Zasady etyczne Europejskiego Banku Centralnego, a etyka
advertisement
WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW i PRAWA W BIELSKU-BIAŁEJ STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej PRACA DYPLOMOWA Zasady etyczne Europejskiego Banku Centralnego, a etyka obowiązująca w Systemie Rezerwy Federalnej USA. Autor: Promotor: Krzysztof Śledziński dr Adam Żabka Bielsko-Biała, 2016 Spis treści Wstęp.......................................................................................................................................... 5 1. Etyka w bankowości............................................................................................................... 7 1.1. Pojęcie etyki..................................................................................................................7 1.2. Pojęcie bankowości.......................................................................................................8 1.3. Etyka gospodarcza, a etyka bankowości.......................................................................8 1.4. Źródła zasad etycznych w bankowości.........................................................................9 2. Wybrane źródła zasad etycznych w Europejskim Banku Centralnym................................. 13 2.1. Europejski Bank Centralny oraz Europejski System Banków Centralnych............... 13 2.2. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej..............................................................14 2.3. Statut Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego oraz Regulamin EBC.....................................................................................14 2.4. Zasady Etyki Zawodowej Europejskiego Banku Centralnego................................... 16 2.5. Kodeks postępowania członków Rady Nadzoru EBC................................................21 2.6. Wytyczne EBC określające podstawy Zasad etyki Eurosystemu...............................22 2.7. Komitet EBC ds. Etyki i jego regulamin.................................................................... 23 2.8. Kryteria etyczne dla członków zarządu EBC............................................................. 24 2.9. Kodeks postępowania dla członków Rady Prezesów oraz Regulamin Rady Ogólnej.25 2.10. Zasady etyki dla jednolitego systemu nadzorczego oraz Mandat Komitetu ds. Audytu............................................................................................................................... 26 3. Wybrane źródła zasad etycznych w Systemie Rezerwy Federalnej..................................... 28 3.1. System Rezerwy Federalnej........................................................................................28 3.2. Przykładowy Kodeks Postępowania...........................................................................29 3.3. Wytyczne dotyczące korzystania z zewnętrznych ekspertów na kontrole, inspekcje i do innych spraw związanych z nadzorem bankowym oraz Specjalne Ograniczenia po okresie zatrudnienia przewidziane w ustawie z 2004 roku o Reformie Wywiadu i Zapobieganiu Terroryzmowi........................................................................................... 30 3.4. Zmieniona Polityka w zakresie konfliktu interesów i wydawania zaświadczeń inspektorom oraz Posiłki i inne prezenty oferowane inspektorom i asystentom inspektorów........................................................................................................................31 3 3.5. Nieobowiązkowy przewodnik postępowania dla urzędników wyższego szczebla.... 32 4. Zasady etyczne EBC i Fed, jako przykład standardów etycznych w bankach centralnych..34 Podsumowanie.......................................................................................................................... 37 Bibliografia............................................................................................................................... 39 4 Wstęp W ostatnich latach coraz więcej przedsiębiorstw i instytucji wprowadziło do swojej działalności zasady związane ze społeczną odpowiedzialnością biznesu, czy też kodeksy postępowań pracowników, kodeksy natury etycznej. Banki komercyjne wśród swoich dokumentów firmowych posiadają kodeksy etyczne, zawierające wymogi etyczne dotyczące postępowania pracowników, jak i pewne cechy etyczne, które w pewien sposób przypisane są całej organizacji. w Polsce znanym dokumentem jest Kodeks Etyki Bankowej (Zasady Dobrej Praktyki Bankowej) Związku Banków Polskich. Sięgając do literatury ekonomicznej, związanej z bankowością można zauważyć, że etyka w bankowości, etyka bankowa, stała się przedmiotem refleksji również ekonomistów. Etyka ta w głównej mierze koncentruje się wokół norm etycznych, które powinny stanowić trzon kodeksów etycznych w sferze bankowości komercyjnej. Spoglądając na programy studiów z zakresu bankowości, tam również odnajdziemy etykę zawodową, która ma za zadanie uczulić przyszłych bankierów na wartości niefinansowe, które powinny towarzyszyć ich przyszłej pracy. Etyka wykładana na studiach związanych z bankowością również koncentruje się wokół zagadnień związanych z etyką ogólną i etyką związaną z działalnością banków komercyjnych. W literaturze z zakresu etyki, czy też z zakresu bankowości bardzo rzadko porusza się tematy związane z etyką, normami etycznymi związanymi z działalnością banków centralnych. Bardzo często bank centralny ukazywany jest, jako główne ogniwo systemu bankowego, a tylko nieliczni próbują podejmować tematykę związaną z etyką banków centralnych. Etyka ta ma swoją specyfikę i w pewnym zakresie różni się od zasad etycznych obowiązujących w bankach komercyjnych. Szczególnie widoczną różnicą pomiędzy kodeksami etycznymi banków centralnych, a banków komercyjnych jest znaczenie relacji bank-klient. Kodeksy banków komercyjnych w pewnym stopniu jednak dużo mocniej są skierowane na tą relację. Praca “Zasady etyczne Europejskiego Banku Centralnego, a etyka obowiązująca w Systemie Rezerwy Federalnej USA”, poświęcona zostaje w całości przedstawieniu zasad etycznych dotyczących dwóch potężnych banków centralnych z różnych części świata. Pierwszym z banków jest Europejski Bank Centralny oraz Europejski System Banków Centralnych, z drugiej strony pojawia się System Rezerwy Federalnej Stanów Zjednoczonych. Celem pracy jest odnalezienie odpowiedzi na pytanie, czy można mówić o pewnych standardach w etyce związanej z bankami centralnymi, czy też etyka bankowa banku centralnego Unii Europejskiej znacząco różni się od etyki Systemu Rezerwy Federalnej USA. Odpowiedź na to pytanie staje się problemem, na który praca “Zasady etyczne Europejskiego Banku Centralnego, a etyka obowiązująca w Systemie Rezerwy Federalnej USA” będzie starała się odpowiedzieć poprzez analizę wybranych dokumentów wyznaczających zasady etyczne obowiązujące w obu wymienionych w tytule bankach. Główną metodą badawczą pracy będzie metoda analizy dokumentów źródłowych, a także ich porównanie. Realizacji tego zadania będzie starała się pomóc także struktura pracy, która 5 będzie zawierała pierwszy rozdział poświęcony etyce w bankowości, przedstawiający zarys teoretyczny definiujący pojęcie etyki, pojęcie bankowości, a także starający się ukazać etykę dotycząca bankowości w kontekście etyki gospodarczej. Dodatkowo rozdział będzie zawierał refleksję na temat głównych źródeł zasad etycznych w bankowości i będzie próbował wskazać na najważniejsze zasady etyczne wspólne dla bankowości centralnej i komercyjnej. W drugim rozdziale pracy zostaną przedstawione wybrane dokumenty zawierające zasady etyczne obowiązujące w Europejskim Banku Centralnym oraz Europejskim Systemie Banków Centralnych. Trzeci rozdział będzie przedstawiał wybrane dokumenty związane z zasadami etycznymi obowiązującymi w Systemie Rezerwy Federalnej USA. Czwarty rozdział ma ukazać odpowiedź na pytanie, czy można mówić o pewnych standardach w etyce związanej z bankami centralnymi. w rozdziale tym zostaną przedstawione pewne zasady etyczne, które wyznaczają standardy kodeksów etycznych dla banków centralnych. Mam nadzieję, że wyznaczony cel pracy zostanie w pełni osiągnięty, a uzyskane wnioski będą zadowalające z punktu widzenia metodologii badań. Serdecznie dziękuję mojemu promotorowi, Panu dr. Adamowi Żabce, za wskazanie Systemu Rezerwy Federalnej USA, jako banku centralnego, do którego zasad etycznych mogłem w pracy porównać zasady etyczne obowiązujące w Europejskim Banku Centralnym. 6 1. Etyka w bankowości. 1.1. Pojęcie etyki. Pojęcie etyki wywodzi się od starogreckiego wyrazu ἦθος – zwyczaj. Alain Badiou, odwołując się do języka greckiego, w książce “Etyka” definiuje rozumienie słowa etyka, jako poszukiwanie dobrego sposobu życia lub poszukiwanie sposobu mądrego działania1. Najczęstszym i powszechnie popularnym sposobem definiowania tego pojęcia jest stwierdzenie, że etyka, to nauka o moralności. Jednak kiedy zaczynamy wczytywać się w literaturę przedmiotu znajdziemy bardzo wiele definicji etyki. Profesor Magdalena Środa proponuje następującą definicję pojęcia etyka: “Etyką nazywa się tę dziedzinę filozofii, której przedstawiciele tworzą, opisują i uzasadniają jakąś koncepcję dobra (lub powinności, cnoty itd.) oraz próbują ustalić, jakie zasady powinny kierować ludzkim działaniem. Etyka to zbiór teorii, systemów, koncepcji, poglądów tworzonych przez filozofów, moralistów i teologów”2. Bez wątpienia istotną dla definiowania pojęcia etyki jest próba zdefiniowania również pojęcia moralności, gdyż w popularnie ujętej definicji etyki, to właśnie moralność jest określeniem determinującym całą definicję pojęcia. Cytowana już profesor Magdalena Środa o moralności pisze w następujący sposób: “Moralnością nazywa się zachowania, postawy, sposoby postępowania, poglądy zgodne z przyjętymi przez daną społeczność lub jednostkę kryteriami dobra i zła. Każdy ma jakąś moralność. Moralność jest zjawiskiem, które można obserwować i badać, w którym można uczestniczyć. Każdego można ocenić z punktu widzenia moralności”3. Należy zauważyć, że etyka i moralność to słowa ze sobą powiązane, ale nie tożsame. Możemy stwierdzić, że potwierdzają to powyższe definicje, ukazując fakt, że moralność wiąże się z ludzkimi zachowaniami, zaś etyka stanowi pewną refleksję nad tymi zachowaniami, która niejednokrotnie je opisuje, tudzież normuje. w “Etyce nikomachejskiej” Arystoteles twierdzi, że to z filozoficznych rozmyślań płynie największe szczęście osoby ludzkiej, ale same rozmyślania nie wystarczają, gdyż jeszcze potrzebne jest tak zwane godne życie oraz szukanie cnoty4. W etyce, jako nauce rozróżnia się jej trzy podstawowe działy, a mianowicie: etykę opisową, etykę normatywna oraz metaetykę. Etyka opisowa zajmuje się w głównej mierze opisem systemów etycznych. Etyka normatywna ustala pewne normy zachowań, daje wytyczne, jak należy postępować, a także ustala kryteria oceny działań. Metaetyka zajmuje 1 A. Badiou, Etyka. Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa 2009, s. 20. 2 M. Środa, Etyka dla myślących. Podręcznik dla szkół ponadgimnazjalnych, Warszawa 2011, s. 15. Tamże. 4 P. Vardy, P. Grosch, Etyka. Poglądy i problemy, Poznań 1995, s. 11. 3 7 się badaniem logicznej struktury wyrażeń normatywnych, a także ich spójnością i poprawnością uzasadnień ocen oraz norm5. 1.2. Pojęcie bankowości. Pojęcie bankowości można zdefiniować jako naukę dotyczącą funkcjonowania banków, czy też całego systemu bankowego. Pojęcie banku pochodzi od włoskiego wyrazu banco, które oznaczało ławkę, czy też kontuar, przy których często pracowali handlarze pieniędzmi. To oni byli jednymi z twórców pierwszych systemów bankowych, gdyż przyjmowali depozyty w postaci pieniądza kruszcowego wystawiając w zamian banknotweksel6. w ten sposób umożliwiali przepływ pieniądza pomiędzy różnymi miejscowościami. System bankowy to struktura dwustopniowa obejmująca centralne instytucje finansowe oraz banki. Wśród centralnych instytucji finansowych wyróżnia się: bank centralny, instytucje nadzoru finansowego lub bankowego, system gwarantowania depozytów7. Banki, to z kolei osoby prawne działające na podstawie określonych przepisów prawnych (prawo bankowe), które są najczęściej pośrednikami pomiędzy deponentami środków pieniężnych, a kredytobiorcami. We współczesnym świecie wyróżnia się kilka rodzajów bankowości biorąc pod uwagę specyfikę danej działalności w ramach systemu bankowego. Szczególną rolę w systemach bankowych odgrywają banki centralne. To one wypełniają szereg funkcji takich jak: - rola instytucji rozliczeniowej dla banków komercyjnych i innych instytucji finansowych, to bank centralny dokonuje rozliczeń międzybankowych; - rola banku Skarbu Państwa, poprzez utrzymywanie rachunków depozytowych państwa; - rola pożyczkodawcy ostatniej instancji, poprzez udzielanie kredytów krótkookresowych bankom komercyjnym w przypadku problemów z płynnością; - rola kreatora polityki pieniężnej państwa; - rola emitenta pieniądza; - rola instytucji utrzymującej rezerwy dewizowe kraju i zarządzanie nimi; - rola nadzorcy nad działalnością banków komercyjnych. 1.3. Etyka gospodarcza, a etyka bankowości. Etyka gospodarcza określana jest również jako etyka biznesu, czy też etyka życia gospodarczego. Wojciech Gasparski w oparciu o definicje J. Donaldsona i R. E. Freemana określa etykę biznesu w następujący sposób: “Etyka biznesu jest dyscypliną uprawianą na przecięciu etyki jako działu filozofii praktycznej oraz działalności menedżerskiej związanej głównie z gospodarką, bankowością, handlem i innymi rodzajami przedsiębiorczości. Etyka biznesu jest definiowana jako systematyczne studium kwestii moralnych (etosu) występujących w biznesie, przemyśle i w innych związanych z nimi rodzajach działalności, 5 Etyka, http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/etyka;3898956.html, dostęp: 09.03.2016 r. W. L. Jaworski, Bank i system bankowy, [w:] Bankowość. Podręcznik akademicki, pod red. W. L. Jaworskiego i Z. Zawadzkiej, Warszawa 2007, s. 19. 7 M. Zaleska, Charakterystyka systemu bankowego - uwarunkowania instytucjonalne, [w:] Współczesna bankowość, pod red. M. Zaleskiej, Warszawa 2007, ss. 23-24. 6 8 instytucji i - ogólnie - praktyki zachowań ludzi. Przedmiotem refleksji etycznej są także przekonania ludzi działających, aktualne normy, wartości i sposoby postępowania”8. Zdaniem Józefa Maciuszka głównymi obszarami zainteresowania etyki biznesu są9: - zidentyfikowanie i opisanie zjawisk z zakresu działalności gospodarczej, w których szczególnie mocno widoczne są problemy natury moralnej i które można ocenić w kategoriach wartości etycznych; - tworzenie systemu norm, dotyczących tego, w jaki sposób powinno postępować się w sferze życia gospodarczego, co należy lub czego nie należy czynić ze względu na kryteria etyczne; - analiza postępowania ludzi biznesu i uznawanych przez nich przekonań moralnych przeprowadzana na podstawie badań empirycznych. Spoglądając na literaturę przedmiotu można stwierdzić, że etyka biznesu, to jeden z działów etyki, którego przedmiotem zainteresowań są wartości, którymi kierują się osoby zarówno fizyczne, jak i prawne w życiu gospodarczym. Zatem banki, jako podmioty życia gospodarczego także znajdują się w obszarze zainteresowania etyki biznesu. Stąd też etykę bankowości możemy określić, jako pewien dział etyki biznesu, który zajmuje się kwestiami moralnymi związanymi z działalnością banków, jako specyficznych instytucji finansowych, jak również ich pracowników, którzy w sposób szczególny powinni wypełniać określone kryteria moralne. Etyka bankowości w literaturze przedmiotu bardzo silnie łączy się z działalnością banków komercyjnych i do nich odnosi, stosunkowo mocno podkreślając znaczenie wartości moralnych w relacji pomiędzy bankiem, jego pracownikami, a klientem. Nieco inaczej należy jednak spojrzeć na etykę, która będzie dotykała sfery nie tyle banków komercyjnych, co banku centralnego, który w polskiej literaturze dotyczącej etyki biznesu bardzo często jest pomijany. Tutaj należy zauważyć, że nieco inne kryteria etyczne będą stawiane przed bankiem centralnym i jego pracownikami, gdzie wyraźnie będzie do głosu dochodziła, jako jedna z najważniejszych zasad etycznych kwestia niezależności zarówno banku, jak i jego pracowników. 1.4. Źródła zasad etycznych w bankowości. Etyka normatywna wyznacza pewne zasady postępowania, zachowania człowieka, których spełnianie określa mianem dobrego lub złego. Bardzo często etyka normatywna również stara się uzasadnić, dlaczego dane zachowanie uznaje za właściwe, dobre, a inne za niewłaściwe, złe. Podstawowego źródła etyki, etycznego postępowania nie należy jednak szukać w określonych pewnymi wyrażeniami zasadach spisanych na kartce papieru. Podstawowym zródłem etycznego postępowania dla człowieka obojętnie, czy zatrudnionego w banku, 8 W. Gasparski, Etyka biznesu - szkice do portretu, [w:] Etyka biznesu, pod red. J. Dietla i W. Gasparskiego, Warszawa 1997, s.32. 9 J. Maciuszek, Zarys problematyki etyki biznesu, [w:] Etyka biznesu, pod red. J. Dietla i W. Gasparskiego, Warszawa 1997, ss. 74-76. 9 kopalni, na uczelni, czy też sprawującego funkcje publiczne jest jego sumienie. Sumienie, które charakterystyczne jest nie tylko dla niektórych religii, ale możemy je również dostrzec w niektórych nurtach etycznych, czy szerzej filozoficznych. Dr hab. Krzysztof Saja z Uniwersytetu Szczecińskiego w następujący sposób definiuje sumienie: “Sumienie – (gr. syneīdēsis; łac. conscientia) pojęcie z dziedziny etyki i teologii moralnej najczęściej używane na oznaczenie zdolności czy władzy ludzkiej psychiki, która odpowiedzialna jest za doświadczanie niespekulatywnego, intuicyjnego, wewnętrznego, prostego, autorytatywnego przekonania połączonego z reakcją emocjonalną o złu lub dobru moralnym danego zamierzonego bądź wykonanego czynu”10. Sumienie pozwala człowiekowi oceniać własne działanie pod kątem dobra i zła, jednak na jego ukształtowanie duży wpływ ma otoczenie społeczne oraz wychowanie. Mimo wszystko sumieniem będzie się także kierował w wielu sytuacjach nie ujętych w zasady etyczne przypisane bankowcom, również pracownik banku, to on w swoim sumieniu, odwołując się do otoczenia, a także do swojego wychowania, będzie zmuszony do oceny swojego zachowania, czy też działania. Będzie się on kierował swoim sumieniem stając nieraz na cienkiej linii, co jest dobre, a co jest złe, rozstrzygając o swoim postępowaniu lub jego zaniechaniu. Etyka w bankowości nie bazuje jednak wyłącznie na ludzkim sumieniu, ale pojawiają w niej się pewne normy, wartości, które ujęte w normy prawne oraz kodeksy etyczne pozwalają pracownikom banków rozróżniać, co jest etycznie oczekiwanym działaniem ocenianym mianem dobrego, a co działaniem etycznie ocenianym mianem złego. Kodeksy etyczne i regulacje prawne wyznaczają pewne standardy zachowań pracowników banków, ale z drugiej strony mają jeden zasadniczy mankament, w wielu sytuacjach trudnych pozwalają pracownikom banku zrzucić z siebie odpowiedzialność na dany zapis, na daną normę etyczną zawartą w kodeksie, czy też przepis prawny, czy porządkowy. Bez wątpienia pytaniem otwartym pozostaje kwestia na ile, w jakim stopniu, jak ściśle i w jaki sposób powinna być skodyfikowana sfera etyki nie tylko w bankowości, ale także w innych sferach ludzkiej egzystencji. Czy człowiek powinien w większym stopniu sam rozstrzygać w swoim sumieniu, co jest dobre, a co złe, czy też należy człowiekowi umożliwić odwołanie się do określonych i wymaganych od niego bezwzględnie standardów, na które będzie mógł on zrzucić odpowiedzialność za swoje postępowanie. Stwierdzić należy, że obok sumienia, źródłami zasad etycznych w bankowości są bez wątpienia przepisy prawa bankowego. To one zawierają wiele norm etycznych, które są wymagane od pracowników banków, czy też banku postrzeganego całościowo. Przepisy te zawierają niejednokrotnie normy etyczne znajdujące się także w prawie powszechnym obowiązującym na określonym terenie. Niejednokrotnie normom etycznym narzuconym przez prawo towarzyszą zapisy dotyczące sankcji za ich nieprzestrzeganie. Kolejnym źródłem zasad etycznych są kodeksy dotyczące określonych branż, czy też zawodów. w sferze bankowości zarówno w przypadku banków komercyjnych, jak i banku centralnego takie dokumenty się pojawiają. Na terenie naszego kraju przykładami takich kodeksów mogą być: - Kodeks Etyki Bankowej - opracowany przez Związek Banków Polskich, 10 K. Saja, Sumienie, , dostęp: 09.03.2016 r. 10 - Zasady Etyki Pracowników Narodowego Banku Polskiego - obowiązujące w NBP od stycznia 2015 roku. Kodeks Etyki Bankowej w swoim drugim punkcie został scharakteryzowany w następujących słowach: “Stanowi zbiór zasad postępowania związanych z działalnością banków, które odnoszą się odpowiednio do banków, osób w nich zatrudnionych oraz osób, za których pośrednictwem banki wykonują czynności bankowe”11. a więc kodeks ten zawiera w sobie, podobnie, jak wiele jemu podobnych dwie płaszczyzny. Pierwszą z nich jest Kodeks Dobrych Praktyk Bankowych, który odnosi się do funkcjonowania banku jako całości. Druga część to z kolei Kodeks Etyki Pracownika Banku, który w swojej treści wyznacza standardy etyczne dla osób zatrudnianych przez banki. Zasady Etyki Pracowników Narodowego Banku Polskiego zostały scharakteryzowane w raporcie NBP “Dbamy o wartość pieniądza. Społeczna odpowiedzialność Narodowego Banku Polskiego w latach 2010–2015” w następujący sposób: “Dokument określa standardy postępowania, którymi pracownicy powinni kierować się przy wykonywaniu codziennych obowiązków i zadań, we wzajemnych relacjach oraz w kontaktach z interesariuszami. Bankowy kodeks etyki wskazuje m.in. obowiązki w zakresie przestrzegania zasad etyki i określa relacje ze współpracownikami, ze szczególnym uwzględnieniem roli pracowników pełniących funkcje kierownicze. Osobne regulacje dotyczą ochrony informacji służbowych i dobrego imienia NBP, a także relacji z podmiotami zewnętrznymi, które pracownik NBP powinien traktować bezstronnie i obiektywnie”12. Jako główną przyczynę wprowadzenia kodeksu podaje się wzrost zaufania społecznego do banku centralnego. W cytowanym raporcie Katarzyna Zajdel-Kurowska, członek Zarządu NBP o wprowadzeniu Zasad Etyki Pracowników Narodowego Banku Polskiego pisze w następujących słowach: “Wprowadzając Zasady Etyki, mieliśmy na celu uwrażliwienie pracowników na zachowania, na których ze względu na dobro instytucji, jaką jest bank centralny, szczególnie powinno nam zależeć. Chodziło też o to, by dotychczasowe postanowienia uzupełnić o kilka ważnych kwestii, które do tej pory nie były, bądź były niedostatecznie zaakcentowane. Na przykład szczególna rola pracowników pełniących funkcje kierownicze, przyjmowanie upominków przez pracowników NBP i korzystanie przez nich z gościnności podmiotów zewnętrznych czy ochrona i wykorzystywanie informacji służbowych. Po drugie, Zasady Etyki Pracowników NBP nie zawierają przepisów. Dlatego właściwa była zmiana ich formy redakcyjnej, w tym odejście od zapisów postanowień w postaci paragrafów, które mogły sugerować ich normatywny charakter”13. Należy zauważyć, że w Kodeksie Etyki Pracowników Narodowego Banku Polskiego unika się przyjmowania form zapisu przypominających reguły prawne, co zwiększa odpowiedzialność pracowników za własne decyzje i ich moralną ocenę. Pomiędzy zasadami etycznymi obowiązującymi w bankach komercyjnych, a zasadami etycznymi banków centralnych istnieje kilka różnic. Podstawową różnicą jest fakt, że kodeksy etyczne banków centralnych mocno zorientowane są na relację banu i jego otoczenia, ze 11 Kodeks Etyki Bankowej (Zasady Dobrej Praktyki Bankowej) przyjęty na XXV Walnym Zgromadzeniu ZBP w dniu 18 kwietnia 2013 r., https://zbp.pl/public/repozytorium/dla_konsumentow/rekomendacje/KEB_final_WZ.pdf, dostęp: 09.03.2016 r. 12 Dbamy o wartość pieniądza. Społeczna odpowiedzialność Narodowego Banku Polskiego w latach 2010–2015, https://www.nbp.pl/aktualnosci/wiadomosci_2016/CSR_raport_NBP.pdf, dostęp: 09.03.2016 r. 13 Tamże. 11 szczególnym wyróżnieniem klientów placówek bankowych. Bank centralny znajduje się w nieco innym położeniu od banków komercyjnych, w jego wypadku za najwyraźniej do głosu dochodzącą zasadą etyczną wydaje się być zasada niezależności. Niezależność banku centralnego stanowi o jego pozycji, pozwala prowadzić politykę pieniężną i chronić bezpieczeństwo emitowanej przez bank waluty poprzez narzędzia polityki pieniężnej. Bez wątpienia jako najważniejsze zasady etyczne obowiązujące pracowników banków możemy wymienić: rzetelność, sumienność, uczciwość. Te wartości będą wspólne dla obu typów banków, gdyż to one będą bardzo mocno rzutowały na relacje pomiędzy bankami, a otoczeniem zewnętrznym. Wspólną wartością etyczną dla obu typów banków będzie także zasada zachowania tajemnicy służbowej, czy też zachowania poufności informacji bankowej przez pracowników banku. Te wymienione powyżej zasady będą wspólne dla obu rodzajów banku i będą bez wątpienia istotne w ich działalności. 12 2. Wybrane źródła zasad etycznych w Europejskim Banku Centralnym. 2.1. Europejski Bank Centralny oraz Europejski System Banków Centralnych. Europejski Bank Centralny powstał w czerwcu 1998 roku we Frankfurcie nad Menem i jest kontynuatorem Europejskiego Instytutu Walutowego14. Pełni on rolę banku centralnego dla państw, które wprowadziły wspólną walutę Euro. EBC zarządza walutą Euro oraz prowadzi politykę pieniężną i gospodarczą Unii Europejskiej. Głównym celem działania Europejskiego Banku Centralnego jest utrzymywanie stabilności cen, co ma służyć wspieraniu zatrudnienia i zrównoważonemu wzrostowi gospodarczemu. Podstawą funkcjonowania Europejskiego Banku Centralnego są: Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz Statut Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego15. Dokumenty te także są podstawą dla funkcjonowania Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Europejski System Banków Centralnych składa się z EBC oraz banków centralnych wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej bez względu na to, czy wprowadziły one wspólną walutę Euro. Europejski Bank Centralny posiada trzy organy decyzyjne. Tymi organami są: - Rada Prezesów, - Zarząd, - Rada Ogólna. W skład Rady Prezesów wchodzi Zarząd oraz prezesi banków centralnych strefy Euro. Rada Prezesów jest głównym organem decyzyjnym EBC. w jej kompetencjach leży: uchwalanie wytycznych oraz podejmowanie decyzji niezbędnych dla realizacji zadań, które są nałożone na Europejski Bank Centralny, formułowanie polityki pieniężnej strefy Euro, uchwalanie decyzji na mocy których podejmowane są decyzje nadzorcze16. Zarząd EBC prowadzi bieżący zarząd nad EBC. w jego skład wchodzi prezes, wiceprezes oraz czterech członków zarządu mianowanych na ośmioletnią kadencję przez szefów państw strefy Euro. Do głównych obowiązków Zarządu EBC należą: przygotowywanie posiedzeń Rady Prezesów, realizacja wytycznych i postanowień Rady Prezesów odnośnie polityki pieniężnej, zarządzanie bieżącą działalnością EBC oraz wykonywanie uprawnień przekazanych przez Radę Prezesów17. W skład Rady Ogólnej wchodzą Prezes EBC, Wiceprezes EBC oraz prezesi banków centralnych Unii Europejskiej. w kompetencjach Rady Ogólnej leżą m.in.: działania doradcze względem EBC, zbieranie informacji statystycznych, sporządzanie raportu rocznego EBC, Europejski Bank Centralny. Eurosystem. Europejski System Banków Centralnych, s. https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/escb_pl.pdf?429bca990573a9492ccc7d02f33636db, dostęp: 09.03.2016 r. 15 EBC, ESBC i Eurosystem, https://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/escb/html/index.pl.html, dostęp: 09.03.2016 r. 16 Rada Prezesów, http://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/decisions/govc/html/index.pl.html, dostęp: 09.03.2016 r. 17 Zarząd, http://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/decisions/eb/html/index.pl.html, dostęp: 09.03.2016 r. 14 13 12., ustalenie zasad ujednolicenia systemu rachunkowego w bankach centralnych Unii Europejskiej, ustalanie warunków zatrudniania pracowników EBC18. Obecnym prezesem Europejskiego Banku Centralnego jest Mario Draghi. 2.2. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Już w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zostaje wyraźnie zaakcentowana zasada niezależności Europejskiego Banku Centralnego, a także Europejskiego Systemu Banków Centralnych. w artykule 130 tegoż traktatu zostało zapisane: “W wykonywaniu uprawnień oraz zadań i obowiązków, które zostały im powierzone Traktatami i Statutem ESBC i EBC, ani Europejski Bank Centralny, ani krajowy bank centralny, ani członek któregokolwiek z ich organów decyzyjnych nie zwracają się o instrukcje ani ich nie przyjmują od instytucji, organów ani jednostek organizacyjnych Unii, rządów Państw Członkowskich, ani jakiegokolwiek innego organu. Instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii, jak również rządy Państw Członkowskich zobowiązują się szanować tę zasadę i nie dążyć do wywierania wpływu na członków organów decyzyjnych Europejskiego Banku Centralnego lub krajowych banków centralnych przy wykonywaniu ich zadań”19. w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zasada niezależności jest bardzo szeroko rozciągnięta, gdyż wymóg jej zachowania obejmuje nie tylko Europejski Bank Centralny, ale również banki wchodzące w skład Europejskiego Systemu Banków Centralnych, a także na organy tych banków i ich członków. Dodatkowo zasadę niezależności Europejskiego Banku Centralnego i banków centralnych wchodzących w skład Europejskiego Systemu Banków Centralnych zobowiązują się respektować wszystkie instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii Europejskiej, a także rządy państw członkowskich Unii. Szeroko rozciągnięta niezależność Europejskiego Banku Centralnego gwarantuje tej niezwykle ważnej instytucji Unii Europejskiej pełną możliwość kreowania polityki pieniężnej ograniczając zewnętrzną ingerencję w realizację zadań do których zobowiązany jest Europejski Bank Centralny i Europejski System Banków Centralnych. Podstawowym zadaniem wyznaczonym dla Europejskiego Systemu Banków Centralnych przez Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej jest utrzymanie stabilności cen, co staje się możliwe dzięki prowadzeniu niezależnej polityki pieniężnej. 2.3. Statut Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego oraz Regulamin EBC. Podstawową zasadą etyczną, którą można zauważyć w Statucie ESBC i EBC20 jest zasada niezależności. Zasada niezależności przejawia się w dokumencie w różnych artykułach odnosząc się do różnych aspektów funkcjonowania ESBC i EBC. 18 Rada Ogólna, http://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/decisions/genc/html/index.pl.html, dostęp: 09.03.2016 r. 19 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, 2012/C 326. 20 Protokół nr 4 w sprawie statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, 2012/C 326. 14 Po raz pierwszy w Statucie ESCB i EBC wyraźnie ukazana zostaje zasada niezależności w artykule 7, który stanowi odwołanie do artykułu 130 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Zasada ta znajduje również swoje odzwierciedlenie w części Statutu poświęconej funkcjonowaniu Zarządu EBC. Niezależność członków zarządu zostaje tutaj wyznaczona poprzez zasady związane z ich zatrudnianiem. w artykule 11 zostało zapisane między innymi: “Członkowie wykonują swoje obowiązki w pełnym wymiarze czasowym. Członkowie nie mogą wykonywać żadnej innej zarobkowej lub niezarobkowej działalności zawodowej, chyba że Rada Prezesów w drodze wyjątku zwolni z tego zakazu”21. Niezależność przypisana zostaje także bankom tworzącym Europejski System Banków Centralnych. w artykule 14 Statutu możemy znaleźć następujące zapisy, iż kadencje prezesów krajowych banków centralnych będą wynosiły minimalnie 5 lat oraz krajowe banki centralne będąc integralną częścią ESBC będą działały zgodnie z wytycznymi i instrukcjami Europejskiego Banku Centralnego. Istotne z punktu widzenia etyki są również zapisy dotyczące zachowania tajemnicy służbowej. Pierwszy wymóg zachowania poufności ciąży na członkach Rady Prezesów EBC, gdyż zgodnie z artykułem 10 posiedzenia Rady Prezesów są poufne. Statut Europejskiego Banku Centralnego i Europejskiego Systemu Banków Centralnych w artykule 37 kreśli ogólne zasady zachowania tajemnicy służbowej przez pracowników Europejskiego Banku Centralnego oraz krajowych banków centralnych. Obowiązywanie tajemnicy służbowej jest tutaj rozciągnięte w czasie także na byłych pracowników tych instytucji. Dokładniej zagadnienia związane z tajemnicą służbową i jej przestrzeganiem nawet po zakończeniu pracy w Europejskim Banku Centralnym precyzują przepisy określające warunki zatrudnienia pracowników w Europejskim Banku Centralnym. W Regulaminie Europejskiego Banku Centralnego22 z kolei zostaje poruszonych kilka kwestii etycznych. Pierwszą z nich są zasady przeprowadzania naboru pracowników do Europejskiego Banku Centralnego. Wśród wymagań etycznych, jakie powinny być uwzględnione w czasie przeprowadzania naboru pracowników lub ich awansowania są: zasada kompetencji zawodowych, zasada publiczności, zasada przejrzystości, zasada równego dostępu, zasada braku dyskryminacji. Zasada kompetencji zawodowych z reguły zakłada, że osoba powinna posiadać należyte wykształcenie i kompetencje do zajmowania określonego stanowiska, a dodatkowo powinna dbać o swój rozwój poprzez uzupełnianie i poszerzanie oraz aktualizację wiedzy fachowej, aby mogła jak najefektywniej wykonywać swoją pracę, a przez to gwarantowała uczciwe i rzetelne wykonanie obowiązków. Zasada publiczności z kolei powinna gwarantować zainteresowanym stronom procesu rekrutacji jawność postępowania rekrutacyjnego. Zasada przejrzystości, powinna gwarantować jasność zasad według których przebiega proces rekrutacji lub awansowania pracownika. Zasada równego dostępu, ma gwarantować taką samą możliwość ubiegania się o stanowisko wszystkim zainteresowanym osobą spełniającym kryteria formalne. Zasada braku dyskryminacji, częściowo łączy się z zasadą równego dostępu. Polega ona na tym, iż nikt nie może być dyskryminowany ze względu między innymi na płeć, kolor włosów, rasę, narodowość w procesie rekrutacji czy też awansu pracowniczego. 21 22 Tamże. Decyzja EBC z dnia 19 lutego 2004 r. przyjmująca Regulamin EBC, EBC/2004/2, Dz.U. L 80 z 18.3.2004. 15 Podobnie, jak ma to miejsce w wielu dokumentach dotyczących działalności Europejskiego Banku Centralnego również w Regulaminie EBC znajdują się zapisy dotyczące poufności obrad różnych organów EBC i grup oraz komitetów przez nie powołanych. 2.4. Zasady Etyki Zawodowej Europejskiego Banku Centralnego. W dniu 20 czerwca 2015 roku w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej C 204/04 zostały opublikowane Zasady Etyki Zawodowej EBC23. Zmieniły one między innymi dotychczasowe zasady etyki zawodowej, które stanowiły część 0 regulaminu pracowniczego EBC i były opublikowane w 2011 roku. Nowe zasady etyki zawodowej EBC odnoszą się również do warunków zatrudnienia pracowników Europejskiego Banku Centralnego oraz warunków zatrudnienia krótkoterminowego pracowników Europejskiego Banku Centralnego. Wymagania etyczne, które znalazły się w warunkach zatrudnienia pracowników Europejskiego Banku Centralnego oraz warunkach zatrudnienia krótkoterminowego pracowników Europejskiego Banku Centralnego, to przede wszystkim niezależność zawodowa i bezstronność, a także nieszkodzenie reputacji EBC. w celu umożliwienia realizacji wyżej wymienionych zasad pracownicy EBC zostali zobligowani do przestrzegania zasad etycznych i wartości EBC nie tylko w życiu zawodowym, ale również w życiu prywatnym. Na pracowników nałożono także obowiązek rzetelności i sumienności w wykonywaniu obowiązków. Zaznaczono przy tym, że pracownicy nie mogą kierować się interesem osobistym, ani interesem kraju z którego pochodzą. Podkreśla się tym stwierdzeniem po raz kolejny, jak istotna i ważna jest zasada niezależności pracowników, co przekłada się na niezależność Europejskiego Banku Centralnego. Pracownicy EBC zostali zobowiązani do unikania sytuacji mogących prowadzić lub mogących być postrzegane, jako rodzące konflikt interesów. Rozumienie konfliktu interesów zostało zdefiniowane w części zmieniającej część 0 regulaminu pracowniczego EBC. Według tej definicji, “Konflikt interesów oznacza sytuację, gdy pracownik ma prywatne lub osobiste interesy, które mogą wpływać, lub mogą być postrzegane jako wpływające, na bezstronne i obiektywne wykonywanie obowiązków służbowych. Prywatny lub osobisty interes oznacza wszelką korzyść lub potencjalną korzyść, o charakterze finansowym czy niefinansowym, dla pracownika, członka jego rodziny, innego krewnego, osoby z nim zaprzyjaźnionej lub bliskiego znajomego”24. Na pracowników EBC zostały nałożone ponadto takie zasady etyczne, jak: kierowanie się lojalnością wobec Unii Europejskiej i Europejskiego Banku Centralnego, przestrzeganie zasad EBC dotyczących prywatnych transakcji finansowych, poszanowanie godności pracowników EBC. Dodatkowo do przestrzegania zasad etycznych obowiązujących w Europejskim Banku Centralnym pracownicy tej instytucji są zobowiązani także podczas urlopów. W oparciu o artykuł 37 Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego nałożono na pracowników EBC obowiązek zachowania 23 24 Zasady Etyki Zawodowej EBC, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 2015/C 204/04. Tamże. 16 tajemnicy służbowej dotyczącej informacji, które uzyskali w związku z wykonywanymi obowiązkami nawet po ustaniu zatrudnienia. Informacje te mogą zostać jedynie ujawnione w przypadku uzyskania zezwolenia lub ich wcześniejszego upublicznienia. Zatrudniony pracownik EBC nie może bez zezwolenia Zarządu EBC ujawniać żadnej informacji uzyskanej w związku z wykonywanymi czynnościami służbowymi nawet w sytuacji, gdy toczy się postępowanie administracyjne lub sądowe. Zgoda na ujawnienie informacji udzielana jest jedynie w sytuacji, gdy ujawnienie jest zgodne z interesami EBC lub gdy odmowa zgody na udzielenie informacji skutkowałaby odpowiedzialnością karną pracownika. Tylko w jednej sytuacji nie jest wymagane uzyskanie zgody na ujawnienie informacji przez pracownika EBC. Jest to sytuacja, gdy pracownik składa zeznania przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej w postępowaniu między EBC, a jego obecnym lub byłym pracownikiem. Od byłych pracowników EBC, którzy zamierzają podjąć nową działalność zawodową wymaga się powstrzymania od wykonywania działalności, która prowadziłaby do konfliktu interesów z EBC, to tzw. okres zakazu konkurencji, który szczegółowo został określony w części 0 Regulaminu Pracowniczego EBC dotyczącej zasad etyki zawodowej. Wobec byłych pracowników EBC, którzy po ustaniu zatrudnienia pozostają osobami bezrobotnymi przewiduje się między innymi specjalne świadczenia, które wynoszą 80% ostatniego podstawowego wynagrodzenia przez pierwszy rok i 60% przez rok kolejny. Byli bezrobotni pracownicy EBC mają także prawo do ochrony w ramach ubezpieczenia zdrowotnego EBC i ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków. Dodatkowo osoby, które wcześniej były zatrudnione na umowę długookresową w EBC mają prawo do uzyskania w okresie bezrobocia dodatku na gospodarstwo domowe i dodatku na dziecko. w 2016 roku świadczenia dla osób bezrobotnych, którzy wcześniej były zatrudnione na umowę długookresową w EBC poszerzono jeszcze o świadczenie edukacyjne oraz kwotę naliczonej wysługi emerytalnej25. Zabezpieczenie socjalne byłych pracowników EBC, którzy stają w obliczu bezrobocia wydaje się być również metodą ochrony tajemnicy służbowej oraz zabezpieczeniem zachowania zakazu konkurencji. Najważniejszym dokumentem regulującym zasady etyki pracowniczej EBC jest część 0 Regulaminu pracowniczego EBC dotycząca zasad etyki zawodowej. Już w pierwszym punkcie części 0 Regulaminu pracowniczego EBC zostało wyraźnie podkreślone, że przywileje i immunitety przysługujące pracownikom EBC nie zwalniają ich z wypełniania prywatnych zobowiązań, a także przestrzegania przepisów prawa i przepisów porządkowych. Podkreślone zostało także w tym punkcie, że immunitety i przywileje mają służyć interesowi EBC, a nie prywatnym interesom pracowników tej instytucji. W drugim z punktów części 0 Regulaminu pracowniczego EBC został szczegółowo omówiony problem konfliktu interesów. Obok zobowiązania pracowników do unikania konfliktu interesów i definicji już w tej części pracy przytoczonej, określono sposób reagowania pracownika w sytuacji uświadomienia sobie konfliktu interesów. Procedura w takiej sytuacji przewiduje powiadomienie bezpośredniego przełożonego, który zasięga opinii Biura ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego. w przypadku istnienia możliwości konfliktu interesów przełożony może zwolnić pracownika z obowiązku wykonania określonych zadań. Jeśli konflikt interesów dotyczy sfery zamówień publicznych, przetargów wówczas powiadamiane jest Centralne Biuro Zamówień Publicznych lub Komitet Zamówień 25 Zmiany Zasad Etyki Zawodowej EBC, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 2016/C 31/043. 17 Publicznych i to one decydują o dalszych krokach postępowania. Możliwość istnienia konfliktu interesów brana jest również pod uwagę w procedurze rekrutacyjnej do EBC i polega ona na analizie powiązań kandydata z pracownikami EBC. w przypadku stwierdzenia możliwości istnienia konfliktu interesów porady udziela Biuro ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego. Część 0 Regulaminu pracowniczego EBC zabrania przyjmowania pracownikom jakichkolwiek korzyści związanych z zatrudnieniem ich w Europejskim Banku Centralnym. Punktem wyjścia w określaniu korzyści jest definicja tego pojęcia, która na potrzeby regulaminu brzmi następująco: “Przez korzyść rozumie się każdy prezent, przejaw gościnności lub inne świadczenie o charakterze finansowym lub niefinansowym, które w sposób obiektywny polepsza finansową, prawną lub osobistą sytuację przyjmującego lub jakiejkolwiek innej osoby, przy czym uprawnienie do niego nie wynika z przepisów prawa. Za korzyść nie uważa się drobnych przejawów gościnności, okazywanych podczas spotkań związanych z obowiązkami służbowymi. Korzyść uznaje się za związaną z zatrudnieniem przyjmującego w EBC, jeśli jest ona oferowana ze względu na stanowisko przyjmującego w EBC, a nie ze względów prywatnych”. w związku z taką definicją korzyści EBC dopuszcza przyjmowanie następujących korzyści z zastrzeżeniem, że nie mogą one pochodzić z tego samego źródła i mieć zbyt dużej częstotliwości: przejawy gościnności podmiotów prywatnych do kwoty 50 Euro, korzyści oferowane przez inne banki centralne, podmioty publiczne i organizacje międzynarodowe, jeśli nie przekraczają zwyczajowo przyjętych norm, korzyści, których odrzucenie miałoby wpływ na relacje zawodowe lub stanowiłoby afront. Pracownicy otrzymujący korzyści w szczególnych okolicznościach, gdy ich odrzucenie stanowiłoby afront lub wpływało na relacje zawodowe mają obowiązek ich zgłoszenia w Biurze ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego. W przeprowadzaniu postępowań przetargowych pracownicy EBC zobowiązani są do zachowania obiektywizmu, neutralności oraz uczciwości, a także do zachowania przejrzystości działań z zachowaniem przestrzegania zasad dotyczących konfliktu interesów, przyjmowania prezentów oraz zachowania tajemnicy służbowej. Pracownik Europejskiego Banku Centralnego, któremu przyznano nagrodę, odznaczenie lub inne wyróżnienie przed jego przyjęciem powinien uzyskać zezwolenie Biura ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego. Pracownikom zabrania się Europejskiego Banku Centralnego zabrania się przyjmowania wynagrodzenia od osób trzecich za działania wykonywane w ramach obowiązków służbowych. Jeśli strona trzecia oferuje zapłatę winna jej dokonać na rzecz Europejskiego Banku Centralnego. Zasady Etyki zawodowej EBC regulują także możliwość podejmowania działalności zewnętrznej przez pracowników Europejskiego Banku Centralnego. w omawianym dokumencie odnajdujemy między innymi następujący zapis: “Pracownicy są zobowiązani do uzyskania pisemnego zezwolenia na podjęcie jakiejkolwiek działalności zewnętrznej, która ma charakter działalności zawodowej lub w inny sposób wykracza poza działalność, którą można w sposób rozsądny uznać za sposób spędzania wolnego czasu”26. Zezwolenie na działalność zewnętrzną, o którym mowa w przytoczonych słowach nie jest wymagane, gdy 26 Tamże. 18 działalność ta jest świadczona nieodpłatnie i i prowadzona w dziedzinach takich jak: kultura, nauka, edukacja, sport, działalność charytatywna, religijna, społeczna, dobroczynna oraz działalność ta nie powinna wiązać się z obowiązkami zawodowymi pracownika i Europejskim Bankiem Centralnym. Pracownikom EBC zezwala się na angażowanie polityczne i związkowe, przy czym w tej działalności nie mogą oni wykorzystywać stanowisk, które pełnią w Europejskim Banku centralnym. w przypadku jednak kandydowania, czy też wyboru do pełnienia funkcji publicznej wobec pracownika mogą zostać podjęte decyzje po konsultacji Dyrektora Generalnego Kadr, Budżetu i Organizacji EBC z Biurem ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego stwierdzające, że pracownik powinien wystąpić o urlop bezpłatny lub urlop wypoczynkowy, czy też, że może wykonywać swoje obowiązki w niepełnym wymiarze czasu pracy, bądź może wypełniać swoje obowiązki na dotychczasowych zasadach. Działalność zewnętrzna pracowników EBC powinna być wykonywana poza godzinami pracy. W kontekście niezależności Europejskiego Banku Centralnego w omawianym dokumencie porusza się również kwestię możliwości istnienia konfliktu interesu wynikającego z zatrudnienia małżonka pracownika Europejskiego Banku Centralnego , bądź jego formalnego partnera. Zasady Etyki Zawodowej EBC w kontekście części 0 Regulaminu pracowniczego EBC określają ograniczenia po ustaniu zatrudnienia w Europejskim Banku Centralnym. Tymi ograniczeniami są: - obowiązek powiadamiania Biura ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego przy podejmowaniu działalności z którą może wiązać się konflikt interesów, - zakaz konkurencji. Długość trwania powyższych ograniczeń zależy od długości czasu pracy w Europejskim Banku Centralnym lub wysokości wynagrodzenia związanego z grupą zaszeregowania. Część 0 Regulaminu pracowniczego EBC porusza również kwestie standardów zawodowych. Są one przede wszystkim związane z tajemnicą służbową, relacjami z podmiotami zewnętrznymi, stosunkami wewnętrznymi oraz poszanowaniem zasady rozdziału funkcji nadzorczych od funkcji związanych z polityką pieniężną. Pracownicy Europejskiego Banku Centralnego zobowiązani są do zachowania poufności dokumentów i informacji. W relacjach z podmiotami zewnętrznymi pracownicy powinni uwzględniać troskę o reputację EBC, niezależność EBC oraz potrzebę zachowania tajemnicy służbowej. Dla zachowania niezależności pracownikom EBC nie wolno zwracać się o instrukcje do rządów, władz, czy też innych organizacji oraz osób spoza EBC. Pracownicy EBC powinni wykazywać wysoki poziom dostępności w kontaktach z innymi instytucjami i organizacjami europejskimi i międzynarodowymi. Współpracując z pracownikami innych banków centralnych pracownicy EBC powinni zachowywać zasadę bezstronności oraz zasadę współpracy. Szczególną ostrożność pracownicy EBC powinni wykazywać w kontaktach z mediami i grupami interesu. w przypadku wystąpień na konferencjach, czy też udziału 19 w zewnętrznych publikacjach pracownicy EBC winni uzyskać zgodę zgodnie ze zbiorem procedur wewnętrznych. W relacjach wewnętrznych pracownicy EBC powinni wykonywać polecenia przełożonych. Odstępstwem od takiego stanu jest sytuacja, gdy przełożony łamie prawo wydając polecenie niezgodne z przepisami. Wówczas podwładny zgłasza ten fakt przełożonemu lub dyrekcji, jeśli przełożony nie ustosunkował się dostatecznie do uwag podwładnego. Pracownicy nie mogą żądać od siebie wykonania zadań o charakterze prywatnym. Pracownicy w relacjach wewnętrznych powinni ze sobą współpracować i należycie przekazywać informacje mające wpływ na jakość pracy Europejskiego Banku centralnego. Pracownicy nie powinni względem siebie utrudniać i odmawiać współpracy. Dodatkowo pracownicy EBC powinni przestrzegać zasady rozdziału funkcji nadzorczych od funkcji związanych z polityką pieniężną. Prywatne transakcje finansowe pracowników EBC przeprowadzane na własny rachunek powinny cechować się powściągliwością, ostrożnością, rozsądnością, a także nie powinny mieć charakteru spekulacyjnego. Transakcje te nie mogą naruszać reputacji i wiarygodności EBC, a także naruszać zaufania opinii publicznej co do uczciwości i bezstronności pracowników tej instytucji. Pracowników EBC obowiązuje absolutny zakaz wykorzystywania informacji służbowych do zawierania jakichkolwiek transakcji finansowych, a także ich rekomendowania lub doradzania przy ich zawieraniu. Dla pracowników EBC określono kategorie prywatnych transakcji objętych wyłączeniem, transakcji niedozwolonych, wymagających uzyskania zezwolenia i podlegających zgłoszeniu. Pracownicy EBC zobowiązani są przedstawić w Biurze ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego wykaz swoich rachunków bankowych, rachunków w których są współwłaścicielami, rachunków powierniczych, rachunków maklerskich, rachunków kart kredytowych oraz rachunków co do których udzielono im pełnomocnictw. Zasady Etyki Zawodowej EBC w kontekście części 0 Regulaminu pracowniczego EBC stoją także na straży godności pracowników EBC wyrażając jasne stanowisko, iż pracownicy EBC zobowiązani są szanować godność swoich współpracowników oraz powstrzymywać się od zachowań, które mogą być postrzegane jako poniżające dla innych. Pracownicy EBC powinni innym okazywać szacunek i zrozumienie. Zasady Etyki Zawodowej EBC w kontekście części 0 Regulaminu pracowniczego EBC definiują także w kontekście godności pewne istotne pojęcia, które przyjmują następujące brzmienie: “1. Poszanowanie godności pracownika oznacza powstrzymanie się od niestosownych zachowań. Niestosowne zachowanie oznacza wszelkie formy bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji, przemoc fizyczną, nękanie psychiczne (nazywane także zastraszaniem lub mobbingiem) i napastowanie seksualne. 2. Dyskryminacja bezpośrednia występuje w przypadku, gdy daną osobę ze względu na jej przynależność państwową, płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną, traktuje się, traktowano lub traktowano by mniej przychylnie niż inną osobę w podobnej sytuacji. 20 3. Dyskryminacja pośrednia ma miejsce, gdy pozornie neutralny przepis, kryterium lub praktyka mogą doprowadzić do szczególnie niekorzystnej sytuacji dla osób o danej przynależności państwowej, płci, pochodzeniu rasowym lub etnicznym, religii lub światopoglądzie, niepełnosprawności, wieku lub orientacji seksualnej w stosunku do innych osób, chyba że taki przepis, kryterium lub praktyka są obiektywnie uzasadnione. 4. Przemoc fizyczna oznacza celowe użycie siły fizycznej lub groźbę jej użycia, których skutkiem jest cierpienie natury fizycznej, seksualnej lub psychicznej. 5. Nękanie psychiczne oznacza każde niewłaściwe zachowanie, które ma miejsce na przestrzeni pewnego okresu, powtarza się lub ma charakter ciągły i obejmuje sposób zachowania, wypowiedzi ustne i pisemne, gesty lub inne działania podejmowane umyślnie, które mogą godzić w osobowość, godność lub integralność fizyczną lub psychiczną danej osoby. 6. Molestowanie seksualne oznacza zachowania dotyczące płci, które są niepożądane przez osobę, do której są adresowane, a ich celem lub skutkiem jest obraza osoby lub tworzenie atmosfery zastraszenia, wrogości, upokorzenia lub niepokoju w środowisku pracy”27. Ocena niestosowności zachowania, aby była obiektywna powinna odbywać się z perspektywy rozsądnej osoby trzeciej. Zasady etyczne przewidują dwa rodzaje procedur postępowań dla osób pokrzywdzonych niestosownym zachowaniem. Pierwsza z procedur to procedura nieformalna, zaś druga to procedura formalna przyjmująca charakter administracyjny. Pracownicy EBC zobowiązani są ponadto do szanowania i ochrony mienia Europejskiego Banku Centralnego. Wszystkie urządzenia i całe wyposażenie EBC winno być wykorzystywane wyłącznie do celów służbowych, chyba, że istnieje zgoda na ich wykorzystanie prywatne w zbiorze procedur wewnętrznych. 2.5. Kodeks postępowania członków Rady Nadzoru EBC. Kodeks postępowania członków Rady Nadzoru EBC28 odnosi się do członków Rady Nadzoru w czasie wykonywania swoich obowiązków oraz członków Rady ds. Nadzoru działających jako Komitet Sterujący Rady ds. Nadzoru. Już w drugim artykule tego kodeksu odnajdziemy zapisy, które nakładają na członków Rady ds.Nadzoru oraz innych uczestników posiedzeń Rady ds. Nadzoru szczególnie wysokie wymogi etyczne. Wymienia się przy tym następujące wobec nich oczekiwania etyczne: uczciwość, niezależność, bezstronność, dyskrecja, niezależność od osobistego interesu. w artykule drugim ponadto wymieniono następujące powinności, które powinni spełniać członkowie Rady ds. Nadzoru: “Powinni być świadomi znaczenia swoich obowiązków i zakresu odpowiedzialności, powinni uwzględniać publiczny charakter pełnionych funkcji 27 Tamże. Kodeks postępowania członków rady Nadzoru Europejskiego Banku Centralnego, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 2015/C 93/02. 28 21 oraz postępować w sposób, który ugruntowuje i promuje zaufanie opinii publicznej do EBC”29. Członkowie Rady ds. Nadzoru powinni przekazywać informacje opinii publicznej w sposób wzajemnie uzgodniony,, aby nie wprowadzać chaosu, lecz budować społeczne zaufanie do działalności EBC. W Kodeksie postępowania członków Rady Nadzoru, znajdziemy liczne odwołania do konieczności przestrzegania przez członków Rady ds. Nadzoru przepisów nadrzędnych, którym podlegają. Podobnie jak w przypadku innych pracowników EBC, również wobec członków Rady ds. Nadzoru wymaga się niezależności. Niezależność ta ma się przejawiać poprzez: - kierowanie się interesem Unii Europejskiej, a nie interesem krajowym lub osobistym, - nie zwracają się o instrukcje do organów lub instytucji Unii Europejskiej, czy też państw członkowskich Unii Europejskiej, ani żadnych innych podmiotów, - nie poddają się i nie kierują się naciskami politycznymi, czy też ingerencją komercyjną, - rezygnację z działalności zawodowej i zajmowania stanowisk podważających ich niezależność. Podobnie jak inni pracownicy EBC również członkowie Rady ds. Nadzoru nie mogą wykorzystywać poufnych informacji do przeprowadzania prywatnych transakcji finansowych, jak również powinni przestrzegać zasad przeprowadzania osobistych transakcji finansowych obowiązujących w Europejskim Banku Centralnym. Dodatkowo od członków Rady ds. Nadzoru wymaga się składania corocznych deklaracji majątkowych. Dla zapewnienia niezależności działań Rady ds. Nadzoru istnieją obostrzenia wobec byłych jej członków związane z zakazem konkurencji. Zakaz konkurencji dotyczy szczególnie możliwości podejmowania zatrudnienia przez byłych pracowników Rady ds. Nadzoru w instytucjach kredytowych podlegających bezpośredniemu nadzorowi przez EBC. Kodeks postępowania członków Rady Nadzoru, wprowadza także inne zasady, które obowiązują pracowników Europejskiego Banku Centralnego. Członków Rady ds. Nadzoru dotyczą obostrzenia związane z: konfliktem interesów, przyjmowaniem prezentów i innych korzyści, podejmowaniem osobistej działalności zawodowej, działalnością zawodową małżonka, przyjmowaniem zaproszeń do udziału w różnego rodzaju wydarzeniach, w których udział podważałby niezależność członka Rady ds. Nadzoru, czy też wywoływał podejrzenie istnienia konfliktu interesów. Członkowie Rady ds. Nadzoru zobowiązani są także do przestrzegania przepisów związanych z zachowaniem tajemnicy służbowej. 2.6. Wytyczne EBC określające podstawy Zasad etyki Eurosystemu. Wytyczne EBC określające podstawy Zasad etyki Eurosystemu30 mają zastosowanie w odniesieniu do banków centralnych wykonujących działania w ramach Eurosystemu. 29 Tamże. Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2015/855 z dnia 12 marca 2015 r. określające podstawy Zasad etyki Eurosystemu i uchylające wytyczne EBC/2002/6 w sprawie minimalnych norm dla Europejskiego Banku Centralnego oraz krajowych banków centralnych przy przeprowadzaniu operacji związanych z polityką pieniężną, operacji walutowych z rezerwami walutowymi EBC oraz zarządzaniu rezerwowymi aktywami walutowymi EBC, EBC/2015/11. 30 22 Pierwszym z zakazów, ujętych w wytycznych jest zakaz nadużywania informacji poufnych. Wytyczne wyznaczają minimalny zakres związany z naruszeniem poufności informacji, który przyjmuje następujące brzmienie: “Zakaz nadużywania informacji poufnych obejmuje co najmniej: a) wykorzystanie informacji poufnych do prywatnych transakcji na rachunek własny albo osób trzecich; b) ujawnianie informacji poufnych jakiejkolwiek innej osobie, chyba że do ujawnienia dochodzi przy wykonywaniu obowiązków zawodowych w oparciu o zasadę wiedzy koniecznej; c) wykorzystanie informacji poufnych w celu zalecenia innym osobom zawarcia prywatnych transakcji finansowych lub nakłonienia ich do tego”31. W związku z powyższym w Wytycznych EBC określających podstawy Zasad etyki Eurosystemu określono prywatne transakcje o krytycznym znaczeniu, nadając im w dokumencie następujące znaczenie: “Prywatną transakcję finansową uznaje się za mającą krytyczne znaczenie, jeżeli jest blisko związana z wykonywaniem zadań Eurosystemu albo może wywołać takie wrażenie”. W Wytycznych EBC określające podstawy Zasad etyki Eurosystemu zawarto również wymagania wobec banków wchodzących w skład Eurosystemu obowiązek wprowadzenia zasad wewnętrznych ograniczających możliwość powstania konfliktu interesów oraz procedur związanych z jego zaistnieniem, a także określenia zasad zakazujących przyjmowania korzyści przez pracowników banków centralnych. Można zauważyć, że Wytyczne EBC określające podstawy Zasad etyki Eurosystemu stawiają sobie za cel umocnienie niezależności banków centralnych wchodzących w skład Eurosystemu, poprzez regulacje wzmacniające niezależność ich pracowników. 2.7. Komitet EBC ds. Etyki i jego regulamin. Powołanie do życia w 2015 roku Komitetu Europejskiego Banku Centralnego ds. Etyki było związane z chęcią, wzmocnienia istniejących zasad etycznych obowiązujących w Europejskim Banku Centralnym, Europejskim Systemie Banków Centralnych oraz jednolitym mechanizmie nadzorczym. Komitet ds. Etyki składa się z trzech członków, z których minimum jeden jest członkiem Komitetu ds. Audytu. 32 Do najważniejszych zadań Komitetu Europejskiego Banku Centralnego ds. Etyki należą zgodnie z jego regulaminem: - Komitet ds. Etyki udziela odpowiedzi na pytania dotyczące kwestii etycznych w oparciu o złożone w tych sprawach wnioski, - przekazywanie informacji Komitetowi ds. Audytu o udzielonych poradach i zakresie ich wdrożenia, - przekazywanie corocznych sprawozdań z działalności Komitetu dla Rady Prezesów, 31 Tamże. Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2015/433 z dnia 17 grudnia 2014 r. w sprawie ustanowienia Komitetu ds. Etyki i jego regulaminu, EBC/2014/59. 32 23 - wypełnianie obowiązków, które realizowali doradca ds. Etyki oraz ekspert ds. Etyki, którzy wcześniej byli powoływani odpowiednio na podstawie Kodeksu postępowania dla członków Rady Prezesów oraz na podstawie Uzupełniającego kodeksu kryteriów etycznych dla członków Zarządu Europejskiego Banku Centralnego. 2.8. Kryteria etyczne dla członków zarządu EBC. Kryteria etyczne dla członków zarządu EBC33, zawarte zostały w opublikowanym w 2010 roku Uzupełniającym kodeksie kryteriów etycznych dla członków Zarządu Europejskiego Banku Centralnego. Kryteria etyczne dotykają spraw związanych z: przyjmowaniem prezentów i innych korzyści majątkowych, przyjmowaniem zaproszeń, wynagrodzeniem z tytułu działalności podejmowanej osobiście przez członków Zarządu, przestrzeganiem zasad dotyczących nieuprawnionego wykorzystania informacji poufnych w obrocie instrumentami finansowymi. Pod pojęciem prezentu w powyższym dokumencie rozumie się “wszelkie korzyści o charakterze finansowym lub rzeczowym, związane w jakikolwiek sposób z zadaniami i obowiązkami członka Zarządu, a niebędące uzgodnionym wynagrodzeniem za świadczoną pracę, które zostały wręczone lub przyjęte przez członka Zarządu, członka jego rodziny, bliskiego znajomego lub współpracownika”34. Prezenty mogą być przyjmowane przez członków Zarządu Europejskiego Banku Centralnego jeśli spełniają następujące kryteria: prezent nie narusza obiektywizmu i swobody działania członka Zarządu, kwota prezentu od przedstawiciela sektora prywatnego nie przekracza kwoty 50 Euro, zaś od innych banków centralnych lub podmiotów publicznych mieści się w zwyczajowo przyjętych normach. w przypadku prezentów, których wartość przekracza 50 Euro, powinny być one przekazane do EBC lub nadwyżka ich wartości powinna zostać wpłacona na rzecz EBC. w przypadku postępowań przetargowych członkowie Zarządu nie powinni przyjmować żadnych prezentów. Członkowie EBC nie powinni przyjmować siebie nawzajem, ani przekazywać sobie jakichkolwiek korzyści na koszt Europejskiego Banku Centralnego. W kwestii przyjmowania zaproszeń przez członków Zarządu Europejskiego Banku Centralnego w Uzupełniającym kodeksie kryteriów etycznych dla członków Zarządu Europejskiego Banku Centralnego znajdujemy następujący zapis: “Członkowie Zarządu, biorąc pod uwagę ciążący na nich obowiązek zachowania zasady niezależności i unikania konfliktu interesów, mogą przyjmować zaproszenia na konferencje, przyjęcia lub wydarzenia kulturalne, wraz z oferowanym w ich ramach programem rozrywkowym, korzystając także z okazywanej gościnności, o ile ich uczestnictwo w danym wydarzeniu da się pogodzić z wykonywaniem ich obowiązków bądź też leży w interesie EBC”35. Dodatkowo jeszcze w przypadku uzyskania wynagrodzenia za wykłady lub wystąpienia związane z pełnioną przez członków Zarządu EBC funkcją, mają być wykorzystywane przez Europejski Bank Centralny na cele charytatywne. 33 Uzupełniający kodeks kryteriów etycznych dla członków Zarządu Europejskiego Banku Centralnego, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 2010/C 104/03. 34 Tamże. 35 Tamże. 24 Uzupełniając kodeks kryteriów etycznych dla członków Zarządu Europejskiego Banku Centralnego reguluje także sprawy związane z przyjmowaniem wynagrodzenia z tytułu działalności podejmowanej osobiście przez członków Zarządu EBC. Kodeks mówi, iż mogą oni podejmować działalność dydaktyczną oraz inną działalność nie związaną z osiąganiem zysku. Za swoją pracę mogą pobierać oni zwrot kosztów podróży i wynagrodzenie w ramach odpowiadającego wkładowi pracy oraz mieszczące się w zwyczajowych granicach, przy czym praca za którą pobierają wynagrodzenie odbywa się bez udziału Europejskiego Banku Centralnego. W zakresie przestrzegania zasad dotyczących nieuprawnionego wykorzystania informacji poufnych, członkom Zarządu EBC zaleca się przekazanie swoich inwestycji administratorom inwestycji portfelowych z przekazaniem im również pełnej swobody decyzyjnej. Zalecenie to nie obejmuje między innymi: rachunków bieżących, lokat, funduszy rynku pieniężnego, rachunków oszczędnościowych. 2.9. Kodeks postępowania dla członków Rady Prezesów oraz Regulamin Rady Ogólnej. Kodeks postępowania dla członków Rady Prezesów z 2002 roku36 wraz ze zmianami wprowadzonymi w oparciu o porozumienie z dnia 21 grudnia 2006 roku zmieniającym porozumienie w sprawie Kodeksu postępowania dla członków Rady Prezesów zawiera zasady etyczne i standardy postępowania członków Rady Prezesów EBC i ich zastępców w ramach wykonywania ich funkcji. Już w drugim punkcie dokumentu stawia się przed wymienionymi osobami obowiązek przestrzegania najwyższych standardów etycznych postępowania, co wiąże się z takimi wartościami, jak: uczciwość, niezależność, bezstronność, zachowywanie poufności, nie kierowanie się interesem własnym, unikanie konfliktu interesów. Kodeks postępowania dla członków Rady Prezesów porusza w swojej treści w zasadzie trzy niezwykle istotne zagadnienia, a mianowicie porusza kwestię niezależności, konfliktu interesów i tajemnicy służbowej. W myśl dokumentu członkowie Rady Prezesów nie powinni w swoim działaniu kierować się instrukcjami zewnętrznymi pochodzącymi z organów i instytucji Unii Europejskiej, jak również państw członkowskich. Działanie członków Rady powinno mieć przede wszystkim na względzie interes obszaru Euro. w celu zapewnienia niezależności członkowie Rady Prezesów nie powinni przyjmować żadnych nagród, prezentów, wynagrodzeń, których wartość przekraczałaby 200 Euro. Członkom Rady prezesów zezwala się przyjmować zaproszenia na różne wydarzenia pod warunkiem możliwości pogodzenia uczestnictwa w wydarzeniu z wykonywaniem obowiązków w ramach Rady Prezesów. Dla zapewnienia niezależności członków Rady Prezesów zabrania się im przyjmowania wynagrodzenia za wykłady, czy wystąpienia w ramach ich funkcji w Radzie Prezesów, a ich pozostała osobista działalność nie powinna szkodzić wizerunkowi EBC i negatywnie wpływać na wypełnianie obowiązków w Radzie Prezesów. w kontaktach z grupami interesów członkowie Rady Prezesów powinni dbać o zachowanie zasady niezależności. w celu zapewnienia i potwierdzenia niezależności działania członkowie Rady Prezesów corocznie 36 Kodeks postępowania dla członków Rady Prezesów, dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 2002/C 123/06. 25 zobowiązani są do przekazania wykazu prywatnych i publicznych funkcji pełnionych poza ESBC. W kwestii konfliktów interesów Kodeks postępowania dla członków Rady Prezesów, porusza sprawy związane z : - koniecznością unikania wszelkich sytuacji prowadzących do konfliktu interesów, - niezależnością i bezstronnością związaną z wpływem decyzji Rady prezesów na wydarzenia rynkowe, - z udostępnianiem i wykorzystywaniem informacji poufnych dla celów realizacji prywatnych transakcji finansowych. Odnośnie zachowania tajemnicy służbowej, kodeks zwraca szczególną uwagę na nieujawnianie informacji poufnych, szczególnie w czasie wystąpień publicznych oraz w kontaktach z mediami. Dodatkowo na byłych członkach Rady Prezesów, w ciągu pierwszego roku od zakończenia pełnienia obowiązków ciąży zobowiązanie do unikania konfliktu interesów. Dodatkowo byli członkowie Rady Prezesów w okresie pierwszego roku od zakończenia pełnienia obowiązków winni powiadamiać Radę o zamiarze podjęcia działalności prywatnej lub zawodowej, która mogłaby stać w konflikcie interesów. W Regulaminie Rady Ogólnej Europejskiego Banku Centralnego pojawia się w zasadzie jeden wyraźny zapis, który możemy zakwalifikować, jako zapis dotyczący płaszczyzny etycznej. w artykule 10 odnajdujemy następujące słowa: “Obrady Rady Ogólnej oraz wszelkich komitetów bądź grup zajmujących się sprawami w jej zakresie działania mają charakter poufny, chyba że Rada Prezesów upoważni Prezesa EBC do podania wyników obrad do publicznej wiadomości”37. Zapisy dotyczące zachowania poufności informacji w obu powyżej omówionych dokumentach, są kolejnymi dotyczącymi tej istotnej dla funkcjonowania banków centralnych kwestii. Bez wątpienia zachowanie poufności szczególnie wobec mediów pozwala uniknąć niepotrzebnych spekulacji, a także daje możliwość uporządkowania działalności Rady Ogólnej EBC. 2.10. Zasady etyki dla jednolitego systemu nadzorczego oraz Mandat Komitetu ds. Audytu. Jednolity mechanizm nadzorczy to system nadzoru nad bankami w Europie, który tworzą Europejski Bank Centralny oraz organy nadzoru z państw członkowskich Unii Europejskiej objętych mechanizmem. Zasady etyki dla jednolitego systemu nadzorczego zostały ujęte w wytycznych Europejskiego Banku Centralnego z dnia 12 marca 2015 roku określających podstawy zasad etyki dla jednolitego mechanizmu nadzorczego38. Zasady te zostały opisane w rozdziałach Decyzja EBC z dnia 17 czerwca 2004 r. przyjmująca Regulamin Rady Ogólnej EBC, EBC/2004/12, Dz.U. L 230 z 30.6.2004. 38 Wytyczne Europejskiego Banku centralnego (UE) 2015/856 z dnia 12 marca 2015 r. określające podstawy zasad etyki dla jednolitego mechanizmu nadzorczego, EBC/2015/12. 37 26 poświęconych kolejno: zapobieganiu nadużywania informacji poufnych, unikaniu konfliktu interesów, przyjmowaniu prezentów i korzystaniu z gościnności. W kwestii zapobiegania nadużywania informacji poufnych, unikania konfliktu interesów, przyjmowania prezentów i korzystaniu z gościnności dokument jest niemal identyczny w zapisach z Wytycznymi EBC określającymi podstawy Zasad etyki Eurosystemu, odnosząc jednakże je do Europejskiego Banku Centralnego i właściwych organów krajowych sprawujących nadzór bankowy. Omówienie powyższych zapisów miało miejsce w rozdziale poświęconym Wytycznym EBC określającym podstawy Zasad etyki Eurosystemu. Komitet ds. audytu z kolei, ma za zadanie wspieranie Rady Prezesów w realizacji takich zadań związanych z udzielaniem opinii i porad dotyczących: rzetelności informacji finansowych, nadzoru nad kontrolą wewnętrzną, zgodności z odpowiednimi przepisami prawa, regulacjami i kodeksami postępowania, działalności pionów audytu. Komitet ds. Audytu ocenia również sprawozdania finansowe EBC. w skład Komitetu ds. Audytu wchodzą: wiceprezes Europejskiego Banku Centralnego, dwóch starszych stażem prezesów krajowych banków centralnych strefy Euro oraz dwóch członków zewnętrznych, którzy są wybierani spośród urzędników wysokiego szczebla posiadających doświadczenie w bankowości centralnej. Podstawowymi zasadami etycznymi wyznaczonymi do przestrzegania przez Komitet ds. Audytu są poufność informacji oraz niezależność członków Komitetu ds. Audytu. Członkowie Komitetu ds. Audytu mają zakaz ujawniania informacji poufnych osobom spoza EBC i Eurosystemu. w swoich pracach członkowie Komitetu ds. Audytu winni kierować się zasadą niezależności. w pozostałych sprawach winni się oni także kierować zapisami Kodeksu postępowania dla członków Rady Prezesów, który określa odpowiedzialność za wiarygodność i reputację Eurosystemu39. 39 Mandat Komitetu ds. Audytu, https://www.ecb.europa.eu/ecb/shared/pdf/corgov/201307_audcomman.pl.pdf, dostęp 09.06.2016 r. 27 3. Wybrane źródła zasad etycznych w Systemie Rezerwy Federalnej. 3.1. System Rezerwy Federalnej. System Rezerwy Federalnej jest bankiem centralnym USA. Zaczął on funkcjonować na mocy Federal Reserve System Act w 1914 roku. Do głównych zadań Systemu Rezerwy Federalnej należą: - kształtowanie polityki pieniężnej, - nadzór nad funkcjonowaniem systemu bankowego, - utrzymywanie stabilności systemu finansowego, - obsługa finansowa instytucji depozytowych oraz rządu, a także zapewnienie sprawnego systemu płatniczego40. Najważniejszymi organami Systemu Rezerwy Federalnej jest Rada Gubernatorów oraz Federalny Komitet Operacji Otwartego Rynku. Rada Gubernatorów składa się z siedmiu osób powoływanych przez prezydenta USA i zatwierdzanych przez Senat. Kadencja członków rady Gubernatorów wynosi 14 lat. Do kompetencji Rady Gubernatorów należy kształtowanie polityki pieniężnej, wyłączne prawo zmiany stopy rezerw obowiązkowych, regulowanie i nadzorowanie funkcjonowania dwunastu banków regionalnych wchodzących w skład Systemu Rezerwy Federalnej, publikowanie informacji o działalności Systemu Rezerwy Federalnej oraz o sytuacji gospodarczej USA41. W skład Komitetu Operacji Otwartego Rynku wchodzi siedmiu członków Rady Gubernatorów oraz pięciu z dwunastu prezesów Banków Regionalnych, przy czym prezes banku w Nowym Jorku ma stałe miejsce w Komitecie. Kadencja członków Komitetu Operacji Otwartego Rynku wynosi 14 lat. Głównym zadaniem tego organu jest decydowanie o skali i kierunku operacji otwartego rynku, które są najważniejszym instrumentem polityki pieniężnej Systemu Rezerwy Federalnej42. System Rezerwy Federalnej ma strukturę dwupoziomową, tzn. posiada szczebel federalny oraz w jego skład wchodzi dwanaście banków regionalnych, które mają swoje siedziby w następujących miastach: Boston, Nowy Jork, Filadelfia, Cleveland, Richmond, Atlanta, Chicago, Saint Louis, Minneapolis, Kansas City, Dallas oraz San Francisco43. 40 L. Oręziak, System Rezerwy Federalnej jako bank centralny Stanów Zjednoczonych, [w:] Bankowość Centralna od a do Z, nr 9/2016, dostęp: 09.06.2016 r. 41 Tamże. 42 Tamże. 43 Tamże. 28 3.2. Przykładowy Kodeks Postępowania. Przykładowym Kodeksem Postępowania, który zostanie omówiony w niniejszym rozdziale jest Code of Conduct Federal Reserve Bank of New York44. Już w pierwszym punkcie kodeksu zostały określone cele jego powstania oraz podstawowe kryteria etyczne, które winni spełniać pracownicy Banku, jak i Systemu Rezerwy Federalnej. Jako cel powstania kodeksu podaje się zapewnienie prawidłowego funkcjonowania banku i Systemu Rezerwy Federalnej oraz utrzymanie zaufania społecznego. Podstawowymi wartościami etycznymi przypisanymi pracownikom Banku mają być: uczciwość, rzetelność, bezstronność oraz równość w traktowaniu wszystkich osób. Pracownik banku nie powinien stawiać prywatnych korzyści ponad interes banku, aby to nie rodziło konfliktu interesów oraz nie stało w sprzeczności z niezależnością pracownika banku. Obowiązkiem pracownika jest także prowadzenie własnych spraw finansowych w sposób uczciwy. Kodeks zabrania pracownikowi na terenie banku uprawiania hazardu, picia alkoholu, posiadania narkotyków oraz broni palnej. Na pracownika banku w kodeksie zostają nałożone powinności w postaci troski o mienie banku, a także troski o zachowanie poufności informacji bankowych. w kodeksie pojawia się także wyraźny zakaz wykorzystywania informacji poufnych dla własnych celów. Kodeks precyzyjnie określa, jakie transakcje i w jakim stopniu może zawierać pracownik banku mając dostęp do określonego rodzaju informacji bankowych. Wytyczne kodeksu zabraniają pracownikowi banku wykorzystywania własnego stanowiska dla celów prywatnych i popierania innych osób, bądź organizacji. W kodeksie szeroko zostaje opisana sytuacja konfliktu interesów, który może pojawić się w różnych aspektach wykonywanych działań pracownika banku, dlatego też wyczula się pracowników banku na sytuacje, które mogą podważać ich bezstronność, a także prowadzić do pojawienia się konfliktu interesów. Konflikt interesów może pojawić się w sferze zamówień i przetargów, może wiązać się z inwestycjami i kredytami pracownika lub członków jego rodziny. Kodeks zakazuje pracownikom banku niektórych form inwestycji, które mogłyby podważać niezależność pracownika, a także wskazywać na wykorzystanie informacji poufnych dla własnych celów. Zakaz ten obejmuje także członków najbliższej rodziny pracownika banku. W kodeksie pojawia się również zapis zabraniający pracownikom, ale też i ich rodzinom przyjmowania prezentów od podmiotów będących kontrahentami banku. Dopuszcza się przyjmowanie prezentów o wartości poniżej 20$, a także w określonych szczegółowo w kodeksie sytuacjach, np. gdy prezent jest ogólnie dostępny bez żadnych opłat lub też, gdy prezent stanowi posiłek, za który nie ma możliwości dokonania zapłaty. Kodeks wskazuje również, że konflikt interesów może rodzić sytuacja, gdy pracownik wykonuje czynności urzędowe wobec potencjalnego przyszłego pracodawcy. 44 Federal Reserve Bank of New York. Code https://www.newyorkfed.org/medialibrary/media/aboutthefed/ob43.pdf, dostęp 09.06.2016 r. 29 of Conduct, Pracownik, gdy nie wykonuje czynności służbowych ma obowiązek przynosić chlubę bankowi. Nie powinien także poza obowiązkami służbowymi wikłać się w sytuacje mogące rodzić konflikt interesów. Pracownikowi zakazane zostało w kodeksie również czerpanie korzyści w postaci wynagrodzenia za publikacje, czy wykłady związane z jego pracą w banku. Kodeks zezwala pracownikowi banku na działalność polityczną tak długo, jak nie staje to w konflikcie z jego obowiązkami zawodowymi, ale jednocześnie bank podkreśla swoją niezależność polityczną, zakazując między innymi niektórych działań w działalności politycznej swoim pracownikom, jak np. zbieranie datków na rzecz partii. Kodeks zobowiązuje byłych pracowników banku do zachowania tajemnicy służbowej także po ustaniu zatrudnienia. Zapisy kodeksu zobowiązują również pracowników banku do corocznego składania raportów odnośnie wszystkich kwestii, które mogłyby stwarzać konflikt interesów. 3.3. Wytyczne dotyczące korzystania z zewnętrznych ekspertów na kontrole, inspekcje i do innych spraw związanych z nadzorem bankowym oraz Specjalne Ograniczenia po okresie zatrudnienia przewidziane w ustawie z 2004 roku o Reformie Wywiadu i Zapobieganiu Terroryzmowi Dokument Guidelines for Using External Experts on Examinations, Inspections, and Other Bank Supervision Matters45 (Wytyczne dotyczące korzystania z zewnętrznych ekspertów na kontrole, inspekcje i do innych spraw związanych z nadzorem bankowym), poświęcony jest w całości zatrudnianiu zewnętrznych ekspertów celem realizacji zadań leżących w kompetencjach Systemu Rezerwy Federalnej. w jednej z części dokument zwraca uwagę na kwestie etyczne związane z zatrudnianiem ekspertów zewnętrznych. w tej części zostaje wskazane, że eksperci zewnętrzni, podobnie jak osoby zatrudnione w Systemie Rezerwy Federalnej nie powinni pozostawać w konflikcie interesów z podmiotem którego dotyczy ich działanie kontrolne. Czynności kontrolne nie mogą być przeprowadzane w bankach, w których członkowie rodziny eksperta zewnętrznego posiadają kredyty lub inwestycje. Zewnętrzny ekspert jest zobowiązany również do zachowania poufności uzyskanych informacji i do niewykorzystywania ich dla celów prywatnych. Dokument zawiera także bardziej szczegółowe wymagania dotyczące prywatnych operacji finansowych dokonywanych przez zewnętrznych konsultantów. Special Post-Employment Restriction Set Forth in the Intelligence Reform and Terrorism Prevention Act of 2004 (Specjalne Ograniczenia po okresie zatrudnienia przewidziane w ustawie z 2004 roku o Reformie Wywiadu i Zapobieganiu Terroryzmowi), z kolei określają jednoroczne ograniczenie w zatrudnieniu w jednostkach związanych z finansami po ustaniu zatrudnienia w Systemie Rezerwy Federalnej. Ograniczenie to nałożone na inspektorów Fed związane jest z utrzymaniem tajemnicy informacji oraz konfliktem interesów46. 45 Guidelines for Using External Experts on Examinations, Inspections, and Other Bank Supervision Matters, SR 01-25 (GEN). 46 Special Post-Employment Restriction Set Forth in the Intelligence Reform and Terrorism Prevention Act of 2004, SR 0526. 30 3.4. Zmieniona Polityka w zakresie konfliktu interesów i wydawania zaświadczeń inspektorom oraz Posiłki i inne prezenty oferowane inspektorom i asystentom inspektorów. Revised Policies Concerning Conflicts of Interest and Issuance of Examiner Credentials47 (Zmieniona Polityka w zakresie konfliktu interesów i wydawania zaświadczeń inspektorom), to dokument związany ze zmianami jakich dokonano w podręczniku dla administracji Rezerwy Federalnej. w podręczniku tym znajdziemy zapisy dotyczące wskazówek etycznych w postępowaniu inspektorów i innych pracowników Systemu Rezerwy Federalnej. W podręczniku znajdujemy wskazanie, aby inspektorzy Systemu Rezerwy Federalnej nie przyjmowali prezentów od instytucji kontrolowanych, nawet jeśli ich wartość mieści się w granicach określonych w Kodeksach Etycznych poszczególnych banków tworzących System Rezerwy Federalnej. Główna część podręcznika poświęcona jest jednak kwestią związanym z konfliktem interesów i prywatnymi transakcjami finansowymi urzędników. Podręcznik jednoznacznie stwierdza, że inspektor Fed nie może przeprowadzać kontroli lub uczestniczyć w badaniu jeśli istnieje konflikt interesów lub taki konflikt mógłby powstać. w podręczniku bardzo szczegółowo zostają omówione wszelkie kwestie dotyczące konfliktu interesów, jak i prywatnych transakcji finansowych inspektorów oraz członków ich rodzin. Pojawiają się w związku z tym zapisy dotyczące obowiązkowego składania raportów przez inspektorów Fed, które mają zawierać informacje na temat: inwestycji własnych, małżonka lub dzieci będących na utrzymaniu w instytucjach depozytowych, o relacjach pożyczkowo-kredytowych własnych i członków rodziny oraz podmiotów i osób powiązanych, o zatrudnieniu poza Fed, o zatrudnieniu najbliższych w instytucjach finansowych, o wszelkich innych relacjach mogących budzić podejrzenie konfliktu interesów. Każda zmiana mogąca prowadzić do konfliktu interesów powinna być zgłaszana do Biura Etyki Bankowej. w podręczniku także wskazano, że wcześniejsze zatrudnienie w okresie 12 miesięcy w instytucji finansowej podlegającej kontroli przez inspektora Fed, eliminuje go z tego działania w związku z możliwym zaistnieniem konfliktu interesów. Bardzo restrykcyjne obwarowania związane z konfliktem interesów mają za zadanie wykluczyć wszelkie wątpliwości dotyczące bezstronności i niezależności Systemu Rezerwy Federalnej. W końcowej części podręcznika skierowanej do inspektorów Fed zawarte zostały treści z dokumentu Meals and Other Gifts Offered to Examiners and Assistant Examiners48 (Posiłki i inne prezenty oferowane inspektorom i asystentom inspektorów). W początkowych słowach dokument Meals and Other Gifts Offered to Examiners and Assistant Examiners zwraca uwagę na zapisy Ustawy karnej, która zabrania Inspektorom Fed oraz ich asystentom przyjmowania korzyści od badanych jednostek sektora finansowego. Obok przepisów karnych inspektorzy Fed oraz ich asystenci, a także inni pracownicy Banku Rezerw Federalnych winni unikać sytuacji, które mogłyby doprowadzić lub stwarzać pozory: - używania stanowiska służbowego w Banku Rezerw Federalnych w celu osiągnięcia prywatnych korzyści, 47 48 Revised Policies Concerning Conflicts of Interest and Issuance of Examiner Credentials, SR 95-6 (GEN). Meals and Other Gifts Offered to Examiners and Assistant Examiners, SR 94-16 (FIS). 31 - preferowania jakiejkolwiek osoby lub instytucji, - utraty niezależności i bezstronności, - podejmowania decyzji poza kanałami oficjalnymi49. Pytaniem otwartym pozostaje kwestia, czy posiłek w myśl przepisów prawa karnego byłby potraktowany jako prezent. Zaleca się jednak inspektorom i ich asystentom, aby w podmiotach kontrolowanych lub w podmiotach do których kontroli są uprawnieni spożywali posiłki na stołówce płacąc za nie tak, jak jest to przyjęte. Inspektorzy, jak i ich asystenci nie powinni przyjmować zaproszeń na posiłki do restauracji czy prywatnych jadalni chyba, że sami zapłacą za posiłek. Inspektorom zezwala się na przyjmowanie elementów posiłku takich, jak napoje bezalkoholowe, pączki, itp. Inspektorom Fed oraz ich asystentom zezwala się na przyjmowanie drobnych upominków typu kalendarz, długopis, ołówek od instytucji kontrolowanej lub do której kontrolowania mają uprawnienia pod warunkiem, że przedmioty te są bezpłatnie dostępne dla ogółu ludzi przez tą instytucję. Inspektorzy Fed oraz ich asystenci powinni zawsze mieć na uwadze fakt, aby unikać wszelkich sytuacji, które mogłyby nawet sugerować wystąpienie konfliktu interesów lub stwarzać wątpliwości co do bezstronności. Ostatnia część podręcznika porusza kwestie związane z konfliktem interesów, który może dotyczyć pozostałych osób zatrudnionych w strukturze Systemu Rezerwy Federalnej. Tam również pojawiają się szczegółowe obostrzenia dotyczące prywatnych operacji finansowych. 3.5. Nieobowiązkowy przewodnik postępowania dla urzędników wyższego szczebla. Voluntary Guide to Conduct for Senior Officials50 (Nieobowiązkowy przewodnik postępowania dla urzędników wyższego szczebla) już na samym początku stwierdza, że na członkach Rady Gubernatorów Systemu Rezerwy Federalnej oraz na prezesach i wiceprezesach banków Rezerwy Federalnej ciąży odpowiedzialność za integralność, godność oraz dobre imię całego Systemu Rezerwy Federalnej. w związku z powyższym powinni oni unikać wszelkich sytuacji, które przynosiłyby wstyd i osłabiały działanie całego systemu. To najwyżsi urzędnicy powinni reprezentować swoim postępowaniem wypełnianie najwyższych standardów etycznych, a ich prywatne transakcje finansowe nie powinny budzić żadnych zastrzeżeń, szczególnie dotyczących wykorzystania informacji poufnych dla przeprowadzenia korzystnych transakcji finansowych związanych między innymi z rynkiem akcji. Zastrzeżeń nie powinny również budzić operacje finansowe dokonywane na rachunkach członków rodzin najwyższych urzędników Systemu Rezerwy Federalnej. Przewodnik wskazuje również, które operacje finansowe nie budzą zastrzeżeń, a które mogą być 49 Tamże. Voluntary Guide to Conduct for Senior Officials, http://www.federalreserve.gov/monetarypolicy/files/FRAM2-026-1.pdf, dostęp: 09.06.2016 r. 50 32 potraktowane, jako budzące kontrowersje lub co do których powinno zaczerpnąć się opinii urzędnika ds. etyki. Przewodnik wzywa wyższych urzędników Systemu Rezerwy Federalnej do zachowania poufności informacji, aby również osoby trzecie nie mogły jej wykorzystać do własnych celów. W dalszej części Nieobowiązkowy przewodnik postępowania dla urzędników wyższego szczebla porusza kwestie związane z zapraszaniem urzędników Systemu Rezerwy Federalnej w spotkaniach organizowanych przez podmioty komercyjne. Urzędnicy z dużą ostrożnością powinni rozważać takie zaproszenia, aby ich udział w spotkaniach nie wpływał na zwiększenie przewagi podmiotu gospodarczego poprzez zwiększenie jego prestiżu względem konkurencji. w wystąpieniach publicznych także urzędnicy winni wykazać się dużą ostrożnością, aby nie ujawniać informacji poufnych, a także informacji dotyczących polityki pieniężnej, które jeszcze nie zostały ujawnione, aby to nie powodowało wprowadzenia w błąd opinii publicznej odnośnie planowanej polityki pieniężnej. Przewodnik zwraca również uwagę, że wypowiadanie publicznie własnych poglądów przez wyższych urzędników Systemu Rezerwy Federalnej może przynosić szkodę dla całego systemu, dlatego z dużą ostrożnością powinni oni wyrażać własne poglądy. Zauważyć należy, że zawarcie w nazwie przewodnika określenia nieobowiązkowy, dobrowolny, powoduje, że odpowiedzialność za etyczność postępowania spoczywa na urzędnikach i nie może zostać scedowana na przewodnik tak, jak ma to miejsce w przypadku sztywno narzuconych reguł etycznych podpartych odpowiedzialnością prawną. 33 4. Zasady etyczne EBC i Fed, jako przykład standardów etycznych w bankach centralnych. w dwóch wcześniejszych rozdziałach zostały omówione dokumenty zawierające wskazania etyczne zarówno dla banków centralnych, jako instytucji, jak również dla ich pracowników. Spoglądając na dokumenty związane z funkcjonowaniem Europejskiego Banku Centralnego i Europejskiego Systemu Banków Centralnych oraz Systemu Rezerwy Federalnej w USA możemy stwierdzić, że w wielu kwestiach są one ze sobą zbieżne, a tym samym mogą stanowić, czy też wyznaczać pewien standard dla banków centralnych z innych części świata. Analizując dokumenty przedstawione w dwóch poprzednich rozdziałach pracy można stwierdzić, że nadrzędną zasadą etyczną w bankowości centralnej jest zasada niezależności, która stanowi pewien standard w odniesieniu do banku centralnego, jako całości, ale również do postępowania zatrudnionych w nim osób. Podstawowymi przejawami niezależności banków centralnych jest fakt, że żadne instytucje zewnętrzne zarówno publiczne, jak i komercyjne nie mogą, czy też nie powinny wpływać na ich decyzje. Takie położenie banku centralnego, które jest niezależne od rządów i innych ośrodków władzy pozwala na kreowanie właściwej polityki pieniężnej, której celem jest stabilizacja cen. Bank centralny, to jednak także ludzie w nim zatrudnieni, aby bank mógł być niezależny, jego pracownicy także muszą chcieć być niezależnymi. Dlatego można zauważyć zarówno w zasadach etycznych obowiązujących w Europejskim Banku Centralnym, jak również w zasadach obowiązujących w Systemie Rezerwy Federalnej, jak duży nacisk został położony na niezależność zewnętrzną pracowników tych instytucji. Należy zauważyć, że standardem stają się pewne ograniczenia dotyczące zatrudniania pracowników banków centralnych poza instytucją, nawet część innych możliwości zarobkowania zostaje dość mocno ograniczona. Dodatkowo pojawia się bardzo wyraźnie w zasadach etycznych obu omawianych w pracy banków centralnych termin konfliktu interesów. Można dostrzec, że pojawienie się pojęcia konfliktu interesów w dokumentach mówiących o zasadach etycznych w EBC i Fed wiąże się z niebezpieczeństwem utraty bezstronności i niezależności pracowników banków centralnych. Konflikt interesów staje się przeszkodą dla wypełniania określonych działań przez pracowników banków centralnych. Niejednokrotnie termin ten jest rozumiany bardzo szeroko i obejmuje nie tylko pracownika banku, ale również jego rodzinę. Standardem etycznym w bankowości centralnej staje się unikanie, czy też niedopuszczanie do wystąpienia konfliktów interesów. Kolejnym problemem etycznym, który wyznacza standardy etyczne w bankowości centralnej jest kwestia zachowania tajemnicy służbowej, czy też poufności informacji. We współczesnym świecie posiadanie informacji jest jedną z najcenniejszych rzeczy. Informacje poufne banków centralnych mają olbrzymie znaczenie dla inwestycji finansowych i na zaciąganie kredytów. w związku z tym banki centralne zobowiązują swoich pracowników do niewykorzystywania informacji poufnych dla własnych celów i celów osób trzecich. Możliwość wykorzystania tajemnicy służbowej stała się przyczynkiem do kontroli inwestycji i operacji finansowych pracowników banków centralnych. Stąd standardem etycznym w bankowości centralnej stało się zachowanie tajemnicy służbowej, nawet po ustaniu 34 zatrudnienia w banku centralnym oraz niewykorzystywanie informacji poufnych dla realizacji własnych celów, w tym celów związanych z inwestycjami finansowymi i zaciąganiem kredytów. Ostatnim z problemów etycznych poruszanych w dokumentach zarówno Fed, jak i EBC jest kwestia przyjmowania prezentów i innych korzyści przez pracowników banków. Punktem wyjścia jest zakaz przyjmowania prezentów i innych korzyści od podmiotów, które są kontrolowane lub podlegają inspekcji. Jednak zarówno Fed, jak i EBC zezwalają na przyjmowanie prezentów o nieznacznej wartości lub prezentów bezpłatnych powszechnie dostępnych takich, jak np. długopis, kalendarz, ołówek. Na podstawie wybranych dokumentów Fed i EBC dotykających kwestii etycznych można przedstawić następujący model norm etycznych, które powinny znajdować się w kodeksach etycznych banków centralnych: A. Bank centralny jest instytucją niezależną, która nie podlega wpływowi podmiotów publicznych i prywatnych, a także nie zwraca się do tych podmiotów z prośbą o instrukcje dotyczące swojego działania. i B. Pracownicy banku centralnego powinni wykonywać swoje obowiązki sumiennie rzetelnie oraz gwarantować spełnianie najwyższych standardów etycznych w swoim postępowaniu. C. Pracowników banku centralnego w wykonywaniu swoich obowiązków służbowych powinna cechować niezależność oraz bezstronność. D. Pracownicy banku centralnego zobowiązani są do unikania sytuacji, w których może pojawić się konflikt interesów. w przypadku pojawienia się konfliktu interesów pracownik powiadamia przełożonego. w E. Pracownicy banku centralnego powinni unikać przyjmowania prezentów oraz innych korzyści od instytucji podlegających ich nadzorowi lub uczestniczących przetargach. i F. Pracownicy banku centralnego nie powinni podejmować zatrudnienia u innych pracodawców, jeśli narażałoby to pracownika, jak i instytucję banku centralnego na utratę wiarygodności, a także stwarzało podejrzenia naruszenia zasady niezależności bezstronności. i G. Pracownicy banku centralnego powinni zachowywać tajemnicę służbową oraz poufność informacji. z poufnością informacji wiąże się także zakaz wykorzystywania ich do prywatnych celów, szczególnie tych związanych z działalnością inwestycyjną kredytową. Obowiązek zachowania tajemnicy służbowej ciąży również na pracownikach, którzy zakończyli pracę w banku centralnym. H. Pracownicy banku centralnego powinni ze szczególną ostrożnością dokonywać prywatnych transakcji finansowych. I. W relacjach wewnętrznych pracownicy banku centralnego powinni kierować się szacunkiem i uprzejmością, wspierając się w podejmowanych działaniach na rzecz banku i w jego interesie. 35 J. Pracownicy banku centralnego współpracowników oraz kontrahentów. 36 powinni szanować godność swoich Podsumowanie Czy można mówić o pewnych standardach w etyce związanej z bankami centralnymi? To pytanie zostało postawione na początku pracy. Było ono wezwaniem do przyjrzenia się bliżej zasadom etycznym obowiązującym w bankach centralnych dwóch największych gospodarek świata. Myślę, że praca “Zasady etyczne Europejskiego Banku Centralnego, a etyka obowiązująca w Systemie Rezerwy Federalnej USA” w sposób jednoznaczny odpowiada na to pytanie. Szczególnie kiedy spojrzymy na rozdział czwarty pracy, gdzie ukazane zostały pewne standardy obowiązujące w obu bankach. Bez wątpienia można mówić o pewnych standardach etycznych dotyczących funkcjonowania banków centralnych. Dziś trudno sobie wyobrazić bank centralny realizujący założenia polityki pieniężnej, który nie cieszy się niezależnością. Taki bank byłby jedynie swoistego rodzaju “zabawką” w rękach polityków nie mogąc jednocześnie kreować własnej polityki pieniężnej dążąc do stabilizacji cen i stabilizacji całego rynku finansowego. Standardy etyczne, jakie wyznaczają banki centralne Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej dotyczą również zasad postępowania pracowników banków. Każdy system bankowy, każdy bank to także ludzie, stanowiący bardzo często najsłabsze ogniwo tego systemu, dlatego tak wiele uwagi w kodeksach etycznych banków, zasadach etycznych ich pracowników poświęca się niezależności osób zatrudnionych w bankach centralnych. Tak naprawdę niezależność banków centralnych kreują nie tylko przepisy i obwarowania prawne, ale przede wszystkim zatrudnieni w nich ludzie. Opinia publiczna, niezależność banku centralnego postrzega w dużej mierze przez pryzmat niezależności najważniejszych przedstawicieli banku, jego organów i decyzji. Bez wątpienia ważnymi dla standaryzacji zasad etycznych banków centralnych są pojęcia - niezależność, - konflikt interesów, - tajemnica służbowa, czy też poufność informacji. W unikaniu sytuacji prowadzących do konfliktu interesów, kryje się w dużej mierze ochrona niezależności banków centralnych, gdyż powiązania pracowników poprzez interesy, transakcje finansowe, inwestycje mogą bez wątpienia wpływać na spełnianie przez bank centralny najważniejszych jego funkcji, jak chociażby funkcja nadzorcza nad systemem bankowym. To bank centralny winien temu systemowi zapewniać stabilność poprzez bezstronne podejmowanie decyzji, czy brak stronniczości w wykonywaniu funkcji nadzorczych i kontrolnych. Niezwykle ważną z punktu widzenia banku centralnego jest również ochrona informacji poufnych. Informacje wypływające nieoficjalnymi kanałami z banku centralnego mogą stać się źródłem destabilizacji całego systemu finansowego państwa. Czy banki centralne mogą sobie na taką sytuację pozwolić? Na to pytanie odpowiadają właściwie zasady etyczne EBC i Fed, w których odnajdujemy wskazania służące ochronie informacji poufnych nie tylko przez pracowników banków centralnych, ale również przez ich byłych pracowników. 37 Po przeprowadzonej analizie dokumentów związanych z etyką banków centralnych dwóch największych gospodarek świata, mogę stwierdzić, że znajdujące się tam zapisy stanowią pewien kanon, standard, który winien obowiązywać w bankach centralnych. Ten zarysowany kanon zasad etycznych został wdrożony we wszystkich bankach Europejskiego Systemu Banków Centralnych, dlatego to daje dodatkowe podstawy do uznania go za pewien standard, który może być wdrożony w bankach centralnych, które mają pewien problem z etycznością zachowań swoich pracowników. Bez wątpienia wprowadzenie standardów etycznych do działalności banków centralnych wpływa na wzrost jakości działania banku, buduje atmosferę społecznego zaufania do banku, kreuje pozytywny wizerunek banku w oczach opinii publicznej oraz wpływa pozytywnie na relacje wewnętrzne banku centralnego. Standardy etyczne obowiązujące w Fed i EBC pewnie można jeszcze poprawiać i udoskonalać, ale jednocześnie należy przyznać, że są one pewnym fundamentem do budowania etycznej odpowiedzialności banku i jego pracowników. 38 Bibliografia Badiou A., Etyka. Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa 2009. Dbamy o wartość pieniądza. Społeczna odpowiedzialność Narodowego Banku Polskiego w latach 2010–2015, https://www.nbp.pl/aktualnosci/wiadomosci_2016/CSR_raport_NBP.pdf, dostęp: 09.03.2016 r. Decyzja EBC z dnia 19 lutego 2004 r. przyjmująca Regulamin EBC, EBC/2004/2, Dz.U. L 80 z 18.3.2004. Decyzja EBC z dnia 17 czerwca 2004 r. przyjmująca Regulamin Rady Ogólnej EBC, EBC/2004/12, Dz.U. L 230 z 30.6.2004. Decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2015/433 z dnia 17 grudnia 2014 r. w sprawie ustanowienia Komitetu ds. Etyki i jego regulaminu, EBC/2014/59. EBC, ESBC i Eurosystem, https://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/escb/html/index.pl.html, dostęp: 09.03.2016 r. Etyka, http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/etyka;3898956.html, dostęp: 09.03.2016 r. Europejski Bank Centralny. Eurosystem. Europejski System Banków Centralnych, s. 12., https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/escb_pl.pdf?429bca990573a9492ccc7d02f33636db, dostęp: 09.03.2016 r. Federal Reserve Bank of New York. Code of Conduct, https://www.newyorkfed.org/medialibrary/media/aboutthefed/ob43.pdf, dostęp 09.06.2016 r. Gasparski W., Etyka biznesu - szkice do portretu, [w:] Etyka biznesu, pod red. J. Dietla i W. Gasparskiego, Warszawa 1997. Guidelines for Using External Experts on Examinations, Inspections, and Other Bank Supervision Matters, SR 01-25 (GEN). Jaworski W. L., Bank i system bankowy, [w:] Bankowość. Podręcznik akademicki, pod red. W. L. Jaworskiego i Z. Zawadzkiej, Warszawa 2007. Kodeks Etyki Bankowej (Zasady Dobrej Praktyki Bankowej) przyjęty na XXV Walnym Zgromadzeniu ZBP w dniu 18 kwietnia 2013 r., https://zbp.pl/public/repozytorium/dla_konsumentow/rekomendacje/KEB_final_WZ.pdf, dostęp: 09.03.2016 r. Kodeks postępowania członków rady Nadzoru Europejskiego Banku Centralnego, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 2015/C 93/02. Kodeks postępowania dla członków Rady Prezesów, dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 2002/C 123/06. Maciuszek J., Zarys problematyki etyki biznesu, [w:] Etyka biznesu, pod red. J. Dietla i W. Gasparskiego, Warszawa 1997. Meals and Other Gifts Offered to Examiners and Assistant Examiners, SR 94-16 (FIS). 39 Oręziak L., System Rezerwy Federalnej jako bank centralny Stanów Zjednoczonych, [w:] Bankowość Centralna od a do Z, nr 9/2016, dostęp: 09.06.2016 r. Protokół nr 4 w sprawie statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 2012/C 326. Rada Ogólna, http://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/decisions/genc/html/index.pl.html, dostęp: 09.03.2016 r. Rada Prezesów, http://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/decisions/govc/html/index.pl.html, dostęp: 09.03.2016 r. Revised Policies Concerning Conflicts of Interest and Issuance of Examiner Credentials, SR 95-6 (GEN). Saja K., Sumienie, , dostęp: 09.03.2016 r. Special Post-Employment Restriction Set Forth in the Intelligence Reform and Terrorism Prevention Act of 2004, SR 05-26. Środa M., Etyka dla myślących. Podręcznik dla szkół ponadgimnazjalnych, Warszawa 2011. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 2012/C 326. Uzupełniający kodeks kryteriów etycznych dla członków Zarządu Europejskiego Banku Centralnego, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 2010/C 104/03. Vardy P., Grosch P., Etyka. Poglądy i problemy, Poznań 1995. Voluntary Guide to Conduct for Senior Officials, http://www.federalreserve.gov/monetarypolicy/files/FRAM2-026-1.pdf, dostęp: 09.06.2016 r. Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2015/855 z dnia 12 marca 2015 r. określające podstawy Zasad etyki Eurosystemu i uchylające wytyczne EBC/2002/6 w sprawie minimalnych norm dla Europejskiego Banku Centralnego oraz krajowych banków centralnych przy przeprowadzaniu operacji związanych z polityką pieniężną, operacji walutowych z rezerwami walutowymi EBC oraz zarządzaniu rezerwowymi aktywami walutowymi EBC, EBC/2015/11. Wytyczne Europejskiego Banku centralnego (UE) 2015/856 z dnia 12 marca 2015 r. określające podstawy zasad etyki dla jednolitego mechanizmu nadzorczego, EBC/2015/12. Zaleska M., Charakterystyka systemu bankowego - uwarunkowania instytucjonalne, [w:] Współczesna bankowość, pod red. M. Zaleskiej, Warszawa 2007. Zarząd, http://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/decisions/eb/html/index.pl.html, dostęp: 09.03.2016 r. Zasady Etyki Zawodowej EBC, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 2015/C 204/04. Zmiany Zasad Etyki Zawodowej EBC, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 2016/C 31/04. 40
