ROZDZIAŁ 17. WZROST

WZROST GOSPODARCZY
1.
Tablica zawiera dane o poziomie PKB na głowę mieszkańca w
Polsce, Portugalii i Stanach Zjednoczonych w 1997 r.
PKB per capita Stopa wzrostu PKBC/
per capita
(w dolarach USA)
A/
B/
Polska
3702
6663
5,8%
A/
B/
Portugalia
9898 14205
1,8%
Stany Zjednoczone 29187A/ 29180B/
1,8%
Kraj
Według kursu oficjalnego.
Według kursu odpowiadającego parytetowi siły nabywczej.
C/
Średnia w latach 1993-1997.
A/
B/
Źródło: Rocznik Statystyczny RP 1998, GUS, Warszawa 1998,
s. 673-4, 675, 678.
a
Załóż, że we wszystkich krajach, o których jest mowa, tempo
wzrostu gospodarczego nie zmieni się. Jak szybko poziom PKB
per capita w Polsce (wg oficjalnego kursu wymiany walut)
zrówna się z poziomem PKB per capita w Portugalii, która jest
jednym z najbiedniejszych krajów Wspólnoty Europejskiej?
b
A jak szybko Polska dogoniłaby Stany Zjednoczone pod względem poziomu PKB per capita (wg kursu wymiany walut uwzględniającego parytet siły nabywczej)?
2.
W końcu lat dziewięćdziesiątych odsetki od wkładów bankowych nie były w Polsce opodatkowywane.
a
1
Jaki wpływ na tempo wzrostu gospodarczego w Polsce wywarłoby objęcie tych dochodów podatkiem dochodowym? Odpowiedź uzasadnij.
b
Zaproponuj inne rozwiązanie wywierające podobny wpływ na
tempo wzrostu gospodarczego w Polsce.
c
W gospodarce często dochodzi do konfliktu efektywności ze
sprawiedliwością. Pokaż to na przykładzie zdarzeń z punktów
/a/ i /b/.
3.
Tablica opisuje zmiany wielkości inwestycji autonomicznych,
konsumpcji, inwestycji pobudzonych i produkcji w kolejnych
okresach. (Wskazówka: zadanie nawiązuje do modelu mnożnika-akceleratora opisanego na s. 505-508 w podręczniku).
Okres
1
2
3
4
a
Ia
200
0
0
0
Ct
0
100
150
125
It
0
200
100
-50
Yt
200
300
250
75
Ile wynosi krańcowa skłonność do konsumpcji i akcelerator?
b
Dlaczego przyrost inwestycji pobudzonych w 3. okresie jest
równy 100?
c
Co właściwie sprawia, ze produkcja najpierw rośnie coraz szybciej, a później coraz wolniej?
4.
W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych w Polsce utrzymywał
się uporczywy deficyt handlu zagranicznego (np. -6,2 mld $ w
2
1995 r., -12,7 mld $ w 1996 r., -16,6 mld $ w 1997 r.). Pomyśl o
wpływie, jaki na wzrost gospodarczy wywierała ta sytuacja:
a
Na czym może polegać korzystny wpływ deficytu handlowego
na wzrost gospodarczy?
b
A teraz opisz niekorzystny wpływ deficytu handlowego na
wzrost gospodarczy.
5.
W latach sześćdziesiątych XX w. dochód narodowy zwiększał
się w budującej „realny socjalizm” Polsce średnio o 6% rocznie;
w latach siedemdziesiątych stopa wzrostu była jeszcze wyższa.
A oto opinia krytyka: „Produkowano coraz więcej elektryczności dla kolejnych hut i kopalni, które tym elektrowniom dostarczały stal i węgiel, zaś w sklepach brakowało papieru toaletowego”. Zastanówmy się, o co chodzi krytykowi.
a
Pamiętasz analizę „planu Balcerowicza” z rozdziału 1? Jak w
gospodarce nakazowo-rozdzielczej była rozstrzygana kwestia
„co i jak produkować?”? Jak wpływa to na interpretację przytoczonych danych?
b
A teraz pomyśl o sposobie ustalania cen w krajach „realnego
socjalizmu”. Czy także on ma tu znaczenie?
Test
Wskaż odpowiedzi, które zawierają całą prawdę i tylko prawdę.
1.
Tempo wzrostu gospodarczego zależy od:
/A/ Obowiązujących przepisów prawa.
/B/ Warunków społeczno-politycznych, w których toczy się gospodarowanie.
3
/C/ Ilości zużywanych w trakcie produkcji zasobów pracy, kapitału i ziemi.
/D/ Skłonności do oszczędzania mieszkańców kraju.
a/ (A, B) b/ (A, B, C, D) d/ (B, C, D) c/ (B, D) e/ (C, D ).
2.
Indukowany postęp techniczny jest zawsze:
/A/ Rodzajem egzogenicznego postępu technicznego.
/B/ Wynikiem pobudzania inwestycji przez państwo.
/C/ Rodzajem endogenicznego postępu technicznego.
/D/ Wynikiem „uczenia się przez działanie”.
a/ (A, C, D) b/ (A, D) c/ (B, D) d/ (C, D) e/ (D).
3.
Zwykle pzyśpieszeniu wzrostu gospodarczego sprzyjają:
/A/ Wzrost tempa inflacji.
/B/ Większe inwestycje prywatnych przedsiębiorstw.
/C/ Zagraniczne inwestycje bezpośrednie.
/D/ Inwestycje państwa w kapitał ludzki.
a/ (A, B) b/ (B, C, D) c/ (C, D) d/ (C, D) e/ Żadna z możliwości
a-d.
4.
W modelu mnożnika-akceleratora przyczyną cyklu Juglara są m.
in.:
/A/ Cechy stosowanej przez producentów techniki produkcji
dóbr.
/B/ Fale odkryć i wynalazków spełniających rolę akceleratora
wzrostu gospodarczego.
/C/ Regularne zmiany charakteru polityki gospodarczej prowadzonej przez usiłujące utrzymać władzę rządy.
/D/ Poziom krańcowej skłonności gospodarstw domowych do
konsumpcji.
a/ (A, C, D) b/ (A, D) c/ (B, D) d/ (C, D) e/ Żadna z możliwości a-d.
4
5.
Do wzrostu wielkości inwestycji zapewne przyczyni się:
/A/ Wprowadzenie opodatkowania odsetek od wkładów terminowych na rachunkach bankowych.
/B/ Zahamowanie inflacji.
/C/ Objęcie opodatkowaniem środków przeznaczanych na spłatę
zaciągniętych na budowę domów i mieszkań kredytów hipotecznych.
/D/ Wyjęcie spod opodatkowania środków przeznaczonych na
zakup papierów wartościowych.
a/ (A, C, D) b/ (B, C, D) c/ (B, D) d/ (C, D) e/ Żadna z możliwości a-d.
Odpowiedzi, komentarze.
1.
a
Należy znaleźć takie „n”, dla którego prawdziwe jest równanie:
3702(1+0,058)n = 9898(1+0,018)n.
Oznacza ono liczbę lat, które muszą upłynąć, aby rosnąca w
tempie 5,8% rocznie wielkość PKB per capita w Polsce zrównała się z rosnącym w tempie 1,8% na rok PKB per capita w
Portugalii. Łatwo sprawdzić, że najmniejszą liczbą naturalną
5
spełniającą ten warunek jest 18. A zatem - ceteris paribus - po
18 latach dogonimy Portugalię!
b
Tym razem należy rozwiązać równanie:
6663(1+0,058)n = 29180(1+0,018)n.
Okazuje się, że - ceteris paribus - poziom PKB per capita w
Polsce - tym razem wyliczony z uwzględnieniem parytetu siły
nabywczej złotego w Polsce i dolara w Stanach Zjednoczonych przewyższy odpowiedni poziom PKB w Ameryce po upływie 39
lat.
2.
a
Negatywny. Opodatkowanie dochodów uzyskiwanych z tytułu
oprocentowania wkładów bankowych powoduje spadek opłacalności oszczędzania. Malejące oszczędności mogą pociągnąć za
sobą zmniejszenie inwestycji.
b
Alternatywą dla opodatkowania odsetek od wkładów w bankach
jest opodatkowanie dochodów z lokat dokonywanych na rynku
kapitałowym (zakup obligacji i akcji). Także w tym przypadku
skutkiem będzie zmniejszenie się oszczędności społeczeństwa.
c
W obu przypadkach zmniejszenie za pomocą podatków skali
zróżnicowania dochodów powoduje spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego, czyli zmniejsza stojącą do dyspozycji społeczeństwa ilość dóbr do podziału. Efektywność zostaje złożona
na ołtarzu sprawiedliwości.
3.
a
6
Krańcowa skłonność do konsumpcji wynosi 1/2, a akcelerator
równy jest 2.
b
Ponieważ I3 = (C3 - C2)2 = (150 - 100) 2 = 502 = 100.
c
Przyczyną są zachowania konsumentów i inwestorów scharakteryzowane m. in. poziomem krańcowej skłonności do konsumpcji i akceleratora.
4.
a
Na przykład, w gospodarce „bez państwa”: S + Z = I + X, a więc
także: I = S + (Z - X). Deficyt handlu zagranicznego umożliwia
zwiększenie się krajowych inwestycji do poziomu wyższego od
krajowych oszczędności. W takiej sytuacji zasób kapitału rzeczowego w kraju zwiększa się szybciej, niż byłoby to możliwe
przy wykorzystaniu wyłącznie oszczędności krajowych. Pociąga
to za sobą przyśpieszenie tempa wzrostu produkcji potencjalnej,
czyli także - tempa wzrostu gospodarczego.
b
W krótkim okresie deficyt handlowy zmniejsza zagregowany
popyt, co powoduje spadek wielkości produkcji. Jeśli przyczyną
deficytu jest np. masowy import dóbr konsumpcyjnych (a nie
dóbr kapitałowych), spowodowany spadkiem krajowych oszczędności i wzrostem krajowej konsumpcji, nie pojawiają się w
dodatku długookresowe korzyści w postaci przyśpieszenia tempa wzrostu gospodarczego.
5.
a
Problem „co i jak jest produkowane?” w krajach „realnego socjalizmu” rozstrzygali urzędnicy, a nie rynek. Skutkiem było gorsze niż w gospodarkach rynkowych dopasowanie struktury produkcji przedsiębiorstw do potrzeb gospodarstw domowych.
7
Oczywiście, zniekształca to wyniki statystycznych porównań
poziomu życia w krajach realnego socjalizmu i w innych krajach
na korzyść krajów realnego socjalizmu.
b
Ceny dóbr w krajach „realnego socjalizmu” także powstawały w
wyniku arbitralnych decyzji urzędników, a nie na rynkach. Powodowało to, że nie odzwierciedlały one dobrze użyteczności
dóbr. W gospodarce nie dochodziło do wyrównania się krańcowej korzyści i krańcowego kosztu związanych z wytworzeniem
ostatniej jednostki poszczególnych dóbr. W rezultacie wartość
dochodu narodowego w krajach realnego socjalizmu gorzej informowała o rzeczywistym efekcie pracy społeczeństwa. (Trudno jest jednoznacznie stwierdzić, czy opisany mechanizm zawyża, czy też zaniża wyniki statystycznych porównań).
Komentarz
Poprawna interpretacja danych o wzroście w Polsce przed 1990
r. wymaga także uwzględnienia różnic sposobu obliczania dochodu narodowego w krajach „realnego socjalizmu” i w krajach
o gospodarce rynkowej. Mianowicie, w krajach takich jak Polska do dochodu narodowego wliczano jedynie efekty działalności tzw. sfery produkcyjnej, pomijając tzw. sferę nieprodukcyjną. Twórcy takiego sposobu pomiaru efektów pracy społeczeństwa odwoływali się do poglądów Karola Marksa, który
przez pracę produkcyjną rozumiał - przede wszystkim - fizyczny
wysiłek polegający na obróbce konkretnych, materialnych obiektów. Jednak Marks - wykorzystując ideę „robotnika łącznego” do „producentów” zaliczał także tych, którzy - jak np. inżynierowie - nie kształtowali materii bezpośrednio, lecz przyczyniali
się do jej kształtowania w inny sposób. W rezultacie granice obu
części gospodarki nie były jasno zdefiniowane.
W praktyce w krajach „realnego socjalizmu” uznawana
za mniej ważną sfera nieprodukcyjna nie obejmowała m. in. oświaty, służby zdrowia, kultury. Wartość powstających tu produktów nie była wliczana do dochodu narodowego. Powodowało to często, że planiści postęp gospodarczy utożsamiali z
rozwojem przemysłu ciężkiego.
Zob. L. Kołakowski, Główne nurty marksizmu, Wydawnictwo „Krąg”,
Wydawnictwo „Pokolenie”, Warszawa 1989, t. 1, s. 225, 276-7
8
Test
1-b/; 2-d;. 3-b/; 4-b/; 5-c/.
9