Fizjologia i budowa ssaków

Aleksandra Pikuła kl. M3
Fizjologia i budowa ssaków
Ssaki należą do kręgowców, charakteryzujących się występowaniem gruczołów mlekowych u
samic, stałocieplnością oraz obecnością owłosienia. Zamieszkują zarówno środowisko wodne jak i
lądowe, jednak zdecydowana większośd gatunków żyje na lądzie.
Reliktową grupę ssaków stanowią stekowce. Obecnie występują one jedynie w regionie
australijskim. Ich budowa wskazuje na wymieszanie cech gadzich z cechami ssaka. Charakteryzują się
one jajorodnością, a ich układ pokarmowy, rozrodczy oraz wydalniczy ma wspólne ujście w steku.
Wyróżniamy także grupę torbaczy. Ich ciąża jest bardzo krótka, a urodzone młode pełzając po futrze
docierają do torby lęgowej gdzie przytwierdzają się do sutków zaczynając pobieranie pokarmu i
dalszy rozwój. Torbacze obecnie występują głównie w Australii, w mniejszym stopniu w Ameryce
Południowej i Środkowej. Grupa ssaków zwana ssakami wyższymi to łożyskowce. Ich nazwa pochodzi
od łożyska, które udało im się wykształcid. Zapewnia ono kontakt między organizmem matki a płodu
podczas ciąży. Noworodki łożyskowców są bardzo zaawansowane w rozwoju, w porównaniu na
przykład do torbaczy. Do łożyskowców należy wiele rzędów ssaków m.in.: owadożerne, zajęczaki,
naczelne, nietoperze (jedyne ssaki a latające), parzystokopytne itd.
Budowa i funkcjonowanie ssaków:
1. Pokrycie ciała:
Skóra stanowi pokrycie ciała ssaków. Chroni ona organizm przed utratą ciepła oraz
czynnikami środowiska zewnętrznego. Zbudowana jest z naskórka, którego wierzchnie
warstwy rogowacieją i obumierają, oraz skóry właściwej, w której znajdują się naczynia
krwionośne, zakooczenia nerwowe oraz liczne gruczoły. Wyróżniamy wiele rodzajów
gruczołów np. gruczoły mlekowe u samic wytwarzające mleko dla młodych, gruczoły łojowe
produkujące łój zwiększający wodoodpornośd owłosienia oraz pełniący funkcję ochronną,
gruczoły potowe pełniące funkcję termoregulacyjną oraz gruczoły zapachowe wydzielające
substancje informujące między innymi o gotowości do rozrodu lub pełniące funkcję obronną
jak na przykład u skunksa.
Skóra wytwarza włosy pokrywające ciało, co stanowi wyłączną cechę ssaków. Wiele
gatunków posiada owłosienie dwuwarstwowe: jedna warstwa składa się z krótkich miękkich
włosów, druga zaś z długich i twardych. Niektóre ssaki (np. jeż) posiadają włosy
przekształcone w kolce ochraniające przed drapieżnikami . Wyróżniamy również włosy
czuciowo-zatokowe tzw. wibrysy, obecne między innymi u kota. Są one niezwykle wrażliwe
na dotyk.
U ssaków obserwujemy wiele wytworów naskórka to znaczy paznokcie, pazury lub kopyta
osłaniające koocowe części kooczyn (funkcja ochronna). Możemy także zwrócid uwagę na
rogi, które są zazwyczaj wytworami skóry właściwej, jednak u nosorożców są to wytwory
naskórka tak jak i włosy. U jeleniowatych mamy do czynienia z porożem, czyli twardymi
kostnymi wytworami wyrastającymi z kości czołowej możdżeni. Występują one tylko u
samców, wyjątkiem jest renifer gdzie obserwujemy je również u samic. Poroże zrzucane jest
corocznie.
2. Szkielet:
Szkielet ssaków składa się z czaszki i kręgosłupa oraz szkieletu obwodowego. Kręgosłup
ssaków podzielony jest na 5 odcinków: szyjny (7 kręgów), piersiowy(12-15 kręgów),
lędźwiowy(2-9 kręgów), krzyżowy(1-13 kręgów) i ogonowy. Odcinek krzyżowy zrasta się w
kość ogonową. Odcinek ogonowy ma najbardziej zmienną ilość kręgów w zależności od tego
czy zwierzę posiada ogon czy nie. Ogon pełni wiele funkcji u różnych zwierząt, przykładowo u
konia służy do odpędzania natarczywych owadów, słonie które idą w rzędzie mogą trzymad
trąbą ogon poprzednik natomiast ogon bobra służy mu jako „dodatkowy napęd” podczas
pływania oraz narząd ostrzegawczy którym uderza w wodę w momencie zagrożenia.
Czaszka ma mniej liczne kości niż u gadów, są one połączone szwami u osobników dorosłych.
Trzy kości puszki mózgowej łączą się w miejscu zwanym ciemiączkiem. Wolne kości to
kosteczki słuchowe(młoteczek, kowadełko i strzemiączko), żuchwa oraz kośd gnykowa.
Żuchwa połączona jest stawowo z panewką kości skroniowej.Obręcz barkowa oraz
miednicowa stanowią szkielet obwodowy. Obręcz barkowa stanowi podporę dla kooczyn
górnych i ich mięśni. Składa się ona z obojczyków i łopatek. U stekowców wyjątkowo
występują kości krucze. U ssaków biegających np. koty czy psy uległy zanikowi obojczyki,
które są nieprzydatne przy ruchu kooczyn tylko w jednej płaszczyźnie podczas biegu.
Kooczyny ssaków ulegały znacznym modyfikacjom co uwarunkowane jest różnorodnym
trybem życia ssaków. Występują np. kooczyny stopochodne, gdzie cała stopa przylega do
podłoża jak u człowieka czy niedźwiedzia; kooczyny palcochodne, gdzie obserwujemy
uniesienie śródstopia jak u psów, łasic itd.
3. Mięśnie:
Układ mięśni u ssaków jest warstwowy. Tworzy on odpowiednie grupy funkcjonalne. Mamy
do czynienia z grupami mięśni o działaniu antagonistycznym jak np. zginacz i prostownik.
4. Układ pokarmowy:
Rozpoczyna się on otworem gębowym często opatrzonym mięsistymi wargami. Plan budowy
układu pokarmowego u ssaków jest podobny, różnice zależne są od rodzaju spożywanego
pokarmu , głównie między drapieżnikami i roślinożercami. Drapieżcy posiadają żołądek
jednokomorowy, krótki odcinek jelita cienkiego oraz słabo rozwinięte jelito ślepe w
przeciwieostwie do roślinożerców. U roślinożerców, ze względu na trudnośd trawienia
celulozy, jelito cienkie jest długie zaś jelito ślepe bardzo rozbudowane z powodu obecności
licznych bakterii symbiotycznych. U przeżuwaczy obserwujemy żołądek wielokomorowy.
Dla ssaków charakterystyczne jest uzębienie heterodontyczne, znaczy to że zęby są
zróżnicowane pod względem kształtu i wielkości.U niektórych ssaków zęby szczególnie
narażone na ścieranie (np. u gryzoni), nie mają one korzeni i dzięki temu wykazują
nieograniczony wzrost. Wyróżniamy siekacze, kły, przedtrzonowce i trzonowce.
Podstawową formułą zębową jest
: co oznacza, że u danego gatunku występują w
każdej połówce szczęki i żuchwy 3 siekacze (I), 1 kieł (C), 4 zęby przedtrzonowe (P) i 3
trzonowe (M), razem 44 zęby. Wyjątkami od tej reguły są np. walenie fiszbinowe,
bezzębne, dorosłe stekowce.
U organizmów młodych wyrasta pierwszy garnitur zębów zwany mlecznymi, który obejmuje
tylko siekacze, kły i przedtrzonowce. Po jakimś czasie uzębienie mleczne wypada i rośnie
uzębienie stałe zakorzenione w dziąśle.
5. Układ oddechowy:
Składa się on z jamy nosowej, gardzieli, krtani, tchawicy, oskrzeli i płuc. Wejście do krtani
zamykane jest dzięki nagłośni podczas połykania w celu uchronienia jej przed wpadaniem do
niej pokarmu. Występują płuca pęcherzykowe tak jak u gadów, z tym że u ssaków pęcherzyki
są jeszcze mniejsze i liczniejsze co zwiększa zdecydowanie powierzchnię wymiany gazowej.
Wentylacja płuc zachodzie dzięki ruchom klatki piersiowej i przepony .
6. Układ krwionośny:
Ssaki posiadają dwa obiegi krwi: płucny oraz obwodowy. Ich serce podzielone jest na dwa
przedsionki oraz dwie komory . Erytrocyty nie posiadają jądra komórkowego, a płytki krwi są
fragmentami dużych komórek.
7. Układ wydalniczy:
Zbudowany jest z pary nerek (typu zanercza), moczowodów oraz pęcherza moczowego i
cewki moczowej uchodzącej u łożyskowców na zewnątrz ciała. Nerka składa się rdzenia i
kory zbudowanej z nefronów. Tam dochodzi do przefiltrowywania krwi. Ssaki należą do
organizmów ureotelicznych co znaczy, że głównym produktem przemiany azotowej mocznik.
8. Rozmnażanie:
Ssaki oczywiście rozmnażają się płciowo. Są to organizmy rozdzielnopłciowe. Zapłodnienie
jest wyłącznie wewnętrzne a rozwój prosty. Ssaki cechują się żyworodnością, jedynym
wyjątkiem są stekowce, które są jajożyworodne. Zarodek pobiera potrzebne substancje i tlen
od matki za pośrednictwem łożyska u łożyskowców.
9. Układ nerwowy:
Składa się z: kresomózgowia (wysoko rozwinięte dwie półkule mózgu z korą mózgową),
międzymózgowia, śródmózgowia, móżdżku, rdzenia przedłużonego i rdzenia kręgowego z
nerwami obwodowymi. Bezpośrednio do mózgu podłączonych jest 12 par nerwów
czaszkowych. Ssaki charakteryzują się bardzo dobrze rozwiniętymi zmysłami słuchu i węchu,
gorzej rozwinięty jest wzrok (u lemurów i małp wzrok jest doskonały zaś węch słabszy).
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Bibliografia
„Biologia cz.1 tom drugi” pod redakcją Andrzeja Czubaja, wydawnictwo WSiP
„Biologia” Solomon, Berg, Martin, Ville, wydawnictwo Multico
„Zwierzęta” Encyklopedia Ilustrowana, wydawnictwo PWN
„Ssaki” Steve Parker, wydawnictwo Arkady
http://pl.wikipedia.org/wiki/Ssaki
http://eszkola.pl/czytaj/szkielet_ssakow/56
„Matura 2010, bilogia” Vademecum, wydawnictwo Operon
.