osobach siedzących przy stole. Na jednej stronie karty podany jest wiek osoby, a na drugiej stronie – co dana osoba pije. Obowiązująca reguła jest następująca: Jeżeli osoba pije piwo, to musi mieć ukończone 18 lat. Wskaż kartę albo karty, które koniecznie musisz odwrócić, aby ustalić, czy reguła została naruszona. Zadanie Wasona - wersja realistyczna piwo cola 22 lata 17 lat 73% poprawnych wskazań ! efekt materiału tematycznego Błędy w rozumowaniu indukcyjnym Heurystyka to nieformalna, spekulatywna, uproszczona, albo skrótowa metoda wyciągania wniosków i podejmowania decyzji, charakteryzująca się pewnym ryzykiem zawodności. Błędy w rozumowaniu indukcyjnym Kahneman i Tversky, 1972 Heurystyka reprezentatywności • Zdarzenia bardziej reprezentatywne dla danego zbioru są oceniane jako częstsze, albo bardziej prawdopodobne • Które prawdopodobieństwo jest wyższe? • Urodzin DCDCDC czy DDDCCC? • Ludzie myślą, że DCDCDC (ponad 80% badanych). • Złudzenie gracza Błędy w rozumowaniu indukcyjnym Kahneman i Tversky, 1972 Heurystyka dostępności • Zdarzenia łatwiej dostępne poznawczo są oceniane jako częstsze, albo bardziej prawdopodobne • jak często w polskich nazwiskach na przedostatnim miejscu występuje „K”, a następnie o oszacowanie wystąpienia końcówki „SKI”. • Odpowiedzi: częściej „SKI” niż „K” • dostępne w pamięci są typowo polskie nazwiska, jak np. „KOWALSKI” Błędy w rozumowaniu indukcyjnym Kahneman i Tversky, 1972 Heurystyka wyrazistości • jeden wyrazisty przykład jest w stanie bardziej zaważyć na naszych sądach i decyzjach, niż rozległe, ale mniej żywo przemawiające do wyobraźni informacje statystyczne Jedna śmierć to tragedia, milion – to statystyka. Błędy w rozumowaniu indukcyjnym Kahneman i Tversky, 1972 Heurystyka zakotwiczenia i dopasowania • Zmiana oszacowań nieznanych wartości w zależności od danych wyjściowych • Np. szybkie szacowanie wartości iloczynów 8X7X6X5X4X3X2X1 jest różne od oszacowania wartości iloczynu 1X2X3X4X5X6X7X8 (średnio: 2250 do 512, a w rzeczywistości wynosi on 40320) • Np. Ile krajów afrykańskich należy do ONZ? - mniej czy więcej niż 10% albo 25%. W pierwszym przypadku badani szacowali, że krajów tych jest 25% a w drugim 65%. Błędy w rozumowaniu indukcyjnym Kahneman i Tversky, 1972 Heurystyka zakotwiczenia i dopasowania Inny przykład: 1. W najsłabszym okresie w ciągu ostatnich pięciu lat indeks WIG nie przekroczył 15 tys. punktów (maj/czerwiec 2003). Jak myślisz, czy na przełomie maja i czerwca 1997 indeks WIG był wyższy, czy niższy niż 15 tys. punktów 2. W najlepszym okresie indeks WIG przekroczył 66 tys. punktów (maj/czerwiec 2007). Jak myślisz, czy na przełomie maja i czerwca 1997 indeks WIG był wyższy, czy niższy niż 15 tys. punktów? Rozwiązywanie problemów Zadanie: połączyć cztery kropki trzema odcinkami, wracając do punktu wyjścia i nie odrywając ołówka od kartki Przeszkody w rozwiązywaniu problemów Przeszkody w rozwiązywaniu problemów • Zagadka detektywistyczna: Na podłodze w kałuży wody i wśród rozbitego szkła znaleziono zwłoki Romea i Julii. Pokój wygląda zwyczajnie – dziwić może tylko otwarte na oścież okno. Wyjaśnij przyczyny ich śmierci. Ukryte założenia! Dwa sposoby rozwiązywania problemów Problem rentgenowski (Duncker, 1945) W jaki sposób użyć promieni rentgenowskich do zniszczenia nowotworu, aby nie uszkodzić tkanek leżących głębiej? Dwa sposoby rozwiązywania problemów Drzewo rozwiązań (sposób analityczny) Jak wyleczyć guz nie niszcząc zdrowej tkanki? Faza rozwiązań ogólnych Faza rozwiązań funkcjonalnych Unikać kontaktu promieni ze zdrową tkanką Wykorzystać drogę do żołądka Zmniejszyć wrażliwość zdrowej tkanki na promieniowanie Usunąć zdrową tkankę z drogi Umieścić osłonę Faza rozwiązań specyficznych Przełyk Sonda do żołądka Podać substancję ochronną Środek obniżający wrażliwość Uodpornić słabym promieniowaniem Zmniejszyć intensywność promieniowanie przy przejściu przez zdrową tkankę Odroczyć zastosowanie pełnej mocy promieniowania Skupić, skoncentrować promienie na guzie Zastosować soczewkę Dwa sposoby rozwiązywania problemów Transfer pozytywny, np. transfer analogii (sposób twórczy) Analogia: Jeśli nie można posłać armii jedną drogą, należy rozproszyć ją na kilka mniejszych grup i posłać różnymi drogami Analogia Widzenie inaczej - innowacja Bionika Bionika Rozwiązywanie problemów Prakseologia - teoria sprawnego działania. Jest dziedziną badań naukowych dotyczących wszelkiego celowego działania ludzkiego. Inwentyka – gałąź wiedzy zajmująca się procesami twórczymi Najlepsze są najprostsze rozwiązania! Tak czy nie? Teoria CPS ZEBRANIE (Creative DANYCH Problem Solving) Osborn i Parnes, 1963) IDENTYFIKACJA CELU, ŻYCZENIA LUB ZADANIA ANALIZA PROBLEMU SFORMUŁOWANIE PROBLEMU …i praktyka GENEROWANIE POMYSŁÓW GENEROWANIE POMYSŁÓW OCENA I WYBÓR ROZWIĄZAŃ OPRACOWANIE PLANU WDROŻENIA PLANOWANIE DZIAŁAŃ „Nie ma nic bardziej praktycznego, niż dobra teoria” Karl Poppe Jeremy Bentham Kurt Lewin Gustav Kirchhoff Albert Einstein Różnice indywidualne Inteligencja Temperament Osobowość Różnice indywidualne Inteligencja Temperament Osobowość Inteligencja Nęcka: zdolność przystosowania się do okoliczności dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi procesami poznawczymi. Boring: to co mierzą test inteligencji Teorie inteligencji Cattell (1971), teoria inteligencji płynnej i skrystalizowanej Inteligencja płynna (gf): • zależy od genetycznie zdeterminowanych struktur i funkcji mózgu. • zmienia się wraz z rozwojem biologicznym jednostki oraz degeneracją komórek nerwowych mózgu. • ujawnia się w zadaniach niewerbalnych, polegających na edukcji relacji (ujmowaniu stosunków między obiektami) np. Test Matryc Progresywnych Ravena. Teorie inteligencji Cattell (1971), teoria inteligencji płynnej i skrystalizowanej Inteligencja skrystalizowana (gc): • rozwija się na kanwie inteligencji płynnej w wyniku uczenia się i nabywania doświadczenia (jest wynikiem interakcji czynnika gf i doświadczenia indywidualnego) • jest w dużej mierze zdeterminowana kulturowo. • rozwija się do późnego wieku • ujawnia się przede wszystkim w zadania werbalnych, liczbowych i opartych na wyuczonych zasadach logiki, np. Test Inteligencji Bineta, Test Horna Biologiczne podłoże inteligencji Szybkość przewodzenia impulsów w układzie nerwowym Inteligentny mózg działa szybko Niezawodność Inteligentny mózg przesyła sygnały bez zakłóceń Wielkość mózgu Większy mózg ma większą moc obliczeniową Wydajność energetyczna Inteligentny mózg zużywa mniej energii na wykonanie zadania Czy testy inteligencji mierzą inteligencję? 3. Czy testy inteligencji mierzą inteligencję? a) Czy to co uchodzi za inteligentne jest zależne od kultury? b) Co i jak powinny mierzyć testy inteligencji? Kulturowe uwarunkowania rozumienia inteligencji 3a) Czy to co uchodzi za inteligentne jest zależne od kultury? • • • Utajona „definicja” inteligencji, przyjmowana w danej kulturze wpływa na to, jakie zachowania będą wzmacniane w dane kulturze Definicja jest związana z potrzebami i celami danej kultury Cechą wspólną inteligentnych zachowań w różnych kulturach jest ich względna rzadkość i użyteczność Kulturowe uwarunkowania rozumienia inteligencji Tradycja Tao, np. Chiny - m.in. pokora, uwolnienie od konwencjonalnych standardów wydawania sądów, pełna wiedza o sobie i o otoczeniu Kulturowe uwarunkowania rozumienia inteligencji Vienna Test System Definicja praktyczna Inteligencja jest bardzo ogólną zdolnością umysłową, która – obok innych rzeczy – dotyczy rozumowania, planowania, rozwiązywania problemów, myślenia abstrakcyjnego, rozumienia złożonych idei, szybkiego uczenia się i uczenia się na podstawie doświadczenia. Gotffredson (1997, p.13) „g” a sukces zawodowy IQ jako predyktor sukcesu zawodowego (Gottfredson, 2002) Jak dobrym predyktorem sukcesu jest IQ (odsetek wspólnej wariancji)? McClelland (1973) – ok. 5% Schmidt i Hunter (1981) – ok. 25% Fakt #1. IQ jest najsilniejszym pojedynczym predyktorem sukcesu zawodowego, w każdej pracy, z uwzględnieniem różnych kryteriów poziomu wykonania (performance) „g” a sukces zawodowy Fakt #2. Nie ma takiego progu zdolności, powyżej którego „g” nie podnosiłoby poziomu wykonania. Wpływ „g” na efektywność wykonywanej pracy jest liniowy. „g” a sukces zawodowy Fakt #3. Znaczenie „g” nie zmniejsza się wraz z nabywaniem doświadczenia. Jest istotne nawet w grupie ekspertów. Doświadczenie nie jest substytutem „g” - Efekt zanika, kiedy pracownicy nabędą niezbędną wiedzę - …ale „g” jest najlepszym predyktorem możliwości nabywania wiedzy! „g” a sukces zawodowy Fakt #4. „g” jest tym lepszym predyktorem, im praca jest bardziej złożona (complex) - korelacja IQ z poziomem wykonania prostszych czynności: r=0,2, a bardziej złożonych, nawet r=0,8. Brak korelacji w grupach pracowników niewykwalifikowanych i specjalistów (lekarzy, prawników…). Dlaczego? „g” a sukces zawodowy Fakt #5. „g” jest predyktorem bardziej merytorycznych, niż pozamerytorycznych wymiarów wykonania. Fakt #6. dlatego jest lepszym predyktorem obiektywnych, niż subiektywnych miar wykonania „g” a sukces zawodowy • „g” jest lepszym predyktorem sukcesu niż czynniki pozapoznawcze (osobowość, zainteresowania) • kiedy jednak praca wymaga łączenia zdolności, wiedzy merytorycznej i pozamerytorycznej (podejmowanie wysiłku, przywództwo), wpływ „g” i czynników pozapoznawczych jest zrównoważony „g” a sukces zawodowy • Tylko jedna cecha pozapoznawcza jest tak zgeneralizowanym perdyktorem sukcesu zawodowego, jak „g”. Jaka? Jest nią SUMIENNOŚĆ „g” a sukces zawodowy Kiedy jednak wpływ „g” słabnie, zanika, a nawet się odwraca? • Kiedy praca jest rutynowa, nudna, nie wymaga myślenia, a pracownicy maja niewielki wpływ na jej przebieg • Kiedy wymaga specjalistycznej wiedzy, a wiedza ta jest wystarczająca do wykonania pracy. Wartość wiedzy specjalistycznej jest jednak ograniczona do pewnej dziedziny, podczas gdy wartość „g” nie podlega żadnym ograniczeniom. „g” w praktyce „g” w praktyce IQ jako predyktor… poziomu zarobków: r=0,26 statusu zawodowego: r=0,38 poziomu wykształcenia: r=0,59 (Nyborg i Jensen, 2001) Różnice indywidualne Inteligencja Temperament Osobowość Temperament (definicja) Zespół podstawowych, względnie stałych czasowo cech osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania (parametrach energetycznych i czasowych). Cechy te występują we wczesnym dzieciństwie i są wspólne dla człowieka i zwierząt. Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne, temperament podlega zmianom zachodzącym pod wpływem dojrzewania (i starzenia się) oraz niektórych czynników środowiskowych. Typy układu nerwowego – odniesienie do typologii Hipokratesa-Galena Silny zrównoważony ruchliwy – sangwinik Szybki, łatwo dostosowujący się do zmiennych warunków, o dużej odporności na trudne warunki życia. Silny zrównoważony powolny – flegmatyk Reaguje spokojnie i powoli, wykazuje niechęć do zmiany otoczenia, odporny na silne i długotrwałe bodźce. Silny niezrównoważony z przewagą pobudzenia – choleryk Charakteryzuje się dużą energią życiową, brakiem opanowania, gwałtownością i wybuchowością. Słaby – melancholik Bierność, zahamowanie, mała odporność na działanie silnych bodźców zarówno o charakterze pobudzeniowym, jak i hamulcowym – mogą powodować u niego zaburzenia w zachowaniu. Zapotrzebowanie na stymulację wydajność Wielkość stymulacji Temperament a zapotrzebowanie na stymulację Ludzie różnią się pod względem optimum stymulacji optimum - niski poziom Reaktywność Niska aktywności optimum - wysoki poziom Aktywność Niska reaktywność Regulacyjny charakter temperamentu Strelau – regulacyjna teoria temperamentu (RTT) Temperament reguluje stosunki człowieka z otoczeniem Przykłady: wybór środowiska, rodzaju pracy itd. regulacja tempa pracy reakcja na stress WRAŻLIWOŚĆ SENSORYCZNA Zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej. w nocy dostrzegam płynące po niebie chmury; czuję nawet delikatny zapach kwiatów; zwraca moją uwagę zmiana smaku wody, gdy przebywam w nowym miejscu; zwykle czuję zapach używanych przez kogoś kosmetyków; łatwo dostrzegam zapadający zmierzch; zwykle czuję zapach kawy w pomieszczeniu. 71 REAKTYWNOŚĆ EMOCJONALNA Tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej. wyprowadza mnie z równowagi trzaskanie drzwiami; niepowodzenia i trudności zwykle zniechęcają mnie do pracy; często brakuje mi słów, jeśli muszę powiedzieć coś bez przygotowania wobec dużej grupy osób; tracę pewność siebie, gdy ktoś mnie krytykuje; bardzo się denerwuję przed egzaminami czy ważnymi spotkaniami; bardzo przeżywam drastyczne sceny filmowe; drażnią mnie ostre dźwięki, np. pisk opon, dzwonki do drzwi; popełniam błędy, jeśli pracuję w dużym napięciu; często załamuję się w ciężkich chwilach 72 WYTRZYMAŁOŚĆ Zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności i/lub w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej. zachowuję świeżość i siły nawet po długiej podróży; jestem w stanie kontynuować pracę pomimo zmęczenia; w czasie upałów mogę intensywnie pracować; potrafię pracować w hałasie; potrafię się obyć bez środków przeciwbólowych, nawet przy silnym bólu; potrafię intensywnie pracować po nie przespanej nocy; 73 AKTYWNOŚĆ Tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej lub do zachowań dostarczających stymulacji zewnętrznej (z otoczenia). staram się tak zorganizować sobie wakacje, żeby mieć dużo wrażeń; często odwiedzam swoich znajomych; często ryzykuję dla samej przyjemności ryzyka; staram się korzystać z każdej okazji poznania ciekawych osób; często zmieniam styl pracy, aby uniknąć znudzenia; często angażuję się w zajęcia wymagające kontaktów z wieloma ludźmi; korzystam z każdej okazji do zmiany otoczenia, np. poprzez wyjazdy do rodziny lub znajomych, wyjazdy turystyczne; lubię brać udział w dyscyplinach sportowych wymagających rywalizacji; moje życie jest pełne wrażeń. 74 ŻWAWOŚĆ Tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany z jednego zachowania (reakcji) w inne, odpowiednio do zmian w otoczeniu. zwykle pracuję szybko, nawet jeśli mam dużo czasu; bez większego trudu potrafię wykonywać kilka czynności równocześnie; zwykle zdążam odskoczyć, aby nie ochlapał mnie samochód; szybko chodzę po schodach; zwykle udaje mi się złapać rzucone w moim kierunku przedmioty, np. pudełko zapałek, klucze, piłkę; potrzebuję niewiele czasu na przebranie się (np. w przymierzalni w sklepie). 75 PERSEWERATYWNOŚĆ Tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), które to zachowanie wywołał. Często przed zaśnięciem przypominam sobie rozmowy, które prowadziłem w ciągu dnia; przez długi czas nie potrafię zapomnieć o doznanych upokorzeniach; zdarza mi się nucić przez cały dzień tę samą melodię; jeśli wieczorem pokłócę się z kimś, to rano budzę się z myślą o tym; w stanach napięcia często powtarzam pewne czynności, np. poprawiam włosy, pocieram twarz; długo nie potrafię się pogodzić ze stratą, np. zgubieniem czy zniszczeniem jakiegoś przedmiotu; długo przechowuję przedmioty (pamiątki, listy), z którymi wiążą się miłe przeżycia; jeśli usłyszę niepochlebną uwagę o sobie, to ciągle o tym myślę. 76 Poszukiwanie doznań Marvin Zuckerman Poszukiwanie grozy Poszukiwanie doświadczeń Rozhamowanie Podatność na znudzenie Różnice indywidualne Inteligencja Temperament Osobowość Osobowość Osobowość – stosunkowo stałe cechy, dyspozycje czy właściwości jednostki, które nadają względną spójność jej zachowaniu. Osobowość jest także definiowana jako charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno-przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje. Allport Cecha Wspólna dla wszystkich Dyspozycja osobista Specyficzna dla jednostki Rodzaje dyspozycji wg Allporta dominujące – charakterystyczny rys danej osoby (np. unikanie przemocy u Mahatmy Ghandiego) centralne – typowe sposoby układania relacji społecznych lub reagowania na sytuacje nowe (np. pewność siebie, towarzyskość, nieśmiałość) wtórne – nawyki, opinie i preferencje (np. upodobania kulinarne) Teoria Hansa Eysencka Ekstrawersja – introwersja Nastawienie na ludzi lub na własne wnętrze Neurotyczność – stabilność emocjonalna Łatwość wzbudzania emocji Psychotyczność – „superego” Odpowiedzialność lub łamanie reguł Wymiar ekstrawersji składa się z takich czynników pierwszego rzędu, jak towarzyskość, żywość, aktywność, asertywność i poszukiwanie doznań (w przeciwieństwie do introwersji) Wymiar neurotyczności jej synonimem jest emocjonalność; składa się z następujących czynników pierwszego rzędu: lęk, przygnębienie, poczucie winy, niska samoocena i napięcie (w przeciwieństwie do równowagi emocjonalnej) Wymiar psychotyczności jeden biegun: altruizm, empatia, uspołecznienie; drugi biegun: przestępczość, psychopatia, schizofrenia Wyniki badań • Introwertycy bardziej są zainteresowani zawodami związanymi z rolnictwem, ekstrawertycy – z handlem. Neurotycy preferowali dietetykę i rolnictwo, psychotycy – mniej skłonni do wybierania prac administracyjnych. • Satysfakcja z pracy jest wyższa u osób z wysoką E i Kłamstwem oraz niskim P i N. Wśród absolwentów szkół bezrobotnymi byli najczęściej psychotycy. • Wśród studentów medycyny osiągnięcia korelowały ujemnie z P i dodatnio z E. Model Wielkiej Piątki (Big Five) P.T. Costa, R.R. McCrae Ekstrawersja-Introwersja Neurotyczność-Stabilność Otwartość Sumienność Ugodowość Pomiar osobowości Kwestionariusze Techniki projekcyjne Plamy atramentowe (Rorschach) Test Apercepcji Tematycznej (Murray) Test zdań niedokończonych „Sądzę, że większość mężczyzn...” Obserwacja zachowania Plamy atramentowe Rorschacha Motywowanie Test: 1. Nagradzanie dzieci za robienie czegoś, co lubią robić, powoduje, że w przyszłości będą tę czynność lubiły: a) bardziej b) tak samo c) mniej 2. Nagradzani poeci (losowo dobrana grupa) wytworzyli bardziej czy mniej twórcze dzieła, niż nienagradzani (inna losowo dobrana grupa)? Definicja motywacji Zespół czynników, decydujących o tym, do czego dążymy Czynniki motywacyjne Zewnętrzne zachęty, nagrody, kary Wewnętrzne wartości (np. ojczyzna, wolność) hormony Funkcje procesu motywacyjnego Inicjująca „uruchomienie” zachowania Ukierunkowująca wybór kierunków działania Intensyfikująca energia działań Podtrzymująca działanie mimo przeszkód i upływu czasu Potrzeba Potrzeba to obiektywny warunek funkcjonowania organizmu w środowisku Przykłady pokarm, schronienie informacja, wiedza Hierarchia potrzeb (Abraham Maslow) Potrzeby fizjologiczne Potrzeba bezpieczeństwa Potrzeba przynależności i miłości Potrzeba szacunku do własnej osoby Potrzeba samorealizacji Hierarchia potrzeb (Abraham Maslow) Motywacja samoistna Samoistna ciekawość Czynności „zbędne” np. podskoki, przyśpiewki itp. Hobby, gra, zabawa Czynności zawodowe (np. operacja chirurgiczna) Mihalyi Csikszentmihalyi Teoria „fali” („przepływu”) flow Konflikty motywacyjne Konflikt „dążenie-dążenie” dwa obiekty przyciągające Konflikt „dążenie-unikanie” ten sam obiekt pociąga i odpycha Konflikt „unikanie-unikanie” dwa obiekty odpychające Motywacja a sprawność działania Co powoduje obniżenie sprawności? • brak odpowiedniej potrzeby • niezaspokojenie potrzeby elementarnej • konflikt potrzeb i motywów • zbyt niskie natężenie motywu • nadmierne natężenie motywu Zasada Yerkesa i Dodsona Sprawność działania słabe silne Natężenie motywu Emocje Emocje (procesy emocjonalne) to procesy psychiczne, które poznaniu i czynnościom podmiotu nadają jakość oraz określają znaczenie, jakie mają dla niego będące źródłem emocji przedmioty, zjawiska, inni ludzie, a także własna osoba Emocje Nico Frijda (1) Emocja jest zwykle wynikiem świadomej lub nieświadomej oceny zdarzenia jako istotnie wpływającego na cele lub interesy podmiotu. (2) Istotą emocji jest uruchomienie gotowości do realizacji programu działania (3) Emocja jest zwykle doświadczana jako szczególny rodzaj stanu psychicznego. Emocje… cechy charakterystyczne • znak emocji (wartościowość, walencja) – ich pozytywny (przyjemność) lub negatywny (przykrość) charakter; • natężenie emocji, które wiąże się z wielkością wpływu tego procesu na zachowanie, tok myśli itp.; • treść emocji, które określa znaczenie bodźca i usposabia do konkretnego zachowania (np. lęk do ucieczki, a gniew do zachowań agresywnych). Emocje… i stany pokrewne • • • • • uczucia – stany psychiczne wyrażające ustosunkowanie się człowieka do określonych zdarzeń, ludzi i innych elementów otaczającego świata, polegające na odzwierciedleniu stosunku człowieka do rzeczywistości. afekty – uczucia powstające najczęściej pod wpływem silnych bodźców zewnętrznych, zwłaszcza działające nagle (gniew, złość, rozpacz, radość i strach). Posiadające wyraźny komponent fizjologiczny i ograniczające racjonalność działania. nastroje – uczucia długotrwałe o małej sile i spokojnym przebiegu (zadowolenie lub niezadowolenie, wesołość lub smutek, niepokój, tęsknota). namiętności – to trwałe skłonności do przeżywania różnych nastrojów i afektów w związku z określonymi celami dążeń człowieka. sentymenty (postawy emocjonalne) – odnoszą się do trwałych sympatii bądź antypatii Emocje (Robert Plutchik) • mają ewolucyjne podłoże i rozwinęły różne formy ekspresji • pełnią rolę adaptacyjną, pomagając organizmom przetrwać zagrożenia stwarzane przez środowisko • pomimo różnic w formach wyrażania emocji u różnych gatunków, można zidentyfikować ogólne wzorce • istnieje niewielka liczba podstawowych, pierwotnych emocji stanowiących pewien prototyp; można je scharakteryzowane w postaci par biegunowych przeciwieństw • wszystkie inne emocje są stanami pochodnymi, występują jako kombinacje, mieszaniny lub związki podstawowych emocji. • każda emocja może występować w różnym stopniu natężenia i na różnym poziomie pobudzenia. Robert Plutchik Emocje (Paul Ekman) • Lista podstawowych emocji: • gniew, zaskoczenie, wstręt, strach, szczęście i smutek Inteligencja emocjonalna 1994-1997 - popularyzacja pojęcia • Daniel Goleman „Inteligencja emocjonalna” • Media Model „zdolnościowy” • Mayer, Salovey & Caruso (1990, 1999) Inteligencja emocjonalna to zdolność spostrzegania i wyrażania emocji, ich rozumienia i wykorzystywania oraz kierowania nimi w celu wspierania rozwoju jednostki Inteligencja emocjonalna – fakty czy mity? Na przykład: • Według najnowszych badań to właśnie inteligencja emocjonalna przyczynia się w 80% do sukcesu w życiu, podczas gdy IQ tylko w 20% • IE jest przeciwieństwem IQ; decyduje o sukcesach życiowych, a nie akademickich • W bliskich związkach liczy się przede wszystkim poziom IE kobiety (ona przecież dba o relacje); niski poziom IE mężczyzny nie jest problemem Model „zdolnościowy” ZARZĄDZANIE EMOCJAMI ROZUMIENIE I ANALIZA EMOCJI DOWÓDZTWO EMOCJONALNE WSPOMAGANIE MYŚLENIA SZTAB LOGISTYKA PERCEPCJA I WYRAŻANIE EMOCJI ROZPOZNANIE PERCEPCJA I WYRAŻANIE EMOCJI zdolność do identyfikacji emocji w stanach organizmu, uczuciach i myślach zdolność do identyfikacji emocji u innych ludzi, w dziełach sztuki, itp.. zdolność do rozróżniania pomiędzy precyzyjnym i nieprecyzyjnym wyrażaniem emocji zdolność do precyzyjnego wyrażania emocji i potrzeb Percepcja emocji Człowiek, który posiada tę umiejętność... Człowiek, który nie posiada tej umiejętności... ...wie co czują inni. ...błędnie odczytuje emocje ludzi. ...mówi o uczuciach. ...nie mówi o uczuciach. ...potrafi okazać, co czuje. ...nigdy nie okazuje uczuć. ...wyraża uczucia, kiedy się denerwuje. ...nie wie jak wyrażać uczucia. ...uśmiecha się, kiedy jest szczęśliwy ...utrzymuje neutralny wyraz twarzy. lub zadowolony. ...właściwie odczytuje emocje ludzi. ...nie umie rozpoznać, jak czują się inni. ...dobrze rozpoznaje własne uczucia. ...nie rozumie własnych uczuć. EMOCJONALNE WSPOMAGANIE MYŚLENIA emocje nadają priorytet określonym sposobom myślenia zdolność generowania emocji, które wspomagają zdolność osądu i pamięć emocje wpływają na zmianę perspektywy zdolność generowania emocji, które stymulują różne rozwiązania problemów Asymilacja emocji Osoba posiadająca tę umiejętność... Osoba nieposiadająca tej umiejętności... ...to twórczy myśliciel ...jest praktyczna i konkretna ...inspiruje ludzi ...nie motywuje ludzi ...skupia się na tym, co ważne, gdy emocje są silne ...zapomina, co jest ważne,kiedy, kiedy jest wytrącona z równowagi ...wykorzystuje emocje do usprawnienia swego myślenia ...uważa, że uczucia są płytkie albo rozpraszają ...czuje, co czują inni ...jest pochłonięta przeżywaniem własnych emocji bez uwzględnienia uczuć innych ...wykorzystuje uczucia do wzbogacenia i kształtowania swoich przekonań ...nie pozwala,by uczucia wpływały na jej przekonania i opinie ROZUMIENIE I ANALIZA EMOCJI zdolność do nazywania emocji zdolność do interpretacji znaczenia emocji w odniesieniu do relacji międzyludzkich zdolność rozumienia uczuć złożonych zdolność przewidywania prawdopodobnych zmian stanów emocjonalnych Rozumienie emocji Osoba posiadająca tę umiejętność... Osoba nieposiadająca tej umiejętności... ...czyni właściwe założenia na temat innych ...błędnie rozumie ludzi ...dokładnie wie co powiedzieć ...działa ludziom na nerwy ...potrafi przewidywać, co czują inni ...jest zaskoczona tym, co czują inni ...operuje bogatym słownictwem emocjonalnym ...nie potrafi wyjaśnić własnych odczuć ...rozumie, że można doświadczać ...doświadcza czarno-białych emocji z sprzecznych emocji rzadkimi odcieniami szarości ...dysponuje dużą wiedzą na temat emocji ...rozumie działanie emocji jedynie w podstawowym zakresie ZARZĄDZANIE EMOCJAMI zdolność do otwartości na uczucia przyjemne i nieprzyjemne zdolność do zaangażowania się w emocje lub dystansowania od nich zdolność do świadomego monitorowania emocji zdolność do panowania nad własnymi emocjami i moderowanie emocji innych ludzi Konkluzje Czy psychologia jest interesująca? Celem nauki jest poszukiwanie prawdy. Wiedza naukowa niekiedy jest niezgodna z wiedzą potoczną (częściej wiedza potoczna nie mówi nic o tym, co nas interesuje). Trzeba być czujnym, gdyż to wiedza naukowa odróżnia profesjonalistę od laika. „Nic bardziej praktycznego, niż dobra teoria” Albert Einstein Dziękuję za uwagę
