IV. POPYT NA PIENIĄDZ I PODAŻ PIENIĄDZA

IV. POPYT NA PIENIĄDZ I PODAŻ PIENIĄDZA (materiały dodatkowe do ćwiczeń)
Zadania i testy – zostały zaprezentowane na zajęciach – poniższe informacje jedynie
stanowią uzupełnienie tej wiedzy – Przyjemnej Nauki !!!
Nowoczesna gospodarka nie może oczywiście istnieć bez pieniądza.
PIENIĄDZ jest to pewien powszechnie akceptowany towar, za pomocą, którego dokonujemy
płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się ze zobowiązań (np. spłata długu).
Podstawowe funkcje pieniądza:
 Miernik wartości wszystkich towarów i usług
 Środek wymiany – obsługuje on transakcje zawierane na rynku między kupującymi
a sprzedającymi (w odróżnieniu od wymiany barterowej, czyli towar za towar)
 Środek płatniczy – zdolność do regulowania różnych zobowiązań z tytułu zaciągniętego
kredytu, płacenia należnego podatku lub kary pieniężnej itp.
 Zdolność tezauryzacji – czyli gromadzenia zasobu pieniądza jako skarbu
Pieniądz może także pełnić funkcję pieniądza światowego, pod warunkiem, że państwo prawnie
gwarantuje jego wymienialność zewnętrzną po kursie ustalonym na głównych giełdach światowych.
POPYT NA PIENIĄDZ zgłaszają podmioty gospodarcze funkcjonujące na rynku: gospodarstwa
domowe, producenci, banki (poprawa płynności), instytucje finansowe, państwo i instytucje
publiczne, operatorów giełdowych.
Przyczyny skłonności do przechowywania pieniędzy/ MOTYWY wynikają z następujących
przesłanek:
 ludzie chcą mieć pieniądze "pod ręką" w celu dokonywania wszelkich bieżących transakcji
handlowych i wydatków (taki popyt nazywany jest popytem/motyw transakcyjnym),
 ludzie dążą do zabezpieczenia się na wypadek nieprzewidzianych transakcji (nagłych) lub
dokonywania zaplanowanych zakupów w przyszłości (popyt/motyw przezornościowy),
 ludzie trzymają pieniądze również ze względów spekulacyjnych, analizując ewentualne zmiany
ceny innych aktywów majątku i możliwości osiągnięcia w przyszłości większego zysku w wyniku
trafnej transakcji (popyt/motyw spekulacyjny).
Do czynników decydujących o popycie na pieniądz zaliczamy:
 dochód OSOBISTY i posiadany majątek - jeżeli rośnie dochód, to zazwyczaj wzrasta popyt
transakcyjny; wysokość dochodu i posiadany majątek wpływa również na popyt
przezornościowy (przy wyższym dochodzie rośnie popyt), wraz ze spadkiem dochodu ludzie
zmniejszają potrzebę trzymania pieniędzy dla celów przezornościowych,
 stopy procentowe od depozytów (gdy stopa oprocentowania depozytów maleje, popyt na
pieniądz wzrasta i odwrotnie),
 poziom cen na dobra i usługi (wzrost cen powoduje mniejsze zainteresowanie
przetrzymywaniem zasobów pieniężnych i odwrotnie - spadek cen wywołuje większą skłonność
do posiadania pieniędzy),
 przewidywana stopa inflacji (wpływa podobnie jak poziom cen - przewidywana tendencja
wzrostu stopy inflacji będzie powodować zmniejszony popyt na pieniądz i odwrotnie przewidywany spadek stopy inflacji wiąże się z popytem spekulacyjnym i wywołuje większą
skłonność do przetrzymania pieniędzy, aby w przyszłości wydać mniej),
1

czynniki zewnętrzne (instytucjonalne) - np. cykliczność w wypłacaniu wynagrodzeń wymusza
konieczność przetrzymywania pieniędzy, brak stabilności gospodarczej lub politycznej
zmniejsza popyt na pieniądz).
Ilościowa teoria pieniądza utrzymuje, że zmiany nominalnej podaży pieniądza powodują
identyczne zmiany poziomu cen (a także płac), lecz nie wpływają na produkcję i zatrudnienie. W
praktyce ceny nie są w stanie natychmiast dostosować się do zmian nominalnej ilości pieniądza, w
związku z czym stopa procentowa lub dochód muszą się zmienić tak, aby zmianie uległ popyt na
pieniądz. W długim okresie zmiany dochodu realnego i stopy procentowej mogą znacząco wpłynąć
na realny popyt na pieniądz, zakłócając prosty związek między nominalną podażą pieniądza a
cenami.
Ilościowa teoria pieniądza (Fisher)
Pieniądz uważa się tylko za środek wymiany, używany do doskonalenia transakcji rynkowych
(wysoka płynność), wobec czego globalne wydatki muszą się równać zagregowanej wartości
transakcji (równanie wymiany Fishera):
,
gdzie:
M - ilość pieniądza;
VT - prędkość, z jaką pieniądz jest wydawany na wszystkie transakcje pieniężne (transakcyjna szybkość
pieniądza);
PT - cena transakcji;
T - ogólna liczba transakcji (realnych i finansowych).
Jeżeli założy się, że podaż pieniądza jest stała (ustala ją bank centralny) oraz że VT i T są od niej
niezależne, to równanie wymiany można przekształcić w funkcję popytu na pieniądz:
.
Z powyższego wynika, że popyt na wydawanie pieniądza zależy od trzech czynników:
a) transakcyjnej szybkości pieniądza, którą określają: stopień rozwoju systemu bankowego,
częstotliwość wpłat i wypłat, długość okresu płatności, szybkość komunikacji (transakcyjna
szybkość pieniądza zmienia się wolno, więc można przyjąć, że jest stała);
b) liczby transakcji, którą określa stopień wykorzystania zasobów (to również zmienia się powoli,
więc jest w przybliżeniu stałe);
c) cen (jedyna zmienna wpływająca na popyt na pieniądz: procentowy wzrost cen powoduje taki
sam procentowy wzrost popytu na pieniądz).
*Płynność pieniądza – dotyczy szybkości i pewności, z jaką dany rodzaj aktywów możemy z
powrotem zamienić na pieniądz w dowolnym momencie, w którym zażyczą sobie tego posiadacze
tego aktywu.
Popyt na pieniądz a stopa procentowa
Stopa procentowa, wielkość mierzona procentowo wyrażonym stosunkiem kwoty, którą płaci się
za użytkowanie kapitału pieniężnego do wielkości tego kapitału, najczęściej ustalana na okres
roku.
2
Stopa procentowa i wielkość popytu na pieniądz są ujemnie skorelowane. Obniżenie stopy
procentowej powoduje wzrost popytu na pieniądz, bo zmniejsza się koszt alternatywny trzymania
pieniędzy.
Koszt alternatywny – w przypadku utrzymywania pieniędzy są to utracone odsetki w wyniku
trzymania aktywów finansowych w postaci gotówki, a nie w formie oprocentowanych obligacji.
Stopę procentową ustalają banki i określa ona, jaką sumę należy zapłacić za udzieloną przez niego
pożyczkę lub jaką kwotę płaci bank klientowi za to, że przechowuje on swoje oszczędności w tym
banku. Stopa procentowa w bankach komercyjnych oscyluje wokół poziomu ustalonego przez bank
centralny. Jeżeli stopa procentowa wzrasta, to maleje popyt na kredyty, a wzrasta skłonność do
oszczędzania i odwrotnie. Ustalanie przez bank centralny stopy procentowej jest jednym ze
sposobów realizacji polityki monetarnej kraju. Wzrost stopy procentowej powoduje, że pieniądz
odpływa z rynku do banków, co oznacza, że podaż pieniądza maleje i zmniejsza się ryzyko inflacji.
PODAŻ PIENIĄDZA jest to całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza,
występującego w roli środka wymiany.
Mechanizm kreacji pieniądza:
Banki kreują pieniądz przez udzielanie pożyczek. Udzielając pożyczek banki kreują nowe
depozyty transakcyjne, które stają się częścią zasobów (podaży pieniądza). Zdolność banków do
kreowania pieniądza (udzielania pożyczek) zależy od ich rezerw. Tylko bank, który posiada
rezerwy nadwyżkowe (rezerwy wyższe od poziomu rezerw obowiązkowych), może udzielać
pożyczek. Indywidualny bank nie może pożyczyć lub zainwestować więcej niż wynoszą jego
rezerwy nadwyżkowe. System bankowy może natomiast kilkakrotnie zwiększyć wielkość
depozytów bankowych ponad istniejące rezerwy bankowe. Potencjalne możliwości kreacji
depozytów przez system bankowy są ograniczone z jedne strony przez regulacje banku
centralnego, a z drugiej strony przez uczestników gry rynkowej, którzy utrzymuje depozyty lub
pożyczają pieniądze.
Mnożnik kreacji pieniądza
Obrazuje wielkość zmiany w ilości pieniądza wywołanej zmianą bazy monetarnej o jednostkę:
Najprostszy mnożnik
Mnożnik uwzględniający fakt utrzymywania
części gotówki poza bankami
Wielkość podaży pieniądza
m=1/ro
m =(cu+1)/(cu+r)
M1 =(cu+1)/(cu+r)H
gdzie:
H (czasem określana jako M0) – baza monetarna
m – mnożnik
M1 – agregat pieniężny określający podaż pieniądza
cu – zamierzona stopa gotówkowa – wkłady na żądanie sektora prywatnego
r – stopa procentowa
Mnożnik pokazuje ile maksymalnie system bankowy może wykreować pieniądza z rezerw
nadwyżkowych. Najprostszy mnożnik nie uwzględnia faktu, że część pożyczek bankowych nie
trafia z powrotem do systemu bankowego, a jest w gotówce przetrzymywana przez
pożyczkobiorców.
Mnożnik kreacji pieniądza jest tym wyższy im:
 niższa jest planowana stopa rezerw gotówkowych banków
 niższy jest zamierzony stosunek gotówki w obiegu do wkładów na żądanie sektora prywatnego.
Od mnożnika kreacji pieniądza i bazy monetarnej zależy wielkość podaży pieniądza M1.
3
Wzrost realnej podaży pieniądza prowadzi do spadku stopy procentowej w punkcie równowagi.
Niższa stopa procentowa powoduje zmniejszenie atrakcyjności lokowania majątku w obligacjach i
skłania ludzi do zamiany obligacji w gotówkę. Konieczne jest przy tym nakłonienie ludzi do
utrzymywania większych zasobów pieniądza w wyrażeniu realnym. Wzrost dochodu realnego
prowadzi do podwyżki stopy procentowej zapewniającej równowagę. Wyższa stopa procentowa
neutralizuje wpływ wzrostu dochodu realnego na zwiększenie rozmiarów zapotrzebowania na
realne zasoby pieniądza i, tym samym, zapewnia równowagę między popytem na realne zasoby
pieniądza i nie zmienioną jego podażą.
Agregaty -Mierniki podaży pieniądza:
H = Gotówka w obiegu + rezerwy bankowe
Baza monetarna (M0;H; zasób pieniądza o podwyższonej sile) jest to łączna ilość banknotów i
bilonu, znajdująca się w obiegu poza bankowym oraz będąca w posiadaniu banków.
M1 = Gotówka + czeki podróżne + depozyty czekowe
M1 podkreśla rolę pieniądza jako środka wymiany (cyrkulacji).
M2 = M1 + małe depozyty na rachunkach oszczędnościowych, terminowe których wysokość
określa Bank Centralny + jednodniowe umowy odkupu + udziały w spółkach, funduszach
powierniczych itp.+ krótkoterminowe depozyty w walutach obcych
M2 mierzy wielkość zasobów pieniądza jako rezerwuaru siły nabywczej.
M3 = M2 + depozyty terminowe o dużych nominałach + terminowe umowy odkupu +
długoterminowe depozyty w walutach obcych
M3 symbolizuje (poza częścią zawierającą M2) pieniądze w znacznym stopniu „zamrożone”.
Większość pieniędzy z tego agregatu również może, w stosunkowo krótkim czasie (około roku),
znaleźć się w obiegu.
L = M3 + weksle bankowe + bony skarbowe + obligacje bankowe + akcepty bankowe
Wg ekonomistów stosunek M3/M1 powinien być jak 4/1 a, L/M1 powinien być jak 6/1.
Rezerwy bankowe:
 Rezerwa obowiązkowa – jest to część wkładów depozytowych, jaką na mocy decyzji banku
centralnego każdy bank komercyjny musi utrzymywać w postaci gotówkowej w skarbcu lub na
rachunku w banku centralnym.
 Rezerwy nadwyżkowe – są to zasoby gotówkowe banku komercyjnego, stanowiące nadwyżkę
nad rezerwami obowiązkowymi.
Zagrożeniem dla wartości pieniądza, a więc możliwości jego wymiany na towary i usługi, jest
inflacja. Inflacja to zjawisko powszechnego wzrostu cen. W takiej sytuacji za taką samą kwotę
możemy kupić coraz mniej, ponieważ spada wartość pieniądza. Przyczyny inflacji w gospodarce są
bardzo złożone. Zazwyczaj wyróżnia się dwa rodzaje inflacji: popytową oraz kosztową. Ale jest
to przedmiot innych rozważań.
Opracowane na podstawie literatury podanej w Syllabusie na stronie:-)
4