Biuletyn Analiz UKIE 19 Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
advertisement
Biuletyn Analiz UKIE 19 Hanna Sroczyńska Zróżnicowanie systemów podatkowych państw członkowskich Unii Europejskiej regionu Morza Bałtyckiego jako bariera ich integracji finansowej Wprowadzenie Niniejszy artykuł został poświęcony analizie integracji finansowej oraz barier w jej rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem zróżnicowania systemów podatkowych, w państwach członkowskich Unii Europejskiej (UE) w regionie Morza Bałtyckiego. Pomiędzy państwami regionu Morza Bałtyckiego występują silne powiązania zarówno o charakterze ekonomicznym, jak i kulturowym1. Jednakże w obliczu nasilającej się globalnej konkurencji konieczne są dalsze działania zmierzające do podnoszenia dobrobytu, dostępności i atrakcyjności omawianego obszaru, co ma się przełożyć na podniesienie konkurencyjności całego regionu. Jednym z wielu czynników wpływających na konkurencyjność danego obszaru jest poziom jego finansowego zintegrowania. Wysoki stopień integracji finansowej jest korzystny z punktu widzenia wzrostu gospodarczego, umożliwia korzystną alokację kapitału i zwiększa możliwości dywersyfikacji ryzyka. Z tego powodu, analiza poziomu integracji finansowej w regionie Morza Bałtyckiego jest ważnym elementem w dyskusji na temat jego konkurencyjności. W kontekście badania stopnia finansowego zintegrowania regionu Morza Bałtyckiego, ważne miejsce zajmuje analiza systemów podatkowych w poszczególnych państwach tego obszaru. Ponadto, omówienie różnic w systemach podatkowych ma istotne znaczenie w kontekście warunków funkcjonowania przedsiębiorstw, w tym podmiotów z sektorów niefinansowych. Istnienie różnych regulacji podatkowych powoduje, że przedsiębiorcy mają do czynienia z asymetrią informacji i muszą ponosić dodatkowe 1 A. Vanags, What can be achieved with a Baltic Sea Strategy?, Konferencja The future Baltic Sea Region. Possible paths of development in the light of the emerging EU-strategy for the region, Visby, 7-8 lipca 2008. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 1 Biuletyn Analiz UKIE 19 koszty wejścia na zagraniczny rynek, co ma bezpośredni wpływ na poziom konkurencyjności regionu. W pierwszej części pracy zdefiniowano pojęcie integracji finansowej i wynikające z niej korzyści. Następnie dokonano charakterystyki procesu integracji finansowej w regionie Morza Bałtyckiego z uwzględnieniem zmian w prawodawstwie UE odnoszącym się do rynków finansowych. Kolejna część artykułu została poświęcona analizie różnic w systemach podatkowych państw regionu Morza Bałtyckiego, które stanowią jedną z przeszkód do pełnej integracji finansowej omawianego obszaru. Nacisk został położony na przedstawienie różnic w opodatkowaniu przedsiębiorstw, ponieważ mają one bezpośredni wpływ na możliwości działania przedsiębiorstw na rynkach międzynarodowych. Ponadto, w artykule przedstawiono również inne bariery, poza zróżnicowanymi systemami podatkowymi, które utrudniają integrację finansową w regionie Morza Bałtyckiego. 1. Pojęcie integracji finansowej i jej wpływ na gospodarkę Rozwój rynków finansowych jest niezwykle istotny z punktu widzenia funkcjonowania gospodarki zarówno w skali krajowej, jak i międzynarodowej. Zgodnie z definicją przyjętą przez Europejski Bank Centralny, ze zintegrowanymi rynkami usług i/lub instrumentów finansowych mamy do czynienia, gdy potencjalni uczestnicy tych rynków, charakteryzujący się podobnym zespołem cech, nie są dyskryminowani w dostępie do nich oraz są traktowani jednakowo podczas swojej aktywności na tych rynkach. Ponadto, działalność wszystkich podmiotów obecnych na zintegrowanych rynkach finansowych podlega takim samym regułom2. W takim ujęciu integracji finansowej nacisk jest położony na jednakowe traktowanie podmiotów na obszarze analizowanego regionu, a nie na osiąganie zbieżności w strukturach poszczególnych rynków finansowych3. 2 Measuring financial integration in the euro area, Occasional paper series, no. 14, European Central Bank, 2004, s. 6. 3 Do określania poziomu integracji finansowej można stosować kilka wskaźników. Mogą one być oparte na cenie (price-based measures), informacji (news-based measures) oraz ilości (quantity-based measures). Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 2 Biuletyn Analiz UKIE 19 Pozytywny wpływ integracji finansowej na funkcjonowanie gospodarki jest widoczny w wielu powiązanych ze sobą dziedzinach. Dobrze rozwinięte, zintegrowane systemy finansowe poprawiają alokację zasobów kapitału w gospodarce oraz korzystnie wpływają na wielkość inwestycji i warunki prowadzenia działalności gospodarczej. Sektor finansowy odpowiada na potrzeby podmiotów posiadających nadwyżkę środków finansowych oraz tych, które poszukują źródeł finansowania. Integracja tych sektorów w skali międzynarodowej prowadzi do zniesienia ograniczeń w świadczeniu usług finansowych w różnych krajach. Powoduje to, że podmioty mają więcej możliwości inwestowania i pozyskiwania środków za granicą, gdyż mają łatwiejszy dostęp do rynku papierów wartościowych i kredytów bankowych. Rynek finansowy zapewnia również systemy zarządzania środkami pieniężnymi i płatnościami, a tym samym wspiera realną sferę gospodarki i ułatwia handel międzynarodowy. Dzięki temu możliwe są kontakty między kontrahentami znajdującymi się nawet w znacznej odległości geograficznej oraz rozliczanie transakcji o różnych terminach i warunkach płatności. Ponadto, integracja finansowa przyczynia się do powstania dodatkowych sposobów zabezpieczania się przed ryzykiem. Instrumenty dostępne na zintegrowanych, międzynarodowych rynkach finansowych umożliwiają efektywniejsze reakcje na pojawiające się w gospodarce szoki, gdyż zarówno przedsiębiorcy, jak i gospodarstwa domowe mogą dywersyfikować ryzyko poprzez operacje finansowe dokonywane za granicą. Tym samym integracja rynków finansowych powoduje zwiększenie ich stabilności, płynności oraz odporności na szoki. Możliwość wejścia podmiotów zagranicznych na rynki krajowe sprawia, że zwiększa się konkurencja na tych rynkach, co przyczynia się do obniżenia cen usług finansowych oraz zwiększenia dostępności i oferty produktów finansowych. Powstawanie silnych i dobrze funkcjonujących rynków finansowych jest korzystne również z perspektywy poszczególnych krajów, gdyż rozwinięty sektor usług finansowych może mieć istotny udział w PKB i zatrudnieniu, a także przyczyniać się do tworzenia miejsc pracy w takich sektorach, jak IT i usługi prawne, które wspierają funkcjonowanie nowoczesnych rynków finansowych. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 3 Biuletyn Analiz UKIE 19 2. Poziom integracji rynków finansowych w regionie Morza Bałtyckiego W ciągu ostatnich dwudziestu lat sektor finansowy w państwach regionu Morza Bałtyckiego uległ wielu zmianom. W Danii, Szwecji, Finlandii i Niemczech doszło do liberalizacji rynku finansowego. Z kolei na Litwie i Łotwie oraz w Estonii i Polsce miała miejsce transformacja ustrojowa, która doprowadziła do odejścia od gospodarki centralnie planowanej i wprowadzenia zasad gospodarki rynkowej. Zmiany, które nastąpiły w systemach finansowych omawianego regionu należy także rozpatrywać w szerszym kontekście tworzenia jednolitego rynku usług finansowych w UE. Rozwojowi zintegrowanego rynku finansowego w UE Komisja Europejska poświęciła, przyjęty w maju 1999 r. komunikat Financial Service Action Plan (FSAP)4. W dokumencie tym określiła działania, również o charakterze legislacyjnym, mające na celu budowę w ramach UE jednolitego hurtowego rynku usług finansowych, rozwój otwartego i bezpiecznego rynku detalicznych usług finansowych oraz przygotowanie regulacji nadzorczych i systemu nadzoru rynków finansowych. Ponadto, FSAP zakładał poprawienie warunków działania zintegrowanego rynku finansowego, w tym zmniejszenie zróżnicowania systemów podatkowych. Wśród rozwiązań zaproponowanych w FSAP znalazły się działania odnoszące się bezpośrednio do rynku kapitałowego, m.in. dyrektywa 2003/71/WE dotycząca prospektu emisyjnego oraz dyrektywa 2004/109/WE o przejrzystości emitentów5. Realizacja FSAP niezaprzeczalnie przyczyniła się do znacznego zmniejszenia barier w integracji rynku finansowego w UE. Dał on asumpt do przyjęcia kompleksowego zestawu aktów prawnych regulujących działanie omawianego rynku. Po pięciu latach obowiązywania FSAP Komisja Europejska uznała, że rynki finansowe UE, obejmujące sektory bankowości, ubezpieczeń i funduszy emerytalnych, papierów wartościowych i zarządzania aktywami, nadal posiadają 4 Communication from the Commission, Financial Services: Implementing the Framework for Financial Markets: Action Plan, COM(1999) 232. 5 Dyrektywa dotycząca prospektu emisyjnego umożliwiła przeprowadzanie emisji transgranicznych na terenie innych niż rodzime państw członkowskich UE w sytuacji, kiedy prospekt został zatwierdzony w państwie rodzimym. Natomiast dyrektywa o przejrzystości emitentów zharmonizowała wymogi dotyczące informacji publikowanych okresowo przez emitentów. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 4 Biuletyn Analiz UKIE 19 niewykorzystany potencjał do dalszego rozwoju. W grudniu 2005 r. Komisja Europejska opublikowała Białą Księgę, w której określono strategię działania w zakresie usług finansowych w UE na lata 2005-20106. Za cel nowej strategii przyjęto powstanie zintegrowanego i konkurencyjnego rynku finansowego w ramach UE, osiągnięcie stabilności finansowej, a także ujednolicenie przepisów dotyczących nadzoru i wzmocnienie pozycji UE na światowych rynkach finansowych. W Białej Księdze podkreślono rolę, z jednej strony, właściwego wdrażania, egzekwowania i systematycznego poddawania ocenie obowiązującego prawodawstwa, z drugiej, rygorystycznego stosowania zasad lepszego stanowienia prawa do przyszłych inicjatyw. Obecnie nadal są prowadzone prace nad zmianami w prawie UE dotyczącym sektora finansowego. Prace te dotyczą m.in. dyrektywy CRD (Capital Requirements Directive, dyrektywa 2006/48/WE, dyrektywa 2006/49/WE) w zakresie relacji pomiędzy organami nadzoru w państwach macierzystych i goszczących, dyrektywy 2001/24/WE o likwidacji i reorganizacji instytucji kredytowych bądź dyrektywy 2002/87/WE FCD (Financial Conglomerates Directive) w sprawie nadzoru nad podmiotami w konglomeracie finansowym. Prace nad powyższymi regulacjami odnoszą się do niezwykle istotnych obszarów funkcjonowania rynków finansowych, takich jak uprawnienia i odpowiedzialność organów nadzorczych bądź procedura postępowania z instytucjami kredytowymi zagrożonymi lub znajdującymi się już w stanie upadłości. Z tego powodu prace prowadzone na szczeblu UE mają bezpośredni wpływ na funkcjonowanie rynków finansowych w skali krajowej, a także regionalnej. Bazując na tych przepisach prawa UE, które określają ramy nadzoru transgranicznego oraz ogólne zasady kooperacji i udostępniania informacji, w regionie Morza Bałtyckiego podpisano transgraniczne porozumienia (Memorandum of Understandings), umożliwiające ściślejszą współpracę operacyjną w tym zakresie. Wśród tych porozumień dwa dotyczą nadzoru nad grupami Sampo i Nordea. Określają one szczegółowo zakres uprawnień i odpowiedzialności krajowych organów nadzorczych oraz zasady ich współdziałania w zakresie nadzoru nad spółkami dominującymi i spółkami zależnymi. Porozumienia te zostały podpisane przez 6 Komunikat Komisji, Biała Księga. Polityka w dziedzinie usług finansowych na lata 2005-2010, COM(2005) 629. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 5 Biuletyn Analiz UKIE 19 instytucje nadzorujące w Szwecji (Finansinspektionen), Finlandii (Rahoitustarkastus oraz Vakuutusvalvontavrastu) oraz Norwegii (Kredittilsynet)7, a w wypadku grupy Nordea również przez instytucję nadzoru finansowego w Danii (Finanstilsynet)8. W 2006 r. instytucje nadzoru finansowego w Finlandii i Estonii podpisały porozumienie w sprawie wspólnego nadzoru nad działalnością banku Nordea w Estonii9. Ponadto, banki centralne z niektórych państw analizowanego regionu podpisały porozumienia w kwestii zarządzania kryzysem finansowym. Pierwsze z tych porozumień zostało zawarte pomiędzy bankami centralnymi Danii, Finlandii, Szwecji, a także Islandii i Norwegii10, a drugie pomiędzy bankami centralnymi Estonii, Łotwy, Litwy i Szwecji11. Porozumienia te stanowią istotną formę współpracy w zakresie rynków finansowych w wybranych państwach regionu Morza Bałtyckiego, włączając w to państwa nie będące członkami UE. W regionie Morza Bałtyckiego na przestrzeni ostatnich lat wielkość rynków finansowych uległa zwiększeniu. Całkowite aktywa finansowe w niektórych państwach regionu uległy w ostatnim dziesięcioleciu prawie podwojeniu. Popyt na usługi finansowe zwiększył się na skutek wzrostu gospodarczego i stosunkowo niskiego poziomu stóp procentowych. Dodatkowo pojawiły się nowe formy pośrednictwa finansowego i, wraz z coraz większym zainteresowaniem różnymi formami inwestowania (w tym rynkiem akcji), nastąpiło zróżnicowanie aktywów finansowych. Jednocześnie powstawały grupy finansowe obejmujące swoim działaniem kilka państw regionu. Trzeba jednak mieć świadomość, że struktury poszczególnych rynków finansowych w państwach regionu Morza Bałtyckiego różnią się między sobą. W przypadku trzech analizowanych państw nordyckich mamy do czynienia z rynkami dojrzałymi, charakteryzującymi się dużym udziałem banków w pośrednictwie finansowym, a także dobrze rozwiniętą pozabankową 7 Norwegia należy do Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Financial Integration in the Nordic-Baltic Region, IMF, 2007, s. 32. 9 Memorandum of Understanding between Rahoitustarkastus in Finland and Rfinantsinspektsioon in Estonia regarding cooperation in the supervision of Nordea Bank Finland Plc's branch in Estonia http://www.fi.ee/failid/Koostoolepingud/Nordea_MoU_loplik.pdf?PHPSESSID=db6c5623f33995dddd570 632a090935d 10 Management of Financial Crisis in Banks with Cross-Border Establishments. Memorandum of Understanding between Central Banks of Denmark, Finland, Iceland, Norway and Sweden, 2003. 11 Management of Financial Crisis in Banks with Cross-Border Subsidiaries or Branches. Memorandum of Understanding between Central Banks of Estonia, Latvia, Lithuania and Sweden, 2006. 8 Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 6 Biuletyn Analiz UKIE 19 działalnością finansową. Poziom pośrednictwa finansowego w stosunku do PKB jest szczególnie wysoki w Danii i Szwecji. W 2006 r. wartość aktywów sektora finansowego wynosiła w tych dwóch krajach odpowiednio prawie 550% PKB i ponad 400% PKB. Z drugiej strony na Litwie wskaźnik ten nie przekroczył 100% PKB12. Rynki finansowe w krajach bałtyckich są mniej rozwinięte i bardziej skoncentrowane na bankowości tradycyjnej. Na skutek poprawy sytuacji gospodarczej i rosnącego w ostatnich latach popytu konsumenckiego w państwach nadbałtyckich zauważalny jest wzrost wartości udzielanych kredytów. W latach 2002-2006 średni roczny wzrost kredytów udzielonych sektorowi prywatnemu w państwach nadbałtyckich wynosił ok. 44%13. Jednak wartość kredytów udzielonych gospodarstwom domowym w stosunku do całości aktywów jest nadal mniejsza w państwach nadbałtyckich niż w analizowanych krajach nordyckich. Nowe państwa członkowskie UE położone w regionie Morza Bałtyckiego odnotowują niższą wartość aktywów będących w posiadaniu funduszy emerytalnych niż trzy badane państwa nordyckie. Pod koniec 2006 r. w Polsce aktywa te osiągnęły wielkość 12% PKB, w Estonii nieco powyżej 4% PKB, a na Litwie i Łotwie poniżej 2% PKB, natomiast w Finlandii pod koniec 2005 r. oscylowały wokół 100% PKB14. 12 Financial Integration..., s. 4. S. Fabrizio, D. Igan, A. Mody, N. Tamirisa, Czech Republic, Republic of Estonia, Hungary, Republic of Latvia, Republic of Lithuania, Republic of Poland, Slovak Republic, and Republic of Slovenia – Export Structure and Credit Growth, IMF, 2006, s. 37. 14 S. Iorgova, L. Lian Ong, The Capital Markets of Emerging Europe: Institutions, Instruments and Investors, Working Paper, IMF, 2008, s. 38. 13 Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 7 Biuletyn Analiz UKIE 19 Wykres 1. Aktywa funduszy emerytalnych w państwach UE regionu Morza Bałtyckiego (% PKB) 14 140 12 120 10 100 80 8 % % 6 60 4 40 2 20 0 0 Litwa Łotwa Estonia Polska Niemcy Szwecja Dania Finlandia Dla Litwy, Łotwy, Estonii i Polski wartości na koniec 2006, dla Niemiec, Szwecji, Danii i Finlandii wartości na koniec 2005 r. Źródło: S. Iorgova, L. Lian Ong, The Capital Markets of Emerging Europe: Institutions, Instruments and Investors, Working Paper, IMF, 2008, s. 38. Strukturalne różnice w systemach finansowych poszczególnych państw regionu są również widoczne w wielkości ich rynków kapitałowych. Rynki akcji i obligacji są znacząco większe w Niemczech, Szwecji, Finlandii i Danii niż w Polsce i państwach nadbałtyckich. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 8 Biuletyn Analiz UKIE 19 Tabela 1. Poziom kapitalizacji rynku akcji w państwach UE w regionie Morza Bałtyckiego pod koniec 2006 r. mln euro % PKB Niemcy 1 241 960,0 53,5 Szwecja 467 072,0 152,3 Finlandia 234 690,7 139,8 Dania 181 606,3 82,8 Polska 112 830,0 41,5 Litwa 7 724,4 32,5 Estonia 4 520,9 34,6 Łotwa 2 038,5 12,6 Źródło: Financial Integration in the Nordic-Baltic Region, IMF, 2007, s. 56; Eurostat. Niemniej jednak można wskazać na następujące cechy charakteryzujące systemy finansowe i rynki kapitałowe w państwach regionu Morza Bałtyckiego: koncentracja, konglomeracja, powiązania transgraniczne oraz integracja rynku kapitałowego15. W wypadku omawianego regionu wskaźniki koncentracji sektora bankowego są wyższe niż średnia UE. Systemy bankowe w regionie są zdominowane przez kilka dużych banków, co odzwierciedla dążenie do uzyskania korzyści skali. Najwyższy wskaźnik koncentracji, mierzony udziałem pięciu największych instytucji kredytowych w całości aktywów tych instytucji, występuje w Estonii i wynosi prawie 100%. W Szwecji, Finlandii i na Litwie wskaźnik koncentracji sektora bankowego przekracza wartość 80%, w Danii i na Łotwie osiąga wielkość ponad 65%, podczas gdy w Polsce ok. 50%16. Tendencja do konglomeracji jest szczególnie widoczna w omawianych państwach nordyckich, gdzie rosnące zainteresowanie długoterminowymi formami oszczędzania doprowadziło do rozszerzenia działalności banków o segmenty usług ubezpieczeniowych, emerytalnych, zarządzania aktywami i kredytów hipotecznych. Podobnie, ze względu na ograniczone 15 Financial Integration…, s. 3. S. Fabrizio, D. Igan, A. Mody, N. Tamirisa, Czech Republic..., s. 41; Financial Integration…, s. 17. Dane dla Polski dotyczą 2004 r., dla pozostałych krajów 2005 r. 16 Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 9 Biuletyn Analiz UKIE 19 możliwości rozwoju na rynkach krajowych, instytucje finansowe – głównie z analizowanych krajów nordyckich – rozpoczęły działalność na rynkach innych państw regionu oraz całej Europy. W końcu rynki kapitałowe regionu są coraz bardziej ze sobą zintegrowane. Przykładem konsolidacji rynków giełdowych na analizowanym obszarze jest giełda OMX Nordic Exchange. Powstała ona z połączenia spółki OM, zarządzającej giełdą w Sztokholmie, z giełdą w Helsinkach i początkowo funkcjonowała pod nazwą OMHEX. Obecnie giełdę OMX Nordic Exchange tworzą giełdy w Helsinkach (HEX), Sztokholmie (Stockholmsbörsen) i Kopenhadze (Københavns Fondsbørs) oraz giełdy państw nadbałtyckich – w Wilnie, Tallinie i Rydze. Ponadto od 2006 r. do grupy należy również giełda spoza UE – Iceland Stock Exchange. Spółki notowane na giełdzie OMX Nordic Exchange są podzielone na dwie listy. Pierwsza z nich obejmuje giełdy z Finlandii, Szwecji, Danii i Islandii (Lista Nordycka), natomiast druga giełdy państw nadbałtyckich (Lista Bałtycka)17. Konsolidacja giełd w regionie pozwoliła na łatwiejszy dostęp do rynków w regionie dla przedsiębiorstw i inwestorów oraz umożliwiła redukcję kosztów działania. Największą grupą finansową w regionie Morza Bałtyckiego jest Nordea. Grupa pochodzi z połączenia czterech nordyckich banków: Merita Bank (Finlandia), Nordbanken (Szwecja), Unibank (Dania) i Christiania Bank og Kreditkasse (Norwegia). Oprócz państw nordyckich grupa jest obecna w Polsce, Estonii, na Litwie i Łotwie, a także w Rosji. Od grudnia 2001 r. wszystkie operacje są prowadzone pod wspólną marką Nordea. Obecnie grupa obsługuje 10 mln klientów, posiada ok. 1300 oddziałów i zatrudnia 32 000 pracowników. Jest notowana na giełdzie w Sztokholmie, Helsinkach oraz Kopenhadze. Całkowite aktywa grupy wynoszą 411 mld euro, a jej rynkowa kapitalizacja 27 mld euro. Źródło: Strona internetowa Nordea, www.nordea.com Bodźcem do integracji systemów finansowych w regionie Morza Bałtyckiego jest ograniczona wielkość rynków krajowych i w związku z tym trudności w osiągnięciu 17 T. Kowalak, Integracja transgraniczna rynku kapitałowego w Unii Europejskiej, Bank i Kredyt, 2007, s. 19. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 10 Biuletyn Analiz UKIE 19 korzyści skali. Ponadto, zintegrowane rynki finansowe są postrzegane przez zagranicznych inwestorów jako bardziej atrakcyjne. Z kolei większa liczba inwestorów zagranicznych przyczynia się do poszerzenia oferty instytucji finansowych działających w omawianym regionie. W szczególności odnosi się to do usług finansowych dla biznesu (B2B), takich jak bankowość inwestycyjna, zarządzanie majątkiem, fundusze private equity, które charakteryzują się zazwyczaj stosunkowo wysokim poziomem zaawansowania i innowacyjności. W wypadku krajów nadbałtyckich i Polski integracja finansowa będzie miała pozytywny wpływ na rozwój sektora pozabankowych usług finansowych, takich jak fundusze inwestycyjne, fundusze venture capital, które wprawdzie rozwijają się w tych krajach w szybkim tempie, jednak ich udział w rynku jest nadal stosunkowo niewielki. W państwach członkowskich UE integracja i konsolidacja sektora funduszy w dużej mierze postępuje na skutek umiędzynarodowienia ich oferty oraz fuzji. Wśród państw UE najwięcej zagranicznych funduszy, pochodzących głównie z Luksemburga, Irlandii, Austrii i Francji, jest obecnych w Niemczech, gdzie ich liczba wynosi ponad 4500. W Estonii źródłem funduszy zagranicznych są przede wszystkim kraje nordyckie. W Polsce odnotowuje się obecność wielu zagranicznych funduszy pochodzących z Danii18. Analizowane państwa regionu Morza Bałtyckiego różnią się pod względem wielkości opłaty za zarządzanie funduszami – od 0,6% całkowitych aktywów netto w Niemczech do 2,9% całkowitych aktywów netto w Polsce19. Zintegrowany system finansowy regionu będzie mógł zaoferować konkurencyjne usługi finansowe i osiągnąć silną pozycję na globalnych rynkach finansowych. W końcu rynek finansowy regionu Morza Bałtyckiego, posiadający silną międzynarodową pozycję ma szansę stać się atrakcyjnym miejscem pracy dla wysoko wykwalifikowanych pracowników sektora finansowego. 18 Current Trends in the European Asset Management Industry, Zentrum für Europäische Wirtschaftsforschung GmbH (ZEW), Mannheim 2006, s. 10. 19 Current Trends…, s. 17. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 11 Biuletyn Analiz UKIE 19 3. Różnice w systemach podatkowych państw UE w regionie Morza Bałtyckiego Odmienne systemy podatkowe, obowiązujące w poszczególnych państwach UE regionu Morza Bałtyckiego, są jednym z głównych czynników utrudniających integrację finansową tego obszaru oraz stanowią barierę w międzynarodowej działalności przedsiębiorstw. Państwa tego regionu znacznie różnią się pod względem obciążeń podatkowych. W 2006 r. najwyższy wskaźnik całkowitych dochodów podatkowych w stosunku do PKB, wśród wszystkich państw członkowskich UE, odnotowano w dwóch krajach regionu Morza Bałtyckiego – w Danii i Szwecji, gdzie osiągnął on wielkość, odpowiednio 50% i 49,7% przy średniej dla całej UE 41,2%. Z drugiej strony w trzech państwach nadbałtyckich – w Estonii, na Łotwie i Litwie wskaźniki te należały do jednych z najniższych w UE i wynosiły ok. 30%20. Różnice w wielkości obciążeń podatkowych są również widoczne przy porównaniu daty dnia wolności podatkowej, do określania którego wykorzystuje się udział wydatków publicznych w PKB. W 2008 r. w Szwecji był to 29 lipca, natomiast w Polsce 14 czerwca21. Wykres 2. Wielkość całkowitych dochodów podatkowych w państwach UE w regionie Morza Bałtyckiego w 2006 r. (% PKB) 60 50 50 49,7 43,6 41,8 41,2 40,6 40 33,8 31,1 30,4 30 Estonia Łotwa Litwa 30 20 10 0 Dania Szwecja Finlandia strefa UE (27) Niemcy euro (13) Polska Źródło: Tax revenue in the EU, Statistics in focus – Economy and Finance, Eurostat nr 47, 2008. 20 21 Tax revenue in the EU, Statistics in focus – Economy and Finance, Eurostat nr 47, 2008, s. 2. E. Glapiak, Od dziś pracujemy dla siebie, Rzeczpospolita, 14.06.2008. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 12 Biuletyn Analiz UKIE 19 W UE procesem harmonizacji zostały objęte podatki pośrednie, a przesłanką tych działań było zapewnienie prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego. Natomiast w przeciwieństwie do podatków pośrednich, podatki bezpośrednie pozostają w kompetencji państw członkowskich UE22. Państwa członkowskie UE mają więc prawo do samodzielnego ustalania zasad opodatkowania firm i osób fizycznych. Powoduje to, że w poszczególnych państwach członkowskich występują odmienne regulacje dotyczące opodatkowania przedsiębiorstw. W wyniku tego warunki działalności przedsiębiorstw na obszarze UE, także tych funkcjonujących w sektorze finansowym w regionie Morza Bałtyckiego, nie są jednakowe. W poszczególnych państwach omawianego regionu obowiązują różne stawki podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Należy jednak pamiętać, że analiza porównawcza podstawowych stawek tego podatku nie oddaje w pełni rzeczywistego opodatkowania przedsiębiorstw, gdyż często występują dodatkowe obciążenia nałożone na przedsiębiorstwa. Przykładowo w Niemczech, od stycznia 2008 r., obowiązuje stawka liniowa podatku CIT w wysokości 15%. Dodatkowo przedsiębiorcy, a także osoby fizyczne, są zobowiązani płacić podatek solidarnościowy, który został wprowadzony po zjednoczeniu Niemiec. Stawka tego podatku jest równa 5,5%, co zwiększa stawkę podatku CIT do 15,83%. Ponadto, występuje podatek lokalny od działalności gospodarczej, wynoszący w skali kraju średnio 14%, który zwiększa obciążenia podatkowe do 29,83%23. W 2008 r. w analizowanych państwach nordyckich stawki CIT mają wysokość: w Szwecji 28%, Finlandii 26%, a w Danii 25%. Natomiast w nowych państwach członkowskich UE należących do regionu Morza Bałtyckiego stawki CIT są znacznie niższe. W Polsce oraz na Łotwie obowiązują stawki CIT w wysokości odpowiednio 19% i 15%. Na Litwie stopa opodatkowania przedsiębiorstw wynosi 15%, a przedsiębiorstwa, w których zatrudnienie nie przekracza 10 pracowników i przychód w 22 Postulat harmonizacji podatków bezpośrednich w państwach członkowskich UE przedstawiono już w raporcie Komisji Neumarka (1962), raporcie Komisji Wernera (1970), a później w raporcie Komisji Rudinga (1992). Jednak ograniczenie kompetencji poszczególnych państw członkowskich w ustalaniu podatków bezpośrednich wydaje się mało prawdopodobne. W 1990 r. uchwalono dwie dyrektywy regulujące na szczeblu UE wybrane kwestie związane z podatkami przedsiębiorstw. Są to dyrektywa 90/434/EWG dotycząca wspólnego opodatkowanie fuzji, podziałów, wniesienia majątku i zmiany udziałowców oraz dyrektywa 90/435/EWG w sprawie wspólnego systemu opodatkowania firm macierzystych i filii w różnych krajach członkowskich. Na szczeblu wspólnotowym wprowadzono również niewiążący Kodeks postępowania w kwestii opodatkowani przedsiębiorstw (Dz. Urz. UE 1998 C 2). 23 Poprzednio obowiązywała w Niemczech liniowa stawka podatku CIT w wysokości 25%, która była również powiększona o podatek solidarnościowy oraz lokalny podatek od działalności gospodarczej. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 13 Biuletyn Analiz UKIE 19 okresie rozliczeniowym nie jest większy niż euro 144 810 są opodatkowane 13% podatkiem CIT. W Estonii występują dwie stawki podatku CIT – 0% od zainwestowanego zysku i 21% od dystrybucji dochodów. Średnia najwyższa stawka podatku dochodowego od przedsiębiorstw w 2008 r. w UE wynosi 23,6%, a w strefie euro osiąga wartość 26,5%24. Tabela 2. Najwyższe stawki CIT w państwach UE regionu Morza Bałtyckiego w latach 1998-2008 (%) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Dania 34 32 32 30 30 30 30 28 28 25 25 Estonia 26 26 31,58 31,58 31,58 31,58 31,58 31,58 28,2 22 21 Finlandia 28 28 29 29 29 29 26 26 26 26 26 Litwa 29 29 24 24 15 15 15 15 15 15 15 Łotwa 25 25 25 25 22 19 15 15 15 15 15 Niemcy* 56,0 51,6 51,6 38,29 38,29 38,29 38,29 38,29 38,29 38,29 29,83 Polska 36 34 30 28 28 27 19 19 19 19 19 Szwecja 28 28 28 28 28 28 28 28 28 28 28 * Stawka CIT uwzględniająca również podatek lokalny. Źródło: Taxation trends in the European Union, Eurostat, 2007 i 2008; K. Wach Systemy podatkowe krajów Unii Europejskiej, Kraków 2005. Należy również pamiętać, że w poszczególnych państwach regionu obowiązują odmienne przepisy podatkowe dotyczące m.in. amortyzacji, możliwości stosowania odliczeń, określania bazy podatkowej czy opodatkowania przedsiębiorstw w specjalnych strefach ekonomicznych25. Wszystkie te różnice powodują, że w poszczególnych państwach 24 Taxation trends in the European Union, Eurostat, 2008, s. 35. Poszczególne kraje regionu stosują różne rozwiązania w systemach podatkowych jako zachęty inwestycyjne oraz sposoby wspierania określonych sektorów gospodarki. Na przykład w Polsce, przedsiębiorcy inwestujący w specjalnych strefach ekonomicznych są zwolnieni z podatku dochodowego – CIT w przypadku osób prawnych lub PIT w przypadku osób fizycznych. Ponadto na terenie niektórych gmin przedsiębiorcy uzyskują zwolnienie z podatku od nieruchomości. Z kolei w Danii dozwolone jest odliczenie 150% kosztów poniesionych na projekty badawcze (B+R). Projekty takie muszą spełniać 25 Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 14 Biuletyn Analiz UKIE 19 udział dochodów uzyskiwanych z podatku CIT w całkowitych dochodach podatkowych bądź jako procent PKB nie jest jednakowy. Różnice między analizowanymi państwami dotyczą również podziału kompetencji i dochodów podatkowych pomiędzy władze centralne i lokalne, dat płatności, czy określania podmiotów podlegających opodatkowaniu. Wykres 3. Dochody z tytułu podatku CIT w państwach UE regionu Morza Bałtyckiego w 2006 r. (% PKB oraz % całkowitych dochodów podatkowych) ) ) eu (2 7 E st re fa U ro (1 5 a an i D ja Sz we c di a an Fi nl Li tw a lsk a Po a tw Ło ia Es to n N ie m cy 10 9 8 7 6 %5 4 3 2 1 0 CIT jako % PKB CIT jako % całkowitych podatków Źródło: Taxation trends in the European Union, Eurostat, 2008. Narzędziem wykorzystywanym do porównywania państw pod względem obciążeń podatkowych jest efektywna stopa opodatkowania (effective tax rate)26. Efektywna stopa opodatkowania przedsiębiorstw wskazuje na faktyczne obciążenia podatkowe nałożone na dochody z inwestycji i jest ważnym czynnikiem determinującym atrakcyjność inwestycyjną danych lokalizacji. Wyniki badań przeprowadzonych przez IBC BAK International Benchmark Club wskazują, że w 2005 r. średnia efektywna stopa opodatkowania (EATR, effective average tax rate) przedsiębiorstw wynosiła: w Warszawie 16,4%, w Helsinkach, Sztokholmie i Kopenhadze odpowiednio 23,9%, 24,0%, 24,5%, natomiast w niemieckim Brenem 35,3%27. określone warunki, m. in. muszą dotyczyć obszaru działalności danego przedsiębiorstwa i uzyskać wcześniejszą akceptację publicznej rady badań. 26 Efektywna stopa opodatkowania przedsiębiorstw uwzględnia stawkę podatku CIT, a także podatki od nieruchomości, podatki lokalne oraz specyficzne podatki obciążające kapitał. 27 IBC Taxation Index 2005. Effective Tax Burden of Companies and on Highly Qualified Manpower, Report for the IBC BAK International Benchmark Club, Executive Summary, Basel i Mannheim 2005, s. 3. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 15 Biuletyn Analiz UKIE 19 Różnice w systemach podatkowych państw regionu Morza Bałtyckiego dotyczą również opodatkowania osób fizycznych i mają wpływ na mobilność pracowników w ramach regionu. Z kolei elastyczność zasobów pracy jest istotnym warunkiem dalszego rozwoju gospodarczego regionu i poprawy jego konkurencyjność. Najwyższe efektywne stawki PIT w państwach UE występują w Danii, Finlandii i Szwecji, gdzie mają wartość ponad 55%28. Przekłada się to na trudności firm działających w tych krajach w pozyskiwaniu zagranicznych pracowników. 75% duńskich przedsiębiorstw uznało, że niższe podatki ułatwiłyby im rekrutację wykwalifikowanych pracowników zagranicznych. W celu zachęcenia naukowców z zagranicy do podjęcia aktywności w Danii, rząd tego kraju wprowadził obniżkę podatków29. Uważa się jednak, że należy podjąć szeroko zakrojone działania, aby zwiększyć atrakcyjność poszczególnych rynków pracy, co będzie miało pozytywny wpływ na mobilność zagranicznych pracowników w regionie. Istotne znaczenie w analizie systemów podatkowych i ich wpływu na konkurencyjność gospodarki odgrywają również zasady opodatkowania dywidend. Opodatkowanie dochodu z dywidend nie jest zharmonizowane na poziomie wspólnotowym, co powoduje, że w państwach członkowskich UE, w tym również w krajach regionu Morza Bałtyckiego, występują odmienne systemy opodatkowania tego rodzaju dochodów. Dla przykładu w Polsce stawka podatku od dywidend wynosi 19%, w Niemczech dywidendy krajowe są opodatkowane 20% podatkiem, powiększonym o podatek solidarnościowy, a na Litwie obowiązuje 15% podatek od dywidend30. Ponadto, obowiązują przepisy określające warunki zwolnienia dywidendy z podatku, tj. minimalną wielkość udziału spółki otrzymującej dywidendy w spółce wypłacającej oraz okres, przez jaki ten udział musi być utrzymany. W Polsce od 1 stycznia 2007 r. dywidendy oraz inne przychody z udziału w zyskach osób prawnych, wypłacane przez spółkę polską innej spółce polskiej, są zwolnione z opodatkowania pod warunkiem, że spółka otrzymująca dywidendę posiada bezpośrednio nie mniej niż 15% udziałów bądź akcji w kapitale spółki 28 K. Wach, Systemy podatkowe krajów Unii Europejskiej, Kraków 2005, s. 45. H.S.Christensen, Intelligent Labour Management – Speeding Up Regional Mobility and Productivity, Baltic Development Forum Magazine, 2008, s. 9. 30 Taxation trends in the European Union, Eurostat, 2008, s. 170. 29 Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 16 Biuletyn Analiz UKIE 19 wypłacającej dywidendę przez nieprzerwany okres dwóch lat. Począwszy od 1 stycznia 2009 r. ten limit udziałów będzie wynosił 10%31. Brak jednolitych zasad opodatkowania przyczynia się do występowania konkurencji podatkowej pomiędzy poszczególnymi państwami regionu Morza Bałtyckiego. System podatkowy jest bowiem jednym z czynników, który wpływa na decyzje inwestycyjne przedsiębiorstw. Wysokie podatki zwiększają koszty prowadzenia działalności gospodarczej oraz koszty pracy, co ma niekorzystny wpływ na decyzje dotyczące lokalizacji inwestycji. W efekcie część państw regionu Morza Bałtyckiego jest postrzeganych jako bardziej atrakcyjne miejsca do inwestowania. Obniżki stóp podatkowych w Danii, Finlandii i Niemczech, które miały miejsce w ostatnich latach, świadczą o dążeniu tych państw do zwiększenia swojej konkurencyjności. Z drugiej strony nie należy zapominać, że dochody podatkowe są przeznaczane także na inwestycje, które w pewnym stopniu mogą przyczynić się do poprawy warunków, w jakich funkcjonują przedsiębiorstwa. Dotyczy to m.in. finansowania edukacji, badań, inwestycji w infrastrukturę transportową czy telekomunikacyjną. Wysokie podatki mogą mieć więc pośredni pozytywny wpływ na atrakcyjność inwestycyjną danego państwa32. Oprócz wysokości stawek podatkowych, państwa regionu Morza Bałtyckiego zdecydowanie różnią się pod względem warunków płacenia podatków. W raporcie Banku Światowego Doing business 2008, który ocenia wpływ regulacji prawnych na prowadzenie działalności gospodarczej w 178 państwach, zastały uwzględnione m.in. warunki płacenia podatków. Spośród państw UE regionu Morza Bałtyckiego, pod względem warunków płacenia podatków najlepiej wypadła Dania, kolejne miejsca przypadły Łotwie i Estonii, natomiast najniższą pozycję w rankingu zajęła Polska, osiągając najgorsze wyniki zarówno pod względem liczby płatności podatków w roku, jak i czasu poświęconego na procedury podatkowe. W Estonii poświęca się najmniejszą liczbę godzin w roku na czynności związane z płaceniem podatku, a niewątpliwym liderem pod względem najmniejszej liczby płatności podatku w roku jest Szwecja. W drugim z wymienionych krajów wszystkie podatki mogą być płacone przez Internet, a 31 D. Kosacka-Łędzewicz, Kiedy od dywidendy nie zapłacimy podatku, Rzeczpospolita, 25.01.2007. Ch. Ketels, Ö. Sölvell, The State of the Region Report 2005. Competitiveness and Cooperation in the Baltic Sea Region, 2005, s. 57. 32 Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 17 Biuletyn Analiz UKIE 19 podatek CIT, VAT, koszty pracy i podatek od nieruchomości mogą być rozliczane na jednym formularzu. Powoduje to, że administracyjne koszty poboru podatku wynoszą w Szwecji 0,59% dochodów. W Polsce natomiast koszty te są najwyższe wśród państw OECD i osiągają wartość 2,62% dochodów33. Tabela 3. Warunki płacenia podatków w państwach UE regionu Morza Bałtyckiego Miejsce w rankingu Doing Business 2008 – warunki płacenia podatków Miejsce w rankingu Doing Business 2008 Liczba płatności podatku w roku Czas poświęcony na procedury podatkowe (liczba godzin w roku) Całkowita stopa podatkowa (% zysku) Dania 13 5 9 135 33,3 Łotwa 20 22 7 219 32,6 Estonia 31 17 10 81 49,2 Szwecja 42 14 2 122 54,5 Niemcy 67 20 16 196 50,8 Litwa 71 26 24 166 48,3 Finlandia 83 13 20 269 47,8 Polska 125 74 41 418 38,4 Źródło: Doing business 2008, World Bank, International Finance Corporation. Różnice w systemach podatkowych państw UE regionu Morza Bałtyckiego nie sprzyjają tworzeniu zintegrowanego rynku finansowego na tym obszarze. Z kolei brak w pełni zintegrowanego rynku finansowego nie jest korzystny dla konkurencyjności całego regionu. Aby zainteresować poważnych, międzynarodowych inwestorów regionem Morza Bałtyckiego, powinien on być postrzegany jako jeden zintegrowany obszar inwestycyjny34. Jednakże usunięcie jednej z barier, uniemożliwiającej pełną integrację finansową regionu, jaką jest funkcjonowanie odmiennych krajowych systemów podatkowych, wydaje się mało prawdopodobne w najbliższym czasie. W ramach UE ustalanie zasad opodatkowania dochodów przedsiębiorstw pozostaje w kompetencji państw członkowskich. Wprawdzie są podejmowane działania na szczeblu UE, mające na 33 Doing business 2008, World Bank, International Finance Corporation, s. 42. J. Lidén, Shaping a Fully Integrated Baltic Sea Financial Market, Baltic Development Forum Magazine, 2008, s. 27. 34 Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 18 Biuletyn Analiz UKIE 19 celu harmonizację pewnych aspektów opodatkowania przedsiębiorstw, jednak stanowiska poszczególnych państw członkowskich w tych kwestiach nie są jednakowe. Przykładem takich działań są prace nad wprowadzeniem wspólnej skonsolidowanej podstawy opodatkowania przedsiębiorstw (Common Consolidated Corporate Tax Base, CCCTB), której celem byłoby ułatwienie rozliczeń podatkowych firm działających w co najmniej dwóch państwach członkowskich UE. Prace nad koncepcją CCCTB rozpoczęły się w 2001 r., jednak do tej pory państwa członkowskie nie osiągnęły porozumienia w tej kwestii35. W kontekście odrzucenia Traktatu z Lizbony w referendum w Irlandii przyszłość inicjatyw zmierzających do harmonizacji podatków w UE jest tym bardziej niepewna. Przed irlandzkim referendum Francja deklarowała, że będzie dążyła do wprowadzenia CCCTB podczas swojego przewodnictwa w Radzie UE rozpoczętego 1 lipca 2008 r. Jednak w świetle wyniku referendum stanowisko francuskie w kwestii CCCTB jest już mniej stanowcze36. 4. Pozostałe bariery w tworzeniu zintegrowanego rynku finansowego w regionie Morza Bałtyckiego Poza zróżnicowanymi systemami podatkowymi występującymi w poszczególnych państwach regionu mamy do czynienia z szeregiem innych czynników, które utrudniają integrację finansową tego obszaru. Jedną z najważniejszych barier w powstaniu zintegrowanego systemu finansowego jest istnienie wielu walut narodowych. Wśród ośmiu państw należących do UE i mających dostęp do Morza Bałtyckiego tylko w Niemczech i Finlandii prawnym środkiem płatniczym jest euro, natomiast w pozostałych państwach w obiegu są nadal waluty narodowe37. Instytucje finansowe, które chciałyby 35 Podczas prac w Grupie ds. Wspólnej Skonsolidowanej Podstawy Opodatkowania, w ramach której toczyły się prace Komisji Europejskiej, wśród państw regionu Morza Bałtyckiego, eksperci ze Szwecji, Litwy i Łotwy reprezentowali sceptyczne podejście do projektu CCCTB. 36 B. Hall, Paris tax plan on ice after Irish poll, Europolitics, 18.06.2008. 37 W marcu 2006 r. Litwa, starając się o uzyskanie członkostwa w strefie euro, wystąpiła z wnioskiem o przygotowanie przez Komisję Europejską i Europejski Bank Centralny raportów o konwergencji. Jednak, na podstawie ocen dokonanych równolegle przez obie instytucje, derogacja wobec Litwy nie została uchylona z powodu niespełnienia przez to państwo kryterium stabilności cen. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 19 Biuletyn Analiz UKIE 19 świadczyć usługi dla podmiotów działających w innych krajach regionu, muszą mieć szeroki dostęp do walut zagranicznych, a także możliwości zabezpieczania się przed ryzykiem kursowym. Powoduje to zwiększenie kosztów działalności na rynkach zagranicznych i ogranicza konkurencję między instytucjami finansowymi regionu. Kolejnym czynnikiem utrudniającym prowadzenie transgranicznej działalności na rynkach finansowych jest występowanie różnych regulacji tych rynków. Może to również przyczyniać się do konkurencji pomiędzy poszczególnymi rynkami finansowymi, w tym także rynkami kapitałowymi w państwach regionu Morza Bałtyckiego. Ponadto, międzynarodowe instytucje finansowe podlegają krajowym władzom sprawującym nadzór nad działalnością finansową w danym państwie. Z tego powodu rynki finansowe poszczególnych państw regionu nie mogą być traktowane jako jeden rynek, co znacząco podnosi koszty ewentualnego wprowadzenia wspólnego produktu finansowego w kilku krajach regionu. W efekcie instytucje finansowe muszą najczęściej przygotowywać na rynki zagraniczne nową ofertę produktów. Dodatkowo, zróżnicowanie przepisów prawnych odnoszących się do transakcji finansowych nie sprzyja stworzeniu jednolitego rynku finansowego w regionie. Konieczność korzystania z doradztwa prawniczego w każdym kraju przyczynia się do skomplikowania działalności międzynarodowej i zwiększenia jej kosztów. Jednym z rozwiązań, które ułatwiałoby funkcjonowanie firm międzynarodowych, byłoby stworzenie centralnego systemu rejestracji podmiotów gospodarczych działających we wszystkich państwach regionu38. Istotne znaczenie mają również różnice w standardowych klauzulach kontraktowych, systemach rozliczeniowych, czy dostępie do informacji. Utrudnieniem w funkcjonowaniu i integracji rynków finansowych są także obciążenia administracyjne, w tym koszty związane z obowiązkami w zakresie wypełniania obowiązków informacyjnych. W celu zapewnienia europejskim przedsiębiorstwom, również działającym na rynku usług finansowych, bardziej sprzyjających warunków funkcjonowania, w 2005 r. Komisja Europejska zainicjowała program, którego zadaniem jest oszacowanie i redukcja kosztów administracyjnych. Ponadto, w Konkluzjach prezydencji Rady Europejskiej z 13-14 marca 2008 r. potwierdzono dążenie do obniżenia 38 Financial Integration…, s. 14. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 20 Biuletyn Analiz UKIE 19 obciążeń administracyjnych, wynikających z prawodawstwa UE o 25% do 2012 r. W końcu, barierą utrudniającą pełną integrację finansową w regionie jest występowanie wielu języków narodowych. Pojawił się postulat, aby ustanowić wspólny język mający zastosowanie na wszystkich regionalnych rynkach finansowych39. W szczególności dotyczyłoby to publikacji przepisów, regulacji i wytycznych dotyczących funkcjonowania rynków finansowych równolegle w języku narodowych i drugim wspólnie wybranym języku. Wnioski W państwach członkowskich UE regionu Morza Bałtyckiego występuje duże zróżnicowanie systemów podatkowych, czego jednym z przejawów są znaczne różnice w wielkości obciążeń podatkowych pomiędzy tymi państwami. Różnorodność systemów podatkowych nie jest jednak charakterystyczna wyłącznie dla analizowanego regionu, ale mamy z nią do czynienia w całej UE. Nie rysuje się zatem możliwość nawiązania zacieśnionej współpracy na płaszczyźnie podatków, szczególnie w przypadku opodatkowania bezpośredniego, które pozostaje w gestii państw członkowskich. Co więcej, zróżnicowanie wielkości obciążeń podatkowych stwarza warunki do konkurencji podatkowej pomiędzy państwami regionu Morza Bałtyckiego. Z punktu widzenia Polski oraz państw nadbałtyckich, które oferują niższe stawki podatku dochodowego od przedsiębiorstw, jest to sytuacja korzystna, gdyż państwa te mogą tym samym zwiększać swoją atrakcyjność inwestycyjną i rekompensować niższą produktywność pracy. Widoczna jest także tendencja do obniżania stawek CIT w Niemczech, Finlandii i Danii, które chcą zwiększyć swoją konkurencyjność na tle innych państw nie tylko regionu, ale również UE. Państwa UE regionu Morza Bałtyckiego, podobnie jak cała UE, nie tworzą w pełni zintegrowanego rynku finansowego. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest funkcjonowanie odmiennych systemów podatkowych. Jednakże istotnymi przeszkodami na drodze do powstania całkowicie zintegrowanego rynku finansowego w analizowanym 39 Financial Integration..., s. 13. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 21 Biuletyn Analiz UKIE 19 regionie są m.in.: odmienne przepisy dotyczące rynków finansowych w poszczególnych państwach, brak wspólnej waluty, będącej prawnym środkiem płatniczym na terenie wszystkich państw, a w pewnym stopniu także posługiwanie się przez uczestników rynków językami narodowymi. Na problem integracji rynków finansowych w regionie Morza Bałtyckiego należy spojrzeć w szerszym kontekście, gdyż państwa analizowanego obszaru różnią się pod względem stopnia rozwoju gospodarczego, a także funkcjonujących w nich modeli społeczno-ekonomicznych. Przekłada się to na różnice w stopniu rozwoju rynków finansowych. Jednocześnie należy podkreślić, że działania i inicjatywy podejmowane na szczeblu UE mają bezpośredni wpływ na działanie rynków finansowych w państwach regionu Morza Bałtyckiego. W konsekwencji, zasady funkcjonowania tych rynków są, z jednej strony, ustalone poprzez prawodawstwo europejskie, z drugiej, przez przepisy krajowe poszczególnych państw. Na płaszczyźnie regionalnej podpisywane są porozumienia, które dotyczą m.in. współpracy organów nadzoru finansowego z państw nordyckich UE, a także z Norwegii. Podstawą tych porozumień są przepisy prawa UE, jednak porozumienia te określają w sposób bardziej szczegółowy operacyjne zasady współdziałania między zainteresowanymi instytucjami. Implikacje dla Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego Należy zwrócić uwagę, że w ramach regionu Morza Bałtyckiego istnieje potencjał do współpracy operacyjnej w zakresie wymiany doświadczeń dotyczących efektywnego administrowania systemami fiskalnymi. W przypadku Polski wydaje się korzystne czerpanie z doświadczeń szwedzkiej administracji podatkowej, gdzie podatki mogą być płacone przez Internet i możliwe jest jednoczesne rozliczanie kilku podatków z wykorzystaniem jednego formularza. Przeniesienie i wdrożenie na szeroką skalę podobnych rozwiązań w Polsce mogłoby przynieść wymierne efekty w postaci usprawnienia i zmniejszenia kosztów obsługi systemów podatkowych. W zakresie integracji finansowej analizowanego regionu należy zwrócić uwagę na porozumienia dotyczące nadzoru i regulacji rynków finansowych, a także zarządzania kryzysem. Porozumienia te mają istotny wpływ na funkcjonowanie regionalnych rynków Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 22 Biuletyn Analiz UKIE 19 finansowych, gdyż w znacznym stopniu określają operacyjne aspekty współdziałania, a ich zakres wykracza poza ramy prawa UE. Powyższe porozumienia w państwach nordyckich spotykają się z pozytywną oceną. Z tego powodu, należy rozważyć przeniesienie tych form współpracy na poziom regionalny i włączenie w ich obręb pozostałych państw regionu Morza Bałtyckiego. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 23 Biuletyn Analiz UKIE 19 Bibliografia Publikacje książkowe Wach K., Systemy podatkowe krajów Unii Europejskiej, Kraków 2005 Publikacje prasowe Glapiak E., Od dziś pracujemy dla siebie, Rzeczpospolita, 14.06.2008 Hall B., Paris tax plan on ice after Irish poll, Europolitics, 18.06. 2008 Kosacka-Łędzewicz D., Kiedy od dywidendy nie zapłacimy podatku, Rzeczpospolita, 25.01.2007 Akty prawne i dokumenty Communication from the Commission, Financial Services: Implementing the Framework for Financial Markets: Action Plan, COM(1999) 232 Dyrektywa 2006/48/WE w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe Dyrektywa 2006/49/WE w sprawie adekwatności kapitałowej firm inwestycyjnych i instytucji kredytowych Dyrektywa 2001/24/WE w sprawie reorganizacji i likwidacji instytucji kredytowych Dyrektywa 2002/87/WE w sprawie dodatkowego nadzoru nad instytucjami kredytowymi, zakładami ubezpieczeń oraz przedsiębiorstwami inwestycyjnymi konglomeratu finansowego i zmieniająca dyrektywy Rady 73/239/EWG, 79/267/EWG, 92/49/EWG, 92/96/EWG, 93/6/EWG i 93/22/EWG oraz dyrektywy 98/78/WE i 2000/12/WE Management of Financial Crisis in Banks with Cross-Border Establishments. Memorandum of Understanding Between Central Banks of Denmark, Finland, Iceland, Norway and Sweden, 2003 Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 24 Biuletyn Analiz UKIE 19 Management of Financial Crisis in Banks with Cross-Border Subsidiaries or Branches. Memorandum of Understanding Between Central Banks of Estonia, Latvia, Lithuania and Sweden, 2006 Memorandum of Understanding between Rahoitustarkastus in Finland and Rfinantsinspektsioon in Estonia regarding cooperation in the supervision of Nordea Bank Finland Plc's branch in Estonia http://www.fi.ee/failid/Koostoolepingud/Nordea_MoU_loplik.pdf?PHPSESSID=db6c562 3f33995dddd570632a090935d Inne źródła Christensen H.S., Intelligent Labour Management – Speeding Up Regional Mobility and Productivity, Baltic Development Forum Magazine, 2008 Current Trends in the European Asset Management Industry, Zentrum für Europäische Wirtschaftsforschung GmbH (ZEW), Mannheim 2006 Doing business 2008, World Bank, International Finance Corporation Fabrizio S., Igan D., Mody A., Tamirisa N., Czech Republic, Republic of Estonia, Hungary, Republic of Latvia, Republic of Lithuania, Republic of Poland, Slovak Republic, and Republic of Slovenia – Export Structure and Credit Growth, IMF, 2006. Financial Integration in the Nordic-Baltic Region, IMF, 2007 Financial Integration of the Baltic Sea Region, Baltic Development Forum, 2007 IBC Taxation Index 2005 Effective Tax Burden of Companies and on Highly Qualified Manpower, Report for the IBC BAK International Benchmark Club, Executive Summary, Basel i Mannheim 2005 Iorgova S., Lian Ong L., The Capital Markets of Emerging Europe: Institutions, Instruments and Investors, Working Paper, IMF, 2008 Kowalak T., Integracja transgraniczna rynku kapitałowego w Unii Europejskiej, Bank i Kredyt, 2007 Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 25 Biuletyn Analiz UKIE 19 Ketels Ch., Sölvell Ö., The State of the region Report 2005, Competitiveness and Cooperation in the Baltic Sea Region, 2005 Lidén J., Shaping a Fully Integrated Baltic Sea Financial Market, Baltic Development Forum Magazine, 2008 Measuring financial integration in the euro area, Occasional paper series no. 14, Europejski Bank Centralny, 2004 Tax revenue in the EU, Statistics in focus – Economy and Finance, Eurostat, nr 47, 2008 Taxation trends in the European Union, Eurostat, 2008 Vanags A., What can be achieved with a Baltic Sea Strategy?, Konferencja The future Baltic Sea Region. Possible paths of development in the light of the emerging EUstrategy for the region, Visby, 7-8.07.2008 Strona internetowa Komisji Europejskiej: http://ec.europa.eu/taxation_customs/taxation/personal_tax/dividend_taxation/index_en.h tm Strona internetowa Nordea: www.nordea.com Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 26
