Psychologia zwierząt
WYKŁAD 12.
Ssaki II
Szczerbaki. Owadożerne.
Nietoperze. Zajęczaki. Gryzonie.
Krzysztof Turlejski
Uniwersytet Kardynała Stefana
Wyszyńskiego
Ssaki łożyskowe
Ssaki łożyskowe (ponad 4500 gatunków) to główna obecnie
linia rozwojowa ssaków.
Powstały one równolegle z torbaczami, a znacznie później
niż ssaki jajorodne.
Ich ciąża jest dłuższa, a w jej przebiegu dochodzi do
wytworzenia łożyska między błonami płodowymi a macicą,
co umożliwia odżywianie większego płodu.
Większość ssaków łożyskowych jest wielkości myszy lub
szczura.
Najliczniejsze rzędy to: gryzonie (ok. 2300), nietoperze (ok.
1000) i owadożerne (428). Stanowią one w sumie ok. 80%
wszystkich gatunków ssaków łożyskowych.
Najliczniejsze rzędy, w których wystepuja większe ssaki to
naczelne (360), drapieżne (278) i parzystokopytne (211).
Rząd szczerbaki
Jest to najstarszy, bardzo wcześnie (ponad 100 mln lat
temu) odszczepiony rząd ssaków łożyskowych.
Należą tu: mrówkojady, leniwce i pancerniki, w sumie 29
gatunków.
Szczerbaki mają uwstecznione zęby, a mrówkojady nie
maja ich wcale (mają za to umięśniony żołądek, jak
ptaki).
Mózg szczerbaków jest mały, a przemiana materii niska
Stosunkowo niedawno (5-10 tys. lat temu) w Ameryce
żyły leniwce wieksze od słoni i pancerniki rozmiarów
nosorożca. Prawdopodobnie zostały wytępione przez
ludzi.
Rząd łuskowce
Jest to również bardzo stary rząd, dziś reprezentowany
jedynie przez 7 gatunków występujących w Afryce i
południowej Azji.
Jako jedyne ssaki maja ciało pokryte łuskami, które są
przekształconymi włosami. Łuski są zrzucane przez całe
życie, a w ich miejsce odrastają nowe.
Wsytuacji zagrożenia zwijają się w kulę (jak jeże). Nawet
duże drapieżniki (lwy, lamparty) nie są w stanie
zmiażdżyć zwiniętego łuskowca.
Mają niezwykle długi język (do 40 cm), który zwijają w
pysku. Żywią się termitami i mrówkami.
Rząd owadożerne
Bardzo stary rząd owadożernych jest dziś
reprezentowany przez 428 gatunków ryjówek,
kretów i jeży.
Wszystkie owadożerne żyją samotnie, nie
tworzą grup społecznych.
Niegdyś zaliczano tu tenreki (podobne do jeży),
które obecnie są zaliczane do „Afroteria”. Są one
jednymi z najprymitywniejszych ssaków.
Najliczniejsza rodzina ryjówek obejmuje
zwierzęta małe, o wysokiej przemianie materii,
często bardzo wyspecjalizowane.
RYJÓWKI
Około 400 gatunków. Ryjówki są bardzo małymi
zwierzętami. Najmniejsza z nich waży zaledwie 2,5 grama i
konkuruje do tytułu najmniejszego ssaka świata (podobnej
wielkości jest jeden z nietoperzy). Największa ryjówka
waży około 85 gram.
Wiekszość ryjówek żywi się bezkregowcami, część poluje
również na kręgowce, a niektóre są wszystkożerne.
Ryjówki dzielą się na dwie wielkie gałęzie:
- Zębiełkowate (Crocidurinae ) mają białe zęby, niższą
przemianę materii i codziennie wpadają w torpor, w czasie
którego ich temperatura spada do ok. 20oC. Nie hibernują.
Żyją w tropikach, a w chłodniejszych krajach w pobliżu
siedzib ludzkich, czasem nawet w domach.
- Soricine, u których korony zębów sa zabarwione na
brunatno solami żelaza. Ich metabolizm jest bardzo
wysoki, nie wpadaja w torpor, ani nie hibernują, mają po
kilka cyklów aktywności na dzień. Występują w chłodnych
ekosystemach, także w wysokich górach i w tundrze.
Rząd Nietoperze
Są to jedyne ssaki, które opanowały zdolność aktywnego
lotu i jeden z dwóch rzędów, które wykształciły aktywną
echolokację (obok delfinów).
Nietoperze dzielą się na dwa wielkie podrzedy:
- duże, które są owocożerne i w większości nie stosują
echolokacji
- małe, w większości owadożerne, które stosuja
echolokację. Dwa gatunki wampirów żywią się krwią
zlizywaną z zadawanych przez nie ran. Roznoszą
wściekliznę.
Wiele małych nietoperzy tropikalnych żywi się mieszaniną
owadów wydobywanych z kwiatów, pyłku i nektaru. W
tropikach wiele roślin jest zapylanych przez nietoperze.
Ich kwiaty rozwijają się nocą.
Rząd zajęczaki
Zajęczaki były niegdyś uważane za rodzinę gryzoni. Ich zęby także
rosna przez całe życie.
Jednak zajęczaki różnią się od gryzoni anatomicznie i genetycznie.
Najbardziej widoczna różnica, to obecność u zajęczaków dwóch par
siekaczy, podczas gdy gryzonie maja jedna parę.
Współcześnie żyją 82 gatunki zajęczaków, należących do dwóch
rodzin: szczekuszek i zającowatych (tu należą zające i króliki).
Występują na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Australii, od tundry
do tropików. Króliki zostały introdukowne do Australii.
Zajęczaki są ważnym pokarmem wielu drapieżników, wykształciły więc
doskonały wzrok i słuch, by w porę unikać niebezpieczeństwa.
Szybko też dojrzewają i wykazują wysoką rozrodczość, by
zrekompensować straty w populacji. Ciąża trwa krótko i może byc
powtarzana kilka razy w roku. U zająca w lewym i prawym rogu macicy
mogą być płody w różnym wieku.
Wszystkie zającowate są roślinożerne. Podstawą pozywienia jest
trawa i kora drzew.
Włókna roślinne są rozkładane w jelicie grubym. Jego zawartość jest
wydalana oddzielnie od grudek kału i ponownie zjadana, a rozłożone
substancje są wchłaniane w jelicie cienkim.
Rząd gryzonie
Najstarsze znane szczątki gryzoni pochodza sprzed 57 mln
lat.
Najliczniejsza linia ewolucyjna gryzoni, myszopodobne
(ponad 1000 gatunków) jest stosunkowo młoda – powstała
przed 5 milionami lat.
Najbliższymi krewnymi gryzoni są naczelne.
Obecnie znanych jest 2010 gatunków gryzoni. Jest to
najliczniejszy rząd ssaków – ponad 40% gatunków ssaków
to gryzonie!
Gryzonie są roślinożerne lub wszystkożerne. Mają po jednej
parze dłutowatych siekaczy w dolnej i górnej szczęce, które
służą im do ścinania twardego materiału roślinnego. Nie
maja kłów a między siekaczami a zębami przedtrzonowymi
jest przerwa. Ich zęby rosną i ścierają się przez całe życie.
Gryzonie opanowały wszystkie kontynenty, z wyjątkiem
Antarktydy.
Gryzonie wiewiórkopodobne
Jest
to niezwykle zróżnicowana grupa.
Należą tu: wiewiórki, wiewiórki ziemne,
wiewiórki latające, susły, świstaki, bobry,
szczuroskoczki i inne.
W grupie tej obserwujemy wiele
specjalizacji ekologicznych, a także
większą złożoność budowy mózgu, niż u
innych gryzoni.
Niezwykłe golce
Golce są nieco większe od myszy. Są nagie i ślepe. Żyją
wyjątkowo długo (do 30 lat) i do końca nie wykazują
objawów starzenia, nie podlegają też procesowi
nowotworzenia.
Żyją w Afryce, w bardzo suchych, półpustynnych
okolicach. Całe życie spędzają pod ziemią, gdzie kolonia
golców (10-40 sztuk) kopie rozległą sieć nor, często
mających kilkaset metrów długości. Kopią je zębami, które
wyrastają przed wargi.
Ich głównym pokarmem są duże, ale rzadko spotykane
bulwy roślin, które wypuszczają liście tylko w porze
suchej.
Jak u pszczół, płodna jest tylko jedna samica, która
feromonalnie hamuje płodność innych samic.
Golce żyją w atmosferze bardzo ubogiej w tlen, a bogatej
w dwutlenek węgla. Mają bardzo mało zakończeń
bólowych w skórze, która nie reaguje zapalnie na
kapsaicynę z papryki.
