Metadane scenariusza

1. Budżet państwa
a. 1. Cele lekcji
i. a) Wiadomości
Uczeń zna:
 pojęcia: budżet państwa, deficyt, równowaga budżetowa,
 procedurę uchwalania ustawy budżetowej,
 podstawowe dochody i wydatki państwa.
ii. b) Postawy
Uczeń ma świadomość, jak wielkie znaczenie dla obywateli i całej gospodarki mają decyzje dotyczące
wydatków i dochodów państwa.
b. 2. Metoda i forma pracy
symulacja, wykład, analiza materiałów źródłowych
c. 3. Środki dydaktyczne
Podręcznik: Z. Makieła, T. Rachwał, Podstawy Przedsiębiorczości. Kształcenie ogólne w zakresie
podstawowym, Nowa Era, Warszawa 2005.
Dane statystyczne dotyczące budżetu państwa
d. 4. Przebieg lekcji
i. a) Faza przygotowawcza
1. Sprawdzenie listy obecności.
2. Przypomnienie wiadomości zdobytych na poprzedniej lekcji.
ii. b) Faza realizacyjna
1. Nauczyciel prosi uczniów, by postarali się sformułować definicje budżetu państwa. Następnie
podaje pełną definicję omawianego pojęcia (załącznik 1).
2. Nauczyciel rozpoczyna dyskusję na temat zasad rządzących tworzeniem budżetu. Uczniowie
podają zasady, które ich zdaniem mogłyby być zasadami budżetowymi (mogą korzystać z
podręcznika). Nauczyciel przedstawia kompletny wykaz zasad tworzenia budżetu i omawia go
(załącznik 2).
3. Nauczyciel prosi uczniów, by na podstawie posiadanej wiedzy (np. wiadomości z mass
mediów) określili, czym jest deficyt budżetowy. Nauczyciel wspomaga uczniów w ustaleniu
definicji, dyktuje wniosek do zeszytów (załącznik 3).
4. Nauczyciel rozdaje uczniom tabele z danymi statystycznymi dotyczącymi struktury dochodów i
wydatków budżetu państwa w 2005 roku (załącznik 4).
5. Uczniowie analizują dane dotyczące dochodów i wydatków państwa w 2005 roku. Nauczyciel
prosi uczniów o odpowiedź na pytania:
 Czy budżet na rok 2005 spełnia zasadę równowagi budżetowej?
 Jakie są priorytety państwa w części dotyczącej wydatków budżetowych?
 Jakie działy mają najwyższy udział w wydatkach państwa?
 Jakie są główne źródła dochodów państwa?
 W jaki sposób można zmniejszyć deficyt budżetowy?
6. Na podstawie analizy danych uczniowie oceniają najważniejsze źródła dochodów i wydatków
państwa (załącznik 5).
iii. c) Faza podsumowująca
1. Podsumowanie wiadomości zdobytych na lekcji.
2. Nauczyciel dyktuje uczniom pracę domową: „Zastanów się jak wygląda budżet Twojej gminy”.
e. 5. Bibliografia
Z. Makieła, T. Rachwał, Podstawy Przedsiębiorczości. Kształcenie ogólne w zakresie podstawowym,
Nowa Era, Warszawa 2005.
f. 6. Załączniki
i. a) Materiały dla nauczyciela
załącznik 1.
Budżet państwa – to plan finansowy zawierający dochody i wydatki rządowe w danym roku,
zatwierdzony przez parlament ustawą budżetową. Budżet państwa musi spełniać pewne zasady,
określone w konstytucji i prawie budżetowym, które zapewniają parlamentowi wpływ na wszystkie
dziedziny działalności rządu.
załącznik 2.
Do zasad budżetowych należą:
 Zasada zupełności. Zgodnie z nią budżet obejmuje wszelkie dochody i wydatki państwa i dostarcza
wszystkich informacji na temat finansów państwa w celu poddania ich kontroli. Jest ona
przestrzegana w formie tzw. budżetowania brutto właściwego dla jednostek budżetowych, które
odprowadzają dochody do budżetu, a ich wydatki są z budżetu pokrywane. Poza budżetem
funkcjonują jednak, tzw. fundusze celowe, których dochody pochodzą z dochodów publicznych, a
wydatki są przeznaczone na realizację wyodrębnionych celów.
 Zasada jedności. Wymaga, aby dochody i wydatki były ujęte w jednym akcie prawnym i tworzyły
jedno zestawienie, co daje możliwość wglądu w całość sytuacji finansowej państwa.
 Zasada jawności. Oznacza konieczność zapoznania opinii publicznej z budżetem oraz jawnego
uchwalania i wykonywania ustawy budżetowej.
 Zasada równowagi budżetowej. Wymaga, by suma planowanych i rzeczywistych wydatków była
równa sumie planowanych i osiąganych dochodów. Jeśli dochody przewyższają wydatki, mamy do
czynienia z nadwyżką budżetową. Równowaga budżetowa jest trudna do osiągnięcia.
załącznik 3.
Cechą charakterystyczną wielu współczesnych budżetów jest występowanie deficytu budżetowego,
czyli sytuacji, gdy wysokość wydatków przekracza wysokość dochodów. Deficyt budżetowy może
mieć poważne konsekwencje dla gospodarki. Jeśli dochody państwa nie wystarczają na pokrycie
niezbędnych wydatków, rząd musi pożyczać pieniądze w bankach lub od obywateli (emituje obligacje,
zaciąga pożyczki w bankach krajowych lub zagranicznych). Pojawia się wówczas dług publiczny zadłużenie wewnętrzne lub zewnętrzne. Jeszcze gorszym rozwiązaniem jest drukowanie „pustego
pieniądza” w celu pokrycia deficytu, gdyż powoduje to wzrost inflacji.
załącznik 4.
Struktura dochodów i wydatków budżetu państwa w 2005 roku.
DOCHODY BUDŻETU PAŃSTWA W 2005 R.
Wyszczególnienie
Plan na 2005 rok w
tysiącach zł
1
2
DOCHODY OGÓŁEM
174 703 733
1. Dochody podatkowe
155 285 919
1.1. Podatki pośrednie
116 980 663
a) podatek od towarów i usług
73 663 419
b) podatek akcyzowy
42 414 088
c) podatek od gier
903 156
1.2. Podatek dochodowy od osób prawnych
14 690 619
1.3. Podatek dochodowy od osób fizycznych
23 614 637
2. Dochody niepodatkowe
16 641 506
2.1. Dywidenda
961 736
2.2. Wpłaty z zysku NBP
4 626 100
2.3. Cło
1 557 800
2.4. Dochody jednostek
7 705 608
2.5. Pozostałe dochody niepodatkowe
583 000
2.6. Wpłaty jednostek samorządu terytorialnego
1 207 262
3. Dochody zagraniczne
71 108
4. Wpłaty do budżetu państwa z Unii Europejskiej
2 705 200
WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA W 2005 R.
Treść
Plan na 2005 r.
2
3
Rolnictwo i łowiectwo
2 384 509
Leśnictwo
31 981
Rybołówstwo i rybactwo
26 731
Górnictwo i kopalnictwo
912 149
Przetwórstwo przemysłowe
262 429
Handel
722 905
Hotele i restauracje
18 000
Transport i łączność
3 229 867
Turystyka
34 103
Gospodarka mieszkaniowa
1 448 061
Działalność usługowa
388 714
Informatyka
145 537
Nauka
2 892 329
Administracja publiczna
8 270 846
Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i
ochrony prawa oraz sądownictwa
1 619 967
Obrona narodowa
12 154 961
Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne
42 976 242
Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa
9 132 222
Wymiar sprawiedliwości
7 052 694
Dochody od osób prawnych, od osób fizycznych i od innych
jednostek nieposiadających osobowości prawnej oraz wydatki
związane z ich poborem
180 000
Obsługa długu publicznego
26 665 300
Różne rozliczenia
55 199 395
Oświata i wychowanie
869 449
Szkolnictwo wyższe
9 620 439
Ochrona zdrowia
3 090 472
Pomoc społeczna
10 886 383
Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej
7 957 051
Edukacyjna opieka wychowawcza
168 916
Gospodarka komunalna i ochrona środowiska
185 048
Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego
920 600
Ogrody botaniczne i zoologiczne oraz naturalne obszary i
obiekty chronionej przyrody
79 558
Kultura fizyczna i sport
176 875
Ogółem
209 703 733
SALDO: 35 000 00 000 zł
załącznik 5.
Najważniejsze dochody państwa:
 podatki pośrednie - płacone przez nabywców, zawarte w cenie dóbr i usług. Należy do nich podatek
VAT (podatek od wartości dodanej) oraz podatek akcyzowy (zawarty w cenie tzw. wyrobów
akcyzowych np. alkoholu, benzyny, papierosów itp.),
 podatki bezpośrednie - podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) oraz podatek od osób
prawnych (CIT),
 podatek od gier,
 cła,
 opłaty - np. opłaty sądowe, grzywny, mandaty,
 dochody z praw majątkowych przysługujących państwu np.: wpłaty z zysku przedsiębiorstw
państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, wpłaty z zysku Narodowego Banku
Polskiego, dochody państwowych jednostek budżetowych,
 dochody z operacji finansowych podejmowanych przez państwo - np.: opłaty od poręczeń i
gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa, odsetki z krajowych i zagranicznych pożyczek
udzielonych z budżetu.
Najważniejsze wydatki państwa:
 wydatki bieżące - związane z funkcjonowaniem instytucji państwowych, w tym subwencje
(subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego na finansowanie zadań samorządów np.
prowadzenie szkół) oraz dotacje dla różnych podmiotów, w tym: samorządów, Funduszu Pracy,
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych itp. Ważnym składnikiem są również wydatki na
wynagrodzenia pracowników jednostek budżetowych, parlamentarzystów, wymiaru
sprawiedliwości, policji itp.,
 wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa - na oprocentowanie pożyczek i kredytów, w tym
zagranicznych; oprocentowanie i dyskonto skarbowych papierów wartościowych, wypłaty związane
z poręczeniami i gwarancjami udzielonymi przez Skarb Państwa,
 wydatki majątkowe budżetu - związane z udziałem Skarbu Państwa w spółkach prawa handlowego
np.: nabywanie akcji, wnoszenie wkładów oraz wydatki inwestycyjne - w dziedzinie obronności
kraju, ochrony środowiska, infrastruktury, rozwoju regionalnego, kultury, nauki itp.,
 subwencje dla partii politycznych.
g. 7. Czas trwania lekcji
2 x 45 minut
h. 8. Uwagi do scenariusza
brak