1 WSTĘP Obecnie PKB per capita Europy Zachodniej, Ameryki

WSTĘP
Obecnie PKB per capita Europy Zachodniej, Ameryki Północnej, Australii i Japonii średnio
czterokrotnie przewyższa produkcję na mieszkańca w Europie Wschodniej, Ameryce Łacińskiej, Azji, a
około siedemnastokrotnie w Afryce mimo, że jeszcze do początku XIX wieku poziom życia na świecie
był wyrównany. Nie bez przyczyny imponującemu wzrostowi gospodarczemu ostatnich 200-300 lat
większości państw z populacją etnicznie europejską towarzyszyło osłabianie się pozycji innych krajów.1
Niesprawny system instytucjonalny spowodował upadek I Rzeczpospolitej, doprowadził do ruiny PRL, a
niedawno prawie dopuścił do powstania „IV Rzeczpospolitej”.
Po raz pierwszy od kilkuset lat Polska ma realną możliwość dorównania najbogatszym, naśladując
działania, które doprowadziły ich do sukcesu i unikając błędów, jakie spowalniały wzrost gospodarczy.2
Może rozwijać się znacznie szybciej niż państwa bogate dzięki efektowi konwergencji (catching up
effect).3 Stoimy więc przed wielkim wyzwaniem, któremu możemy sprostać odpowiednio wykorzystując
swój potencjał. Tworzą go zarówno konwencjonalne czynniki produkcji o charakterze ilościowym:
zasoby naturalne, kapitał, zasoby siły roboczej, jak i czynniki innowacyjne o charakterze jakościowym:
technologie, kapitał ludzki, system prawno-polityczny.4 Determinanty jakościowe mają kluczowe
znaczenie, gdyż decydują o efektywności wykorzystania posiadanych zasobów.
Celem niniejszej pracy jest zidentyfikowanie na podstawie analiz danych empirycznych głównych
czynników wpływających na wzrost gospodarczy oraz przedstawienie indywidualnych rekomendacji dla
Polski dotyczących sposobów likwidacji zjawisk ograniczających jej rozwój.5 Wnioski wypływające z
przeprowadzonych analiz i teorii ekonomii zaprezentowane zostały w dwóch rozdziałach: pierwszy
1
W XX wieku w dużym stopniu przyczynił się do tego socjalizm. Przykładowo Korea Południowa pod względem PKB per
capita w ciągu ostatnich 50 lat 13-krotnie wyprzedziła Koreę Północną, a Polska ma obecnie około 2,5 razy mniejszą
produkcję na osobę niż Hiszpania, mimo, że jeszcze w 1950 roku była od niej bogatsza.
2
Coraz większym ograniczeniem dla wzrostu gospodarczego staje się w Europie Zachodniej rozwój państwa socjalnego,
który może doprowadzić do powstania na tym obszarze „zbankrutowanego raju”.
3
Wraz ze wzrostem PKB rośnie też zasób kapitału per capita To zaś (zgodnie z prawem malejącej produkcyjności krańcowej)
powoduje obniżenie stopy wzrostu zasobu kapitału na zatrudnionego i obniżenie stopy wzrostu produktu per capita.
4
Mechanizm przekształcania zasobów w tworzenie bogactwa opisują liczne teorie wzrostu U ich podstaw leżą między innymi
modele Harroda i Domara oparte na makroekonomii keynesowskiej, jak również modele Solowa, Swana, Phelpsa, Mankiwa,
Romera, Weila, wykorzystujące neoklasyczną funkcję produkcji w celu wyjaśnienia procesu długookresowego wzrostu
gospodarczego. W centrum uwagi większości modeli neoklasycznych leży identyfikacja ścieżek zrównoważonego,
optymalnego wzrostu, co jest równoznaczne z określeniem globalnej stabilności stanów równowagi. Modele keynesowskie
natomiast skupiają analizę na krótkookresowych metodach pobudzania gospodarki. Przypisują one kluczowe znaczenie
zagregowanemu popytowi i procesom kształtowania się konsumpcji i inwestycji. W celu uwzględnienia specyfiki państw
przechodzących transformację systemową ekonomiści podkreślają konieczność wprowadzenia pewnych modyfikacji do
tradycyjnych modeli, przykładem jest tu model prof. Gomułki.
5
Rozwój gospodarczy to pojęcie szersze niż wzrost, ponieważ obejmuje również zmianę jakości życia. W państwach o dobrze
zorganizowanym systemie polityczno-prawnym wzrost gospodarczy przekłada się na zwiększenie poziomu życia, dlatego też
w tym eseju pojęcia te są stosowane zamiennie.
1
dotyczy wykorzystania konwencjonalnych czynników wytwórczych a drugi czynników jakościowych
rozwoju gospodarczego.
Wykres 1. Korelacje wybranych zmiennych mogących mieć wpływ na rozwój gospodarczy
z PKB per capita.
zatrudnienie pozarolnicze
1
zatrudnienie ogółem
0,8
zatrudnienie w rolnictwie
0,6
inwestycje per capita
kapitalizacja giełdy
0,4
deflator PKB
0,2
wydatki na B+R per capita
0
liczba patentów
miejsce w rankingu uczelni
-0,2
indeks wolności gospodarczej
-0,4
skala korupcji
-0,6
opodatkowanie pracy
-0,8
wykorzystanie energii
odnawialnej
długość życia
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych dla Japonii, Niemiec, Stanów Zjednoczonych, Norwegii, Irlandii i Polski z
lat 1992-2008 zaczerpniętych z baz OECD, fundacji Heritage, Transparency International, Eurostatu i raportu Ranking Web of
World Universities..
Silne dodatnie korelacje stopy zatrudnienia (szczególnie w sektorach poza rolnictwem) i stopnia
wolności gospodarczej z PKB per capita mogą świadczyć o tym, że są to jedne z głównych determinant
bogactwa. Analogicznie wzrost zatrudnienia w rolnictwie, wzrost skali korupcji, spadek uczelni polskich
w rankingu międzynarodowym czy wzrost opodatkowania pracy najprawdopodobniej stanowią
podstawowe przyczyny spowolnienia wzrostu gospodarczego. Z kolei poziom krajowych inwestycji i
długość życia jest relatywnie wyższy w krajach wysoko rozwiniętych, ale stanowi raczej skutek a nie
przyczynę bogactwa.
ROZDZIAŁ I - TRADYCYJNE DETERMINANTY WZROSTU
Niski udział pracujących w zasobach siły roboczej
Polska na tle państw najbogatszych oraz szybko rozwijających się ma wyjątkowo niski odsetek
zatrudnionych w wieku od 15 do 64 lat (por. wykres 2.). Pod tym względem wyprzedzają nas również
kraje przyjęte do Unii Europejskiej w 2004 roku i później. Ponadto bardzo duża część osób pracujących
2
zaangażowana jest w najmniej produktywnej gałęzi gospodarki – rolnictwie, wytwarzającym jedynie ok.
5% PKB. Niewątpliwie sama zmiana poziomu i struktury zatrudnienia przyniosłaby Polsce duży wzrost
PKB. Na przykład spadek stopy bezrobocia o 1 pkt. proc. zgodnie z prawem Okuna powinien
doprowadzić do wzrostu PKB co najmniej o 2-3 pkt. proc.
Dysponujemy również relatywnie niewielkim kapitałem rzeczowym, czego powodem jest
miedzy innymi niewystarczający poziom oszczędności krajowych i inwestycji zagranicznych.
Wykres 2. Odsetek zatrudnionych poza rolnictwem i zasób kapitału per capita a PKB per
capita w bogatych krajach i Polsce.
60000
75
PKB_os (lewy)
zatrudn_pozarol (prawy)
kapital_os (lewy)
70
50000
65
60
55
%
dolary USA
40000
30000
50
20000
45
40
10000
35
0
30
1
1.Japonia
2
3
2.Niemcy
4
3.USA
4.Norwegia
5
6
5.Polska
6.Irlandia
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OECD z lat 1992-2008.
Wpływ konwencjonalnych czynników wytwórczych przybliża oszacowany na podstawie danych z
lat 1992-2008 z Japonii, Niemiec, Stanów Zjednoczonych, Norwegii, Polski i Irlandii model panelowy.
Szacunki parametrów modelu (por. tabela 1) świadczą o pozytywnym wpływie wzrostu zatrudnienia
ogółem oraz spadku zatrudnienia w rolnictwie. Zwiększenie zasobów kapitału rzeczowego per capita w
mniejszym stopniu, ale również dodatnio wpływa na wzrost PKB per capita.
Tabela 1. – Model 1. Zmiana PKB per capita wywołana wzrostem wskaźnika zatrudnienia, zatrudnienia
w rolnictwie i zasobów kapitału rzeczowego per capita o jednostkę.
Parametr
Błąd
Statystyka
Wartość p
Istotność
standardowy
t-Studenta
49,9
1,3
0,20873
Zatrudnienie
63,2
55,3
-7,5
<0,00001
***
Zatrudnienie
-412,4
w rolnictwie
Kapitał na os.
3,1
0,2
17,9
<0,00001
***
Stała
8724,6
3385,3
2,6
0,01145
**
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OECD dla wybranych 6 krajów z lat 1992-2008 (por wykres 2).
3
Rekomendacje dotyczące wykorzystania tradycyjnych czynników wytwórczych
Polska powinna:
-Znacząco zwiększyć zatrudnienie w sektorach pozarolniczych poprzez oddziaływanie na siłę
roboczą: aktywizowanie bezrobotnych (zmniejszanie wydatków na zasiłki, komercjalizację urzędów
pracy, wspieranie bezrobotnych w przekwalifikowywaniu się oraz szereg innych działań zniechęcających
do biernej postawy), jak najszybszą kontynuację reformy emerytalnej (której każdy rok opóźnienia
kosztuje podatników ok. 8,2 miliarda złotych).6 i kreowanie warunków sprzyjających większemu
zaangażowaniu studentów i osób po 55 roku życia na rynku pracy, likwidację przywilejów podatkowych
rolników, a także likwidację progresywnego i skomplikowanego systemu podatkowego, dodatkowo
zniechęcającego do podjęcia pracy ludzi z uprawnieniami do świadczeń socjalnych lub posiadających
dochody nie z pracy.
Wykres 3. Reakcje PKB per capita na wzrost zatrudnienia w sektorach poza rolnictwem (lewy wykres) i
inwestycji zagranicznych (prawy wykres) w Polsce – symulacja na 10 kolejnych lat.
180
90
160
80
140
70
120
60
100
50
80
40
60
30
40
20
20
10
0
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OECD z lat 1992-2008 dla Polski. Na osiach pionowych przedstawione są
współczynniki reakcji na impulsy wynikające z zastosowania reprezentacji nieskończonej średniej ruchomej modeli
wektorowej autoregresji. Na przykład wzrost zatrudnienia tylko w 2009 r. (przy innych czynnikach niezmienionych) o 1 pkt.
proc. może spowodować w 2010 r. wzrost PKB per capita o ok. 30 dolarów, a w 2015 r. o ok. 160 dolarów. Dodatkowy
napływ inwestycji zagranicznych do Polski w 2009 r. może zwiększyć PKB per capita o ok. 65 dolarów w 2010 roku.
Pozytywny wpływ obu impulsów utrzymuje się długo i zanika bardzo powoli.
-Zlikwidować czynniki ograniczające popyt na pracę, w tym przede wszystkim wysokie koszty, jakie
ponoszą pracodawcy w związku z zatrudnianiem pracowników, bariery związane z zakładaniem
działalności. Istotne jest także ograniczenie siły wpływu związków zawodowych, których działalność
przyczynia się według analiz przeprowadzonych przez fundację Heritage do zwiększenia kosztów
przedsiębiorstw o ok. 33%, zmniejszenia ich konkurencyjności i w efekcie zatrudnienia.7
6
7
Wojciechowski W., Co zrobić aby wiecej Polaków pracowało?, 2008.
Sherk J., What Unions Do: How Labor Unions Affect Jobs and Economy, 2009.
4
-Zwiększyć zasoby kapitału produkcyjnego, głównie przez zachęcanie do inwestowania w Polsce
przedsiębiorstw zagranicznych. W naszym kraju ponadto ważne jest zwiększenie oszczędności i stopnia
wykorzystania dotacji unijnych na poprawę infrastruktury (nie tylko budowę autostrad i dróg
ekspresowych, ale także remonty dróg istniejących,8 budowę lotnisk, infrastruktury komunalnej itp.),
tworzenie nowych przedsiębiorstw i modernizację starych.9
„Głębsze” przyczyny rozwoju gospodarczego
Przeanalizowany dla przykładu model 1 (por. tabela 1) wyjaśnia w niecałe 40% zmienności
przyrostów PKB per capita, a badania empiryczne oparte o tradycyjnym modelu Solowa, na jakie
powołuje się Wojtyna10, wskazują, że różnice w akumulacji czynników produkcji wyjaśniają mniej niż
połowę zróżnicowania między krajami w dochodzie per capita. Sugeruje to występowanie głębszych
przyczyn wzrostu gospodarczego.
ROZDZIAŁ II - ZMIANY JAKOŚCIOWE A EFEKTYWNIEJSZE WYKORZYSTANIE
ZASOBÓW
Czynniki jakościowe w bardzo dużym stopniu oddziałują na wzrost gospodarczy dlatego, że bez
prawidłowego działania systemu prawno-politycznego nie są możliwe akumulacja i efektywne
wykorzystanie czynników produkcji. Potwierdzają to badania prowadzone między innymi przez Phelpsa,
Easterly, Levine’a i Gomułkę, wskazujące na to, że „polityka gospodarcza i zmiany instytucjonalne mają
szczególne znaczenie dla rozwoju przede wszystkim w krajach rozwijających się.”11
Niski stopień wolności gospodarczej i duża skala korupcji
Polska na tle krajów wysoko rozwiniętych ma niski indeks wolności gospodarczej i wskaźnik
percepcji korupcji. Niska ochrona praw własności, duża skala państwowej regulacji i wydatków
państwowych, mała swoboda prowadzenia biznesu oraz duży stopień skorumpowania sprawiają, ze nasz
kraj ma gorszy współczynnik wolności gospodarczej nie tylko niż państwa najbogatsze, nawet te z
rozbudowanym systemem socjalnym, ale także na przykład Czechy, Słowacja, Turcja. Wolność
8
FOR, Którędy droga?, 2009.
Dodatni wpływ inwestycji w kapitale rzeczowym ilustruje dobrze model Solowa. Wyższa stopa inwestycji nie wpływa w
nim na tempo wzrostu gospodarczego w stanie równowagi długookresowej, ale w krajach rozwijających się (które znajdują
się jeszcze daleko od tego stanu) prowadzi do wzrostu produkcji i przyspieszenia tempa wzrostu gospodarczego.
10
Wojtyna A., O badaniach nad głębszymi przyczynami wzrostu gospodarczego w: Rapacki R. (red.), Wzrost gospodarczy w
krajach transformacji. Konwergencja czy dywergencja?, 2009.
11
Gomułka, Mechanizm i źródła wzrostu gospodarczego w świecie, w: Rapacki R. (red.), Wzrost gospodarczy w krajach
transformacji. Konwergencja czy dywergencja?, 2009.
Kraje wysoko rozwinięte mają na przykład średnio 10-krotnie większą efektywność pracy niż pozostałe, a zatrudnienie w nich
stanowi obecnie 15% globalnego zatrudnienia. W krajach tych rejestruje się ok. 95% znaczących nowych patentów
(internationally registered), a o postępie technologicznym decyduje własna aktywność innowacyjna, własny sektor B+R
(research and development)
9
5
gospodarcza w Polsce jest bardzo zbliżona do poziomu Kazachstanu, a rosnąca korupcja może stanowić
przesłankę uzasadniającą hipotezę o umacnianiu się „kapitalizmu politycznego”.12
Wykres 4. System instytucjonalny oraz efektywność wydatków na badania i rozwój a PKB per capita.
120
55000
PKB_os (prawy)
instytucje (lewy)
kapit_intelekt (lewy)
50000
100
45000
40000
%
35000
60
30000
25000
dolary USD
80
40
20000
15000
20
10000
0
5000
1
2
1.Japonia
3
4
2.Niemcy 3.USA
5
4.Norwegia
6
5.Polska
6.Irlandia
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OECD, fundacji Heritage, Transparency International, Eurostatu i raportu
Ranking Web of World Universities z lat 1992-2008. Zmienna “instytucje” to suma wskaźnika wolności gospodarczej i
percepcji korupcji a zmienna „kapitał intelektualny” obrazuje efektywność wykorzystania wydatków na badania i rozwój (jest
to stosunek liczby patentów i wskaźnika rankingowego uczelni do wydatków na badania i rozwój per capita).
W bardzo dużym stopniu na wzrost PKB per capita wpływa spadek korupcji, sam wzrost
podatków obciążających pracę o 1 pkt. proc. może wywołać spadek produkcji na osobę nawet o ok. 300
dolarów. Korzystny wpływ na gospodarkę mają także poprawa wolności gospodarczej i obniżenie długu
publicznego.
Tabela 2. – Model 2. Zmiana PKB per capita wywołana wzrostem wolności gospodarczej,
opodatkowania pracy, długu publicznego i wskaźnika percepcji korupcji o jednostkę.
Parametr
Błąd
Statystyka
Wartość p
Istotność
standardowy
t-Studenta
38,3
4,6
0,00003
***
Indeks wolności
174,3
39,6
-7,3
<0,00001
***
Opodatkowanie pracy
-290,6
Dług publiczny
-60,4
14,9
-4,1
0,00018
***
252,8
18,7
<0,00001
***
Wskaźnik
4735,9
percepcji_korupcji
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OECD, fundacji Heritage i Transparenty International dla wybranych 6
krajów z lat 1992-2008 (por wykres 4).
12
Rapacki R, Reformy instytucjonalne a zróżnicowanie ścieżek wzrostu gospodarczego, w: Rapacki R. (red.), Wzrost
gospodarczy w krajach transformacji. Konwergencja czy dywergencja?, 2009.
6
Z tegorocznych raportów Doing Business wynika, że Polska nie jest państwem, w którym istnieją
przyjazne warunki do prowadzenia przedsiębiorstwa. Świadczą o tym duże trudności związane z samym
założeniem działalności gospodarczej (które trwa tyle, co na Białorusi i jest bardziej niż tam kosztowne),
duże są komplikacje podatkowe, a wiec duże też są koszty ukryte związane z płaceniem podatków,
trudno też uzyskać pozwolenie budowlane (por. wykres 5).
Wykres 5. Przykładowe obciążenia przedsiębiorstw w wybranych krajach.
koszt założenia
(odsetek dochodu per
capita)
50
40
liczba dni potrzebnych
na założenie
30
20
10
0
Nowa Zelandia
USA
Irlandia
Polska
Białoruś
czas stracony na
obliczenie i zapłacenie
podatków (w
tygodniach)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów Doing Business 2009.
Niewykorzystany potencjał intelektualny
Relatywnie niski jest również poziom badań prorozwojowych, rejestruje się u nas mało patentów,
niskie są wydatki na badania, a na milion dolarów wydatków na rozwój przypada w Polsce około 4
patentów, podczas gdy w Japonii i Niemczech wskaźnik ten przekracza 100. Mało efektywnie wydatkuje
się więc środki na naukę, co skutkuje bardzo niskim stopniem innowacyjności produkcji i eksportu.
Ponadto polskie uczelnie zajmują niskie miejsca w rankingach międzynarodowych, uczelnie prywatne
nie wydają środków na prace badawcze, a ich poziom nadal jest w większości przypadków o wiele
niższy niż uczelni publicznych.13
Wykluczenie przez „informacyjny analfabetyzm”
Kapitał ludzki jest ważnym czynnikiem postępu, ponieważ to właśnie rozwój sektora innowacyjnoedukacyjnego był w ciągu ostatnich 200 lat głównym sprawcą przyspieszenia wzrostu gospodarczego w
krajach z populacją etnicznie europejską.14 Obecnie w krajach rozwijających się decyduje o zdolności do
transferu technologii z zewnątrz oraz o możliwościach absorpcyjnych postępu z zagranicy.15
13
GUS, Szkoły wyższe i ich finanse w 2007 roku.
Gomułka, op.cit.
15
Dla potrzeb raportu Komisji Europejskiej (Zatrudnienie w Europie) zbudowano model ekonometryczny pozwalający
oszacować wpływ wysoko wykwalifikowanej siły roboczej, mierzonej jako odsetek populacji z wyższym wykształceniem na
postęp technologiczny zarówno poprzez zdolności do przejmowania nowych technologii od liderów jak i poprzez
14
7
Tabela 3. – Model 3. Zmiana PKB per capita wywołana spadkiem pozycji uczelni w rankingu
międzynarodowym i wzrostem liczby patentów o jednostkę.
Parametr
Błąd
Statystyka
Wartość p
Istotność
standardowy
t-Studenta
9,1
-8,2
<0,00001
***
Miejsce w rankingu
-74,8
uczelni
Liczba patentów
0,2
0,2
1,0
0,30400
stała
43744
4794,7
9,1
<0,00001
***
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OECD, fundacji Heritage i Transparenty International dla wybranych 6
krajów z lat 1992-2008 (por wykres 4).
Spory pozytywny wkład we wzrost gospodarczy może mieć poniesienie jakości kształcenia na
uczelniach, sama liczba patentów czy wydatki na naukę nie stanowią natomiast istotnego wyróżnika
rozwoju (por. tabela 3). Nie bez przyczyny więc w środowiskach ekonomistów podkreśla się znaczenie
wiedzy i umiejętności jej absorpcji. Stanowi ona bowiem odmienne od tradycyjnych źródło bogactwa,
jest szczególnym niewyczerpywalnym dobrem. Kto ją sprzedaje, posiada ją nadal. Niektórzy ekonomiści
podkreślają nawet, że tworzy tak duży potencjał produktywności, że najwyżej rozwinięte kraje będą
mogły przejść do modelu społeczeństwa czasu wolnego i rozrywki. Kluczową kategorią staje się dostęp
do informacji i wiedzy, którego przeciwieństwem jest wykluczenie, „informacyjny analfabetyzm”.
Potencjał intelektualny jest podstawowym źródłem strategicznej przewagi konkurencyjnej, a jednostki
czy całe gospodarki nie dysponujące nim, skazane są na wykluczenie.16 Potencjał wymaga jednak
odpowiedniego wykorzystania.
Rekomendacje dotyczące tworzenia jakościowych czynników rozwoju:
-Wzmacnianie swobody działalności gospodarczej i ochrony praw własności poprzez uproszczenie
uwarunkowań prawnych działalności gospodarczej i zmniejszenie dużej częstotliwości zmian przepisów,
poprawę sprawności systemu sądownictwa w egzekwowaniu prawa i rozstrzyganiu sporów, uproszczenie
systemu podatkowego, obniżenie opodatkowania pracy i zmniejszenie innych obciążeń przedsiębiorców,
prywatyzację i tworzenie warunków przyciągających inwestorów zagranicznych.
-Zmniejszenie udziału państwa w gospodarce dzięki radykalnemu zmniejszeniu rozmiarów
administracji państwowej (w tym sejmu, senatu, rządu, urzędów), ograniczeniu prerogatyw państwa,
zwiększenie przejrzystości mechanizmów decyzyjnych i mechanizmów rządzących życiem politycznym,
zmniejszenie stopnia biurokratyzacji gospodarki, poprawa standardów życia politycznego i zwiększenie
jego przejrzystości (np. wprowadzenie wymagań dotyczących kwalifikacji polityków), zmniejszenie
innowacyjność. Wyniki dowodzą, że postęp technologiczny będzie znacznie większy w krajach, w których wspiera się
zdolności przystosowawcze wysoko wykwalifikowanych pracowników do zmian uwarunkowań ekonomicznych.
16
Mączyńska E., Ekonomia niepewności a polityka gospodarcza -wyzwania dla ekonomistów, PTE 2008.
8
wydatków państwa (np. transferów socjalnych,17 wydatków na zbrojenie i wspieranie nierentownych
przedsiębiorstw na rzecz promowania inwestycji prywatnych we wszystkich dziedzinach
-Likwidacja korupcji, „klanowości”18 i populizmu poprzez wzrost przejrzystości mechanizmów
decyzyjnych, zwiększenie jednoznaczności przepisów i uniezależnienie decyzji gospodarczych od
uznaniowych decyzji urzędników, a także ustanowienie kar finansowych za ich błędne decyzje.
Postępowanie takie z pewnością przyniesie lepsze efekty niż tworzenie kolejnych urzędów walki
politycznej i wspierania znajomych bez kwalifikacji pod pretekstem walki z korupcją czy innymi
szkodliwymi zjawiskami.
Wykres 6. Reakcje PKB per capita na wzrost wolności gospodarczej (lewy wykres) i długu publicznego
(prawy wykres) w Polsce– symulacja na 10 kolejnych lat.
80
0
70
-5
60
-10
50
40
-15
30
-20
20
-25
10
0
-30
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OECD i fundacji Heritage z lat 1992-2008 dla Polski. Na osiach
pionowych przedstawione są współczynniki reakcji na impulsy wynikające z zastosowania reprezentacji nieskończonej
średniej ruchomej modeli wektorowej autoregresji. Na przykład wzrost wskaźnika wolności tylko w 2009 r. (przy innych
czynnikach niezmienionych) o 1 może spowodować w 2010 r. wzrost PKB per capita o ok. 60 dolarów, a wzrost długu
publicznego o 1 pkt. proc. w 2009 r. może zmniejszyć PKB per capita o ok. 25 dolarów w 2010 roku. Wpływ obu impulsów
utrzymuje się długo i zanika powoli.
-Kreowanie wartości kapitału intelektualnego dzięki powiązaniu systemu edukacyjnego z sektorem
przedsiębiorstw i dopasowaniu jego struktury do potrzeb gospodarki, wspieranie prorozwojowych badań
finansowanych głównie przez sektor prywatny (zamiast wydawać środki publiczne np. na ocenianie
przeszłości przez IPN można prowadzić badania w celu udoskonalania technologii importowanych z
zagranicy). Działanie to powinno być wzbogacone przez tworzenie bodźców do wyboru „ścisłych”
17
O tym jakie straty nie tylko w sferze ekonomii, ale także moralności i polityki przynosi pomoc gospodarcza więcej w
felietonie: Winiecki J., Cudze pieniądze i dobrze znane postawy.
18
„Polityka prorodzinna” polegająca na wspieraniu „swoich”, „klanowość”, zatarcie się różnic pomiędzy „wziął i ukradł” oraz
niskie poczucie moralności to czynniki tak samo jak korupcja szkodzące wszystkim sferom gospodarki. Problem ten
dokładnie opisuje prof. Winiecki w felietonie Gosiewski, Pawlak i Trzeci Świat.
9
kierunków studiów i zapobieganiu trwałej emigracji najzdolniejszej młodzieży. Ważne jest również
przeciwdziałanie negatywnym wpływom asymetrii informacji pociągającej za sobą nieracjonalne
zachowania, na przykład polegające na wyborze populistycznych partii w wyniku braku elementarnej
wiedzy na temat gospodarki i funkcjonowania państwa.
-Sprawnie działający sektor finansowy i spełnienie kryteriów wejścia do strefy euro to warunki
niezbędne do stworzenia dobrego klimatu inwestycyjnego, budowaniu wiarygodności naszego kraju, a w
przyszłości wejścia do unii walutowej, uczestnictwo w której w długim okresie poprawi sytuację
gospodarczą Polski.19
ZAKOŃCZENIE
Niniejszy esej zawiera zarys najważniejszych warunków jakie Polska powinna spełnić, aby
osiągnąć poziomu rozwoju najbogatszych państw. Wykonane na potrzeby pracy obliczenia potwierdzają
skalę wpływu determinant wzrostu wynikającą z najnowszych analiz empirycznych oraz teorii ekonomii
i prowadzą do wniosku, że tworzenie warunków do efektywnego wykorzystania potencjału tkwiącego w
społeczeństwie jest kluczem do sukcesu Polski.
BIBLIOGRAFIA
1.Balcerowicz L., Wolność i rozwój: ekonomia wolnego rynku.
2. Barro R., Determinants of Economic Gowth: A Cross Country Empirical Study, 1998.
3. Easterly, William and Ross Levine, “It’s Not Factor Accumulation: Stylized Facts and Growth
Models”, The World Bank Economic Review, 2001.
4. Easterly, William, Michael Kremer, Lant Pritchett, Lawrence H. Summers, “Good policy or good
luck? Country growth performance and temporary shocks”, Journal of Monetary Economics, 1993.
5. GUS, Szkoły wyższe i ich finanse w 2007 roku.
6. International Monetary Fund, World Economic Outlook. Focus on Transition Economies, 2000.
7. International Monetary Fund, World Economic Outlook. Growth and Institutions, 2003.
8. Malaga K., O niektórych dylematach teorii wzrostu gospodarczego i ekonomii, 2009.
9. Mączyńska E., Ekonomia niepewności a polityka gospodarcza -wyzwania dla ekonomistów, PTE
2008.
10. Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim
etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, 2009.
11. Nelson, R.R. and E.S. Phelps, “Investment in humans, technological diffusion and economic growth”,
American Economic Review, 1966.
12. Rapacki R. (red.), Wzrost gospodarczy w krajach transformacji. Konwergencja czy dywergencja?,
2009.
13. Raport Doing Business 2009.
14. Winiecki J., felietony: Cudze pieniądze i dobrze znane postawy, Gosiewski, Pawlak i Trzeci Świat.
15. Sherk J., What Unions Do: How Labor Unions Affect Jobs and Economy, 2009.
16. Wojciechowski W., Co zrobić aby więcej Polaków pracowało?, 2008.
17. Źródła danych: OECD, fundacja Heritage, Transparency International, Eurostat, raport Ranking Web
of World Universities, GUS, Bank Światowy.
19
Por. Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej, 2009.
10