Socjologia globalnych procesów społecznych, wykład 1
advertisement
SOCJOLOGIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH/ GLOBALNE PROCESY SPOŁECZNE Renata Włoch [email protected] PRZYDATNE KSIĄŻKI Baylis, Smith, Globalizacja polityki światowej Wendt, Społeczna teoria stosunków międzynarodowych Nye, Jr., Konflikty międzynarodowe. Wprowadzenie do teorii i historii Sweeney, Security, Identity and Interests. A sociology of International Relations CZY ISTNIEJE SOCJOLOGIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH? CZY ISTNIEJĄ GLOBALNE PROCESY SPOŁECZNE? POJAWIENIE SIĘ SOCJOLOGII SM UMOŻLIWIŁY DWA RÓWNOLEGŁE PROCESY ZMIANY PERSPEKTYWY TEORETYCZNEJ I EMPIRYCZNEJ W OBRĘBIE NAUKI O STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH ORAZ SOCJOLOGII Odejście od perspektywy państwocentrycznej w stosunkach międzynarodowych Dotychczas stosunki międzynarodowe zajmowały się głównie państwami jako głównymi aktorami Wynikało to z obserwacji empirycznych: W 1945 r. na arenie międzynarodowej funkcjonowało kilkanaście korporacji międzynarodowych i kilkanaście liczących się organizacji międzynarodowych W 2009 r. oprócz ok. 200 państw na arenie międzynarodowej działa co najmniej 45 tys. korporacji międzynarodowych (a 50 z nich ma większy roczny obrót niż PKB 142 państw), ponad 14 tys. organizacji międzyrządowych i ok. 40 tys. organizacji pozarządowych Odejście od „metodologicznego nacjonalizmu” w socjologii Socjologia zajmowała się poszczególnymi społeczeństwami i teoriami średniego zasięgu. Istniała więc socjologia francuska, niemiecka czy polska, lecz badania porównawcze między społeczeństwami były dość niezadowalające Socjologia nie zajmowała się (potencjalnym) społeczeństwem światowym Państwo postrzegano jako swoisty „kontener” na społeczeństwo, tymczasem obecnie społeczeństwa tkwią w międzynarodowej sieci politycznej, gospodarczej, kulturowej. Sfera społeczna polityki międzynarodowej ma odrębne cechy wymagające nowych ujęć teoretycznych i konceptualnych Jeśli chcemy ją badać, musimy znaleźć drogę między dwoma paradygmatami: pozytywistycznym/uniwersalistycznym/materialistycznym interpretywistycznym/partykularystycznym /idealistycznym Prekursorem tego pierwszego podejścia był wielki socjolog francuski Emile Durkheim, drugiego – wielki socjolog niemiecki Max Weber Fakty społeczne należy badać jak rzeczy EMILE DURKHEIM Fakty to wszelki sposób robienia, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu (1858-1917) Francja 1895: pierwsza europejska katedra socjologii w Bordeaux • Materialne: społeczeństwo, strukturalne składniki (instytucje) • Niematerialne: moralność, świadomość zbiorowa, wyobrażenia zbiorowe DURKHEIM WPROWADZIŁ KONCEPCJĘ: CZŁOWIEK = HOMO DUPLEX Organizm biopsychiczny kierowany przez instynkty Istota kierowana przez moralność MAX WEBER (18641922) Najważniejsze dzieła: Etyka protestancka i duch kapitalizmu, 1905 Gospodarka i społeczeństwo 1922 Polityka jako powołanie Weber uważał, że ludzkie działania – konstytuujące społeczeństwo – trzeba rozumieć. Rozumienie (Verstehen) było dlań najważniejszym instrumentem badawczym. Stąd też jego socjologię nazywa się humanistyczną lub rozumiejącą. TYP IDEALNY: INSTRUMENT ANALITYCZNY Najważniejsze cechy danego zjawiska Nie istnieje w rzeczywistości!!! Przykład: typy idealne władzy wg Webera: Legalny – oparty na prawie Tradycyjny Charyzmatyczny Typy idealne można wyróżniać również w polityce międzynarodowej Oto typ idealny: włosy Penelopy Cruz, oczy Liv Tyler, nos Sienny Miller, usta Scarlett Johansson Oto najważniejsze koncepcje wprowadzone przez Webera Typy idealne Pojęcie działania społecznego, z którym podmiot wiąże subiektywny sens Proces racjonalizacji w kulturze zachodniej [wrócimy do niej omawiając koncepcję S. Huntingtona] Definicja państwa jako instytucji, która posiada monopol na legalne stosowanie przemocy Odczarowywanie świata (sekularyzacja, czyli zeświecczenie) Analizy biurokratyczne NA KOLEJNYCH WYKŁADACH BĘDZIEMY OMAWIAĆ RÓŻNE PODEJŚCIA TEORETYCZNE W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH, UJMUJĄC JE Z PERSPEKTYWY SOCJOLOGICZNEJ. NIEKTÓRE Z NICH LOKUJĄ SIĘ BARDZIEJ W PARADYGMACIE DURKHEIMOWSKIM, A NIEKTÓRE – W WEBEROWSKIM Realizm Liberalizm Globalizm/strukturalizm Podejście feministyczne Podejście zielone Konstruktywizm To ostatnie podejście jest najbardziej „socjologiczne”. Warto zajrzeć do przedstawiającej je książki A. Wendta Społeczna teoria stosunków międzynarodowych. [Zaznaczam wszakże, że jest ona dość trudna w odbiorze, gdyż łączy teorię społeczną z filozofią – RW] PONIŻEJ PRZEDSTAWIAM KILKA OBSZARÓW STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH, GDZIE SOCJOLOGIA MOŻE WNIEŚĆ POŻYTECZNY WKŁAD WIĘKSZOŚĆ Z NICH OMÓWIMY I SPRECYZUJEMY W TRAKCIE KOLEJNYCH WYKŁADÓW Opieram się w niemałej mierze na artykule Anny Holzcheiter i Stephana Stettera. Autorzy zastanawiają się w nim nad koniecznością ukonstytuowania nowej dziedziny socjologii SOCJOLOGIA TRANSNACJONALIZMU Współpraca transnarodowa Nowe ruchy społeczne, polityka i transnarodowa sfera publiczna Transnarodowe sieci społeczne Global governance (+ analiza mikrosocjologiczna) Teoria i analiza sieci Teoria interakcji komunikacyjnej i demokracji deliberatywnej Badania makrosocjologiczne: historyczny wpływ globalnych ruchów społecznych i sieci społeczeństwa obywatelskiego SOCJOLOGIA WŁADZY/POTĘGI (POWER) Wpływ socjologów m.in. m.in. Foucaulta, Bourdieu Bourdieu,, Habermasa, Lukesa Poszerzenie zbioru aktorów posiadających władzę (nie tylko państwo, ale i organizacje oraz tzw. superuprawomocnione jednostki) Poszerzenie możliwych relacji władzy między aktorami (potęga polityczna, gospodarcza, kulturalna, religijna…) Rosnące zróżnicowanie instrumentów władzy (twarda i miękka potęga) Przełamanie realistycznej koncepcji władzy – przejście do Weberowskiej koncepcji władzy Potęga specyficzna dla sfery stosunków międzynarodowych: polimorficzna, wielowymiarowa SOCJOLOGIA KONFLIKTU, WOJNY I PRZEMOCY Stara tradycja integrowania teorii socjologicznych do analizy Webera Nauka o stosunkach międzynarodowych była zbytnio skupiona na integracyjnej funkcji ładu międzynarodowego Kwestia interwencji ponadnarodowej – gdzie interweniować? Literatura dotycząca nowych wojen i przestrzeni przemocy Podejście szkoły kopenhaskiej: sekurytyzacja Nowe linie konfliktu, np. Północ-Południe ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE Instytucjonalizm socjologiczny Jest to jedno z najpopularniejszych podejść w socjologii, kładące nacisk na kulturowe pochodzenie instytucji oraz historyczną zależność teraźniejszych rozwiązań Dwoje badaczy sympatyzujących z tym podejściem otrzymało nagrodę Nobla: 1993: Douglas North, 2009: Elinor Ostrom Ramy kulturowe poszczególnych instytucji: zwłaszcza Unia Europejska Powstawaniem „europejskości” interesuje się np. znany niemiecki socjolog Jurgen Habermas Postulował on np. stworzenie konstytucji dla jednoczącej się Europy Ekspansja nowych organizacji ponad/międzynarodowych w polityce światowej SOCJOLOGIA RÓWNIEŻ CZERPAŁA INSPIRACJE Z NAUKI O STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH Graham Allison i analiza kryzysu kubańskiego Essence of Decision: Explaining the Cuban Missile Crisis, 1971 Różne soczewki konceptualne: ogląd tego samego wydarzenia z różnych punktów widzenia Racjonalnego aktora: w czasie kryzysu rządzący obierają optymalne działania kalkulując korzyści i straty Procesu organizacyjnego: organizacje, których przedstawiciele uczestniczą w kryzysie, stosują własne procedury „na skróty”, tzw. Standardowe Procedury Operacyjne; obrane działanie wcale nie musi być najlepsze Polityki rządowej: rządzący są uzależnieni od gier personalnych i strategicznych w obrębie grup, z których pochodzą Książka Allisona skłoniła socjologów do przemyślenia wielu założeń dotyczących ludzkiej racjonalności i sposobu działania, zasad kierujących organizacjami i logiki funkcjonowania polityki NOTA BENE: KRYZYS KUBAŃSKI… Wybuchł w październiku 1962 r., gdy USA zorientowały się, że Związek Radziecki umieścił na Kubie wyrzutnie rakietowe, obejmujące swym zasięgiem niemal całą Amerykę Prezydentem amerykańskim był wówczas J. F. Kennedy, a na czele rządu radzieckiego stał Nikita Chruszczow Kennedy zażądał wycofania wyrzutni, a kiedy ZSRR i Kuba je odrzuciły, nałożył na wyspę szczelną blokadę Przez 13 dni świat balansował na granicy wojny atomowej Ostatecznie Nikita Chruszczow ustąpił i wycofał wyrzutnie. Na zasadzie dżentelmeńskiej umowy pół roku później Kennedy wycofał wyrzutnie rakiet Jupiter z Turcji. Istnieje ciekawy paradokumentalny film z Kevinem Costnerem opisujący szczegółowo te wydarzenia, zatytułowany Trzynaście dni CZYM BĘDZIEMY SIĘ – MIĘDZY INNYMI ZAJMOWAĆ? Podstawy teoretyczne SM: perspektywa socjologiczna Aktorzy i działanie (specyfika działania międzynarodowego) Struktura i elementy => system Instytucje i reżimy międzynarodowe Konflikty (wiele wymiarów) i sposoby ich rozwiązywania Kultura i religia w stosunkach międzynarodowych A wszystko przez soczewki konceptualne socjologii
