Biblioteki w ogniu wojny
advertisement
„Biblioteki w ogniu wojny” – specyfika pracy bibliotekarzy w Islamskiej Republice Afganistanu mgr Sergiusz Czarzasty IBIN UŚ Podstawowa literatura tematu • Nasser Sharify: Afganistan in. W: Encyclopedia of library and information science. Red: Allen Kent, Harold Lancour. Nowy York 1968. T. 1. • J. J. Eyre: Library Development (NATIS): Republic of Afghanistan Assistance to Member for the Development of national documentation library and archives infrastructures. Paris 1977 [dostęp 1 lipca 2014]. Dostępny www: http://unesdoc.unesco.org/images/0002/000243 /024341eo.pdf c. d literatury podstawowej • The reconstruction of libraries Afghanistan the report: 25 X 2011: [dostęp 1 lipca 2014]. Dostępny www: http://rtloa.blogspot.com/2011/10/rebuilding -libraries-of-afghanistan.html • J. Modrzejewska – Leśniewska: Afganistan. Warszawa 2010 Czynniki wpływające na działalność bibliotek w Afganistanie Uwarunkowania środowiskowe • Afganistan to kraj dwukrotnie większy od Polski. • Islamska Republika Afganistanu to państwo „gór i wyżyn”, pasmo Hindukuszu dzieli terytorium na dwie charakterystyczne strefy klimatyczne. • Tereny północno-wschodniego i środkowego Afganistanu, znajdują się powyżej 2, 4 tys. m n. p. i charakteryzują się trwającą 6 miesięcy zimą. • Obszary położone na wysokości od 2, 4 tys. a 1, 3 tys. m n. p. m. (okolice stolicy państwa Kabulu) charakteryzują się klimatem umiarkowanym z czterema porami roku. Uwarunkowania środowiskowe c.d • Ziemie leżące na wysokości pomiędzy 1, 3 tys. a 900 m n. p. m. odznaczają się gorącymi latami niewielką amplitudą opadów, klimat jest gorący i suchy. • W okolicach Dżalalabadu i Chostu na wschodzie kraju znajdują się pod wpływem klimatu subtropikalnego i nawiedzane są przez monsuny. • Na południu i zachodzie państwa dominują pustynie. Różnica temperatur w Afganistanie jest wprost ogromna od minus 52 do plus 2° C (w okresie zimy na północy kraju) do rekordowych plus 51° C (w czasie lata na południu kraju). Czynniki wpływające na działalność bibliotek w Afganistanie Kwestie etniczne Źródło: The University of Texas at Austin, University of Texas Li Libraries http://www.lib.utexas.edu/maps/afghanistan.html Grupy etniczne występujące na terenie Afganistanu • • • • • • • • • Pasztunowie (od 41 % do 42 % ogółu mieszkańców). Tadżycy (od 27 % do 38 %). Hazarowie (od 9 % do 10 %). Uzbecy (od 6% do 9 %). Ajmacy (od 0, 1% do 4 % ). Beludżowie (od 0, 2% do 4 %). Nuristańczycy ( ok. 1 %). Turkmeni (1, 7 % do 3 %). Pozostałe grupy etniczne: Tajmeni, Kirkizi, Mongołowie, Paszai, Arabowie, Firuzkohi, Dżemszydzi, Kyzyłbaszaowie, Tirahowie, Żydzi, Sikhowie, Ormuri, Pendżabczycy, Karakałpacy, Irańczycy, Kurdowie i Brahui. Języki, dialekty oraz kwestie religijne występujące na terenie Afganistanu • Języki urzędowe: pasztuński i dari. • Dialekty: hazaragi, perski Ajmaków z wieloma zapożyczeniami z języka tureckiego, tadżycki, heracki czy turecki. • Religia: ponad 99 % mieszkańców to muzułmanie, z których 80 % to sunnici a 20 % szyici. • Pozostałe religie: hinduizm, sikhizm, bahaizm oraz chrześcijaństwo Zarys dziejów bibliotek w Afganistanie – okres międzywojenny • Pierwszą bibliotekę publiczną w Afganistanie założono około roku 1921. W stolicy – Kabulu, znajdowały się trzy biblioteki przy: Habiba College, Ministerstwie Edukacji oraz Wydziale Dziennikarstwa. • Książnice o profilu ogólnodostępnym istniały w trzech miastach: Herat, Kandahar i Mazar -i -Sharif. • Obok bibliotek publicznych dobrze rozwijały się księgozbiory bibliotek muzealnych. Takich książnic było 5. • Własne zbiory posiadała także rodzina królewska. • Istniały także księgozbiory przy różnych stopniach szkolnictwa. • Zbiory znajdowały się również w różnych resortach rządu afgańskiego. W tym przypadku można mówić o bibliotekach fachowych /resortowych. Okres wojny lata 1979 – 2002. W okresie konfliktu afgańsko-sowieckiego nie można jednoznacznie stwierdzić, że władze sowiecka i marionetkowe rządy w Kabulu celowo działały na niekorzyść bibliotek w tym kraju. Straty jakie powstały w zasobach bibliotek afgańskich i ich infrastrukturze były wynikiem działań zbrojnych oraz braku zainteresowania władz tą częścią dziedzictwa kulturalnego. Rządy Talibów przypadające na połowę lat 90. i początek XXI wieku to czas systematycznego niszczenia wielokulturowej spuścizny narodowej tego państwa. Typologia bibliotek w Afganistanie wraz z ujęciem systemowym. Do roku 1979 na terenie Afganistanu można wyróżnić następujące typy bibliotek: 1. Publiczne (w Kabulu biblioteka Miejska funkcjonowała od roku 1957 wraz z rozbudowywaną siecią fili liczącą 12 oddziałów. Po za stolicą funkcjonowało kolejne 6 bibliotek tego typu wraz z 32 filiami. 2.Biblioteka naukowym przy Uniwersytecie w Kabulu powstała z połączenia kilku księgozbiorów fachowych różnych szkół wyższych funkcjonujących w stolicy. Okres wojny lata 1979 – 2002 cd. 1. Do roku 1996 w stolicy zamknięto 15 z 18 bibliotek. 2. Na prowincji faktycznie sieć biblioteczna nie istniała. 3. Od roku 1998 systematycznie zmuszano mieszkańców do wydawania wszystkich nagrań audiowizualnych, instrumentów a nawet zapisów nut. Materiały te oczywiście niszczono. 4. W wyniku działań zbrojnych Afganistan utracił ponad 80 tys. wolumenów z stanu pierwotnego szacowanego na 170 tys. wolumenów. Reżim Talibów doprowadził także do faktycznego zamknięcia Uniwersytetu w Kabulu a wraz z nim i biblioteki akademickiej. 5. Prawie całkowicie zniszczono zbiory książnicy im. Nasser Khosrow. Z zasobu liczącego ponad 55 tys. dzieł zostało bardzo niewiele. Typologia bibliotek w Afganistanie wraz z ujęciem systemowym c.d • Za pierwszą książnicę akademicką w stolicy można uznać bibliotekę istniejącą już w latach 40. XX wieku przy Amerykańskim Uniwersytecie w Kabulu. • Książnica przy Uniwersytecie Nangahar podległa organizacyjnie Bibliotece Uniwersytetu w Kabulu. • Kolejnym typem książnic były biblioteki resortowe podlegające organizacyjnie poszczególnym ministerstwom. Wymienić tutaj przykładowo można: 1. National Archives Library and a Manuscripts istniejące przy Ministerstwie Informacji i Kultury. Typologia bibliotek w Afganistanie wraz z ujęciem systemowym c.d 2. Bibliotekę Ministerstwa Pracy i Informacji 3. Bibliotekę Ministerstwa Edukacji Także do grona bibliotek fachowym można włączyć książnice istnejące przy: 1. Afgan Institute of Technology 2. Afgan National Bank 3. Library of Kabul Municipality (biblioteka przy urzędzie miasta Kabulu). 4. Royal Library of Afgansitan – książnicę rodziny królewskiej. Typologia bibliotek w Afganistanie wraz z ujęciem systemowym c.d Kolejnym typem książnic występującym w Afganistanie były biblioteki istniejące przy największych zakładach pracy oraz przy kolegiach dla nauczycieli. Do roku 1979 trudno stwierdzić, czy w Afganistanie funkcjonował centralistyczny system bibliotek, raczej nie. Do tej granicy czasowej nie istniała biblioteka centralna ani narodowa. Odbudowa bibliotek w Afganistanie Od lat książnice w tym kraju wspiera UNESCO oraz Fundacja na rzecz Azji. Po 2002 roku inicjatywę odbudowy Afganistanu w tym i bibliotek przejęły w większości przypadków siły stabilizacyjne NATO wraz z różnymi instytucjami międzynarodowymi i afgańskimi. Zaliczyć do nich można m. in.: 1. Uniwersytety z różnych krajów głównie z USA, Kanady, Iranu i Indii. 2. Władze amerykańskie 3. Kanadyjską Fundację na rzecz kobiet. 4. Afgańskie instytucje pozarządowe typu Afgansitan Book Haus Do najsłynniejszych akcji zaliczyć można „Books With Wings” organizowaną m. in. przez studentów z uniwersytetów amerykańskich i kanadyjskich. Polska pomoc w odbudowie Afganistanu Mapa dyslokacji polskich sił wojskowych w prowincji Ghazni Źródło: http://www.isaf.wp.mil.pl/plik/image/mapa_baz.jpg Polska pomoc w odbudowie książnic w Afganistanie Polsko-amerykańskie zespoły do odbudowy prowincji Ghazni zajęły się m. in.: 1. Odbudową biblioteki miejskiej w Ghazni, zakupem wyposażenia bibliotecznego oraz nowych książek w liczbie 1800 do zasobu tej książnicy. 2. Dla bibliotekarzy w całej prowincji przeprowadzono szkolenie biblioteczne ( dla ponad 20 osób). 3. Zakupiono sprzęt komputerowy dzięki, któremu można było zorganizować nową kafejkę internetową (dopiero drugą w mieście). 4. 4. Za ponad 180 tys. złotych zakupiono nowe zbiory i wyposażenie do Biblioteki Sądu Apelacyjnego w Ghazni. Polska pomoc w odbudowie książnic w Afganistanie 5. Około 50 tys. złotych wydano na zakup wyposażenia bibliotecznego oraz materiałów dla książnicy istniejącej przy Departamencie Sprawiedliwości. 6. Do Biblioteki Uniwersytetu w Ghazni trafiło ponad 2 tys. nowych podręczników oraz liczne materiały multimedialne. (Przez długi okres siedzibą Uniwersytetu był gmach biblioteki). Działalność promująca czytelnictwo wśród Afgańczyków ogniskowała się m. in. na: Dystrybucji konstytucji afgańskiej, komiksów dla dzieci dotyczących praw dziecka, dwutygodnika pt. „Głos Wolności”, ulotek na różne tematy związane z zdrowiem i codziennym życiem. Polska pomoc w odbudowie książnic w Afganistanie Polska pomoc dla Afganistanu była także koordynowana przez czynniki cywilne z Warszawy. W ramach polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych – Department Rozwojowej w roku 2014 przeznaczono na odbudowę tego kraju pond 4 miliony złotych w poprzednich latach odpowiednio: • 2013 – ponad 4 miliony złotych • 2012 – niecałe 30 milionów złotych • 2011 – 26 milionów złotych • 2010 – prawie 21 milionów złotych • 2009 – ponad 15 milionów złotych • 2008 – 5,5 miliona złotych Biblioteki a kobiety Kobiety w Afganistanie można uznać za „specjalną grupę użytkowników”, jeszcze w latach 70. XX wieku wymagano od kobiet, aby z bibliotek korzystały wyłącznie w obecności mężczyzn. Talibowie uniemożliwili kobietom dostęp do życia publicznego, edukacji a nawet słowa pisanego. Do dnia dzisiejszego w niektórych z bibliotek afgańskich kobiety i mężczyźni korzystają z odrębnych czytelni. Rola Kanadyjskiej Fundacji na Rzecz Kobiet. Członkowie tej fundacji rozpoczęli starania w celu przeciwdziałaniu analfabetyzmowi wśród kobiet zakładając na początku w stolicy a następnie w innych miastach centra literatury. Udało się zaopatrzyć w książek ponad 80 bibliotek szkolnych. Na szczególne podkreślenie zasługuje także postawa samych Afganek, które jeszcze w okresie rządów Talibów starały się wymieniać książkami pozostającymi w ich własnych księgozbiorach. Spontaniczna działalność samych afganek zaowocował utworzeniem trzech bibliotek, po jednej w Kabulu, Ghazni oraz Jalalabadzie im. Anny Nazo (poetki afgańskiej). System bibliotek w Islamskiej Republice Afganistanu po roku 2002 W roku 2008 zamierzano powołać prawie 800 mini bibliotek. Do roku 2011 na terenie Islamskiej Republiki Afganistanu funkcjonowało ponad tysiąc bibliotek różnych typów. Przywrócono także sieć bibliotek publicznych. Wznowiono działalność 32 bibliotek publicznych na terenie całego kraju. Do roku 2011 liczba bibliotek wzrosła do 50. Nowe biblioteki otwarto m. in. w Ghazni, Daykundi, Panjshir, Parwan. W Kabulu istniała sieć książnic publicznych składająca się z 10 fili w tym jeden z oddziałów znajdował się w więzieniu Pul – e- Charkhi. System bibliotek w Islamskiej Republice Afganistanu po roku 2002 Od 2002 roku biblioteki starano się zakładać w różnych miejscach. W tym m. in. w sklepach, przychodniach, meczetach itp. ACKU Box Library Extension (ABLE). W systemie bibliotek w Afganistanie nie można jednoznacznie stwierdzić istnienie biblioteki centralnej. Obecnie rolę tą może pełnić The Afghanistan Centre at Kabul University (ACKU). Instytucja ta jest połączeniem biblioteki z archiwum i funkcjonuje na terenie kampusu Uniwersytetu w Kabulu. Afghanistan Centre at Kabul University (ACKU) – rys historyczny. Na zbiory tej instytucji w dużej mierze składa się zasób zgromadzony w ACBAR Resource and Information Centre (ARIC). ACKU została założona przez prof. Luisa Dupree w roku 1989 w Peszawarze na terenie Pakistanu. Gromadziła ona najcenniejsze materiały składające się na dziedzictwo kulturowe Afganistanu. ACKU – zasób W zasobie tej instytucji znajduje się ponad 80 tys. (ponad milion stron) różnych materiałów związanych z literaturą i niepublikowanymi źródłami z różnych dziedzin nauki. Materiały te są w różnych językach w tym w dari, pasztuńskim i angielskim. Do zbiorów tej instytucji są także sukcesywnie dołączane materiały wygenerowane przez rząd afgański, agencje rządowe, międzynarodowe itp. W ramach funkcjonowania tych organizacji do zbiorów ACKU trafiają publikacje związane z zdrowiem, rolnictwem, unikalne dokumenty kartograficzne, analizy statystyczne i polityczne, opracowania dotyczące praw kobiet, dokumenty legislacyjne, wspomnienia mudżahedinów, gazety codzienne i periodyki, afgańska literatura, materiały i artefakty związane z dziedzictwem Afganistanu. ACKU – zasób cd. W zbiorach ACKU znajdują się materiały dotyczące okresu 1979 – 1989 (interwencji sowieckiej), okresu wojny domowej, (wczesne lata 90 do roku 1996) oraz z czasów rządów reżimu Talibów (1996 – 2001). Liczny jest również zbiór publikacji dotyczących historii, społeczeństwa oraz kultury Afganistanu z różnych okresów historycznych. Gromadzone są także dane statystyczne z zakresu socjologii dotyczące problematyki uchodźców afgańskich oraz publikacje i źródła zawiązane z interwencją amerykańską z początku XXI wieku. Materiały audiowizualne były zbierane przez osoby współpracujące z małżeństwem Dupree już od roku 1970. ACKU – zasób zbiory specjalne 1. Materiały fotograficzne, ryciny, szkice z okresu XIX i XX wieku autorstwa wybitnych brytyjskich artystów w tym Gilla Davida. 2. Korespondencja pomiędzy królem Amanullahem a Włodzimierzem Iliczem Leninem oraz współczesna korespondencja pomiędzy prezydentem Hamidem Karzai a Prezydentem Federacji Rosyjskiej Władimirem Putinem. 3. Liczny zbiór zdjęć i przeźroczy ilustrujący życie kraju od wieku XIX do czasów obecnych. 4. Zbiór ponad 500 map dotyczących Afganistanu. 5. Pokaźny zbiór monografii dotyczących dziejów kraju liczne gazety codzienne i periodyki a nawet seriale telewizyjne ACKU – pozyskiwanie zbiorów Oprócz podstawowych form pozyskiwana zbiorów, czyli zakupów i darów ważnym elementem uzupełniania księgozbioru jest pozyskiwanie różnych materiałów od instytucji państwowych i kulturalnych funkcjonujących na terenie tego państwa. Około 50 – 60 % zbiorów pochodzi właśnie tych źródeł. Materiały do zasobu przekazują m. in.: 1. Poszczególne resorty rządu afgańskiego. 2. ONZ. 3. Grupy związane z Mudżahedinami 4. Inne instytucje pozarządowe i międzynarodowe. ACKU-organizacja księgozbioru Wszystkie materiały są skatalogowane zgodnie z przyjętymi normami bibliograficznymi amerykańskiej Biblioteki Kongresu - Anglo-American Cataloguing Rules 2 (AACR2). Rekordy biblioteczne są wprowadzone online do programu MARC21. Katalog komputerowy zbiorów ACKU jest częścią baz danych KOHA ACKU. W czytelni jest zainstalowane 38 stanowisk komputerowych z dostępem do tego sytemu. Materiały w tej bazie są udostępniane w trzech językach w dari, pasztuński i angielski. W bazie tej zarejestrowanych jest ponad tys. użytkowników. ACKU-organizacja księgozbioru języki, w których spisano poszczególne materiały. Zbiory są w różnych językach w tym: 1. Angielskim 2. Francuskim 3. Niemieckim 4. Szwedzkim 5. Arabskim 6. Urdu 7. 45% zbiorów jest w języku pasztuńskim, dari oraz w innych językach stosowanych w Afganistanie. Katib Universitety – The Faiz the Mohammed the Kateb the Institute of Higher Education Katib Universitety jest jedną z wiodących szkół prywatnych w dziedzinie szkolnictwa wyższego. W bibliotece tej szkoły znajduje się ponad 12 tys. książek z różnych dziedzin wiedzy w tym z nauk humanistycznych, inżynierii i medycyny. Materiały do książnicy trafiają prawie z całego świata. W zasobie tej instytucji znajdują się głównie publikacje w języku angielskim i dari. W bibliotece są także prenumerowane czasopisma i gazety codzienne (głównie lokalne). W czytelniach użytkownicy mogą skorzystać z licznych leksykonów, encyklopedii oraz słowników. Pracownicy biblioteki współpracują min. z bibliotekarzami Biblioteki Kongresu. Książnica jest czynna o 8 do 18 Biblioteka Domu Kultury Afgańskiej w Kabulu. • Zadaniem tej instytucji jest promowanie kultury afgańskiej a w szczególności czytelnictwa oraz piśmiennictwa afgańskiego. W tej instytucji są prowadzone warsztaty, seminaria, konkursy związane z promocją czytelnictwa oraz literatury afgańskiej. W książnicy działającej przy Domu Kultury Afgańskiej znajdowało się w roku 2010 ponad 700 książek, kolejnych 2 tys. publikacji miało trafić pod koniec 2011 roku. W zasobie biblioteki znajdowały się różne materiały, głównie książek, filmy fabularne i dokumentalne, czasopisma, gazety lokalne oraz ogólnokrajowe. Materiały te są na ogół w języku dari, pasztuńskim oraz angielskim. Zasób jest podzielony na następujące działy: materiały dotyczące sztuki, kobiet, Afganistanu oraz literatura. Oddzielnie są zgromadzone zbiory audiowizualne Afgańska Biblioteka Cyfrowa Koncepcja powstania Afgańskiej Biblioteki Cyfrowej w ramach, której użytkownicy mogli mieć cyfrowy dostęp do najcenniejszych zbiorów tego kraju zrodził się w środowisku amerykańskich naukowców. W roku 2002 odbył się w College w New Jersey konferencja naukowa, na której jeden z prelegentów dr Amin Tarzi zasugerował opracowanie strony internetowej w ramach, której użytkownicy mogli otrzymać linki do stron WWW dotyczących kultury i dziedzictwa Afganistanu. Inicjatywa ta przekształciła się w projekt Afgańskiej Biblioteki Cyfrowej. Początki projektu były trudne nie istniała bibliografia narodowa Afganistanu ani żaden spis publikacji wydanych od roku 1870. Zdecydowano się skorzystać z bibliografii opracowanej przez prof. R. D. McChesneya. Afgańska Biblioteka Cyfrowa Prof. R. D. McChesney opracował ze swoim zespołem wstępny spis publikacji wydanych na terenie Afganistanu od roku 1871 do 1930. W bibliografii tej znalazło się ponad 600 tytułów. W oparciu o ten spis rozpoczęto poszukiwania na szeroką publikacji zawartych w bibliografii. Obecnie w wersji cyfrowej jest dostępne 65 % tytułów, które znalazły się w opracowaiu zespołu prof. R. D. McChesney. Systemy klasyfikacji stosowana w książnicach w Afganistanie • Klasyfikacja Biblioteki Kongresu Amerykańskiego • Klasyfikacje Deweya Specyfika pracy bibliotekarza w Afganistanie 1. Wszechobecne braki w sprzęcie bibliotecznym jak i brak odpowiednich budynków. 2. Brak opracowanej bibliografii narodowej 3. Występujący brak koordynacji w wydawaniu środków pieniężnych. 4. Niewystarczająca liczba przeszkolonych bibliotekarzy. 5. Słabo rozwinięty rynek wydawniczy. 6. Duża liczba języków i dialektów stosowana w Afganistanie. 7. Duża liczba materiałów w zasobach niezgodna z profilem zbiorów. Wybrane źródła • Afghan Culture Haus [dostęp 1 lipca 2014]. Dostępny www:http://ach.af/library • Afganistan Book Haus „ABH” dostęp 1 lipca 2014]. Dostępny www: http://www.cw4wafghan.ca/sites/default/files/attachments/pages/abhbrochure-english.pdf • Afghanistan Centre at Kabul University. Nation Building through Information [dostęp 1 lipca 2014]. Dostępny www: Sharing.http://acku.edu.af/new-acku/wpcontent/uploads/2014/02/ACKU-Brouchure.pdf • Books for Asia Afghanistan. 09/2010[dostęp 1 lipca 2014]. Dostępny www: http://www.cw4wafghan.ca/sites/default/files/attachments/pages/bfaafg hanistan_final_2010.pdf • Books With Wings Manual for Volunteers and Recipients [dostęp 1 lipca 2014]. Dostępny www: https://docs.google.com/document/d/1dEq1B4TfvcDF7-8RVWNgbdXdvtUbPBwnVHSRIUHtzY/edit • Central Library of Kabul University [dostęp 1 lipca 2014]. Dostępny www: http://ku.edu.af/en/page/9146/9150 Wybrane źródła • • • • • • Dupree N.: Rebuilding Afghanistan, One Book at Time. 19.07.2008 [dostęp 1 lipca 2014]. Dostępny www: http://www.nytimes.com/2008/07/19/opinion/19dupree.html# Katib Universitety [dostęp 1 lipca 2014]. Dostępny www: http://kateb.edu.af/fa/index.php?option=com_content&view=article&id=24 2&Itemid=74 Matuszak J.: Wspieramy Tamidę [dostęp 1 lipca 2014]. Dostępny www:http://www.do.wp.mil.pl/aktualnosc.php?idaktualnosc=1434 Piekut B.:„Głos wolności” z rąk polskich żołnierzy [dostęp 1 lipca 2014]. Dostępny www: http://www.do.wp.mil.pl/aktualnosc.php?idaktualnosc=1296 Piekut B.: Pomoc dla afgańskich studentów. dostęp 1 lipca 2014]. Dostępny www:http://www.isaf.wp.mil.pl/pl/1_711.html Pilor M.: Dzięki projektowi specjalistów z Zespołu Odbudowy Prowincji (PRT) czytelnicy Miejskiej Biblioteki Publicznej w Ghazni nie tylko będą mogli korzystać z większej liczby książek, ale również z komputerów i sieci internetowej.[dostęp 1 lipca 2014]. Dostępny www: http://www.do.wp.mil.pl/aktualnosc.php?idaktualnosc=2692 Wybrane źródła • Rawan A.: Assisting Afghanistan Academic Libraries. University of Arizona 2011[dostęp 1 lipca 2014]. Dostępny www: https://cms.bsu.edu/-/.../AfghanPresentations/Librarie. • Saltzburg R.: Cultural Property in Times of Conflict. Information for Social Change, 2007, nr 25, [dostęp 1 lipca 2014]. Dostępny www: http://www.libr.org/isc/issues/ISC25/ISC%2025%20full%20issue.pdf • The Cost of War. Afgan Experiences of Conflict, 1978 – 2009, [dostęp 1 lipca 2014]. Dostępny www: http://www.oxfam.org/sites/www.oxfam.org/files/afghanistan-thecost-of-war.pdf • The Story of a Successful Library Project for Women.[dostęp 1 lipca 2014]. Dostępny www: http://www.cw4wafghan.ca/sites/default/files/attachments/pages/ a_successful_library_establishment_project_story.pdf Dziękuje za uwagę mgr Sergiusz Czarzasty IBIN UŚ
