Liceum Ogólnokształcące im. Bohaterów Poryt. Wzgórza w Janowie
advertisement
Liceum Ogólnokształcące im. Bohaterów Poryt. Wzgórza w Janowie Lubelskim Wymagania edukacyjne z geografii niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych dla uczniów liceum ogólnokształcącego. OCENĘ CELUJĄCĄ Otrzymuje uczeń, który posiadł wiedzę faktograficzną i terminologiczną obejmującą cały program nauczania w danej klasie z geografii, wykracza wiadomościami poza program, wykazuje zainteresowanie zagadnieniami geograficznymi, samodzielnie selekcjonuje i interpretuje zjawiska geograficzne, ocenia i wyciąga wnioski na podstawie materiałów źródłowych, samodzielnie rozwiązuje postawione mu problemy, posiada nawyk myślenia geograficznego. OCENĘ BARDZO DOBRĄ Otrzymuje uczeń, który opanował program nauczania w danej klasie z geografii, sprawnie posługuje się terminologią geograficzną oraz mapami geograficznymi, umiejętnie interpretuje i analizuje zjawiska geograficzne, dostrzega związki i zależności pomiędzy różnymi zjawiskami na kuli ziemskiej, posiada nawyk myślenia geograficznego. OCENĘ DOBRĄ Otrzymuje uczeń, który poprawnie orientuje się w terminologii geograficznej. Zdobyta przez niego wiedza jest odtwórcza, zdobyte wiadomości wykorzystuje do rozwiązywania typowych problemów geograficznych, zarówno praktycznych, jak i teoretycznych. Zna zasady myślenia geograficznego, nie zawsze jednak potrafi je wykorzystać w celu rozwiązania zadanych mu problemów. OCENĘ DOSTATECZNĄ Otrzymuje uczeń, który częściowo opanował program nauczania w danej klasie z geografii, posiada słabą umiejętność analizy przyczynowoskutkowej zjawisk geograficznych, w ograniczony sposób podejmuje próby oceny i porównań zjawisk geograficznych, potrafi wyjaśnić podstawowe pojęcia i terminy geograficzne. OCENĘ DOPUSZCZAJĄCĄ Otrzymuje uczeń, który posiada braki w znajomości i rozumieniu zjawisk geograficznych, znajomości terminologii geograficznej, posługiwaniu się mapami, wyciąga jedynie powierzchniowe wnioski i płytkie oceny zjawisk geograficznych, ma problemy w rozwiązywaniu typowych zadań teoretycznych i praktycznych, jednakże braki te nie przekreślają możliwości kontynuacji nauki lub ukończenia szkoły przez ucznia. OCENĘ NIEDOSTATECZNĄ Otrzymuje uczeń, który nie opanował podstawowej wiedzy faktograficznej i terminologicznej określanej w programie nauczania danej klasy z geografii, błędnie analizuje zjawiska geograficzne, nie potrafi rozwiązać podstawowych problemów nawet przy pomocy nauczyciela, braki te uniemożliwiają mu dalsza kontynuację nauki w następnej klasie lub ukończenie szkoły. Wymagania/ocena szkolna konieczne podstawowe rozszerzające dopełniające wykraczające Treści /Tematyka lekcji (ocena dopuszczająca) (ocena dostateczna) (ocena dobra) (ocena b. dobra) (ocena celująca) 1. 2. 3. 4. 5. 6. PODSTAWY KORZYSTANIA ZE ŹRÓDEŁ WIEDZY GEOGRAFICZNEJ Uczeń: Geografia jako nauka. zna i rozumie termin geografia, Źródła informacji geograficznej. wie, że geografia stanowi zespół nauk geograficznych, zna strukturę nauk geograficznych, wymienia źródła informacji geograficznej, odróżnia określa przedmiot badań geografii oraz innych nauk o Ziemi powiąza-nych z geografią, odróżnia przedmiot badań poszczególnych nauk geograficznych, wyjaśnia różnice między źródłami posługuje się informacji klasyfikacją nauk poszczególnych nauk geograficznych, geograficznych, wie jak pozyskiwać i podaje przykłady zastosowań osiągnięć przetwarzać określa związek geografii z innymi naukami o Ziemi i naukami społeczno – ekonomicznymi, odszukuje informacje geograficzne w różnych źródłach, w tym w Internecie, ocenia wiarygodność i przydatność źródeł dokonuje szczegółowego zestawienia źródeł informacji o swoim regionie bezpośrednie i pośrednie metody zbierania informacji. informacje o środowisku przyrodniczym, nauk geograficznych w życiu codziennym. informacji. potrafi czytać mapy różnej treści, wyjaśnia różnice w konstrukcji różnych siatek kartograficznych, opisuje zniekształcenia siatek kartograficznych: kątów, powierzchni, odległości, na podstawie planu lub mapy wykonuje szkic. Opisuje główne rodzaje siatek kartograficznych, wymienia zastosowanie poszczególnych rodzajów siatek w praktyce. wie jak poszukiwać informacji w Internecie. Mapa obrazem powierzchni Ziemi. wie co to jest plan, mapa, odwzorowanie kartograficzne, wie, jakie są elementy mapy, odczytuje współrzędne geograficzne punktów, odróżnia siatkę kartograficzną od geograficznej, pamięta, że mapa jest podstawowym źródłem informacji geograficznej, podaje przykłady praktycznego zastosowania map posługuje się klasyfikacją map ze względu na ich treść i skalę, zna rodzaje odwzorowań kartograficznych, rozpoznaje poszczególne rodzaje map, odczytuje sygnatury stosowane na mapach i planach, wymienia wszystkie elementy mapy, lokalizuje obiekty punktowe i powierzchniowe na mapie, znając ich współrzędne geograficzne, wyjaśnia różnicę między planem a mapą oraz szkicem, wymienia rodzaje odwzorowań kartograficznych. Generalizacja mapy. Z mapą topograficzną w terenie. zna terminy skala, podziałka, generalizacja treści mapy, orientuje mapę w terenie, lokalizuje położenie wybranych punktów wyjaśnia zależność treści mapy od jej przeznaczenia i skali, zna zasady dokonywania generalizacji, wykonuje pomiar odległości na mapie, przekształca skale, odczytuje elementy rzeźby z mapy topograficznej, określa cięcie poziomicowe. Kartograficzne metody badań. wie, jak można wykorzystać mapę do celów praktycznych, podaje ogólne informacje o terenie na podstawie mapy zna sposoby analizy kartograficznej, odczytuje ukształtowanie powierzchni na mapie opisuje zasady generalizacji mapy, rozumie celowość dokonywania generalizacji treści mapy, rozumie zastosowanie różnych rodzajów skali, oblicza wymiary powierzchniowe na mapie i w rzeczywistości za pomocą skali mapy, określa wysokości punktów na mapie topograficznej, oblicza różnice wysokości, interpoluje poziomice. dokonuje obliczeń matematycznych na podstawie informacji odczytanych z mapy oblicza skalę mapy, znając wymiary na mapie w rzeczywistości, oblicza czas potrzebny do przebycia określonej trasy mając podane punkty na trasie i średnią prędkość (ćw. z podr.) sporządza wybrany typ wykresu (np. profil podłużny rzeki) i interpretuje go, wskazuje różnice w zastosowaniu poszczególnych na podstawie mapy planuje trasę wycieczki, opracowuje program wycieczki na podstawie literatury źródłowej. Graficzne metody prezentacji wyników badań geograficznych. ogólnogeograficznej hipsometrycznej odróżnia wysokość względną od bezwzględnej Odczytuje sygnatury stosowane na mapach przeglądowych i topograficznych, Zna rozmieszczenie krajów na mapie politycznej Europy, odczytuje informacje geograficzne zaprezentowane za pomocą następujących metod: kropkowej, zasięgów, izarytm, kartogramu, kartodiagramu, wymienia nazwy najczęściej używanych izolinii na mapach i potrafi je wykorzystać Wyjaśnia różnicę między metodą zasięgów i powierzchniową, podaje (w atlasie) metody zjawisk prezentowanych poszczególnymi metodami kartograficznych metod badań, przedstawia trasę wycieczki na podstawie mapy. Podaje przykłady zjawisk, które można przedstawić dwoma różnymi metodami, dobiera odpowiednią metodę do prezentacji określonych zjawisk, uzasadnia zastosowanie danej metody do prezentacji konkretnego zjawiska, porównuje i przetwarza dane statystyczne. Wykonuje na podstawie danych statystycznych graficzną prezentację zjawiska za pomocą wybranej metody. Podsumowanie wiadomości z zakresu podstaw korzystania ze źródeł wiedzy geograficznej. Rysowanie profilu terenu. wie, co to jest poziomica, mapa hipsometryczna, odczytuje wartości poziomic, wie, co przedstawia profil terenu Rozumie zasady Oblicza spadek konstrukcji mapy rzeki, nachylenie hipsometrycznej, terenu. uzupełnia rysunek przedstawiający profil terenu (zeszyt ćwiczeń WSiP, str. 29) , oblicza z mapy odległość i wysokość punktów, oblicza wysokość względną Samodzielnie wykonuje profil terenu wzdłuż wybranej linii, dobiera skalę pionową i poziomą, interpretuje wykonany wykres ZIEMIA W PRZESTRZENI I W CZASIE. PRZESTRZEŃ I CZAS NA ZIEMI. Uczeń: Ziemia jako cząstka Wszechświata. zna nazwy planet Układu Słonecznego, zna termin geoida, satelita, zna teorię Ptolemeusza i Kopernika. prezentuje współczesny pogląd na powstanie i budowę Wszechświata, opisuje hierarchiczną budowę Wszechświata, wyjaśnia terminy: gwiazda, galaktyka, planeta, wymienia nazwy planet Układu Słonecznego w kolejności według wielkości i odległości od Słońca, wymienia dowody Arystotelesa na kulistość Ziemi, odróżnia kulę, elipsoidę ziemską od geoidy, podaje opisuje budowę galaktyki Drogi Mlecznej, opisuje budowę Układu Słonecznego, objaśnia terminy: planetoida, kometa, meteor, meteoryt, czarna dziura, oblicza obwód Ziemi metodą Eratostenesa. opisuje cechy i zróżnicowanie pola magnetycznego Ziemi, opisuje budowę magnetosfery Ziemi, ocenia ochronne znaczenie magnetosfery dla życia na Ziemi. Podstawowe wymiary elipsoidy ziemskiej: obwód, średni promień i średnicę, promień równikowy i biegunowy. Następstwa ruchu obiegowego Ziemi. Kalendarz. zna czas obiegu Ziemi dokoła Słońca, kształt orbity, zna nazwy kalendarzowych i astronomicznych pór roku, pamięta, że kalendarz to system określania daty. porównuje widome drogi Słońca na sklepieniu niebieskim w ciągu doby w różnych porach roku, opisuje parametry ruchu obiegowego Ziemi, wymienia daty graniczne pór roku na półkuli północnej i południowej, Wyjaśnia terminy: wysokość górowania Słońca, noc polarna i dzień polarny, opisuje oświetlenie Ziemi przez Słońce w dniach równonocy wykazuje zależność między widomym ruchem Słońca na tle gwiazdozbiorów i ruchem obiegowym Ziemi, zna nachylenie osi ziemskiej do ekliptyki, oblicza wysokość górowania Słońca na różnych szerokościach geograficznych w dniach równonocy i przesileń, objaśnia termin biała noc, wskazuje na mapie obszary występowania białych nocy, wyjaśnia zależność między ruchami Ziemi i Księżyca a jednostkami kalendarza, zna system rachuby dni w kalendarzach juliańskim i gregoriańskim, wie co to są i z czego wynikają fazy Księżyca, przedstawia na rysunku fazy Księżyca. Następstwa ruchu obrotowego. Rachuba czasu na Ziemi. i przesileń, wyjaśnia przyczyny zmian długości dnia i nocy, opisuje poszczególne strefy oświetlenia Ziemi przez Słońce, wymienia różnice między rokiem przestępnym i zwykłym, rozpoznaje lata przestępne na podstawie ich numeru kolejnego. zna terminy : oś opisuje widomą ziemska, ruch drogę Słońca na wirowy, zna kierunek sklepieniu obrotu i czas pełnego niebieskim w ciągu obrotu Ziemi, zna doby w różnych terminy: czas szerokościach słoneczny, strefowy, geograficznych, urzędowy, linia objaśnia zjawiska zmiany daty, doba wschodu i zachodu Słońca, dnia i nocy, wymienia widome następstwa ruchu obrotowego, wie o podziale na 24 opisuje podstawowe jednostki kalendarza: dobę, miesiąc, rok, zna kalendarz gregoriański i juliański. opisuje działanie sił bezwładnościowych: Coriolisa i odśrodkowej, oblicza czas miejscowy słoneczny w zadanym punkcie, znając długość geograficzną i różnicę czasu, przelicza czas miejscowy słoneczny na czas uniwersalny i oblicza czas miejscowy słoneczny z uwzględnieniem przekraczania międzynarodowej linii zmiany daty, oblicza długość geograficzną na podstawie różnicy czasu lokalnego i strefowego. strefy czasowe, wskazuje na mapie międzynarodową linię zmiany daty, posługuje się terminami: czas uniwersalny, strefowy, urzędowy, zimowy, letni, oblicza różnice czasu miejscowego słonecznego między zadanymi punktami za pomocą długości geograficznej, wykazuje zależność czasu miejscowego słonecznego od długości geograficznej Struktura systemu przyrodniczego Ziemi. definiuje termin system jako całość złożoną z części, wymienia sfery strefowy, określa datę po obu stronach międzynarodowej linii zmiany daty. SYSTEM PRZYRODNICZY ZIEMI. Uczeń: stosuje termin omawia poglądy na system temat budowy przyrodniczy Ziemi, omawia Ziemi, tworzy teorię systemów, opisuje wybrany fragment środowiska przyrodniczego z uwzględnieniem tworzące system przyrodniczy Ziemi (geosfery), określa ich cechy Składniki skorupy ziemskiej. mapę mentalną systemu przyrodniczego Ziemi, opisuje relacje między poszczególnymi elementami systemu przyrodniczego Ziemi, wyjaśnia słowo system w rozumieniu naukowym, określa, czy ocean jest systemem zna podstawowe grupy odróżnia terminy i rodzaje skał minerał i skała, opisuje cechy fizyczne wybranych minerałów i skał, zna i rozróżnia podstawowe rodzaje skał: piaskowiec, zlepieniec, łupek, granit, bazalt, wapień, węgiel brunatny i kamienny, sól kamienna, gips, zna zastosowanie omawia przyczyny istnienia magnetosfery zależności między jego elementami, rozpoznaje na rysunku sfery ziemi, określa, które z nich wzajemnie się przenikają (ćw. 24 str. 42 Zeszyt ćwiczeń WSiP) opisuje budowę podstawowych rodzajów skał, wyjaśnia powstawanie skał osadowych, magmowych i przeobrażonych, opisuje powstawanie skał osadowych: okruchowych, pochodzenia organicznego i pochodzenia chemicznego, opisuje zna pochodzenie wybranych skał metamorficznych, wymienia różnice w budowie i sposobie powstawania skał magmowych i osadowych, pamięta, jak można odróżnić kwarc od skalenia, zna sposób rozpoznawania wapienia, gnejsu, na podstawie zdjęć w podręczniku wymienia różnice w budowie skał pochodzenia skali twardości Mohsa Następstwa ruchów wie, że wulkanizm, wymienia rodzaje skorupy ziemskiej. trzęsienia ziemi i ruchy wzajemnych ruchów płyt górotwórcze mają skorupy ziemskiej, źródła we wnętrzu odróżnia fałdy od Ziemi i są związane z uskoków, zna ruchami skorupy ziemskiej, zna pojęcie znaczenie pojęć: litosfera, na mapie płyt prąd konwekcyjny, ryft, kraton, litosfery wskazuje subdukcja, terytorium Polski. obdukcja, plutonizm, wulkanizm, ruchy epejrogeniczne, tallasogeniczne, epejroforeza, ruchy orogeniczne, zna przyczyny i skutki trzęsień ziemi, wskazuje na powstawanie skał magmowych: głębinowych, żyłowych i wylewnych, zna i rozróżnia skały: torf, gnejs, marmur, kwarcyt, rozpoznaje główne minerały granitu, wie na czym polega metamorfizm chemicznego i skał metamorficznych, podaje przykłady gospodarczego wykorzystania skał wyjaśnia przyczyny wzajemnego przemieszczania się płyt skorupy ziemskiej, wyjaśnia powstawanie fałdów i uskoków, zrębów i zapadlisk tektonicznych, wykazuje zależność między ruchami skorupy ziemskiej i trzęsieniami ziemi, rozmieszczeniem pasm górskich oraz grzbietów śródoceanicznych, wyjaśnia, dlaczego terytorium Polski jest strefą podaje przykłady gór zrębowych, fałdowych i wulkanicznych, wyjaśnia teorię płyt litosfery, przedstawia na rysunku układ skał płytowy, uskok, zrąb i rów tektoniczny, fałd, płaszczowinę. wyjaśnia wędrówkę kontynentów w przeszłości geologicznej według teorii Wegenera oraz w świetle teorii tektoniki płyt litosfery, przewiduje układ kontynentów na kuli ziemskiej w przyszłości. mapie świata obszary występowania wulkanów i trzęsień ziemi Zewnętrzne procesy zna terminy: pamięta, że geologiczne i ich wietrzenie, erozja, ukształtowanie wpływ na rzeźbę denudacja, pamięta, że powierzchni Ziemi jest wypadkową Ziemi. są to procesy działania zewnętrzne, rozumie procesów znaczenie pojęć transport i akumulacja endogenicznych i egzogenicznych, w geologii. wymienia rodzaje wietrzenia, posługuje się terminem zwietrzelina, gołoborze, wymienia czynniki i procesy rzeźbotwórcze, wymienia nazwy skał rozpuszczalnych przez wodę, posługuje się terminem kras, wyjaśnia powstawanie jaskiń, wymienia i rozpoznaje asejsmiczną wyjaśnia, dlaczego wietrzenie poprzedza inne procesy egzogeniczne, wyjaśnia powstawanie szaty naciekowej w jaskiniach, omawia przejawy poszczególnych rodzajów erozji, opisuje cykl geologiczny wyjaśnia powstawanie osuwisk, wymienia zagrożenia dla działalności człowieka spowodowane osuwiskami, wymienia formy terenu powstałe w wyniku poszczególnych procesów erozyjnych, wyjaśnia zależność intensywności procesów egzogenicznych od warunków klimatycznych danego obszaru, wymienia procesy zachodzące na pustyniach przedstawia charakterystykę procesu zewnętrznego zachodzącego w najbliższym regionie zamieszkania Interpretuje przekrój geologiczny. składniki szaty naciekowej w jaskiniach, wyróżnia główne typy erozji: wodną , lodowcową i eoliczną Wielkie formy wskazuje na mapie rozróżnia formy ukształtowania fizycznej kontynenty i ukształtowania powierzchni Ziemi oceany, odróżnia pionowego i niziny od wyżyn i gór poziomego, wskazuje na mapie fizycznej główne półwyspy, wyspy, archipelagi, posługuje się terminem depresja, wskazuje na mapie hipsometrycznej oraz podaje nazwy największych nizin i wyżyn, wybranych pasm górskich, wskazuje na mapie batymetrycznej wielkie formy den morskich i oceanicznych: szelfy, skłony wskazuje na mapie hipsometrycznej oraz podaje nazwy najwyższych szczytów, wybranych kotlin i najgłębszych depresji w poszczególnych częściach świata, wykazuje zależność wielkich form rzeźby od budowy skorupy ziemskiej na przykładach ze świata i Europy, charakteryzuje ukształtowanie powierzchni kontynentów, wykonuje diagram ilustrujący wielkość poszczególnych kontynentów i oceanów na Ziemi przedstawia przykłady wpływu budowy geologicznej i działalności procesów geologicznych na ukształtowanie powierzchni, interpretuje profil batymetryczny i hipsograficzny kontynentalne, dna basenów morskich i oceanicznych, łuki wyspowe, grzbiety śródoceaniczne i rowy oceaniczne, wskazuje na mapie i podaje nazwy najgłębszych rowów oceanicznych na Ziemi Elementy pogody i klimatu. zna pojęcia: atmosfera, pogoda, klimat, zna skalę Celcjusza do pomiaru temperatury wie, jakie są składniki pogody i klimatu, zna miary składników pogody i klimatu, określa znaczenie atmosfery ziemskiej Przewidywanie zmian pogody i klimatu Zna różnicę między pogodą i klimatem, podaje źródła informacji o pogodzie, pamięta nazwę mapa synoptyczna wie, które instytucje prowadzą obserwacje i pomiary meteorologiczne, wie, jak zbierane są dane dokonuje przeliczeń miar składników pogody, określa na podstawie oznak zewnętrznych siłę wiatru według skali Beauforta, analizuje mapę rozkładu temperatur na świecie, Interpretuje mapę zna przesłanki do synoptyczną analizy zmian klimatu wybranego obszaru, w przeszłości, na przedstawia podstawie mapy przykłady wpływu synoptycznej pogody na warunki prognozuje pogodę, życia i działalność przewiduje zmianę człowieka, określa, pogody na podstawie rozumie zależności między poszczególnymi składnikami pogody i klimatu, zna przestrzenne skale klimatu, oblicza amplitudę temperatury Strefy klimatyczne Ziemi. Krążenie wody w środowisku przyrodniczym. meteorologiczne, jak powstaje mapa synoptyczna, zna terminy: front atmosferyczny, niż i wyż baryczny, zna rodzaje frontów, odczytuje informacje pogodowe z mapy synoptycznej pamięta nazwy stref wyjaśnia oświetlenia Ziemi, przyczyny zna strefy zróżnicowania klimatyczne na Ziemi oświetlenia Ziemi, podaje cechy charakterystyczne poszczególnych stref klimatycznych, wskazuje na mapie strefy klimatyczne jakie masy powietrza oddziela dany front, zna typy pogody w wyżu i niżu obserwacji stanu atmosfery, potrafi narysować front ciepły i zimny i określić w danym froncie rodzaje chmur i opadów wymienia czynniki strefowe i astrefowe wpływające na klimat, wyjaśnia wpływ tych czynników na klimat, rozpoznaje klimat na podstawie jego opisu, zna różnice między cechami klimatu morskiego i kontynentalnego ocenia wpływ strefowości klimatycznej na inne elementy systemu przyrodniczego Ziemi (np. antroposfery), analizuje mapę stref klimatycznych Ziemi, podaje przyczyny, które zakłócają równoleżnikowy układ stref klimatycznych zna przyczyny krążenia wody w przyrodzie, przedstawia na rysunku rodzaje wód podziemnych, odróżnia wody zaskórne od opisuje fizyczne procesy związane z przemianami fazowymi wody (parowanie, kondensacja, sublimacja, resublimacja,), wyjaśnia terminy: omawia hipotezy wyjaśniające pochodzenie wody, wie co to jest hydrosfera oraz jakie postacie wody ją tworzą, zna następujące rodzaje wód podziemnych: zaskórne, gruntowe, głębinowe, mineralne samodzielnie sporządza rysunek obiegu wody w przyrodzie i omawia go, potrafi przewidzieć skutki zakłócenia obiegu wody we wskazanym elemencie łańcucha powiązań, zna przyczyny zróżnicowania dynamiki krążenia wód w różnych strefach, wyjaśnia wpływ rzeźby terenu, budowy geologicznej oraz rodzaju skał na krążenie wody w środowisku przyrodniczym zna nazwy i zna nazwy i typy wyjaśnia genezą wyjaśnia przyczyny rozmieszczenie mórz pływów i prądów zróżnicowania oblewających morskich, wyjaśnia temperatury oraz oceanów, wie, że Europę oraz prawidłowości w zasolenia wody morza dzieli się na łączących je kierunkach zimnych morskiej, przyczyny przybrzeżne, cieśnin, zna nazwy i ciepłych prądów oraz konsekwencje śródlądowe i i rozmieszczenie morskich, omawia zmiennej zawartości międzywyspowe, schemat wiatrowej tlenu w wodzie według tego kryterium największych zatok i mórz na cyrkulacji wód morskiej, wskazuje na przyporządkowuje świecie, wymienia oceanicznych, mapie świata morza o Bałtyk, pamięta co to główne składniki stosuje termin największym i są zatoki, wskazuje na chemiczne wody upwelling, wyjaśnia najmniejszym mapie świata morskiej, wyjaśnia za pomocą rysunku zasoleniu, podaje największe zatoki, zasady podziału mechanizm pływów przykłady wpływu wymienia podstawowe mórz morskich, na prądów morskich na rodzaje ruchów wody podstawie tabeli w elementy klimatu, gruntowych i głębinowych, wie, co to jest warstwa wodonośna, zna pojęcia: bilans wodny, retencja, wie, jakie są skutki zakłócenia obiegu wody w przyrodzie, omawia schemat obiegu wody w przyrodzie Wody Wszechoceanu infiltracja, ciśnienie hydrostatyczne, wody termalne, wody mineralne. zna zależność między głębokością zalegania wód podziemnych, a ich zmineralizowaniem i stopniem zanieczyszczenia, wykazuje interakcję między klimatem i wodami podziemnymi morskiej: falowanie, prądy morskie, pływy Charakterystyka powierzchniowych wód lądowych – źródła i rzeki. zna pojęcia: źródło, rzeka, rzeka główna, odróżnia rzekę główna od dopływu, wie co to jest dorzecze, zlewisko, system rzeczny, dział wodny, wskazuje na mapach przykładowe zlewisko, dorzecze, dział wodny, zna rodzaje ujść rzecznych zna rodzaje źródeł, wyjaśnia pojęcie ustrój rzeczny, zna rodzaje ustrojów i odpowiadające im przykłady rzek, klasyfikuje rzeki ze względu na okres ich powstawania (stałe, okresowe, epizodyczne), wskazuje na mapie najdłuższe rzeki, wskazuje na mapie zlewiska i główne dorzecza na poszczególnych kontynentach, wyjaśnia powstawanie delty i estuarium, określa rodzaj ujścia dla rzek europejskich podręczniku (str. 112) określa zależność ilości tlenu w wodzie morskiej od jej temperatury i zasolenia wyjaśnia wpływ ruchów pionowych wód oceanicznych na rozwój życia w tych wodach, sporządza rysunek przedstawiający różne typy źródeł i wyjaśnia mechanizm powstawania tych źródeł, wyznacza działy wodne na mapie sieci rzecznej charakteryzuje wybraną rzekę (dorzecze, system rzeczny, spadek, zasilanie, ustrój, rodzaj ujścia) Charakterystyka powierzchniowych wód lądowych – jeziora. definiuje pojęcie jeziora, podaje warunki występowania jezior i źródła ich zasiania, wskazuje na mapach obszary występowania jezior Warunki powstawania oraz rozmieszczenie lodowców i obszarów podmokłych. zna definicję lodowca, lądolodu, lodowca górskiego, torfowiska, wyjaśnia warunki występowania jezior (określa czynniki kształtujące misę jeziorną), podaje przykłady, wskazuje na mapie największe oraz najgłębsze jeziora świata, podaje ich nazwy wyjaśnia warunki występowania lodowców (temperatura, opady, ukształtowanie terenu), wyjaśnia proces przekształcania się śniegu w lód oraz ruchy lodowca i procesy wówczas zachodzące, wyjaśnia powstawanie lodowców szelfowych, gór lodowych i paku lodowego, określa sposoby zasilania przedstawia podział jezior ze względu na obecność substancji organicznej, wymienia przykłady jezior ze świata i Polski o różnej genezie opisuje cechy charakterystyczne wybranego jeziora, określając przyczyny jego powstania, charakteryzuje gospodarczą funkcję jezior zna zależność granicy wiecznego śniegu od szerokości geograficznej, charakteryzuje rozmieszczenie lodowców górskich i lądolodów współcześnie, charakteryzuje różne typy lodowców, wyjaśnia powstawanie mokradeł, wyjaśnia znaczenia terminu torfowisko, wskazuje na mapach obszary analizuje przyrodnicze i klimatyczne skutki tworzenia się i zaniku lodowców na kuli ziemskiej na przestrzeni dziejów, wyjaśnia, dlaczego tereny podmokłe stanowią obecnie użytki ekologiczne opisuje znaczenie przyrodnicze jezior, podaje propozycje wykorzystania jezior bez naruszenia równowagi ekologicznej Gleba i czynniki glebotwórcze. wie, co to jest pedosfera, zna definicje: gleba, żyzność, zwietrzelina, edafon, profil glebowy, wymienia składniki gleby, Strefowość i astrefowość w rozmieszczeniu gleb. wymienia czynniki decydujące o strefowości rozmieszczenia gleb, podaje przykłady gleb strefowych i astrefowych torfowisk wysokich, niskich i przejściowych opisuje proces glebotwórczy, wymienia, jakie poziomy glebowe tworzą jej profil, wymienia czynniki rozwoju gleb, czyli determinanty procesu glebotwórczego wymienia czynniki zakłócające strefowe rozmieszczenie gleb, omawia wpływ warunków środowiskowych na wykształcanie się gleb stref strefowych i astrefowych, opisuje za pomocą podmokłe wykazuje zależność właściwości fizycznych i chemicznych gleby od budowy geologicznej, klimatu, warunków wodnych, szaty roślinnej, działalności człowieka i czasu, opisuje cechy poszczególnych poziomów profilu glebowego. przedstawia wpływ działalności człowieka na produktywność gleby, określa wpływ czynników glebotwórczych na wykształcenie się danego typu gleby, porównuje profil gleby inicjalnej i bielicowej (rys. w podręczniku), wyjaśnia różnice między tymi profilami, uzasadnia różną intensywność tworzenia się pokrywy glebowej przyporządkowuje wyjaśnia gleby strefowe do rozmieszczenie gleb stref klimatycznych i zróżnicowanymi roślinnych, warunkami przyporządkowuje naturalnymi, wyjaśnia gleby astrefowe do wpływ działalności skał podłoża i człowieka na walory warunków wodnych użytkowe gleby ocenia przydatność rolniczą gleb w okolicy swojego miejsca zamieszkania. Najważniejsze formacje roślinne świata. Klęski żywiołowe. mapy rozmieszczenie głównych typów gleb na świecie wymienia i wskazuje rozróżnia i krótko na mapie charakteryzuje podstawowe poszczególne formacje roślinne kuli formacje roślinne ziemskiej na lądach, wie, jakie zbiorowiska tworzy roślinność astrefowa Zna rozmieszczenie (wskazuje na mapie) roślinności strefowej i astrefowej charakteryzuje poszczególne formacje roślinne, podając przykłady gatunków charakterystycznych oraz lokalizację strefy, omawia roślinność astrefową podając charakterystyczne gatunki oraz lokalizację. gatunków astrefowych, omawia długość okresu wegetacji roślin na świecie definiuje klęski określa przyczyny omawia przebieg żywiołowe, wymienia klęsk żywiołowych, poszczególnych rodzaje klęsk wskazuje miejsca klęsk żywiołowych, żywiołowych: ich występowania wykazuje, na czym trzęsienia ziemi, polega dynamizm wybuchy wulkanów, systemu cyklony, burze, przyrodniczego powodzie, pożary wyjaśnia wpływ warunków klimatycznych na rozmieszczenie stref roślinnych, wyjaśnia warunki powstawania roślinności astrefowej, przedstawia piętrowy układ roślinności górskiej, podaje przykłady wpływu człowieka na przekształcanie szaty roślinnej dowodzi i wykazuje wzajemne relacje między poszczególnymi elementami przyrody. przedstawia zależność rozmiarów zniszczeń od sposobu zagospodarowania terenu, podaje sposoby minimalizacji skutków klęsk żywiołowych, określa sposoby ocenia i wykazuje zagrożenia klęskami żywiołowymi w Polsce Przejawy działalności człowieka w środowisku i jej skutki. rozróżnia środowisko naturalne i środowisko przekształcone, podaje przykłady wpływu człowieka na środowisko, podaje przykłady obszarów najmniej przekształconych wymienia przejawy działalności człowieka przekształcające środowisko w największym stopniu, określa, które elementy środowiska podlegają zmianom w wyniku działalności człowieka określa przyczyny regionalnego zróżnicowania zmian w środowisku, wyjaśnia, na czym polega racjonalne gospodarowanie Zagrożenia wzrostem efektu cieplarnianego. wie, co to jest efekt cieplarniany wie, na czym polega zjawisko efektu cieplarnianego, jakie gazy intensyfikują to zjawisko, jakie wiążą się z nim zagrożenia określa znaczenie efektu cieplarnianego dla środowiska, wskazuje miejsca najbardziej zagrożone tym zjawiskiem zapobiegania zniszczeniom przewiduje zmiany wywołane danym rodzajem działalności człowieka przedstawia sposoby ograniczania emisji gazów cieplarnianych, omawia kontrowersje wokół tego zjawiska STRUKTURA DEMOGRAFICZNA POPULACJI LUDZKIEJ Uczeń: Przyrodnicze i pozaprzyrodnicze uwarunkowania rozmieszczenia ludności. zna terminy: ekumena, anekumena, subekumena, bariera osadnicza, opisuje rozmieszczenie ludności na kuli ziemskiej, wymienia bariery i atrakcje omawia zmiany zasięgu ekumeny i anekumeny na przestrzeni czasu rozwoju osadnictwa, podając ich omawia i wyjaśnia przyczyny (środowiskowe i pozaśrodowiskowe) nierównomiernego rozmieszczenia ocenia skalę przekształceń oraz zagrożenia środowiska we własnym regionie prezentuje własny pogląd na problem globalnego ocieplenia turystyczne , zna liczbę ludności Ziemi i poszczególnych kontynentów Skutki przyrodnicze i społeczno – ekonomiczne nierównomiernego rozmieszczenia ludności. wymienia główne obszary koncentracji ludności na Ziemi zna termin gęstość zaludnienia, wymienia kilka państw o największej liczbie ludności Demograficzne zróżnicowanie rozróżnia podstawowe pojęcia przyczyny , wymienia na przykładach zależność rozmieszczenia ludności od środowiska przyrodniczego, czynników społecznych i ekonomicznych przedstawia konsekwencje ekologiczne i społeczno – gospodarcze dużej koncentracji ludności, zna państwa o największej gęstości zaludnienia, charakteryzuje główne obszary koncentracji ludności, omawia obszary najsłabiej zaludnione, wymienia skutki nadmiernej koncentracji ludności, oblicza gęstość zaludnienia omawia wady wskaźnika gęstości zaludnienia, porównuje gęstość zaludnienia na kontynentach wyjaśnia terminy: oblicza przyrost demografia, naturalny i ludności na wskazanych przykładach przedstawia przyrodnicze i społeczno – gospodarcze skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludności. oblicza liczbę ludności na podstawie mapy rozmieszczenia ludności przedstawionej metoda kropkową, wykreśla izarytmy jednakowej gęstości zaludnienia (Wład zad. 13.45 str. 157) analizuje sytuację demograficzną analizuje , na podstawie społeczeństw. Praca źródłem utrzymania ludności. demograficzne: przyrost naturalny, rzeczywisty, struktura wieku, płci, wiek produkcyjny, przedprodukcyjny i poprodukcyjny. przyrost naturalny, przyrost rzeczywisty, współczynnik urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego, wyż i niż demograficzny, piramida wieku, rozwój demograficzny, ruch naturalny, wyjaśnia konsekwencje niskiego lub ujemnego przyrostu naturalnego, omawia skutki społeczno – gospodarcze wyżu demograficznego wymienia główne posługuje się grupy społeczno – terminem stopa zawodowe ludności, bezrobocia, zna terminy: aktywny wyjaśnia na zawodowo, bierny przykładach zawodowo, przyczyny i bezrobotny wymienia skutki bezdomności oraz bezrobocia, oblicza stopę rzeczywisty dysponując odpowiednimi danymi, omawia fazy rozwoju demograficznego podając przykłady państw, wyjaśnia, kiedy wzrasta współczynnik przyrostu naturalnego. wybranych społeczeństw na podstawie tabel i wykresów, samodzielnie zebranych danych, strukturę demograficzną swojego powiatu, na na podstawie podstawie zebranych wykresów wskazuje na danych sporządza relacje między stopniem piramidę wieku, rozwoju kraju a podaje przyrostem naturalnym prawdopodobne (zeszyt ćw. WSiP s.86) przyczyny wartości wynotowanych wskaźników. wymienia przyczyny zmian struktury zatrudnienia ludności, wykazuje zależność struktury zatrudnienia od poziomu gospodarczego państwa, ocenia wpływ zapóźnień wymienia sposoby przeciwdziałania bezrobociu, porównuje, korzystając z danych statystycznych, poziom wykształcenia ludności Polski i innych krajów, uzasadnia określa, jaki wpływ ma bezrobocie na politykę społeczną i gospodarczą państwa. bezrobocia, opisuje, korzystając z danych statystycznych, zmiany struktury zatrudnienia ludności oraz zróżnicowanie stopy bezrobocia cywilizacyjnych niektórych państw świata (analfabetyzm, własność feudalna) na poziom rozwoju społeczno – ekonomicznego, wymienia negatywne skutki niedoboru wykształcenia pracowników, wymienia społeczne skutki restrukturyzacji i modernizacji gospodarki. Migracje i ich wpływ Rozróżnia terminy: Wyjaśnia przyczyny Opisuje przykłady na rozmieszczenie migracja, emigracja, migracji ludności, wpływu migracji na imigracja, ludności. określa współczesne rozmieszczenie reemigracja, ludności, oblicza kierunki migracji, repatriacja, saldo klasyfikuje migracje saldo migracji w migracji, określonym według różnych depopulacja, „drenaż kryteriów, przedziale mózgów” czasowym, Przedstawia główne wskazuje na mapie i interpretuje główne kierunki migracji ludności polskiej po kierunki migracji we współczesnym II wojnie światowej świecie, Omawia przyczyny i konieczność dostosowania kwalifikacji zawodowych do zmieniających się potrzeb gospodarki, na podstawie wykresu ilustrującego strukturę zatrudnienia określa poziom rozwoju gospodarczego kraju Określa wpływ migracji na zmiany społeczeństw wybranych krajów, wymienia i wskazuje na mapie przykłady krajów emigracyjnych i imigracyjnych, porównuje cechy tych społeczeństw, Charakteryzuje specyfikę aktualnych migracji wewnętrznych w Rozważa korzyści i zagrożenia prowadzenia otwartej polityki imigracyjnej, zbiera informacje o wewnętrznych migracjach ludności w obrębie swojego powiatu, podaje przyczyny tych ruchów, zbiera informacje o emigrantach i imigrantach w swojej konsekwencje migracji ludności polskiej po II wojnie światowej Polsce, gminie, porównuje je z problemami migracyjnymi Polski Określa czym różnią się od siebie poszczególne typy wsi, podaje przykłady wsi z okolicy swojego zamieszkania o różnych typach fizjonomicznych, wymienia miasta wchodzące w skład megalopolis wschodniego wybrzeża USA, konurbacji Zagłębia Ruhry, megalopolis w krajach Beneluksu, Nippon megalopolis w Japonii Porównuje miasta typowe dla poszczególnych regionów świata Sporządza analizę sieci osadniczej własnego powiatu lub województwa. STRUKTURA OSADNICZA Elementy struktury osadniczej i ich charakterystyka. Wymienia elementy struktury osadniczej; osiedle, wieś, miasto, podaje ich podstawowe cechy, zna terminy: aglomeracja, konurbacja, megalopolis Opisuje typy wsi na podstawie rysunków, omawia kryteria miejskości, omawia formy miast podając przykłady ze świata Wskazuje cechy wsi wynikające z różnic warunków środowiska przyrodniczego, wskazuje na mapie świata największe konurbacje i megalopolis, rozróżnia aglomeracje monocentryczne i policentryczne, podaje przykłady. Rola miasta w dziejach cywilizacji. Wymienia czynniki miastotwórcze i funkcje miast Rozróżnia pierwotne i współczesne czynniki miastotwórcze, podaje przykłady miast pełniących określone funkcje Omawia układy przestrzenne miast powstałych w różnych okresach historycznych i w różnych regionach świata Przedstawia rozwój układu przestrzennego Janowa Lubelskiego. Określa funkcje pełnione przez to miasto w przeszłości i obecnie NAPIĘCIA I KONFLIKTY W ŚWIECIE WSPÓŁCZESNYM. Przyczyny i konsekwencje konfliktów i napięć w Europie i Azji. Podaje przykłady współczesnych konfliktów w Europie i Azji Zna przyczyny i konsekwencje następujących konfliktów: na Bałkanach, w Hiszpanii, Wielkiej Brytanii oraz w Czeczenii, Palestynie, Kaszmirze i Tybecie, wskazuje na mapie obszary występowania poszczególnych konfliktów Dokonuje podziału konfliktów pod względem przyczyn, podaje przykłady, zna genezę omawianego konfliktu, posługuje się mapą konturową świata (Zeszyt Ćwiczeń WSiP ćw. 75 str. 114) Wyjaśnia przyczyny i omawia konsekwencje konfliktów w Europie i Azji, przedstawia niebezpieczeństwa wynikające z terroryzmu. Prezentuje najświeższe epizody omawianych konfliktów na podstawie samodzielnie zebranych informacji. Konflikt „bogata Północ – biedne Południe”. Podaje przykłady konfliktów w Afryce, podaje przykłady krajów biednych i bogatych, wybór potrafi uzasadnić Omawia przyczyny i konsekwencje konfliktów w Afryce, na przykładach opisuje kraje bogate i biedne, określa dla wybranych krajów wpływ warunków naturalnych oraz czynników społecznych i Przedstawia cechy społeczno – gospodarcze krajów bogatych i najuboższych na wybranych przykładach, zna mierniki, jakimi można mierzyć bogactwo krajów Określa przyczyny i konsekwencje ubóstwa w krajach Południa oraz bogactwa w krajach Północy, wykazuje, że na warunki życia i sposoby gospodarowania wielki wpływ wywierają czynniki społeczne, polityczne Wyjaśnia znaczenie tempa rozwoju gospodarczego, porównuje je w krajach świata i wyjaśnia różnice. gospodarczych na poziom rozwoju kraju, zna sposoby, w jaki kraje bogate pomagają biednym w rozwiązywaniu ich problemów gospodarczych i społecznych i ekonomiczne, wykazuje wpływ zróżnicowanych warunków naturalnych na sposoby gospodarowania, proponuje środki zaradcze łagodzące prezentowany konflikt, posługuje się mapami różnych treści GOSPODARKA ŚWIATOWA Rolnictwo – jego funkcje i typy Zna funkcje rolnictwa i wie, czym ono się zajmuje, wie, że udział rolnictwa w gospodarce poszczególnych krajów jest różny, wymienia typy rolnictwa: pierwotne, tradycyjne i rynkowe Omawia poszczególne typy rolnictwa, wskazuje regiony ich występowania na mapie, wskazuje na mapie kraje o dużym i małym udziale rolnictwa w tworzeniu dochodu narodowego, wskazuje na mapie kraje o dużym i małym odsetku pracujących zatrudnionych w Porównuje różne typy rolnictwa i określa obszar ich występowania Interpretuje mapy: udział rolnictwa w tworzeniu dochodu narodowego oraz odsetek pracujących zatrudnionych w rolnictwie. rolnictwie Najważniejsze obszary rolnicze świata. Zna pojęcie użytki rolne i ich składniki, korzystając z mapy wymienia najważniejsze obszary rolnicze na świecie, pamięta, że na rozwój rolnictwa mają wpływ czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze. Produkcja rolnicza i Zna klasyfikację problem wyżywienia roślin uprawnych i chowu zwierząt ludności. Omawia czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunkujące rozwój rolnictwa, wie, jaki jest udział poszczególnych składników użytków rolnych na ziemi, na poszczególnych kontynentach i w wybranych krajach. Uzasadnia rozmieszczenie głównych obszarów rolniczych świata, porównuje sposoby użytkowania gruntów na kontynentach, porównuje rolnictwo intensywne i ekstensywne, uzasadnia na przykładach, że o wielkości produkcji rolniczej decyduje prawo popytu i podaży. Porównuje sposoby użytkowania gruntów w wybranych krajach świata, podaje przyczyny istniejących różnic, na podstawie struktury użytkowania gruntów rozpoznaje nazwę kraju Dokonuje klasyfikacji roślin uprawnych, omawia terytorialne rozmieszczenie wybranych upraw i chowu zwierząt, zna racjonalną dawkę dziennego wyżywienia człowieka, zna i wskazuje na mapie obszary Porównuje wielkość produkcji rolniczej w wybranych krajach świata, omawia przyczyny niedostatku żywności, omawia problemy żywnościowe w krajach rozwiniętych zna produkcję roślinną i zwierzęcą w skali globalnej (ogólna orientacja w danych Wykazuje na przykładach zależność rozmieszczenia upraw wybranych roślin oraz rozmieszczenia chowu niektórych zwierząt gospodarskich od warunków produkcji rolnej (przyrodniczych i pozaprzyrodniczych), przedstawia sposoby zapobiegania zjawisku głodu na świecie Na podstawie samodzielnie zebranych informacji określa możliwości zwiększenia produkcji żywności na świecie liczbowych) nadwyżek i niedoboru żywności w świecie. Porównuje dzienne spożycie wybranych artykułów przypadających na jednego mieszkańca w wybranych krajach (np. USA, Polska i Indie) Rybołówstwo i rybactwo – gospodarcze wykorzystanie zasobów mórz i oceanów. Określa różnice między rybołówstwem i rybactwem, podaje państwa o najlepszych warunkach połowowych na świecie Określa najlepsze warunki połowów na świecie, wymienia główne łowiska na kuli ziemskiej Wymienia główne gatunki ryb, które są poławiane i określa ich występowanie Opisuje cechy gospodarki hodowlanej ryb, skorupiaków, małży i wodorostów, interpretuje dane statystyczne, dotyczące połowów morskich Uzasadnia konieczność ochrony żywych zasobów morza Gospodarowanie zasobami leśnymi na świecie. Różnicuje kraje świata pod względem stopnia lesistości, wskazuje regiony występowania dużych powierzchni leśnych, wskazuje regiony (w tym państwa) o niskim stopniu lesistości i Rozróżnia typy lasów na świecie, określając ich warunki przyrodnicze, wskazuje regiony świata gdzie odtwarza się lasy, podaje przykłady rodzajów drewna Charakteryzuje pojęcie gospodarki leśnej. Porównuje gospodarkę leśną państw o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego, np. Finlandia, Kanada, z państwami rozwijającymi się np. Indonezja, Brazylia, omawia problem zwiększania Przedstawia analizę konsekwencji rabunkowej gospodarki leśnej na wybranych przykładach, omawia decyzję Światowej Komisji Lasów i Trwałego Rozwoju przy ONZ dotyczącą regiony bezleśne. znajdujących się na rynkach światowych i określa skąd pochodzą powierzchni leśnej w krajach UE powstrzymania destrukcji lasów Surowce i ich rola w Przedstawia podział i gospodarce wykorzystanie światowej. poszczególnych grup surowców omawia rolę, jaką odgrywają poszczególne surowce w gospodarce światowej, surowce przyporządkowuje do odpowiednich grup Uzasadnia, tezę o nierównomiernym występowaniu surowców mineralnych na świecie Wykazuje, że rola poszczególnych surowców w procesie rozwoju gospodarczego ulegała zmianie Uzasadnia konieczność recyklingu, przedstawia znaczenie ropy naftowej we współczesnym świecie Przemysł – jego funkcje, podział i rozmieszczenie. Dokonuje klasyfikacji przemysłu na sekcje, zna terytorialne rozmieszczenie produkcji przemysłowej świata z rozbiciem na sekcje, wskazuje na mapie kraje o największej produkcji przemysłowej w wybranych dziedzinach, Czyta i interpretuje mapy gospodarcze, zna przyczyny istniejącego rozmieszczenia przemysłu i umie je wyjaśnić, wskazuje na mapie ważniejsze okręgi przemysłowe, omawia czynniki lokalizacji przemysłu zaawansowanych technologii Omawia przyczyny lokalizacji głównych okręgów przemysłowych świata, w tym technopolii. Charakteryzuje współczesne tendencje światowe w zakresie lokalizacji inwestycji przemysłowych Przedstawia funkcje przemysłu, zna jego klasyfikację oraz czynniki lokalizacji, wyjaśnia pojęcie przemysłu wysokich technologii omawia czynniki lokalizacji ważne dla przemysłu tradycyjnego Energetyka na świecie. Alternatywne źródła energii. Wymienia źródła energii elektrycznej, Wie , które źródła energii zaliczamy do odnawialnych, a które do nieodnawialnych, Wie, które źródła energii zaliczamy do konwencjonalnych, a które do alternatywnych, Charakteryzuje konwencjonalne źródła energii, podając przykłady państw, w których ten rodzaj energii odgrywa największą rolę, wymienia zalety i wady elektrowni wodnych i jądrowych Wie, które kraje są głównymi producentami energii elektrycznej charakteryzuje alternatywne źródła energii, podając przykłady państw, w których ten rodzaj energetyki odgrywa największą rolę, porównuje, korzystając z danych statystycznych, strukturę produkcji energii elektrycznej według rodzajów elektrowni oraz w przeliczeniu na jednego mieszkańca w wybranych krajach świata, Wymienia skutki eksploatacji, transportu i wykorzystania tradycyjnych surowców energetycznych, wyjaśnia przyczyny wyczerpywania się tradycyjnych źródeł energii, uzasadnia konieczność racjonalnej gospodarki surowcami energetycznymi i energią, uzasadnia konieczność oszczędności energii opisuje światowe tendencje w gospodarowaniu różnymi źródłami energii Rozwój usług i ich Wymienia działy Zna procentowy Wyjaśnia , dlaczego Posługuje się mapami Ocenia zmiany w strukturze energetycznej świata w przyszłości rola w gospodarce światowej sektora usług, pamięta, że jest to najszybciej rozwijający się sektor w gospodarce światowej, zna terminy: usługi, transport, łączność, handel, import, eksport, reeksport, bilans handlowy, przedstawia podstawowe informacje dotyczące transportu, łączności i handlu. udział pracowników zatrudnionych w sferze usług i udział sfery usług w tworzeniu dochodu narodowego w wybranych krajach świata, omawia transport, łączność i handel na świecie na przykładzie wybranych krajów udział sektora usług w tworzeniu dochodu narodowego jest w świecie tak bardzo zróżnicowany, wyjaśnia przyczyny nierównomiernej gęstości sieci transportowej w świecie, porównuje diagramy zamieszczone w podręczniku: główni eksporterzy światowi i główni importerzy światowi, wyciąga wnioski, omawia saldo bilansu handlowego wybranych krajów konturowymi, kreśli diagramy (ćwiczenia w podręczniku) porównuje poziom rozwoju usług w krajach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego, uzasadnia w którym sektorze usług chciałby pracować w przyszłości. Uwarunkowania i konsekwencje rozwoju turystyki Zna zakres znaczenia pojęcia turystyka, opisuje znaczenie turystyki i jej rosnącą popularność, podaje przykłady państw atrakcyjnych turystycznie Omawia czynniki warunkujące rozwój turystyki, omawia i wskazuje na mapie główne rejony turystyczne świata, posługuje się terminami: turystyka kwalifikowana, saldo ruchu turystycznego, Omawia i interpretuje terytorialne rozmieszczenie ruchu turystycznego w świecie, wymienia znane w świecie obiekty lub rejony turystyczne w wybranych krajach do miast europejskich Uzasadnia, że rozwój turystyki i rekreacji wpływa na przemiany w zakresie gospodarki, kultury i zachowań ludzkich rekreacja, walory przypisuje wskazane turystyczne (P.Wład obiekty o walorach ćw. 19.17 str. 221) turystycznych (P.Wład ćw. 19.14 str. 220) ZRÓŻNICOWANIE POZIOMU SPOŁECZNO – GOSPODARCZEGO ROZWOJU PAŃSTW ŚWIATA Społeczno – gospodarczy podział państw. Rozróżnia państwa: rozwinięte, intensywnie się rozwijające, opóźnione w rozwoju gospodarczym i społecznym, podaje przykładowe mierniki poziomu rozwoju gospodarczego Określa cechy państw zaliczanych do poszczególnych grup rozwojowych, wskazuje na mapie ich terytorialne rozmieszczenie, zna kraje, które przechodzą transformację ustrojową Omawia przyczyny i konsekwencje zróżnicowania poziomu rozwoju gospodarczego Wykazuje różnice między państwami wysoko rozwiniętymi a intensywnie się rozwijającymi oraz opóźnionymi w rozwoju gospodarczym i społecznym Zróżnicowanie rozwoju społeczno – gospodarczego krajów świata. (2x) Określa stopień rozwoju gospodarczego dla następujących krajów: USA, Chiny, Rosja, Arabia Saudyjska, Etiopia, zna lokalizację wymienionych krajów Na podstawie map zamieszczonych w atlasie określa położenie geograficzne wymienionych krajów, wymienia ich główne krainy geograficzne, określa strefy klimatyczne w obrębie każdego Wykazuje wpływ warunków naturalnych na sposoby gospodarowania, wykazuje współzależności między warunkami naturalnymi a społeczno – ekonomicznymi i politycznymi, Uzasadnia przyczyny i konsekwencje stopnia poziomu rozwoju gospodarczego omawianych krajów odpowiednio dobierając argumenty, prezentuje efekty swojej pracy w formie słownej pisemnej i graficznej Analizuje terytorialne rozmieszczenie wskaźnika HDI, wyciąga wnioski (zeszyt ćwiczeń WSiP zad.77 s. 117 – 118) kraju, występujące tam surowce mineralne, główne uprawy i zwierzęta hodowlane, odczytuje informacje z tabel z danymi dla krajów, określa strukturę społeczną omawianego kraju, wie, że warunki naturalne mają wpływ na sposoby gospodarowania, zna wpływ czynników społecznych i ekonomicznych na warunki życia i sposoby gospodarowania porównuje ze sobą najważniejsze dane dla poszczególnych krajów WSPÓŁCZESNE PRZEMIANY SPOŁECZNO – GOSPODARCZE I POLITYCZNE PAŃSTW ŚWIATA. Cechy gospodarki postindustrialnej. Wyjaśnia terminy: gospodarka preindustrialna, industrialna, postindustrialna Omawia cechy gospodarki postindustrialnej, Określa wpływ, jaki na produkcję przemysłową wywarła automatyzacja i komputeryzacja procesu wytwarzania wyjaśnia znaczenie Przedstawia przemiany we współczesnym przemyśle na konkretnych przykładach terminów: dezindustrializacja, reindustrializacja Spory wokół globalizacji. Zna termin globalizacja, podaje przykłady, świadczące o zachodzącym na świecie procesie globalizacji Określa na czym polega globalizacja, wymienia przyczyny procesu globalizacji Wykazuje korzyści wynikające z rozwijającego się procesu globalizacji, podaje przyczyny, dla których wielu ludzi jest przeciwnych globalizacji Przedstawia własne stanowisko wobec globalizacji, odpowiednio je argumentuje, przedstawia przykłady izolacji państw na świecie oraz konsekwencje polityczne, społeczne i ekonomiczne tego zjawiska. Procesy integracji i dezintegracji politycznej i gospodarczej w świecie. Zna terminy: integracja, dezintegracja podaje przykłady państw europejskich w których zachodzą procesy integracji politycznej i społecznej oraz dezintegracji, wie do jakich organizacji międzynarodowych należy Polska, zna mapę polityczną Europy Wskazuje na korzyści płynące z integracji krajów, podaje przykłady organizacji politycznych i gospodarczych zrzeszających poszczególne kraje, wyjaśnia na czym polega dezintegracja, podaje przykłady dezintegracji z Omawia zmiany na mapie politycznej Europy po 1989 roku, uzasadnia, że integracja polityczna i gospodarcza jest korzystna dla krajów zrzeszonych w poszczególnych organizacjach , zna skutki dezintegracji Uzasadnia, dlaczego niektóre kraje ulegają rozpadowi politycznemu, wykazuje, dlaczego dezintegracja polityczna jest w niektórych wypadkach korzystna dla poszczególnych regionów świata, dezintegracja gospodarcza zaś jest z reguły niekorzystna, posługuje się mapami całego świata, zna mapę polityczną świata Współpraca międzynarodowa na szczeblu regionalnym i lokalnym. Definiuje pojęcie euroregionu, podaje przykład Określa cele tworzenia euroregionów, wskazuje na mapie i nazywa euroregiony powstałe na granicach Polski konturowymi kontynentów w celu rozpoznawania nazw państw (P.Wład Zbiór zadań str. 254 – 259) podaje przykłady współpracy międzynarodowej na szczeblu regionalnym i lokalnym, zna ważniejsze miasta w obrębie euroregionów ( P.Wład Zbiór zadań ćw. 20.43 str. 238) Przedstawia historię powstania euroregionów, wykazuje, jakie korzyści przynosi ludności mieszkającej w pobliżu granic powołanie euroregionów Wymagania/ocena szkolna Podstawowe Rozszerzające Dopełniające Wykraczające (ocena dostateczna) (ocena dobra) (ocena bardzo (ocena celująca) dobra) 1. 3. 4. 5. 6. GEOGRAFIA FIZYCZNA POLSKI Uczeń: Położenie Określa i wskazuje Zna powierzchnię Wyjaśnia uzasadnia zasoby geograficzne położenie Polski na terytorium Polski, konsekwencje przyrodnicze oraz Polski. Terytorium mapie Europy Zna zasady geograficzne relacje społeczno – i suwerenność Określa wyznaczania granic położenia Polski gospodarcze państwa polskiego. współrzędne państwa Uzasadnia potrzebę wynikające z geograficzne Omawia przebieg ochrony terytorium położenia Polski w skrajnych punktów granic państwowych państwa przeszłości i wymienia państwa, z Zna konsekwencje współcześnie. którymi Polska wynikające z graniczy położenia Polski w Zna termin Europie Środkowej suwerenność Zna polityczne i Zna funkcje granic gospodarcze państwowych aspekty składników Wymienia składniki terytorium państwa. terytorium państwa Budowa i historia Rozróżnia na mapie Pamięta, że Europa określa sposoby Omawia historię Omawia geologiczna Polski tematycznej trzy znajduje się na powstawania złóż geologiczną Polski, przemieszczanie się a rozmieszczenie podstawowe płycie mineralnych w Wykazuje zależność terytorium Polski w Temat lekcji Konieczne (ocena dopuszczająca) 2. zasobów mineralnych. prowincje tektoniczne Europy, wie, że ich granice przebiegają na terytorium Polski, pamięta podział dziejów Ziemi na ery i okresy, odczytuje z mapy tematycznej rozmieszczenie surowców mineralnych Polski, zna rodzaje skał – magmowe, osadowe i metamorficzne, zna pojęcia: transgresja, regresja, orogeneza, lądolód Rzeźba Pamięta, że Polska powierzchni Polski jest krajem nizinnym, Wskazuje na mapie hipsometrycznej Polski pasy rzeźby, Wymienia i euroazjatyckiej, zna najważniejsze orogenezy w dziejach geologicznych, omawia powstawanie kontynentu europejskiego – podaje czas i przebieg powstawania trzech prowincji tektonicznych Zna surowce mineralne występujące w Polsce, klasyfikuje surowce mineralne, Omawia sposób powstawania wapieni, węgla kamiennego i soli kamiennej. Określa rzeźbę Polski północnej, środkowej i południowej, Zna podstawowe formy młodoglacjalne, poszczególnych okresach, rozróżnia zasoby powstałe w środowisku lądowym i wodnym wskazuje rozmieszczenie złóż mineralnych na mapie fizycznej Polski między warunkami środowiskowymi (rodzaj procesów geologicznych, klimat itp.) a rodzajem tworzących się zasobów mineralnych. Zna rozmieszczenie surowców mineralnych na mapie konturowej Polski dziejach geologicznych, Wykazuje wpływ zmienności położenia terytorium Polski na warunki środowiskowe i związane z nimi określone zasoby mineralne. Zna i potrafi odróżnić formy rzeźby młodoglacjalnej z podziałem na formy erozyjne, akumulacyjne, Wykazuje różnice między rzeźbą staroglacjalną i młodoglacjalną, Wyjaśnia wpływ tektonicznych jednostek Charakteryzuje rzeźbę terenu w miejscu swojego zamieszkania, szkicuje najbardziej charakterystyczne formy rzeźby dla Przejściowość klimatu Polski. wskazuje na mapie podstawowe krainy geograficzne Polski Rozróżnia formy terenu: wypukłe, wklęsłe, naturalne i sztuczne staroglacjalne, Zna ogólą charakterystykę rzeźby Tatr, Beskidów, Pienin, Gór Świętokrzyskich, Sudetów oraz wyżyn Wskazuje na mapie krainy geograficzne w obrębie poszczególnych pasów zna kulminacyjne wzniesienia w polskich górach oraz najniższą depresję rzeczne, rzecznolodowcowe, eoliczne, abrazji morskiej i akumulacji morskiej, Opisuje sposób powstawania oraz wygląd form rzeźby polodowcowej Rozróżnia formy wypukłe i wklęsłe w obrębie form polodowcowych, Omawia rzeźbę Tatr, Beskidów, Pienin, Sudetów i Gór Świętokrzyskich Rysuje profil hipsometryczny wybranego obszaru Polski, strukturalnych i omawianego terenu zlodowaceń i omawia sposób ich czwartorzędowych powstawania. na ukształtowanie powierzchni Polski, wykazuje współzależność między budową geologiczną a typem rzeźby Wyjaśnia genezę pasowości ukształtowania powierzchni Polski, Zna podstawowe terminy związane z pogodą i klimatem, zna czynniki klimatotwórcze, zna składniki pogody i klimatu, wie w jakiej strefie klimatycznej leży Polska, Wie jakie masy powietrza kształtują pogodę w Polsce, Określa wpływ poszczególnych mas powietrza na pogodę w Polsce, Określa wpływ frontów atmosferycznych na Wyjaśnia zjawisko występowania sześciu pór roku, Charakteryzuje cechy zmienności klimatu Polski, Uśrednia wartości elementów klimatu i sporządza ich tabelaryczne Omawia wpływ klimatu na funkcjonowanie gospodarki (esej), korzystając z atlasu, dokonuje opisu klimatu regionu, w którym mieszka, Pisze esej na temat ”Jaki wpływ na klimat Polski może wywrzeć globalne ocieplenie?” określa typ klimatu w Polsce Wody powierzchniowe Polski. Zna podstawowe terminy hydrologiczne, Nazywa dorzecza głównych rzek, wskazuje na mapie rzeki główne i ich dopływy oraz rzeki przymorza, wskazuje obszary źródliskowe rzek polskich Wskazuje na mapach największe jeziora Morze Bałtyckie. Wie jakim morzem pogodę w Polsce Zna cechy świadczące o przejściowości klimatu w Polsce, Odczytuje wartości temperatur, opadów, długości okresu wegetacyjnego i długości zalegania pokrywy śnieżnej na podstawie map klimatycznych Zna cechy reżimu rzek polskich, Wymienia przyczyny powodzi, Wie kiedy występują niskie stany wód rzecznych i w których rejonach są najbardziej dotkliwe, Wyjaśnia znaczenie terminu przepływ Zna genezę większości jezior w Polsce, zestawienie Opisuje przebieg Opisuje przebieg Wyjaśnia przyczyny asymetrii dorzeczy Wisły i Odry, Prowadzi działy wodne między dorzeczami, Wyjaśnia, że układ sieci hydrograficznej jest wynikiem rozwoju rzeźby w trzeciorzędzie i czwartorzędzie, Wyjaśnia genezę jezior Polski w powiązaniu z jej historią geologiczną Uzasadnia relacje między siecią hydrograficzną a innymi elementami systemu przyrodniczego Ziemi, Uzasadnia wpływ sieci hydrograficznej na struktury społeczne i gospodarcze, rysuje schemat systemu rzecznego Polski, omawia , na czym polega racjonalne gospodarowanie wodą Wykonuje profil Wysuwa własne propozycje dotyczące zagospodarowania i wykorzystania małego cieku wodnego lub jeziora Przedstawia esej na jest Bałtyk pod względem wielkości, położenia i głębokości granic Bałtyku, wymienia trzy główne baseny Bałtyku, Omawia ruchy wody morskiej, Omawia zasolenie Bałtyku, Podaje cechy charakterystyczne świata ożywionego w Bałtyku Gleby Polski. Wymienia główne typy gleb występujących w Polsce Wymienia czynniki warunkujące powstawanie gleby, omawia mapę „Gleby na terytorium Polski” (podręcznik str. 54, ryc. 7.1.), wyjaśnia na czym polega erozja gleby, Wymienia przyczyny erozji gleb Określa na czym polega klasyfikacja bonitacyjna gleb Szata roślinna Zna termin: Zna terminy: gatunki prądów wód Bałtyku i ich wpływ na powstawanie mierzei, Wymienia gatunki zwierząt i roślin żyjących w Bałtyku, wymienia największe wyspy na Bałtyku, wymienia nazwy państw nadbałtyckich Charakteryzuje rozmieszczenie poszczególnych typów gleb na mapie Polski, Opisuje ich cechy i wartość bonitacyjną, Omawia wykorzystanie gospodarcze gleb Polski, Omawia sposoby ograniczania erozji gleb, Wymienia obszary Polski najbardziej narażone na erozję gleb Omawia granice batymetryczny Bałtyku temat: „Potrzeba współpracy międzynarodowej w celu zachowania środowiska przyrodniczego Morza Bałtyckiego”. Rozpoznaje na podstawie profilu glebowego podstawowe typy gleb, wyjaśnia genezę gleb Polski jako konsekwencję wpływu innych warunków przyrodniczych, Dokonuje oceny gleb w Polsce, Określa stan zagrożenia degradacją gleb w różnych regionach kraju Na podstawie map Opisuje gospodarkę Polski. ekosystem, Źródła zanieczyszczeń i zmian w środowisku. Zna terminy: ekologia, sozologia, Wie, że źródłem zanieczyszczeń w środowisku jest działalność człowieka, Wymienia przykładowe źródła zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery. Ochrona środowiska. Zna podstawowe formy ochrony przyrody, przechodnie, endemity, zna typy zbiorowisk roślinnych występujących w Polsce, Zna położenie Polski na tle stref roślinnych Europy zasięgów wybranych drzew w Polsce, Charakteryzuje typy zbiorowisk roślinnych Polski z podaniem struktury gatunkowej lasów, Wyjaśnia wpływ środowiska na zróżnicowanie szaty roślinnej charakteryzuje rozmieszczenie głównych kompleksów leśnych, charakteryzuje Leśny Kompleks Promocyjny Lasy Janowskie podając na jakich typach gleb rośnie, jakie tworzą go gatunki drzew i innych roślin, jakie w nim żyją zwierzęta Omawia źródła i Wykazuje wysoki Omawia działania, rodzaje stopień które należy zanieczyszczenia zanieczyszczenia podejmować w celu atmosfery, atmosfery w Polsce i poprawy stanu hydrosfery, litosfery podaje przyczyny środowiska z tego problemu, podziałem na Omawia stan prawne, czystości rzek w ekonomiczne i Polsce społeczne Na podstawie danych ocenia tendencje zmian emisji gazów do atmosfery Omawia formy Określa jakie walory Omawia formy ochrony przyrody w przyrody chronią ochrony przyrody w Polsce podając poszczególne parki najbliższej okolicy leśną oraz walory rekreacyjne na terenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Janowskie Przedstawia zasadę działania lokalnej oczyszczalni ścieków Wie ile parków narodowych jest w Polsce, pamięta, który park narodowy znajduje się najbliżej, Wie w jakiej formie chroniona jest przyroda najbliższej okolicy Regiony geograficzne. Zna termin: region fizyczno geograficzny, Zna nazwy i rozmieszczenie głównych krain geograficznych Polski, Zna położenie najbliższej okolicy względem krain geograficznych określając, które walory (środowiskowe, krajobrazowe lub kulturowe) są objęte ochroną, podaje przykłady konkretnych form, Wykazuje rolę parków narodowych i innych form ochrony przyrody w zachowaniu naturalnych walorów środowiska. Wskazuje na mapie Wyjaśnia zasady Wskazuje na mapie pasy ukształtowania podziału poszczególne krainy powierzchni i krainy regionalnego wg. J. geograficzne wchodzące w ich Kondrackiego i zna (makroregiony), skład dokładny podział na Podaje nazwy jednostki regionalne, mezoregionów w wskazuje na mapie obrębie prowincje i województwa podprowincje, lubelskiego charakteryzuje podział regionalny Karpat Określa położenie najbliższej okolicy względem mezoregonów kryteria ich wydzielania, Wymienia i wskazuje na mapie parki narodowe w Polsce narodowe, Wyszczególnia rodzaje rezerwatów, Wymienia przykładowe gatunki chronionych zwierząt i roślin Dokonuje charakterystyki fizyczno – geograficznej województwa lubelskiego (podręcznik ćw. 3 str. 79) Podział administracyjny Polski. Struktura demograficzna ludności Polski. GEOGRAFIA SPOŁECZNO – EKONOMICZNA POLSKI Uczeń: Wie, że podział Zna aktualne nazwy Wskazuje na mapie Omawia podział administracyjny województw i ich województwa w Polski na jednostki Polski jest rozmieszczenie na Polsce i podaje ich terytorialne od 1945 trójstopniowy, na mapie, nazwy, roku z mapie Zna podział Charakteryzuje uwzględnieniem administracyjnej administracyjny podział przynależności Polski wskazuje województwa, które województwa, które terytorialnej swojego swoje województwo zamieszkuje, zamieszkuje, miejsca i powiat Wskazuje Charakteryzuje zamieszkania, przykładowe działalność Omawia instytucje zadania samorządu samorządów mieszczące się w terytorialnego, terytorialnych powiecie janowskim. Pamięta, że podział administracyjny Polski ulegał kilkakrotnym zmianom Zna terminy: Zna strukturę wieku i Podaje czynniki Przewiduje zmiany przyrost naturalny, płci ludności Polski, modyfikujące w strukturze przyrost rzeczywisty, Omawia skokowy strukturę demograficznej ruch naturalny, rozwój liczby demograficzną ludności Polski, Wie co to jest ludności Polski po ludności Polski od Omawia problem piramida wieku, drugiej wojnie 1945 roku, starzenia się Zna aktualną liczbę światowej (podaje, Określa społeczeństwa i ludności Polski kiedy występowały prawidłowości w związane z nim wyże a kiedy niże rozmieszczeniu zagrożenia, demograficzne), przestrzennym Interpretuje Wskazuje na duże współczynnika współczynniki zróżnicowanie przyrostu demograficzne przestrzenne naturalnego, Zna strukturę demograficzną swojego regionu, ocenia przemiany demograficzne w swoim regionie (z uwzględnieniem problemu bezrobocia). Struktura narodowościowa, etniczna i religijna ludności Polski. Wymienia mniejszości narodowe w Polsce, Wymienia grupy etniczne oraz najważniejsze religie wyznawane w Polsce współczynnika przyrostu naturalnego, Określa strukturę zatrudnienia ludności Polski, Podaje wielkość bezrobocia w Polsce Najważniejsze współczynniki demograficzne przedstawia w sposób graficzny Zna zarys historii poszczególnych grup narodowościowych i etnicznych, Odróżnia grupę narodowościową od grupy etnicznej Zna liczbę osób należących do poszczególnych mniejszości narodowościowych, Zna liczbę osób pochodzenia polskiego, mieszkających poza granicami naszego kraju, Wie, które religie mają najwięcej wyznawców Wskazuje na mapie obszary zamieszkane przez poszczególne grupy narodowe i etniczne, Wskazuje na mapie rozmieszczenie wyznawców poszczególnych religii, Wykazuje różnice między grupą narodowościową i grupą etniczną Wyjaśnia kulturowe aspekty zróżnicowania narodowościowego, etnicznego i religijnego Omawia strukturę narodowościową i religijną ludności Polski w okresie międzywojennym, Omawia miejsca Ustosunkowuje się do pielgrzymkowe w polityki Polsce w tym we własnym regionie narodowościowej prowadzonej przez państwo polskie Rozmieszczenie ludności i struktura osadnicza. Wie, że miasta i wsie są podstawowymi elementami sieci osadniczej, Zna rozmieszczenie największych miast w Polsce, Procesy urbanizacyjne w Polsce. Zna terminy: aglomeracja, konurbacja, deglomeracja, dezurbanizacja, industrializacja narzucona, Przedstawia rozmieszczenie ludności Polski, Wymienia czynniki mające wpływ na rozmieszczenie ludności Polski, Zna obecną strukturę osadniczą (wymienia poziomy hierarchiczne i przykłady jednostek osadniczych), Wyjaśnia termin metropolia, Omawia najważniejsze funkcje miast polskich, Podaje przykłady miast o określonych funkcjach 9 przynajmniej takie jak w podręczniku), Zna typy wsi Omawia rozwój miast w Polsce po II wojnie światowej, przedstawia stopień zurbanizowania województw Polski współcześnie, Pamięta liczbę mieszkańców największych miast w Polsce, Omawia osadnictwo wiejskie, Przedstawia współczesny rozwój układu osadniczego w Polsce, Omawia dawne rozmieszczenie ludności Polski, Podaje przykłady miast o określonych funkcjach (inne niż w podręczniku) , Analizuje mapę gęstości zaludnienia z podręcznika Ocenia szanse Krakowa na stanie się metropolią europejską, Charakteryzuje funkcje wybranego miasta, Wyjaśnia związki zachodzące między elementami środowiska przyrodniczego a strukturą osadniczą Przedstawia problem miast zdegradowanych na Lubelszczyźnie, Przedstawia historię osadnictwa w Polsce, Omawia przyczyny i skutki dezurbanizacji i deglomeracji Wyjaśnia obecne procesy urbanizacyjne jako wynik przemian społecznych i gospodarczych, Prognozuje kierunek Proponuje racjonalny kierunek przekształceń konurbacji śląskiej, Przedstawia rozwój Janowa Lubelskiego Wskaźnik urbanizacji, Pamięta, że inaczej przebiega urbanizacja w krajach wysoko rozwiniętych i rozwijających się Warunki rozwoju rolnictwa. Wymienia czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rozwoju rolnictwa w Polsce Produkcja rolnicza Wymienia Pamięta odsetek ludności miejskiej w Polsce (współczynnik urbanizacji), Wyjaśnia proces dezurbanizacji oraz deglomeracji w Polsce Wie, że rolnictwo należy do I sektora gospodarki, Pamięta odsetek zatrudnionych w I sektorze oraz odsetek dochodu narodowego z tego sektora, Pamięta odsetek gruntów ornych w Polsce, Wskazuje regiony Polski o najlepszych i najsłabszych warunkach naturalnych dla rozwoju rolnictwa, Określa zróżnicowanie struktury agrarnej regionów Polski zna strukturę upraw, zmian związanych z urbanizacją Ocenia wpływ warunków naturalnych na zróżnicowanie produkcji rolnej, Rozumie i określa zależności między Wykształceniem ludności rolniczej, technicznym zapleczem i strukturą agrarną a wzrostem produkcji rolniczej Porównuje warunki rozwoju rolnictwa w Polsce i innych krajach europejskich, porównanie ilustruje sporządzonymi przez siebie diagramami Ocenia czynniki warunkujące rozwój rolnictwa w swoim regionie. Charakteryzuje Porównuje poziom Charakteryzuje w Polsce. Problemy polskiego rolnictwa. Górnictwo i kopalnictwo oraz przetwórstwo przemysłowe. podstawowe rośliny uprawne, zwierzęta hodowlane oraz główne rejony upraw i hodowli Zna czynniki, które wpływają na rozmieszczenie upraw i chowu zwierząt, zna terytorialne rozmieszczenie głównych obszarów upraw i chowu zwierząt w Polsce, Wie w których dziedzinach polskie rolnictwo wyróżnia się w świecie Podaje przykładowe wymienia czynniki czynniki wpływające utrudniające rozwój na zły stan rolnictwa w Polsce polskiego rolnictwa, (w tym określa Zna pojęcia: ukryte strukturę agrarną), bezrobocie, wymienia środki komasacja gruntów zaradcze oferowane przez rząd Pamięta jakie Zna terytorialne surowce wydobywa rozmieszczenie się w Polsce, wydobycia głównych Zna rejony surowców w Polsce, wydobycia Omawia najważniejszych wykorzystanie surowców, surowców Zna klasyfikację mineralnych w surowców przemyśle, mineralnych Zna działy strukturę upraw oraz terytorialne rozmieszczenie upraw i chowu zwierząt w Polsce, Wskazuje na przyczyny trudności polskiego rolnictwa produkcji rolnej Polski i wybranych krajów świata formułuje wnioski Przedstawia problemy polskiego rolnictwa powodujące jego małą opłacalność, Ocenia politykę rządu w tym zakresie Podaje przyczyny zmian w wydobyciu poszczególnych surowców mineralnych, Zna skalę wydobycia surowców mineralnych i udział Polski w produkcji Ustosunkowuje się do zmian w polskim rolnictwie po wejściu do Unii Europejskiej, Przedstawia stawki dopłat. Uzasadnia tendencje zmian w wydobyciu poszczególnych surowców mineralnych w Polsce, Dokonuje charakterystyki przetwórstwa produkcję rolną w swoim województwie Wymienia i charakteryzuje największe zakłady przetwórstwa przemysłowego w swoim województwie. przetwórstwa przemysłowego, Zna rolę poszczególnych działów przemysłu w gospodarce Polski Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę. Zna rodzaje elektrowni występujących w Polsce, Wie, że dominują elektrownie cieplne opalane węglem kamiennym i brunatnym, podaje przykład elektrowni wodnej, Zna alternatywne źródła energii Współczesny stan polskiego Zna pojęcia: gospodarka światowej, Wymienia najbardziej dochodowe firmy przetwórstwa przemysłowego w Polsce i wskazuje ich siedziby na mapie Polski, Przedstawia w formie graficznej dane dotyczące wydobycia wybranych surowców Wskazuje na mapie lokalizację najważniejszych elektrowni cieplnych, wodnych, wiatrowych i ciepłowni geotermalnych w Polsce, Uzasadnia aktualną lokalizację elektrowni w Polsce Wymienia najważniejsze elektrownie cieplne, wodne, wiatrowe i ciepłownie geotermalne w Polsce, Zna czynniki lokalizacji elektrowni i elektrociepłowni, zna rozmieszczenie okręgów przemysłowych w Polsce Zna przemiany w Przedstawia zmiany, polskim przemyśle w jakie zaszły w przemysłowego w Polsce na podstawie tabel statystycznych i wykresów, Określa przyczyny zachodzących w gospodarce kraju zmian Charakteryzuje zmiany jakie zachodzą w obrębie poszczególnych okręgów przemysłowych Omawia działanie elektrowni szczytowo pompowych, szczytowych i przepływowych Ocenia sytuację naszego przemysłu Charakteryzuje najbliżej położoną przemysłu. rynkowa, szara strefa, prywatyzacja, Wie na czym polega transformacja ustrojowo gospodarcza Transport i łączność. Zna działy sfery usług, wie, że w sferze usług największe dochody osiągają banki, przedsiębiorstwa telekomunikacyjne i ubezpieczeniowe oraz wielkie sieci handlowe, wymienia działy transportu, zna zakres usług, którymi zajmuje się łączność Handel. Zna terminy: import, eksport, reeksport, bilans handlowy, bilans płatniczy, latach 1988 – 2001, Zna środki zaradcze umożliwiające pokonanie trudności naszego przemysłu, proponowane przez ekonomistów, Zna rolę SSE w gospodarce Polski Zna dane liczbowe dotyczące struktury zatrudnienia w sferze usług, zna nazwy największych przedsiębiorstw sfery usług, Zna problemy dotyczące poszczególnych rodzajów transportu (kolejowego, samochodowego, morskiego, lotniczego, przesyłowego, rurociągowego i żeglugi śródlądowej) naszym przemyśle w wyniku transformacji gospodarczej, Określa rolę SSE w gospodarce Polski, Wskazuje na mapie lokalizację SSE Charakteryzuje rolę sfery usług w gospodarce, Przedstawia charakterystykę poszczególnych działów transportu oraz łączności, Analizuje dane statystyczne Wskazuje na mapie Ocenia rozwój sfery najważniejsze szlaki usług w swoim transportowe w regionie Polsce, Ocenia możliwości rozwoju polskiego transportu Zna korzyści, które przynosi gospodarce i ludności handel, Omawia strukturę Charakteryzuje czynniki warunkujące rozwój handlu, Ocenia rozwój polskiego handlu, w tym handlu zagranicznego, SSE. Zna strukturę towarową importu i eksportu, Wymienia głównych partnerów handlowych Polski Wymienia najbardziej atrakcyjne regiony naszego kraju i wskazuje na ich główne walory, Rozróżnia turystykę krajową i zagraniczną, Posługuje się terminem agroturystyka towarową importu i eksportu, Określa saldo bilansu handlowego i bilansu płatniczego Analizuje dane statystyczne dotyczące handlu, Sporządza wykresy Wskazuje wady i zalety polskiego handlu zagranicznego. Określa warunki rozwoju turystyki w Polsce, Zna stan bazy noclegowej polskiej turystyki Zna obszary i miejscowości o największych walorach turystycznych Omawia przyczyny regresu turystyki zagranicznej, Na podstawie mapy w podręczniku (ryc. 13.60. str. 162) wymienia miejsca o wybitnych walorach turystycznych Prezentuje walory Prezentuje walory turystyczne turystyczne swojego wybranych regionów regionu. Polski Uczestnictwo Polski w ONZ oraz w NATO. Wie, że Polska jest członkiem ONZ i NATO, Zna cele tych organizacji Uzasadnia potrzebę przynależności kraju do instytucji międzynarodowych, Wymienia korzyści wynikające z prowadzenia aktywnej polityki międzynarodowej. Miejsce Polski w Unii Europejskiej. Zna pozycję Polski w gronie 25 państw UE pod względem: liczby ludności, powierzchni, liczby osób/km kw, PKB/1 Zna strukturę ONZ, Wymienia wyspecjalizowane organizacje w obrębie ONZ, Zna zasady działania NATO Zna dotyczące instytucji UE (siedziby, funkcje), Zna warunki na jakich Polska przystąpiła do UE, Określa sytuację Polski w UE w następujących dziedzinach: rolnictwo, przemysł, usługi, Sporządza analizę SWOT w celu określenia miejsca Polski w Europie. Turystyka. Pisze esej na temat, co w Twoim regionie zmieniło się dzięki pomocy z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. os. Zna ogólne zarysy wydarzeń, które doprowadziły do wstąpienia do UE Określa rolę Polski w instytucjach unijnych, Określa skutki położenia geopolitycznego Polski w Europie Opracowali: Barbara Wieleba, Józef Bańka
