Etyka-w-administracji
advertisement
Etyka urzędnicza Maciej St. Zięba [email protected] http://www.kul.pl/maciej.st.zieba etyka urzędnicza - 1 Podstawy kształcenia etycznego Dlaczego potrzebujemy zachowań zgodnych z etyką? Być urzędnikiem z przekonania, nie z przymusu! Studium przypadku a teoria etyczna Etyczna analiza podejmowania decyzji etyka urzędnicza – s. 2 Czym etyka nie jest? Etyka to nie religia Etyka to nie przestrzeganie prawa Etyka to nie przestrzeganie norm akceptowanych w danej kulturze Etyka to nie nauka ścisła czy społeczna Etyka to nie uczucia etyka urzędnicza – s. 3 Etyka Nauka o moralności: o wartościach wcielanych przez człowieka w relacjach z innymi ludźmi (w społeczeństwie). Celem etyki jest człowiek (osoba ludzka): przez człowieka, w człowieku, dla człowieka. Moralność - to postępowanie zgodnie z wyznawanymi normami. etyka urzędnicza – s. 4 Normy zdania głoszące ważność pewnych wartości a niedopuszczalność innych układ norm tworzy lub odzwierciedla wyznawaną hierarchię wartości etyka urzędnicza – s. 5 Wartość to, co ważne rzecz cenna coś, co jest przedmiotem pożądania przedmiot dążenia preferowany sposób zachowania etyka urzędnicza – s. 6 Wartości przykłady: piękno, prawda, dobro, życie, Bóg, rodzina, pokój, ojczyzna, sprawiedliwość, równość, wolność, braterstwo, szczęście, godność, honor, miłość, przyjaźń, sukces, harmonia, dom, rodzina, kariera zawodowa, powodzenie materialne, sława, poczucie spełnienia, spokój osobisty, bezstronność, solidność, rzetelność, punktualność i in. wartości materialne i duchowe etyka urzędnicza – s. 7 Wartości osobisty a społeczny (grupowy) system wartości wartości zinternalizowane a deklarowane wartości ważniejsze (pierwszorzędne) i drugorzędne moralność - to postępowanie zgodnie z wyznawanymi normami etyka urzędnicza – s. 8 Formy wyrażania norm Zdania powinnościowe - głoszą ważność pewnych wartości, jako stanów pożądanych, a niedopuszczalność innych (forma perswazji): Urzędnik powinien zachowywać się bez zarzutu w pracy i poza nią. Urzędnik nie powinien dopuścić do sytuacji, w której można mu coś zarzucić. Zdania kategoryczne – podobne do zdań opisowych i norm prawnych: wyrażają stany pożądane lub niepożądane tak, jak gdyby stosowanie się do nich powszechnie miało miejsce; w ten sposób wykluczają odstępstwo od reguły: Urzędnik zachowuje się bez zarzutu w pracy i poza nią. Urzędnik nie dopuszcza do sytuacji, w której można mu coś zarzucić. etyka urzędnicza – s. 9 Złota reguła Postępuj tak, jak byś chciał(a), by inni postępowali wobec ciebie Unikaj takiego postępowania, jakiego sam nie chciał(a)byś zaznawać etyka urzędnicza – s. 10 Anomia albo demoralizacja To nie: brak wartości i norm określających, co jest słuszne (nihilizm). Tylko: istnienie obok wyznawanych norm moralnych innych przekonań („usprawiedliwień”), które „neutralizują” oddziaływanie samych norm na nasze zachowanie. etyka urzędnicza – s. 11 Usprawiedliwienie Wiarygodne (dla mnie) uzasadnienie usuwające dysonans godnościowy sprzeczność pomiędzy tym, co wyznaję („jaki chcę być i myślę, że jestem”) a tym, co w danej sytuacji robię - pozwalające postąpić w dany sposób bez naruszenia dobrego mniemania o sobie. etyka urzędnicza – s. 12 Źródła usprawiedliwień Racjonalizacja (wewnętrzne „uzgadnianie ze sobą”) - szukanie aspektów sytuacji pozwalających uznać wyznawaną rację za ‘pozorną’ w danej sytuacji (=samooszukiwanie się) Uzgadnianie społeczne - poprzez dialog racjonalizujący lub praktykę / zwyczaje etyka urzędnicza – s. 13 Usprawiedliwienia: przykłady „wszyscy przecież tak robią” „tak już jest”, „takie jest życie” „ale nic nie można poradzić” „w zasadzie to nic takiego” „inni to dopiero postępują...” „a ci na górze, to jaki dają przykład?” „w naszym zawodzie jest taki zwyczaj...” etyka urzędnicza – s. 14 Typy anomii Anomia indywidualna (osobista) sytuacyjna uogólniona Anomia społeczna (podkultury usprawiedliwień) etyka urzędnicza – s. 15 Anomia osobista Wskaźniki: liczba subiektywnie wiarygodnych usprawiedliwień poziom ich wiarygodności zakres stosowalności w różnych sytuacjach etyka urzędnicza – s. 16 Anomia społeczna proces grupowego uzgadniania usprawiedliwień rezultat: wiarygodne usprawiedliwienia obowiązujące w danej grupie: normy, przekonania, obyczaje etyka urzędnicza – s. 17 Sektorowość anomii usprawiedliwienia działają tylko w takich sytuacjach, dla jakich zostały uzgodnione dotyczy to zarówno anomii osobistej, jak i społecznej etyka urzędnicza – s. 18 Dwa główne źródła anomii Pokusa Upokorzenie etyka urzędnicza – s. 19 Film „Dylematy” wg projektu Marka Kosewskiego i in. lub: Marek Kosewski: Kiedy urzędnicy naruszają wartości moralne i jak można to ograniczać? („Służba Cywilna” nr 3, jesień-zima 2001/2002, s. 9-22), http://antykorupcja.edu.pl/index.php?mnu=12&a pp=docs&action=get&iid=364 etyka urzędnicza – s. 20 Dylemat etyczny Sytuacja, w której osoba podejmująca decyzję musi dokonać wyboru, stojąc przed: znaczącym konfliktem wartości pomiędzy różnymi interesami rzeczywistymi alternatywami, które wydają się równie usprawiedliwione istotnymi konsekwencjami dla różnych interesariuszy etyka urzędnicza – s. 21 Dylemat etyczne Konflikt wartości - wydaje się, że każde działanie, jakie podejmiemy, niszczy (narusza) pewną wartość etycznie błędne podejście: „zasada mniejszego zła” etycznie dobre podejście: „zasada większego dobra” etyka urzędnicza – s. 22 Wartość nadrzędna i podrzędne Bez ustalonej hierarchii wartości trudno mówić o łatwym, świadomym wyborze większego dobra. etyka urzędnicza – s. 23 Hierarchia wartości Przykład – indyjska: - niekrzywdzenie - prawda - bezinteresowność - skromność i szacunek - roztropność - życzliwość - cierpliwość - brak przywiązania i rutyny etyka urzędnicza – s. 24 Konflikt interesów w administracji Pełnienie przez osobę publiczną, albo członków jej najbliższej rodziny, funkcji lub utrzymywanie kontaktów o charakterze prywatnym, które mogą wpływać na treść urzędowych zachowań w sposób rodzący wątpliwość co do ich bezstronności. Prof. A. Z. Kamiński etyka urzędnicza – s. 25 Rozpoznawanie konfliktu interesów Interesy finansowe (ekonomiczne) bezpośrednie Powiązania ze środowiskami gospodarczymi, stowarzyszeniami Powiązania z partiami, związkami zawodowymi, grupami nacisku Zobowiązania w stosunku do rodziny, środowiska, itp. etyka urzędnicza – s. 26 Korupcja Żądanie, proponowanie, wręczanie lub przyjmowanie, bezpośrednio lub pośrednio, łapówki lub jakiejkolwiek innej nienależnej korzyści materialnej lub osobistej - lub jej obietnicy, co wypacza prawidłowe wykonanie jakiegokolwiek obowiązku lub inne zachowanie wymagane od osoby otrzymującej nienależną korzyść. (Cywilnoprawna Konwencja o Korupcji sporządzona w Strasburgu, 9 listopada 1991 r.) etyka urzędnicza – s. 27 Podarunek (GIFT) Genuine – czy podarunek jest prawdziwym podziękowaniem? Independent – czy jego przyjęcie poświęca niezależność? Free – czy jest wolny od przyszłych zobowiązań? Transparent – czy zda test światła słonecznego? (Marcin Walecki) etyka urzędnicza – s. 28 Przykładowa analiza sytuacje mogące rodzić podejrzenie o konflikt interesów etyka urzędnicza – s. 29 etyka urzędnicza – s. 30 etyka urzędnicza – s. 31 etyka urzędnicza – s. 32 etyka urzędnicza – s. 33 etyka urzędnicza – s. 34 etyka urzędnicza – s. 35 etyka urzędnicza – s. 36 etyka urzędnicza – s. 37 etyka urzędnicza – s. 38 Modele podejmowania decyzji etycznych Metoda Pekel) Metoda Metoda Metoda „listy sprawdzającej” (D. Wallace i J. „10-stopniowa” (D. Wallace) „12 pytań” (L.L. Nash) „w 6 krokach” (R. Lingard) http://www.managementhelp.org/ethics/ethxgde.htm http://www.ecs.csun.edu/~rlingard/COMP450/cs450edm/index.htm etyka urzędnicza – s. 39 Metoda w 6 krokach Uświadomienie sobie problemu Szczegółowa analiza problemu Propozycja listy działań Wybór działania Wprowadzenie działania w życie Ocena wyboru etyka urzędnicza – s. 40 Procedury BEST Procesu Lizbońskiego 1. 2. 3. 4. 5. Identyfikacja problemu Definiowanie Wykonanie Adaptacja Monitoring 1. Identyfikacja problemu 2. .... 1 5 2 4 3 etyka urzędnicza – s. 41 „Lista sprawdzająca” Ćwiczenie: Przypadek Wu Przypadek Marii Eleny etyka urzędnicza – s. 42 Etyka szczegółowa Inaczej: etyka praktyczna lub etyka stosowana, etyka zawodowa „Wskazywana jako znamię naszych czasów potrzeba powoływania coraz to nowych działów etyki zawodowej, jak gdyby w sugestii, że pewne zawody czy funkcje społeczne mają tak wyjątkowy charakter, że obowiązują w nich inne wartości i normy, niż w etyce ogólnej, powszechnej, skierowanej do wszystkich, jest dowodem upadku etyki w ogóle, niskiego poziomu moralności społeczeństwa.” Mario Bunge, Treatise on Elementar Philosophy: 3. Ethics etyka urzędnicza – s. 43 Etyka zawodowa Dział etyki szczegółowej związany z wykonywaną pracą lub funkcją społeczną, powołaniem. Dotyczy pewnej grupy i jej szczególnych zadań, uprawnień. Etyka urzędnicza Etyka administracji publicznej, wypływająca m.in. z „prawa do dobrej administracji”. – Zastępowanie postawy władczej – usługową, a ostatecznie – partnerską („oświadczenia zamiast zaświadczeń”), w miarę wzrostu świadomości prawnej obywateli. etyka urzędnicza – s. 44 Potrzeba etyki urzędniczej Nie wystarczy być dobrym (moralnie żyjącym) człowiekiem, by być dobrym urzędnikiem (postępującym etycznie w sytuacjach dylematów właściwych dla funkcji urzędniczej) – potrzeba też wskazań specyficznych dla urzędników. Nie wystarczy przestrzeganie prawa oraz kodeksu etyki urzędniczej, by potrafić rozwiązać każdy dylemat etyczny stojący przed urzędnikiem – potrzeba też ogólnej podstawy etycznej. etyka urzędnicza – s. 45 Czym jest etyka zawodowa Rzeczywiste procesy i wyniki (nie: moralizowanie) Tworzenie właściwego ładu (nie: tylko zwalczanie korupcji itp. sankcje) Rozwój i promocja specyficznych wartości (nie: środki egzekwowania prawa) etyka urzędnicza – s. 46 Kształtowanie się etyki zawodowej Zarządzanie zasobami ludzkimi Ocena ryzyka Wartości podstawowe i standardy Upraszczanie procedur etyka urzędnicza – s. 47 Nadzór i kontrola Elementy etyki zawodowej Etyka Etyka Etyka Etyka Etyka pracy zarządzania własności stosunku do klienta samorozwoju etyka urzędnicza – s. 48 Trzy podejścia do stosunku etyki prawa model „nadreński” (francusko-niemiecki) socjalno-legalistyczny [Kodeksy procedur/ /postępowania w formie ustaw] – hard law model „anglosaski” – kontraktowoindywidualistyczny - [Wewnątrzzakładowe kodeksy etyki, precedensy] – soft law obok hard law model postkonfucjański (dalekowschodni) – rodzinno-etosowy [Poczucie lojalności i honor; tradycja i obyczaj] – soft law etyka urzędnicza – s. 49 i Źródła kodeksów etyki w administracji Praktyka biznesu (zwłaszcza dbałość o obraz zewnętrzny – „PR” = public relations) Odpowiedzialność obok wolnej konkurencji Etyka biznesu (51-58) etyka urzędnicza – s. 50 Zasady Okrągłego Stołu w Caux (1994) Idea „odpowiedzialności za” zamiast idei służby: - japoński ideał kyosei : żyć i pracować dla wspólnego dobra - europejska idea godności ludzkiej : każda osoba ma nienaruszalną wartość - jest celem sama w sobie, a nie środkiem do realizacji celów innych osób etyka urzędnicza – s. 51 Zasady Okrągłego Stołu w Caux (1994) odpowiedzialność wobec wszystkich interesariuszy stosowanie zasad uczciwej konkurencji poszanowanie reguł obowiązujących w kraju działania firmy uznawanie praw międzynarodowych wsparcie dla wszechstronnej wymiany światowej (globalnej) troska o środowisko naturalne unikanie działań nielegalnych etyka urzędnicza – s. 52 Cztery zasady (normy) etyki powszechnej Sprawiedliwość Umiarkowanie Słuszność Praworządność etyka urzędnicza – s. 53 Pięć zasad dobrego biznesu Ekonomiczność Efektywność Etyczność Ekologiczność Estetyczność etyka urzędnicza – s. 54 Interesariusze (stakeholders) zarząd pracownicy akcjonariusze Firma klienci dostawcy społeczeństwo lokalne rodziny etyka urzędnicza – s. 55 Program etyczny firmy sformalizowane kodeksy standardów etycznych firmy szkolenia nt. etyczne dla pracowników komórka etyczna, nadzorująca przestrzeganie zasad etycznych i ich doskonalenie (okresowe zmiany kodeksu etycznego), promująca zachowania etyczne, wykrywająca nadużycia etyka urzędnicza – s. 56 Obraz Klienci firmy PR PR Media Kodeks Misja Wartości Wizja Źródło: Grzegorz Szulczewski, Etyka biznesu jako element promocji firmy etyka urzędnicza – s. 57 Poszukujący pracy Etyka nowego przedsiębiorstwa 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Rozpoznanie dylematów etycznych pojawiających się na starcie Uznanie etyki za wartość kluczową Ujawnianie swego etycznego podejścia od początku Antycypacja napięć etycznych codziennego funkcjonowania Otwartość na podejmowanie kwestii etycznych Reakcja na pojawiające się konflikty interesów Stałe podejmowanie zagadnień etycznych Eliminowanie pracowników nieprzestrzegających zasad etycznych Szukanie okazji do angażowania się w sprawy społeczne Dokonywanie okresowego „bilansu etycznego” przedsiębiorstwa Dostosowywanie się do nowych wyzwań wraz ze wzrostem przedsiębiorstwa etyka urzędnicza – s. 58 Etyka administracji Etyka zawodowa pracownika administracji publicznej (rządowej lub samorządowej). Być urzędnikiem z przekonania! Być dumnym z tego, że się jest urzędnikiem! (Nie dlatego, że ma się władzę nad innymi, lecz że się służy wspólnemu, nadrzędnemu dobru). etyka urzędnicza – s. 59 Wielka Nauka (Da Xue) Konfucjusza Najstarszy traktat/kodeks etyki administracji publicznej etyka urzędnicza – s. 60 Wielka Nauka I Trzy cele ukazanie wspaniałości swej cnoty odnawianie ludzi (miłość do ludzi) trwanie w najwyższym dobru etyka urzędnicza – s. 61 Wielka Nauka II - 8 stopni Badanie rzeczy Poszerzanie wiedzy Wiedza Działanie (Wybór) Czynienie myśli szczerymi Oczyszczanie serca Kultywowanie własnej osobowości Regulowanie stosunków w rodzinie Porządek w państwie Pokój na świecie Wywiązywanie się z obowiązków konsekwencje etyka urzędnicza – s. 62 Wielka Nauka III Wiedza, przy czym obstawać Ustalony kierunek Osiągnięcie spokoju Trwanie w spokoju Udzielanie spokoju Początek Te cztery są łącznikami pomiędzy wiedzą, czego się trzymać, a osiąganiem tego; o wszystkich się mówi, jako o skutkach Gotowość (zdolność do osiągnięcia) etyka urzędnicza – s. 63 Dopełnienie Wielka Nauka IV Ujawnianie wspaniałej cnoty i odnowa ludzi jest skutkiem wiedzy na temat tego, gdzie leży ostateczny cel (najwyższe dobro, doskonałość) Ujawnianie wspaniałej cnoty i odnowa ludzi oznacza, że zarówno samemu, jak i wraz z ludźmi, dochodzi się do trwania w najwyższym dobru etyka urzędnicza – s. 64 Wielka Nauka V SKUTEK WYSIŁEK Dążenie do wiedzy na temat tego, gdzie leży najwyższe dobro Ujawnianie wspaniałej cnoty Dążenie do osiągnięcia stałości w najwyższym dobru Gdy poznasz, w czym leży najwyższe dobro Gdy przejdziesz proces dochodzenia do trwania w najwyższym dobru Rzeczy zostały zbadane To, na czym należy polegać, zostało poznane Myśli są szczere Serce zostało oczyszczone Własna osobowość jest pielęgnowana Odnowa ludzi Dążenie do tego, by i inni mogli trwać w najwyższym dobru Trwanie w najwyższym dobru Gdy doprowadzisz innych do trwania w najwyższym dobru Rodzina jest uporządkowana Kraj jest w ładzie Na świecie jest pokój etyka urzędnicza – s. 65 Wielka Nauka VI Realizacja w „Doktrynie Środka”: Z tej Drogi nie można zejść ani na moment, gdyby można było – nie byłaby ona Drogą. Nie chodzą tą Drogą i wiem, dlaczego tak jest. Eksperci wykraczają poza nią, głupcy zaś jej nie dosięgają. Shun był rzeczywiście bardzo mądrym człowiekiem! Lubił pytać, lubił studiować otrzymane odpowiedzi i to niezależnie od tego, jak bardzo to, co usłyszał, było zwyczajne. Jakżeż ta Droga jest nieuczęszczana! Niestety! etyka urzędnicza – s. 66 Wielka Nauka VII Realizacja w „Zachodniej Inskrypcji” Wszyscy wyszliśmy z tego samego łona. Wszyscy ludzie są mymi braćmi i siostrami, wszystkie rzeczy i stworzenia są mymi towarzyszami. Wielki Władca jest tylko najstarszym synem moich rodziców, wielcy ministrowie są domownikami (sługami) mego najstarszego brata. Ale nawet ci, którzy są zmęczeni, chorzy, kalecy i zużyci, ci którzy nie mają braci i dzieci, żony lub męża, wszyscy są mymi braćmi i siostrami, którzy znaleźli się w nieszczęściu i nie mają do kogo się zwrócić. Dobrobyt, zaszczyty, powodzenie i radości mają na celu wzbogacanie mojego życia. Bieda, poniżenie, niepomyślność i smutki mają mnie wesprzeć w ćwiczeniu mej natury. Za życia służę [rodzicom – Niebu i Ziemi] zgodnie z ich wolą. W momencie śmierci będę spokojny. etyka urzędnicza – s. 67 Etyka administracji przykłady współczesne etyka zawodowa pracownika administracji publicznej (rządowej lub samorządowej) Zasady konstytucyjne i ustawowe - zob. Przykład 1: Zasady etyczne Ministerstwa Skarbu Kanady Przykład 2: Kodeks etyki Służby Cywilnej RP etyka urzędnicza – s. 68 Wartości etyczne administracji (Kanada) Wartości demokratyczne Wartości profesjonalne (prymat prawa, demokratyczne podejmowanie decyzji, dobro publiczne, neutralność, szacunek dla przełożonych pochodzących z wyboru) „tradycyjne” (sprawność, skuteczność, uczciwość, „nowe” (jakość, innowacja, inicjatywa, twórczość) oszczędność, bezstronność, zaufanie) Wartości etyczne Wartości ogólnoludzkie (spójność, szczerość, uczciwość, dyskrecja, równowaga, bezinteresowność) (szacunek, sprawiedliwość, takt, tolerancja, otwartość, roztropność, solidarność) etyka urzędnicza – s. 69 Wartości etyczne administracji (Polska) Służba publiczna Rzetelność (sumienność, twórczość, odpowiedzialność, szczerość, unikanie Dbałość o rozwój własnych kompetencji (pogłębianie Bezstronność Neutralność polityczna ((realizuje program rządu bez względu (służba obywatelom, praworządność, bycie wzorem pogłębianie zaufania, poszanowanie godności) emocji, otwartość na krytykę, lojalność, dotrzymywanie zobowiązań, gospodarność) wiedzy zawodowej, wymiana doświadczeń, dbałość o jakość merytoryczna, uzasadnienie, dobre stosunki międzyludzkie, praca zespołowa, takt i uprzejmość) (unikanie konfliktu interesów a nawet podejrzeń o takie, nie ulega naciskom, nie przyjmuje korzyści; jawność i przejrzystość działania – dba o dostęp do informacji publicznej; nie okazuje zażyłości) na własne przekonania polityczne, dba o obiektywność informacji i decyzji, jasność i przejrzystość relacji z osobami politycznymi, nie manifestuje publicznie poglądów polit., nie uczestniczy w strajkach) etyka urzędnicza – s. 70 Podejście administracji do klienta aspekty szczególne Tolerancja i niedyskryminacja (człowiek obcy w obcym środowisku) Rzetelność i uczciwość (nie zna swoich praw ani niuansów prawa miejscowego) Napięcie pomiędzy podejściem legalistycznym a etycznym (sumienie) Unikanie pokus („łatwiejsze rozwiązania”), gdy odrzucimy czysty legalizm Unikanie rutyny (niechęć podejmowania nowych, trudnych zagadnień) – „Niekompetencja jest niemoralna” etyka urzędnicza – s. 71 Główne wartości etyczne urzędnika personalne: 1. 2. 3. proceduralne: sumienność i rzetelność uprzejmość i życzliwość odpowiedzialność 1. 2. 3. 4. (opr. Tomasz Barankiewicz) 5. praworządność przeciwdziałanie konfliktowi interesów bezstronność i obiektywność postępowania neutralność polityczna jawność i ochrona tajemnicy etyka urzędnicza – s. 72 Odpowiedzialność moralna Warunek konieczny – odniesienie naszego wolnego wyboru do wcześniej wybranego i zaakceptowanego systemu wartości: dwa elementy składowe: wolność świadomość etyka urzędnicza – s. 73 Odpowiedzialność Między Między Między Między determinizmem a indeterminizmem konformizmem a anarchią (buntem) autocentryzmem a heterocentryzmem indywidualizmem a autorytetem kontrola nad własnymi czynami poczucie sprawstwa etyka urzędnicza – s. 74 Funkcje kodeksu etyki urzędniczej 1. 2. 3. budowanie zaufania społecznego prewencyjna motywacyjna (buduje przekonania i dążenia) 1. 2. 4. 5. wymiar pozytywny („odpowiedzialność za...”) wymiar negatywny („odpowiedzialność przed...”) integracyjna ochronna 1. 2. aspekt negatywny (eliminacja nacisków zewn.) aspekt pozytywny (tarcza przed zakusami wewn.) etyka urzędnicza – s. 75 Elementy kodeksu etyki Wizja (cel nadrzędny) Lista wartości (hierarchiczna?) Zasady zachowania: Wskazanie postaw i zachowań promowanych/nakazanych Wskazanie postaw i zachowań odrzucanych/potępianych Procedury i sankcje związane z naruszeniem zasad Procedury weryfikacji wdrażania samego kodeksu i jego usprawniania etyka urzędnicza – s. 76 Forma kodeksu etyki Promująca wartości – normy mają postać powinnościową, zamiast sankcji wprost przewidziana wewnętrzna procedura badania zachowań naruszających normy, perswazja zamiast nakazu Nakazowo-zakazowa (na wzór „twardego” prawa) – normy mają postać zdań kategorycznych, przewidziane sankcje wprost, nakaz zamiast wychowania do wartości etyka urzędnicza – s. 77 Kodeksy etyki jst. z Polski Ćwiczenie: Przeczytaj kodeks etyki swojego własnego urzędu (jeśli istnieje) i wypełnij ankietę analizy kodeksu Jeśli nie istnieje – wybierz jeden z załączonych (najlepiej UM Toruń, lub UM Mrągowo) i wypełnij ankietę Czy Twoim zdaniem taki kodeks spełnia swoją rolę? etyka urzędnicza – s. 78 Podsumowanie Etyka nie jest zagadnieniem do nauczenia się w jedno popołudnie Etyka to wyzwanie na całe nasze dorosłe życie Złotymi literami na umywalce króla Wanga: „Co dzień zaczynać od nowa, od nowa, od nowa!” (Komentarz Zenga do Wielkiej Nauki) etyka urzędnicza – s. 79
