Ssaki - WordPress.com

2.14. Ssaki
Opracowała Bożena Smolik
Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska
Ssaki są grupą kręgowców, które spośród
innych zwierząt wyróżniają się przede
wszystkim:
► pokrycie ciała sierścią (włosami)
► karmienie młodych mlekiem wytwarzanym
przez gruczoły mlekowe samicy
Ogólna charakterystyka ssaków
► Ssaki
to zwierzęta, które potrafiły przystosować się
do życia w różnorodnych środowiskach. Żyją na
ziemi i pod ziemią, w wodzie słonej i słodkiej, latają
w powietrzu. Występują na bagnach i na pustyniach,
w górach, na śniegu i na lodzie.
► Sukces
ewolucyjny osiągnęły dzięki:
- stałocieplności
- wysokiemu rozwojowi układu nerwowego i narządów
zmysłów
- długotrwałej opiece nad potomstwem, które po urodzeniu
karmione jest mlekiem matki.
Cechy charakterystyczne
tylko dla ssaków
Pokrycie ciała włosami
► Liczne gruczoły w skórze (potowe, łojowe, mleczne,
zapachowe)
► Obecność 7 kręgów szyjnych
► Obecność 3 kostek słuchowych
► Występowanie małżowin usznych
► Żyworodność (z wyjątkiem jajorodnych stekowców)
►
Stałocieplność
►
Utrzymanie stałej temperatury ciała jest możliwe dzięki termoregulacji.
►
Przed utratą ciepła chroni:
 izolacyjna warstwa tkanki tłuszczowej,
 izolacyjna rola włosów, które utrudniają wymianę ciepła między
ciałem a otoczeniem.
►
►
Tylko zwierzęta żyjące w tropikach, jak słonie, lub w wodzie, jak wieloryby,
delfiny, mają zredukowaną liczbę włosów.
►
Aby zapobiec wychłodzeniu, zwierzę stroszy sierść, zwiększając w ten sposób
warstwę powietrza przy skórze.
Innym mechanizmem, chroniącym przed zatrzymaniem już
wytworzonego ciepła są:
 dreszcze, czyli szybkie, mimowolne skurcze mięśni,
 obkurczanie się naczyń krwionośnych - wolniejszy przepływ krwi
sprawia, że ciepło nie ulatnia się do otoczenia.
Stałocieplność
►
Z przegrzaniem zwierzę radzi sobie, wydalając pot lub
odparowując ślinę z jamy gębowej - np. ziajanie psa.
►
Ciepło tracone jest też przez naczynia krwionośne w
małżowinach usznych, dlatego zwierzęta pustynne mają
zwykle duże uszy.
►
Stałocieplność, jak to przedstawiano u ptaków, wymaga
dużej ilości pokarmu i sprawnego trawienia.
Funkcja gruczołów skórnych ssaków
Nazwa
gruczołów
Funkcja
Łojowe
Wydzielają substancję, która zabezpiecza skórę
i włosy przed wysychaniem.
Potowe
Wydzielają na powierzchnie skóry pot podczas
upałów czy intensywnego wysiłku- z potu
odparowuje woda, zabierając skórze ciepło.
Zapachowe
Mlekowe
Wydzielają wonną substancję, która drogą węchową
informuje inne zwierzęta o obecności osobnika
danej płci, a nawet o pozycji zwierzęcia w hierarchii
grupy.
U samic w okresie karmienia młodych wytwarzają
dla nich pokarm.
Sposoby odżywiania się ssaków
Ssaki roślinożerne mają:
- charakterystyczne uzębienie,
- bogatą florę jelitową,
http://www.scholaris.pl/cms/index.php/resources/film_przystosowania_ro
ślinożerców_do_zjadania_roślin.html
- długi przewód pokarmowy,
- przeżuwacze mają 4-komorowy żołądek.
►
►
►
-
Ssaki mięsożerne mają:
charakterystyczne uzębienie,
krótki układ pokarmowy,
żołądek o prostej budowie.
Ssaki owadożerne mają:
specjalne przystosowania do wyszukiwania, wyciągania i trawienia
bezkręgowców, okrytych chitynowym pancerzem. Ze względu na duże
zapotrzebowanie energetyczne, niektóre ssaki owadożerne zjadają w
ciągu doby tyle pokarmu, ile same ważą.
Przeżuwacze
►
Specjalna grupa roślinożerców
to przeżuwacze, które dokładnie
przeżuwają swój pokarm
- stąd nazwa.
Należą do nich ssaki kopytne, jak jelenie, łosie, żubry,
bydło domowe.
► Ich żołądek składa się z 4 komór.
► Ten sposób trawienia przedstawiono na krótkim filmie
http://www.scholaris.pl/cms/index.php/resources/film_liści
ożercy.html
►
Podział ssaków
ze względu na ich rozwój
► Ze
względu na sposób rozwoju ssaki dzielimy na:
 Stekowce
 Torbacze
 Łożyskowce
► Stekowce
(prassaki) to najbardziej pierwotna
grupa ssaków.
 Należą do niej dziobak i kolczatka.
 Składają one jaja, które następnie ogrzewają ciepłem
własnego ciała.
 Po wykluciu młode zlizują mleko ze skóry matki.
Torbacze
►
Młode torbacze rodzą się po krótkiej ciąży (około 30 dni)
bardzo słabo rozwinięte. Noworodek musi przepełznąć do
torby na brzuchu matki. Tutaj mocno przyczepia się do
sutka i powoli rozwija dalej, stale karmiony przez matkę.
Po upływie kilku miesięcy młode może na krótko opuszczać
torbę matki, w której kryje się zawsze w razie
niebezpieczeństwa.
►
Przedstawiciele:
-
kangur, koala – Australia,
diabeł tasmański –Tasmania,
dydelf północny - Ameryka Pn.,
oposik brazylijski – Ameryka Pd.
Łożyskowce
►
Ssaki łożyskowe to najliczniejsza i bardzo zróżnicowana
grupa ssaków.
►
Ich potomstwo rodzi się dobrze rozwinięte, rozwój
przebiega w macicy, a odżywianie i dotlenianie zarodka
zapewnia łożysko.
►
Łożysko tworzy się ze ściany macicy i błon płodowychkosmówki i omoczni. Z zarodkiem łączy je pępowina.
►
Po porodzie młode są karmione mlekiem matki. Młode
stopniowo uzupełniają substancje pokarmowe innym
pożywieniem.
►
Długi okres opieki sprzyja intensywnej nauce zachowań.
Przystosowania do środowiska
Tryb życia ma zasadniczy wpływ na budowę
i zachowania ssaków.
Ssaki latające –
(nietoperze) mają
wydłużone palce
dłoni, połączone
błoną lotną.
Przystosowania do środowiska
Ssaki ziemnowodne - np. bóbr, wydra - mają
krótkie, silne nogi i palce spięte błoną pławną.
Mają małe oczy i uszy, ale długie wibrysy –czyli
wąsy czuciowe, potrzebne do orientacji w wodzie.
Przystosowania do środowiska
Ssaki wodne to płetwonogie, np. foka i walenie np.
morświn (M. Bałtyckie). Charakteryzuje je opływowy
kształt ciała, poziomo ustawiona płetwa ogonowa. Potrafią
szczelnie zamykać nozdrza, a ich małżowiny uszne są
zredukowane. Pod skórą mają grubą warstwę tłuszczu.
Przystosowania do środowiska
Ssaki kopiące podziemne
nory- np. kret, borsuk
- mają krótkie, szerokie
przednie łapy z mocnymi
pazurami i masywną głowę
z niewielkimi uszami
i oczami. Kopią rozległe
nory, zjadając napotkane
dżdżownice i larwy
owadów.
Przystosowania do środowiska
Ssaki nadrzewne - np. wiewiórka, kuna - mają długie,
giętkie ciało i łapy zakończone ostrymi i mocnymi
pazurami. Pozwala im sprawnie wspinać się po pniach
i gałęziach. Puszysty ogon umożliwia zachowanie
równowagi podczas biegania po drzewie. Potrafią
wykonywać dalekie i precyzyjne skoki z gałęzi na gałąź.
Przystosowania do środowiska
Ssaki terenów równinnych- np. zebra, antylopa – odznaczają się
doskonałą umiejętnością biegania. Mają dobry słuch i wzrok oraz
długie i silne nogi. Część ich palców uległa redukcji, biegają tylko na
jednym lub dwóch palcach, zakończonych kopytem lub racicami.
Zadania
1.
Wymień 3 cechy charakterystyczne dla ssaków
łożyskowych.
2.
Wymień 3 cechy kończyn kreta, które umożliwiają mu
kopanie podziemnych korytarzy.
3.
Wymień 3 cechy ssaka drapieżnego.
4.
Wyjaśnij dlaczego dziobaka i kolczatkę zaliczamy do
gromady ssaków.
5.
Podaj jedną cechę, która miała decydujący wpływ dla
opanowania przez ssaki wszystkich środowisk.
Źródła
►
►
►
►
►
►
►
►
►
J. Loritz-Dobrowolska i wsp.,Biologia 1,Operon,2009r.
E. Kłos i wsp., Ciekawa biologia1,WSiP, 2002r.
B.Klimuszko, Żak, 2009r.
B.Klimuszko, Żak,2001r.
H.Lach,J.Ślósarczyk, Nowa Era, 1994r.
Z.Sendecka i wsp., Vademecum, Operon, 2008r.
E.Pyłka-Gutowska,E.Jastrzębska, Bliżej biologii 1, WSiP,
2009r.
D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska, Biologia 1, DEBIT, 1999r.
B.Potocka,W.Górski, Biologia 1, MAC Edukacja S.A.,2002r.