Rozwój emocjonalny dziecka

Rozwój emocjonalny dziecka
Emocje dziecka różnią się zasadniczo od emocji człowieka dorosłego. W związku
z niedojrzałością układu nerwowego przeżycia dziecka są krótkotrwałe, trwają tylko kilka
minut, nagle powstają i nagle się kończą. Emocje mają także charakter przejściowy. Dziecko
przechodzi bardzo łatwo z jednego nastroju emocjonalnego w drugi, diametralnie od niego
różny. Zmartwione i zapłakane za chwilę śmieje się i cieszy. Dziecko nie rodzi się z gotowym
repertuarem reakcji emocjonalnych jako odpowiedzi na specyficzne bodźce. Reakcji tych
uczy się w toku nabywania doświadczenia indywidualnego. Emocje dziecka przejawiają się
też w sposób bardzo ekspresyjny. Mimika przeżyć emocjonalnych jest bogata. Dla
prawidłowego rozwoju emocjonalnego niezbędna jest równowaga między emocjami
pozytywnymi i negatywnymi. Im starsze dziecko tym częściej styka się z trudnymi sytuacjami
(nieżyczliwi ludzie, trudne zadania do wykonania). Dziecko musi nauczyć się radzenia sobie
z tymi trudnymi sytuacjami.
Nadmiar miłości, którą czasem darzą dziecko rodzice, wiążący się z usuwaniem
z jego drogi wszelkich sytuacji mogących doprowadzić do przykrych przeżyć, powoduje
skupienie miłości na sobie samym. Rodzi to egoizm, nieumiejętność współbrzmienia emocji
z otoczeniem i wczuwania się w przeżycia innych osób. Nadmiar emocji negatywnych
utrudnia dziecku przystosowanie się społeczne. Dziecko odbiera cały otaczający świat jako
zagrażający jego poczuciu bezpieczeństwa. Staje się nieśmiałe, bojaźliwe, przejawia
tendencję do niskiej samooceny.
Jednym z najważniejszych czynników prawidłowego rozwoju dziecka jest rodzina,
stosunek do dziecka i system wychowawczy stosowany przez osoby wychowujące dziecko.
Bardzo niekorzystne jest tzw. wychowanie niekonsekwentne, w którym rodzice nie stosują
jednolitego systemu wymagań. Dziecko może być za to samo zachowanie surowo ukarane,
a kiedy indziej pochwalone. Błaha przyczyna wywołuje gniew, a stosunkowo poważne
przewinienie pozostaje niezauważone. Niekonsekwentne wychowanie rodziców wypływa
często z ich przemęczenia i przepracowania. Małe dziecko tego nie rozumie i umacnia się
w nim poczucie krzywdy, a czasem niechęci w stosunku do niesprawiedliwych rodziców.
Oprócz systemu wychowawczego bardzo ważnymi czynnikami w środowisku
rodzinnym wpływającymi na rozwój dziecka i jego zdrowie są:
- struktura rodziny, wzajemne relacje członków rodziny,
- niekorzystna atmosfera emocjonalna (alkoholizm, kłótnie)
- liczne konflikty i awantury przy dziecku - a także dostarczane i utrwalane przez środowisko
wzory nieprawidłowego reagowania.
U dzieci występuje wiele zaburzeń funkcjonowania sprawiających rodzicom liczne
trudności wychowawcze. Do najczęściej spotykanych należą zachowania z nadmierną
lękliwością, z wybuchami złości czy zachowań agresywnych, które są na ogół uważane za
normalne stany rozwojowe emocji związane z dynamicznie postępującym dojrzewaniem
anatomicznym i czynnościowym ośrodkowego układu nerwowego. W wieku dziecięcym lęk
jest często spotykaną i uznawaną za typową dla wieku reakcją emocjonalną na różnego
rodzaju doznania, przeżycia, bodźce płynące z otaczającego świata. Częstość występowania
takich reakcji ma związek z małym doświadczeniem dziecka, nieumiejętnością realistycznej
oceny zjawiska itp. Należy podkreślić podstawowe różnice między takimi odczuciami jak:
strach, lęk i fobia.
S t r a c h - jest główną reakcją obronną na zetknięcie się z obiektywnie istniejącym źródłem
zagrożenia(np. widok dużego psa, obcego człowieka, gwałtownego hałasu) z uruchomieniem
nierzadko gwałtownych reakcji ucieczkowych.
L ę k - jest stanem emocjonalnym, który może mieć związek z sytuacją zagrożenia, ale także
często jest wynikiem myśli, fantazji, poczucia odrzucenia, osamotnienia (np. lęk przed
śmiercią, utratą najbliższych, - mimo, że nie ma żadnych realnych zagrożeń).
Fobia- to niekontrolowany, nieuzasadniony, często irracjonalny i intensywny strach przed
czymś, co w rzeczywistości nie stanowi realnego zagrożenia dla człowieka i nie powinno
wywoływać u niego aż tak silnego lęku. To paniczne uczucie strachu przed czymś, co przez
większość ludzi jest uważane za bezproblemowe. Na temat przyczyn powstawania fobii
istnieje kilka teorii. Uważa się, że fobie rodzą się we wczesnych latach dzieciństwa. Pojawiają
się podczas nieprzyjemnych zdarzeń, których to człowiek doświadcza, będąc jeszcze
dzieckiem.
Przykładowo, dziecko było karane przez swoich rodziców czy opiekunów w niewłaściwy
sposób (zamykanie w ciemnym pomieszczeniu), co odcisnęło piętno na dziecięcej psychice.
W pamięci dziecka mogły zachować się koszmary senne, czy nierozsądne zabawy z innymi
dziećmi, które nieraz sprawiają sobie jakieś przykrości.
Dziecko 7 letnie idąc do szkoły, osiąga pewien stopień dojrzałości społecznej
i emocjonalnej, który pozwala na adaptację do sytuacji szkolnej i grupy uczniowskiej. Sfera
emocjonalna ulega w młodszym wieku szkolnym wielkim przeobrażeniom, rozwijają się
uczucia wyższe. Rozszerza się u dziecka krąg przedmiotów, zjawisk, zdarzeń, spraw, które
wywołują u niego reakcje emocjonalne i różnicuje się charakter jego emocjonalnych doznań.
Rozwój procesów poznawczych: wrażeń, spostrzeżeń, myślenia i pamięci dokonują się
w procesie i w związku z procesem uczenia się. Uczucia poznawcze skłaniają dziecko do
aktywności w poszukiwaniu interesujących je treści. Pierwszych latach młodszego wieku
szkolnego dziecko w sposób burzliwy wyraża swoje emocje. Drugiej fazie tego okresu
dochodzi do niwelacji i stabilności uczuć i do coraz lepszego panowania nad reakcjami
emocjonalnymi. Rodzą się uczucia wyższe- moralne, poznawcze, estetyczne i społeczne.
Rozwój społeczny to- stopniowe doskonalenie się jednostki, poprzez ukierunkowaną
aktywność, aktywność pojmowaniu społecznego dziedzictwa i formowaniu elastycznych
wzorców zachowania stosunkowo zgodnych z tym dziedzictwem. Rozwój społeczny jest to
szereg zmian, jakie dokonują się w osobowości jednostki, powodując to, iż jednostka staje się
zdolna do uczestnictwa w życiu i działalności społeczeństwa. Rozwój społeczny czyni
jednostkę zdolną do pełnienia różnych ról społecznych. Warunki istotne do rozwoju
społecznego dziecka: przekonania, postawy i atmosfera w domu rodzinnym, tryb życia
w domu, zamierzone oddziaływania nauczycieli na terenie klasy i szkoły oraz swobodne
obcowanie dzieci z rówieśnikami.
Uczeń w klasie drugiej ma za sobą okres adaptacji do środowiska szkolnego i na
bazie wiadomości i umiejętności zdobytych w poprzednich latach nauki zaczyna intensywnie
się rozwijać Rozwija się też w sferze fizycznej stąd ogromna rola ruchu i zainteresowania
sportem, który łącznie z zabawami ruchowymi należy do czołowych zainteresowań Jakość
rozwoju fizycznego wpływa bezpośrednio na zachowanie dziecka, decydując o tym, co może
robić, i bezpośrednio oddziałuje na jego postawy w stosunku do siebie i innych, co z kolei ma
wpływ na przystosowanie społeczne i psychiczne. Często dziecko 8-9 letnie przechwala się.
Upiększa fakty, by stały się barwniejsze, atrakcyjniejsze w celu wywarcia pewnego wrażenia
na rówieśnikach i umocnienia swojej pozycji w grupie Przechwałki dotyczą wartości
uznanych w danej grupie, a więc dóbr materialnych. Sprawności, osiągnięć lub statusu
rodziny. Dla zwrócenia na siebie uwagi lub wykazania swojej wyższości pomniejsza
znaczenie i innych dzieci używając w tym celu przezwisk, które są także formą chwalenia się
Używa poniżających określeń typu: „idiota”, „dureń”, „grubas”. Dzieci mające poczucie
niższości i chcące koncentrować na sobie uwagę często krytykuje inne osoby. Komentuje
zachowanie, wygląd, brak wiedzy itp. Czasami dziecko użala się przed rodzicami,
nauczycielami na sposób traktowania przez inne dzieci lub dorosłych i skarży. Skarżenie jest
formą
krytykowania.
Dziecko
pragnące
akceptacji
społecznej
unika
skarg.
Wszystkie te formy wypowiedzi dziecka są formami aspołecznymi i wywierają szkodliwy
wpływ na przystosowanie psychiczne i społeczne dziecka.
Elizabeth B. Hurlock przypisuje dziecku 8-9 letniemu „stadium operacji
konkretnych” -jest to trzecie stadium rozwoju poznawczego. W tym czasie niejasne, mgliste
pojęcia z lat przedszkolnych stają się konkretne i wyraźne. Dzieci mogą już zacząć myśleć
dedukcyjnie, tworzyć pojęcia przestrzeni i czasu oraz kategoryzować przedmioty, zdolne są
też do przyjęcia roli innych ludzi, a to prowadzi do lepszego zrozumienia rzeczywistości.
Rozumienie opiera się na pojęciach, więc ich rozwój i trafność decydują o poziomie
rozumienia. Szczególnie trudne do zmiany są pojęcia społeczne i pojęcie własnego „Ja”, gdyż
zawierają duży ładunek emocjonalny. Błędne pojęcia mogą mieć wpływ na postawy dzieci
i następnie na ich zachowanie, a tym samym na stosunki społeczne. Pojęcia kształtują się pod
wpływem wielu czynników. M. Przetacznikowa zalicza do najważniejszych z nich
środowisko wychowawcze i kulturowe dziecka. W trosce o dziecko, o zaspokojenie jego
potrzeb poznawczych i uczuciowych, stwarzanie sytuacji pobudzających je do działania
i myślenia wpływa na prawidłowy rozwój umysłowy dziecka przyczyniając się do
wzbogacania jego wyobrażeń i pojęć o świecie. Emocje odgrywają ogromną rolę w życiu
dziecka, bowiem to ich rozwój wpływa na psychiczne i społeczne przystosowanie się.
Dziecko 8-9 letnie pragnąc dostosować się do społecznych oczekiwań i uniknąć
nieprzychylnych ocen uczy kontrolować się przejawy strachu, złości, zazdrości czy smutku.
Złość należy do najbardziej typowych objawów dziecięcych i może być wywołana przez
sprzeciwianie się żądaniom, przeszkadzaniu w wykonywanej czynności, ustawicznemu
wynajdywaniu błędów, poszturchiwaniu, lub robienie niekorzystnych porównań z innymi
dziećmi. Do innych najczęstszych uczuć dziecka 8-9 letniego należą ciekawość, radość oraz
miłość. Dziecko interesuje się wszystkim, co je otacza i w miarę jak poszerz się jego
środowisko, uczucie to potęguje się i nasila w momencie rozpoczęcia nauki szkolnej.
Zaspakaja swoją ciekawość poprzez zadawanie pytań. Gdy jednak nauczy się czytać
rezygnuje z pytań na rzecz czytania. Radość jest uczuciem mniej uzewnętrznianym, ponieważ
dziecko nie chce być uważane za „niedorosłe”. Przyczyny radości to dobre samopoczucie
fizyczne, zaskakujące sytuacje, dowcipy słowne, nieznaczne kłopoty. Źródłem przyjemności
jest również osiąganie celów poprzedzone pokonaniem trudności. Przejawy radości to przede
wszystkim śmiech.. Dziecko częściej śmieje się przebywając w grupie, ponieważ w
młodszym wieku szkolnym chce robić to, co jego rówieśnicy. W tym wieku sądy dziecka
cechują się dużą pryncypialnością. Dziecko uważa, ż ze względu na sytuację należy
podporządkować się regule. Oceny moralne dziecka są wtedy bardzo surowe. Nie uznaje
żadnych
odstępstw
od
reguły,
nawet
kłamstwa
w
szlachetnych
celach.
U dziecka w omawianym wieku rozwija się uwaga dowolna, świadomie koncentruje się na
treści lekcji. Spostrzeżenia w tym wieku przybierają charakter bardziej analityczny. Dziecko
8-9 letnie potrafi rozpoznać cechy i właściwości danego przedmiotu oraz dostrzegać je
w innych, podobnych obiektach. Przedstawiając psychologiczną sylwetkę dziecka 8-9
letniego podkreślam, że każde dziecko w omawianych przez nas wieku jest niepowtarzalną
indywidualnością.
Bibliografia:
1.A. Kozłowska, Zaburzenia życia uczuciowego dziecka problemem rodziny. Jak pomóc
rodzinie i dziecku?, Warszawa 2005
2. W. Gloksin, Uwarunkowania psychicznego rozwoju dziecka, Warszawa 1988
3. St. Gertsmann, Rozwój uczuć, Warszawa 1986r.
4. Elizabeth. Hurlock, Rozwój dziecka, Warszawa 1985r.
5. M. Przetacznikowa,G. Makiełło-Jarża Psychologia rozwojowa, Warszawa 1977r.
Patrycja Iwanicka-Krajewska
Anna Niepokojczycka-Stefańczuk