TEMAT: ANTYK GRECKO-RZYMSKI − ŹRÓDŁO KULTURY EUROPEJSKIEJ (klasa 1) Cele: Środki: Metody: Przebieg lekcji FAZA WSTĘPNA WŁAŚCIWA Czym jest właściwie kultura? OPIS/NAZWA ĆWICZENIA − przywitanie się z uczniami, sprawdzenie obecności, sprawdzenie zadania domowego i/lub odpytanie jednego z uczniów − KULTURA zachowania człowieka; wzory (normy)tych zachowań; wytwory człowieka. CZAS Ok. 5 – 7 min. ok. 4 min. WYTWORY KULTURY to: architektura i sztuki plastyczne; literatura; teatr; muzyka dziś TV, filmy etc. narzędzia i sprzęty domowego użytku (tzw. artefakty); obyczaje domowe; prawo; normy etyczne; obrzędy liturgiczne. Samo słowo kultura obejmuje znacznie więcej niż jego potoczne rozumienie/znaczenie. Kultura europejska ma dwa źródła: a) kultura judeo-chrześcijańska; b) kultura grecko-rzymska. Wzór piękna Sztuka starożytna na długie wieki określiła europejskie kanony piękna. Uznano ją za wzór doskonały – klasyczny. Dlatego terminem klasyczny określa się nie tylko 1 ok. 3 min. UWAGI Jak powstawała literatura twórczość antyczną, ale i wszystkie późniejsze prądy oparte na ich wzorach. − najpierw jako ustna opowieść ludzi o zdarzeniach mitycznych i historycznych, jako pieśń śpiewana przy dźwiękach instrumentów sławiąca herosów, czy też jako hymn (pean lub dytyramb) wysławiający jakiś bóstwo. Ok. 4 minut − Grecy przejęli pismo prasemickie od Fenicjan na przełomie IX i VIII w. p.n.e. Poprzednicy i sąsiedzi − Początki lit. greckiej wiążemy z imieniem Homera, ale wykopaliska arch. mówią o różnych ośrodkach kulturalnych Grecji – np. na Krecie (pałace w Knossos, Faistos ) oraz w Mykenach. Przed Homerem istniały ustne przekazy różnych form lirycznych, które nie dotrwały do naszych czasów. − Ludy Mezopotamii – Sumerowie, Babilończycy i Asyryjczycy – znały pismo klinowe utrwalane na tabliczkach glinianych. Babilończycy i Asyryjczycy – zdobywcy Mezopotamii – przejęli od Sumerów pismo i zwyczaje. Najsławniejszy jest epos o królu Gilgameszu, znany w 3 wersjach – sumeryjskiej, asyryjskiej i babilońskiej. ok. 3 min. Istota i geneza mitu − mit jest próbą odpowiedzi na dręczącą zagadkę bytu: jak powstał świat i człowiek, jaka jest ich natura i przeznaczenie. Mit jest zatem opowieścią, która przedstawia i organizuje wierzenia danej społeczności. Mit nazywa emocje, najczęściej zbiorowe: lęk, niepokój, radość etc. Wyjaśnia to, co niewyjaśnione, np. przemienność pór roku, zjawiska atmosfreczyne itd. ok. 2 min. Funkcje mitu tworzyły więź społeczną ok. 2 min. dodatkowo pełniły funkcje: poznawcze (interpretacja zjawisk przyrody); światopoglądowe (podstawa wierzeń religijnych); sakralne (Poprzez powiązanie z 2 kultem bóstw i rytuałów obrzędów). Dziś również możemy spotkać mity − powstają poza historią i poza doświadczeniem – np. w ideologii faszystowskiej. Podział Forma i topika − mity pierwotne mówiły o powstaniu i naturze bogów, świata, człowieka, rodów ludzkich, norm, obyczajów etc. toteż mity dzielimy na: teogoniczne (gr. theos ‘bóg’) kosmogoniczne (gr. kosmos ‘świat’) antropogeniczne (gr. antrophos ‘człowiek’) genealogiczne (gr. genealogia ‘historia rodu, rodowód’) ok. 3 min. − ważną rolę odgrywają metafory, alegorie i symbole. Mit często nie wyraża treści wprost. ok. 4 min. − mit nie jest gatunkiem literackim, ale spowodował powstanie wielu gatunków w literaturze, np. epos jako zapis mitu, tragedia wykształciła się z obrzędów religijnych mających uzasadnienie w mitach. − w mitach zostały utrwalone pierwsze wzory ludzkich postaw i zachowań – tzw. ARCHETYPY, np. matki (Demeter), marzyciela idealisty (Ikar). − z mitów wywodzą się stałe obrazy i motywy literackie, tzw. miejsca wspólne [topos, topoi, topika], np. Amor, Arkadia itp. − mitologizacja – to nadawanie nowego znaczenia, proces − idealizowanie to celowe eksponowanie zalet przy jednoczesnym ukrywaniu wad (Potop). Filozofia starożytnych − CYNICY Sokrates i opowieść i kramie, na którym leży wiele towarów na sprzedaż, „Tyle tu rzeczy, których mi nie potrzeba” :) podstawy dał ANTYSTENES z Aten 3 ok. 7 min. (ok. 400 r. p.n.e.), był uczniem Sokratesa. cynicy twierdzili, że prawdziwe szczęście nie ma związku z dobrami zewnętrznymi – jak dobro materialne, luksus, władza polityczna czy dobre zdrowie. Prawdziwe szczęście polega na uniezależnieniu się od takich przypadkowych i łatwych do utracenia rzeczy, spraw. najbardziej znanym cynikiem był Diogenes (Aleksander Wielki, beczka) Cynicy uważali, że ludzie nie powinni martwić się zdrowiem, śmiercią, chorobą – swoją ani innych ludzi. Dzisiaj słów ‘cyniczny’ i ‘cynizm’ używa się w znaczeniu niewrażliwości na cierpienie innych. − STOICY Zenon z Cypru (Ateny ok. 300 r. p.n.e.) – rozbitek przybyły do Aten i bratający się z cynikami. Zwykle zbierał swych słuchaczy w tzw. Pstrym Portyku. stoa to po grecku portyk właśnie – stąd stoicyzm. wszyscy ludzie są częścią tego samego rozumu świata – logosu, każdy człowiek jest światem w miniaturze, mikrokosmosem będącym odbiciem makrokosmosu; Cycero (106−43 r. p.n.e.) powiedział, że „człowiek jest dla człowieka świętością” – stało się to później hasłem HUMANIZMU; wszystkie procesy zachodzące w przyrodzie (choroba, śmierć) są zgodne z prawami natury, dlatego człowiek musi się nauczyć godzić ze swoim losem. Tak samo ze szczęściem i nieszczęściem. − EPIKUREJCZYCY Uczeń Sokratesa ARYSTYP uważał, że celem człowieka jest osiągnięcie jak najwięcej zmysłowych 4 Gatunki antyczne Wojsko i sport FAZA KOŃCOWA przyjemności, „jedynym dobrem jest przyjemność, a jedynym złem – przykrość”. Ok. 300 r. p.n.e. Epikur założył w Atenach szkołę filozoficzną, rozwinął etykę przyjemności Arystypa i dołączył naukę Demokryta o atomach. Mniejszą przyjemność (krótszą) zamieniać na dalszą w czasie, ale długotrwałą. Przyjemność nie tylko zmysłowa – przyjaźń czy przeżycia artystyczne. Małe zainteresowanie polityką („żyj w ukryciu”); carpe diem. − teatr (tragedie i komedie) − epos −epigramat − hymn − pean − erotikon − tren − kultura ciała − Olimpiada − wychowanie spartańskie (Termopile) − honor − patriotyzm − podziękowanie za współpracę; − podyktowanie zadania domowego: Sporządź notatkę na temat: a) teatru antycznego b) architektury starożytnej c) postaci Platona, Arystotelesa i Sokratesa 5 ok. 1 min. ok. 2 min. ok. 3 min.