Polski przemysł farmaceutyczny
advertisement
1'98 MIESIĘCZNIK NAUKOWO-TECHNICZNY ZAŁOŻONY W 1917 ROKU • ORGAN STOWARZYSZENIA INŻYNIERÓW I TECHNIKÓW PRZEMYSŁU CHEMICZNEGO I POLSKIEJ IZBY PRZEMYSŁU CHEMICZNEGO tom 77 styczeń 1998 nr 1 KRYSTYNA SENDER Departament Polityki Przemysłowej Ministerstwa Gospodarki Polski przemysł farmaceutyczny - diagnoza obecnego stanu Przedstawiono sytuację w krajowym przemyśle farma­ ceutycznym. Omówiono wyniki ekonomiczno-finansowe tego przemysłu. Opisano rynek leków w Polsce. Struktura podmiotowa sektora Polski przemysł farmaceutyczny jest stosunkowo rozdrobniony zarówno w sferze rzeczowej, jak i kapitałowej. W branży farma­ ceutycznej działają firmy państwowe i spółdzielcze oraz szereg podmiotów prywatnych. Branża ta obejmuje m.in.: 16 przedsię­ biorstw farmaceutycznych należących do byłego zrzeszenia „Polfa”, 2 instytuty naukowo-badawcze, 10 zakładów zielarskich „Herbapol”, 14 spółdzielni chemiczno-farmaceutycznych, 3 wy­ twórnie surowic i szczepionek „Biomed”, 3 wytwórnie „Biowet”, 3 wytwórnie zagraniczne: Lek Polska (kapitał słoweński), Solco-Basel (kapitał szwajcarski), Rhone-Poulenc (USA). Liczba podmiotów gospodarczych mających koncesję na pro­ dukcję i obrót środkami farmaceutycznymi wynosi ok. 300. Na koniec 1996 r. przemysł farmaceutyczny liczył 56 przedsię­ biorstw zatrudniających powyżej 50 osób. Do największych za­ kładów farmaceutycznych należy zaliczyć: - Tarchomińskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” S.A. w War­ szawie, - Zakłady Farmaceutyczne „Polpharma” S.A. w Starogardzie Gdańskim, - Poznańskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” S.A., - Kutnowskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” S.A., - Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne „Jelfa” S.A. w Jeleniej Górze, - Krakowskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” S.A., - Warszawskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa”, - Pabianickie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa”, - Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne „Polfa” S.A. w Rzeszowie, - Grodziskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa”, - Lubelskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa”, - Łódzkie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa”, - Łowickie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” w Łyszkowicach, - Zakład Chemiczno-Farmaceutyczny „Farmapol” w Poznaniu. Zmiany strukturalne Mgr Krystyna SENDER w roku 1972 ukończyła Wydział Farmaceutyczny Aka­ demii Medycznej w Lublinie. Jest naczel­ nikiem wydziału w Departamencie Polityki Przemysłowej Ministerstwa Gospodarki. 77/1 (1998) Spośród przedsiębiorstw farmaceutycznych „Polfa” dwa zakła­ dy zostały już sprywatyzowane, a mianowicie: Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne „Jelfa” S.A. w Jeleniej Górze i Kutnowskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” S.A. w Kutnie. Natomiast sześć przemysł chemiczny .3 przedsiębiorstw przekształcono w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa. Są to: - Tarchomińskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” S.A. w War­ szawie, - Krakowskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” S.A., - Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne „Polfa” S.A. w Rzeszowie, - Poznańskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” S.A., - Zakłady Farmaceutyczne „Polpharma” S.A. w Starogardzie Gdańskim, - Bolesławiecka Fabryka Materiałów Medycznych „Polfa” S.A. w Bolesławcu, która bierze udział w powszechnej prywatyzacji; akcje spółki zostały wniesione do VII Narodowego Funduszu Inwestycyjnego, - Łódzkie Zakłady Przemysłu Farmaceutycznego „Polfa” oraz Zakład Chemiczno-Farmaceutyczny „Farmapol”, sprywatyzowane przez oddanie majątku Spółce Pracowniczej w odpłatne korzys­ tanie na zasadach leasingu. ich wytwarzania kupiono od producentów zagranicznych. Krajowa produkcja leków jest stale unowocześniana przez wprowadzanie nowych preparatów. Efektem tego są zmiany w strukturze asor­ tymentowej produktów poszczególnych firm. W 1996 r. przedsiębiorstwo „Polfa” wyprodukowało środki farmaceutyczne, których wartość wyniosła ok. 58% wartości całej krajowej oferty. Sytuacja ekonomiczno-finansową przemysłu farmaceutycznego w latach 1995÷ 1996 Dane liczbowe przedstawione w tej części pracy uzyskano w Departamencie Analiz Ekonomicznych Ministerstwa Gospo­ darki. Produkcja farmaceutyków stanowi 1% przychodów osiąganych w przemyśle krajowym. Sektor farmaceutyczny będzie prywatyzowany. Ministerstwo Skarbu wybrało Polski Instytut Zarządzania Sp. z o.o. na doradcę prywatyzacji pięciu jednoosobowych spółek Skarbu Państwa. Jego zadaniem jest opracowanie strategii prywatyzacji branży farmaceu­ tycznej. Biorąc pod uwagę strategiczne znaczenie ochrony zdrowia dla kraju, prywatyzacja jednoosobowych spółek Skarbu Państwa zgodnie z Programem działań dla restrukturyzacji polskiego przemysłu farmaceutycznego - powinna przebiegać na mocy decyzji Rady Ministrów podejmowanych indywidualnie dla każdej spółki. W umowach (statutach) spółek muszą być określone ewentualne udziały - liczba akcji („złota akcja”), które będą należały do Skarbu Państwa. Umożliwi to wpływ Skarbu Państwa na zakres i asortyment produkowanych przez spółki środków farmaceutycznych objętych wykazem leków podstawowych i uzu­ pełniających zawartym w Zarządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej. Struktura asortymentowa sektora Polski przemysł farmaceutyczny wytwarza zróżnicowany asor­ tyment wyrobów: substancje aktywne, preparaty, półprodukty i materiały medyczne. Według Systematycznego Wykazu Wyro­ bów wyroby farmaceutyczne są skupione w dziewięciu następu­ jących grupach: - substancje farmaceutyczne, - leki gotowe stosowane przy wskazaniach ogólnych, - leki gotowe stosowane przy wskazaniach specjalnych, - leki gotowe o specyficznym działaniu dla ludzi, - surowice i szczepionki oraz preparaty dla ludzi, - preparaty farmaceutyczne pomocnicze i półprodukty farma­ ceutyczne, - plastry, materiały chirurgiczne i inne środki higieniczno-sanitarne, - preparaty weterynaryjne, - dodatki paszowe i pozostałe wyroby. Rys. 1. Przychody ogółem i koszty uzyskania przychodów w 1995 r. i 1996 r. Klasyfikacja ta obejmuje również ponad 500 produktów zielarskich, których znaczna część jest wykorzystywana także na potrzeby ochrony zdrowia. Spośród 9246 pozycji leków i preparatów medycznych dostęp­ nych w Polsce pod koniec 1996 r., ok. 4000 było wytwarzanych przez krajowych producentów. Krajowe farmaceutyki należą do niemal wszystkich ważniejszych grup terapeutycznych leków i są produkowane we wszystkich formach, z tym, że leki suche dominują i stanowią ofertę większości producentów. Znaczna część leków zarejestrowanych przez krajowych producentów to prepara­ ty odtwórcze, na które wygasła już ochrona patentowa. Jedynie kilkanaście leków jest efektem badań krajowych placówek nauko­ wo-badawczych. Są to m.in.: Ipronal, Binazin, Glipolamid, PTI i Tarcevis. Część preparatów (37) to leki licencyjne; prawo dc 4 przemysł chemiczny Rys. 2. Wyniki finansowe brutto i netto w 1995 r. i 1996 r. 77/1 (1998) Rys. 3. Wskaźniki rentowności obrotu brutto i netto w 1995 r. i 1996 r. Przychody i koszty uzyskania przychodów (rys. 1) Przemysł farmaceutyczny uzyskał w 1996 r. - w porównaniu z 1995 r. -jeden z wyższych w skali całego przemysłu przyrost przychodów z całokształtu działalności (27,2%). Koszty ich uzys­ kania wzrosły w znacznie mniejszym stopniu, w wyniku czego znacznie korzystniej niż w 1995 r. przedstawiał się wskaźnik poziomu kosztów (spadek z 87,9% do 81%). Wskaźnik kosztów sprzedaży własnych produktów był jeszcze mniejszy, wyniósł bowiem 79,2% (w 1995 r. 79,8%). Wyniki finansowe brutto i netto (rys. 2) Przyrost przychodów ogółem i poprawa ich relacji do kosztów oraz uzyskanie ulgi w podatku dochodowym z tytułu inwestycji spowodowały wysoki wzrost w 1996 r. - w porównaniu z 1995 r. wyniku finansowego brutto (o 94,4%) i wyniku finansowego netto (o 80,3%). Rys. 4. Wartość majątku obrotowego w 1995 r. i 1996 r. 77/1 (1998) Rys. 5. Struktura majątku obrotowego przemysłu farmaceutycznego w 1995 r. i 1996 r. Wskaźniki rentowności obrotu brutto i netto (rys. 3) Rentowność kształtowała się na wysokim poziomie, korzystniej­ szym niż w 1995 r. Wskaźnik rentowności obrotu brutto wzrósł o 6,6 pkt., do poziomu 19,1 %, a wskaźnik rentowności netto wzrósł o 3,2 pkt. i wyniósł 10,7%. Majątek obrotowy (rys. 4 i 5) Majątek obrotowy był w 1996 r. większy o 23,6% niż w 1995 r. Poszczególne jego składniki, poza rozliczeniami międzyokresowymi, które zmniejszyły się o 10,2%, wzrosły w zbliżonym stopniu, w granicach 23,4÷ 25,8%. Struktura majątku obrotowego uległa niewielkim tylko zmianom; blisko połowę jego wartości stanowiły w dalszym ciągu zapasy. Zadłużenie (rys. 6 i 7) Zadłużenie ogółem sektora w 1996 r. wzrosło w porównaniu z 1995 r. w wysokim stopniu, gdyż o 44,7%, w tym z tytułu Rys. 6. Zadłużenie ogółem przemysłu farmaceutycznego w 1995 r. i 1996 r. przemysł chemiczny 5 Rys. 9. Wartość eksportu sektora farmaceutycznego w latach 1991÷ 1996 następowała od 1990 r., sprzedaż leków jest trzystopniowa i obej­ muje importera, hurtownika i detalistę (apteka lub szpital). Rys. 7. Struktura zadłużenia przemysłu farmaceutycznego w 1995 r. i 1996 r. zobowiązań długoterminowych o 89,4%. Znajduje to uzasadnie­ nie w zwiększonych nakładach inwestycyjnych, które wynosiły w 1996 r. 420 mln zł (dynamika 145,3%), w tym dynamika zakupów inwestycyjnych wynosiła 167,9%. W strukturze za­ dłużenia udział zobowiązań długoterminowych zwiększył się o 7,1 pkt., do 30,4%. Płynność finansowa (rys. 8) Wskaźniki płynności finansowej były w 1996 r. mniej korzystne niż w 1995 r., ale w dalszym ciągu kształtowały się na poziomie zbliżonym (wskaźnik I stopnia) lub wyższym (wskaźniki II i III stopnia) od uznawanych za optymalne. O utrzymaniu przez jednostki sektora farmaceutycznego należytej zdolności płatniczej świadczyło także w 1996 r. bieżące regulowanie zobowiązań. Rynek leków w Polsce Dystrybucja Do 1989 r. monopolistą w obrocie farmaceutykami było przed­ siębiorstwo CEFARM. Jednocześnie jedynym importerem i eks­ porterem była firma CIECH. Po decentralizacji handlu, która Rys. 8. Wskaźniki płynności finansowej w 1995 r. i 1996 r. 6 przemysł chemiczny W Polsce jest zarejestrowanych ponad 1000 hurtowni, z czego aktywnych jest ponad 500. Do znaczących zalicza się 100 firm prywatnych oraz 17 hurtowni dawnego przedsiębiorstwa CEFARM. Dystrybutorami leków na rynku detalicznym jest ok. 7000 aptek, z czego 90% to placówki prywatne. W ciągu ostatnich pięciu lat liczba aptek zwiększyła się blisko o 60%. Z punktu widzenia gęstości sieci aptek, liczba aptek jest wystarczająca, jednak ich rozmieszczenie nie jest równomierne. Zbyt mało placówek mieści się na terenach wiejskich oraz w Polsce wschodniej i północno- wschodniej. Cła Polityka celna państwa sprzyja importowi gotowych wyrobów farmaceutycznych i jednocześnie powoduje podniesienie kosztów produkcji krajowej. Na skutek wejścia w życie postanowień umowy o stowarzysze­ niu Polski z Unią Europejską, od 1991 r. zniesiono cła na leki gotowe, ale nie zniesiono ceł na substancje chemiczne wykorzys­ tywane w przemyśle farmaceutycznym. Aby częściowo zniwelo­ wać niekorzystną relację stawek celnych na leki gotowe i substan­ cje farmaceutyczne, od 1994 r. wprowadzono bezcłowe kontyn­ genty na zakup surowców z importu. Problem ceł i kontyngentów zostanie rozwiązany po 1999 r., ponieważ - zgodnie z postanowieniami porozumienia o stowarzy- Rys. 10. Kierunki i wartość eksportu wyrobów farmaceutycznych w 1996 r. 77/1 (1998) Rys. 11. Wartość importu farmaceutyków w latach 1991÷1996 szeniu Polski z Unią Europejską - od tego czasu będzie obowiązy­ wać zerowa stawka celna na wszystkie wyroby sprowadzane z krajów Unii Europejskiej. Sprzedaż krajowa W roku 1996 sprzedaż leków i paraleków w Polsce osiągnęła wartość 4,5 mld zł. Według szacunków Banku Światowego wartość leków sprzedawanych na polskim rynku wykazuje tendencję wzrostową, średnio o ok. 9% rocznie (w przeliczeniu na dolary). Tendencja ta powinna utrzymać się do 2005 r. W 1996 r. udział krajowych producentów w sprzedaży leków na polskim rynku wyniósł 47,3% (pod względem wartości leków) oraz 79,9% (pod względem ilości leków). Udział dużych polskich firm w sprzedaży krajowej przedstawia się następująco: - Zakłady Farmaceutyczne „Polpharma” S.A. w Starogardzie Gdańskim- 15%, - Tarchomińskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” S.A. w War­ szawie - 11%, - Poznańskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” S.A. - 10%, - Kutnowskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” S.A. - 9%, - Krakowskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” S.A. - 7%, - Warszawskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” S.A. - 6%, - Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne „Jelfa” S.A. w Jeleniej Górze - 5%, - Pabianickie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” - 4 % , - Grodziskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” - 4%, - Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne „Polfa” S.A. w Rzeszo­ wie - 4%, - inne przedsiębiorstwa - 25%. Eksport środków farmaceutycznych Eksport wyrobów farmaceutycznych jest w polskim przemyśle farmaceutycznym ważną częścią sprzedaży, choć jego wielkość w latach dziewięćdziesiątych znacznie się zmniejszyła. W ciągu ostatnich lat w sposób szczególnie drastyczny spadł udział eksportu w sprzedaży ogółem. W 1990 r. eksport stanowił 40% sprzedaży ogółem, natomiast w 1996 r. już tylko 22%. Zmiany wartości eksportu nie są tak znaczne, ale pomimo ogólnego wzrostu cen na produkty farmaceutyczne, wartość eks­ portu w 1995 r. kształtowała się poniżej 200 mln doi. W 1996 r. 77/1 (1998) Rys. 12. Udział importu w krajowym rynku farmaceutyków w latach 1994-÷1996 eksport wzrósł o ponad 15% w stosunku do 1995 r. Wartość eksportu w latach 1991÷ 1996 przedstawiono na rys. 9 (dane zaczerpnięto z opracowania GUS pt. Obroty towarowe handlu zagranicznego za rok 1996). Struktura geograficzna eksportu farmaceutyków ukształtowana jeszcze przed 1990 r. pozostaje prawie nie zmieniona. Leki gotowe są wysyłane głównie do krajów środkowoeuropejskich, a zwłaszcza do krajów Wspólnoty Niepodległych Państw. Substancje aktywne są sprzedawane do Europy Zachodniej, przede wszystkim do Niemiec. Kierunki i wartość eksportu w roku 1996 przedstawiono na rys. 10. Import środków farmaceutycznych Niepokojącym producentów krajowych zjawiskiem na rynku farmaceutycznym jest szybko rosnąca w Polsce od 1991 r. sprzedaż leków importowanych. Jest to konsekwencja zniesienia limito­ wania środków przeznaczonych na zakup leków zagranicznych, zniesienia cen urzędowych oraz ceł na leki importowane, ujed­ nolicenia procedury rejestracyjnej preparatów polskich i obcych oraz liberalizacji i szybkiej prywatyzacji handlu preparatami farmaceutycznymi. Pod koniec lat osiemdziesiątych udział preparatów zagranicz­ nych na rynku krajowym nie przekraczał 10%, natomiast w 1996 r. sprowadzono do Polski leki o wartości 976 mln doi., co oznacza, że ok. 58% specyfików będących w sprzedaży pochodzi z importu. Wartość importu farmaceutyków w latach 1991÷1996 przedsta­ wiono na rys. 11 (dane zaczerpnięto z opracowania GUS pt. Obroty towarowe handlu zagranicznego za rok 1996). Rośnie wartość importu, ponieważ leki zagraniczne, nawet te mające polskie odpowiedniki, są drogie. Według kryterium iloś­ ciowego, głównym źródłem dostaw farmaceutyków pozostaje przemysł rodzimy: ok. 80% farmaceutyków jest polskiej produk­ cji. Udział importu w krajowym rynku farmaceutyków (w ujęciu wartościowym i ilościowym) w latach 1994÷ 1996 przedstawiono na rys. 12. Dane te uzyskano w Centrum Monito­ rowania Konsumpcji Leków w Instytucie Leków. Negatywne konsekwencje wysokiego udziału w rynku leków pochodzenia zagranicznego pogłębia to, że począwszy od 1990 r. wartość importu leków przewyższa wartość ich eksportu, wskutek czego Polska stała się importerem netto środków farmakologicz­ nych. przemysł chemiczny 7
