Bonifikaty za niedostarczenie energii elektrycznej

Bonifikaty za niedostarczenie energii elektrycznej
Autor: Przemysław Kałek - Kancelaria Chadbourne & Parke
("Energia Elektryczna" - nr 8/2015)
Podejście do warunków przyznawania odbiorcom końcowym bonifikat za
niedostarczenie energii elektrycznej było przez dłuższy czas kwestią, która różniła
przedsiębiorstwa energetyczne oraz Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki.
Dopiero rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego (SN) doprowadziły do ustalenia jednolitego
stanowiska. Było ono korzystne dla odbiorców energii elektrycznej. Celem tego artykułu jest
podsumowanie poglądów SN z perspektywy przedsiębiorstw energetycznych.
Bonifikaty – podstawy
Prawo odbiorcy do otrzymania bonifikaty z tytułu niedostarczenia energii elektrycznej
wynika z art. 45a ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Pe)
stanowiącego, że: ,,Przedsiębiorstwo energetyczne udziela upustów lub bonifikat, o których
mowa w ust. 2, za niedotrzymanie standardów jakościowych obsługi odbiorców w wysokości
określonej w taryfie lub w umowie.” Przedsiębiorstwom energetycznym nie pozostawiono
jednakże swobody ustalania tych bonifikat. Zgodnie z delegacją, zawartą w art. 46 ust. 4 pkt
8) Pe, materia ta została objęta rozporządzeniem wykonawczym wydanym przez Ministra
Gospodarki (MG), tj. rozporządzeniem MG z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie
szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie energią
elektryczną (,,Rozporządzenie taryfowe”).
W przypadku bonifikat za niedostarczenie energii elektrycznej szczegółowa regulacja ujęta
została w § 41 ,,Rozporządzenia taryfowego’’. Przepis ten wskazuje, że za każdą
niedostarczoną jednostkę energii elektrycznej odbiorcy końcowemu przyłączonemu do sieci o
napięciu znamionowym niższym niż 1 kV przysługuje bonifikata w wysokości
dziesięciokrotności średniej ceny sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym, a
odbiorcy przyłączonemu do sieci innych napięć – w wysokości pięciokrotności tej średniej
ceny sprzedaży, za okres, w którym wystąpiła przerwa w dostarczaniu energii elektrycznej.
Zgodnie z ,,Rozporządzeniem taryfowym’’ przy wyznaczaniu ilości niedostarczonej energii
elektrycznej przy ustalaniu bonifikaty bierze się pod uwagę czas dopuszczalnych przerw
określonych w umowie łączącej przedsiębiorstwo energetyczne z odbiorcą końcowym lub w §
40 rozporządzenia MG z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków
funkcjonowania systemu elektroenergetycznego.
Prawo do bonifikaty
Przez wiele lat po wejściu w życie Pe panowała rozbieżność zdań dotycząca tego, czy prawo
odbiorcy końcowego do otrzymania bonifikaty powstaje zawsze, w sposób bezwarunkowy, w
przypadku przerwy w dostarczaniu energii elektrycznej, czy też przedsiębiorstwo
energetyczne może zwolnić się z tego obowiązku, jeśli wykaże, że do przerwy w dostawie
doszło nie z jego winy, np. z powodu działania osoby trzeciej czy też siły wyższej.
Przedsiębiorstwa energetyczne podnosiły, że bonifikaty są jednym z elementów łączącej je z
odbiorcami umowy i dlatego do tej relacji znaleźć powinny zastosowanie ogólne zasady
prawa zobowiązań, uregulowane w Kodeksie cywilnym (k.c.), zwalniające stronę z
odpowiedzialności w przypadku naruszenia umowy, za które strona taka odpowiedzialności
nie ponosi. Bonifikatę uznawano przy tym za zobowiązanie o charakterze odszkodowawczym
i zaliczano do kar ustawowych, do których – zgodnie z art. 485 kc – zastosowanie znajdują
przepisy dotyczące kar umownych.
Odmienne stanowisko prezentował Prezes URE, który w bonifikatach widział mechanizm
rekompensowania odbiorcom braku dostawy energii elektrycznej oderwany od przyczyn
powstania przerwy. Konsekwentnie również Prezes URE stawał po stronie odbiorców
końcowych w sporach z przedsiębiorstwami energetycznymi dotyczących wypłaty bonifikaty
i nakładał na przedsiębiorstwa kary pieniężne na podstawie art. 56 ust. 1, pkt 6) Pe, uznając
że odmawiając udzielenia bonifikaty przedsiębiorstwa energetyczne stosowały swoje taryfy
niezgodnie z określonymi w niej warunkami.
Ten wieloletni spor dotyczący charakteru prawnego bonifikaty rozstrzygnął dopiero SN w
uchwale z dnia 18 września 2014 r. (sygn. akt III SZP 1/14). Odpowiadając na pytanie prawne
Sądu Apelacyjnego w Warszawie, SN uznał, że: ,,Przewidziane w art. 45a ust. 3 ustawy z
dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (jednolity tekst: Dz.U. z 2012 r., poz. 1059 ze
zm.) bonifikaty za niedotrzymanie przez przedsiębiorstwo energetyczne standardów
jakościowych obsługi odbiorców energii oraz parametrów jakościowych energii elektrycznej
przysługują odbiorcom energii bez względu na przyczyny nienależytego wykonania
zobowiązania umownego przez przedsiębiorstwo energetyczne”. Oznacza to, że od
obowiązku zapłaty bonifikaty za niedostarczenie energii elektrycznej przedsiębiorstwo
energetyczne nie może się zwolnić. SN przyjął, że celem § 37a poprzednio obowiązującego
,,Rozporządzenia taryfowego’’ (obecnie § 41) jest zmotywowanie przedsiębiorstwa
energetycznego do szybkiego usuwania awarii sieci elektroenergetycznej i przywrócenie
dostarczania energii
elektrycznej.
Konsekwencją takiej opinii SN jest zatem to, że w obecnym stanie prawnym przedsiębiorstwa
energetyczne nie mogą się skutecznie zwolnić z obowiązku udzielenia bonifikaty, jeśli doszło
do przerwy w dostawie energii elektrycznej przekraczającej czas dopuszczalnych przerw i
odbiorca końcowy złoży odpowiedni wniosek. Co więcej, udzielenie bonifikaty nie wyłącza
prawa odbiorcy końcowego do domagania się przez niego od przedsiębiorstwa
energetycznego odszkodowania na zasadach ogólnych, jeśli z powodu przerwy w
dostarczaniu energii elektrycznej odbiorca poniósł szkodę.
Bonifikaty a kompetencje Prezesa URE
Prawo do rozstrzygania sporów
W związku z tym, że udzielenie bonifikaty stanowi wykonanie przez przedsiębiorstwo
energetyczne jego obowiązków wynikających z faktu zawarcia z danym odbiorcą końcowym
umowy, odmowa udzielenia bonifikaty lub spor co do jej wysokości w indywidualnej sprawie
nie jest sporem, który podlega kompetencji Prezesa URE. Nie jest to sprawa wymieniona w
art. 8 ust. 1 Pe, a tylko w zakresie spraw wymienionych w tym przepisie Prezes URE może
rozstrzygać w drodze decyzji administracyjnej. Dlatego też, w razie odmowy udzielenia
bonifikaty, odbiorca może się zwrócić do sądu powszechnego z odpowiednim pozwem
przeciwko przedsiębiorstwu energetycznemu.
Prawo Prezesa URE do nakładania kar za nieudzielenie bonifikaty
Innym zagadnieniem jest natomiast kompetencja Prezesa URE do nakładania kar pieniężnych
na przedsiębiorstwa energetyczne za nieudzielanie odbiorcom końcowym bonifikat z tytułu
przerw w dostarczaniu energii elektrycznej. Jak już to wskazano powyżej, w takich
przypadkach Prezes URE uznawał działanie przedsiębiorstw energetycznych za stosowanie
taryfy niezgodnie z jej warunkami i na tej podstawie nakładał na przedsiębiorstwa
energetyczne, często znaczne, kary pieniężne. To prawo Prezesa URE zostało jednak
podważone, przynajmniej w jednym przypadku. W wyroku SN z dnia 20 stycznia 2015 r.
(sygn. akt III SK 28/14). W uzasadnieniu tego wyroku SN przeprowadził wykładnię
przepisów Pe i poprzedniego ,,Rozporządzenia taryfowego’’. Doprowadziło go to do
przekonania, że prawo odbiorcy końcowego do uzyskania bonifikaty oraz związany z nim
obowiązek przedsiębiorstwa energetycznego do udzielenia bonifikaty wynikają z przepisów
prawa, a nie samoistnie z taryfy. Niemniej jednak SN założył, że wszystkie prawa i obowiązki
przedsiębiorstwa energetycznego oraz odbiorcy energii elektrycznej określone w taryfie są
,,warunkami stosowania taryfy” w rozumieniu art. 56 ust. 1 pkt 6) Pe, niezależnie od tego, czy
powielają one treść przepisów Pe czy rozporządzeń wykonawczych.
Odwołując się jednak do wąskiej wykładni przepisów regulujących kary administracyjne, SN
wskazał, że w taryfie ukaranego przedsiębiorstwa energetycznego kwestia bonifikat za
niedostarczenie energii elektrycznej została uwzględniona w sposób nieprawidłowy, gdyż
połączono ją z bonifikatami za niedotrzymanie parametrów jakościowych energii
elektrycznej, natomiast – zdaniem SN – niedostarczenie energii elektrycznej należało raczej
traktować jako naruszenie standardu świadczenia usługi dystrybucji energii elektrycznej.
Rezultatem takiej konstatacji było przyjęcie przez SN, że taryfa ukaranego przedsiębiorstwa
nie regulowała kwestii bonifikat za niedostarczenie energii elektrycznej, a tym samym nie
było podstaw do ukarania go za stosowanie taryfy niezgodnie z jej warunkami.
Podsumowanie
Przedstawione rozstrzygnięcia SN w sprawach związanych z udzielaniem przez
przedsiębiorstwo energetyczne bonifikat za niedostarczenie energii elektrycznej pokazują
dążenie do daleko idącej ochrony odbiorców końcowych. Tendencja ta znajduje swoje
odzwierciedlenie zarówno w orzeczeniach sądowych, jak i w zmianach Pe dotyczących m.in.
ograniczeń w prawie do wstrzymania dostarczania energii elektrycznej. Takie podejście
wpisuje się w pogląd o szczególnym charakterze energii elektrycznej jako dobra
cywilizacyjnego. Można mieć wątpliwości, czy uzasadnione jest aż tak dalekie odejście w
przypadku dostarczania energii elektrycznej od zasady równego traktowania stron stosunku
prawnego i czy rzeczywiście specyfika dostaw energii elektrycznej wywołuję potrzebę
przerzucania na przedsiębiorstwa energetyczne wszystkich konsekwencji przerw w dostawie
energii elektrycznej. Z pewnością jednak bezwarunkowość udzielenia bonifikat działać będzie
w przyszłości mobilizująca na przedsiębiorstwa energetyczne – tak jak tego chce SN.
Co do kar nakładanych przez Prezesa URE w przeszłości, to opisane orzeczenie SN otwiera
możliwość ograniczenia negatywnych dla przedsiębiorstw energetycznych skutków
związanych z niejasnością prawa, poprzez szansę zwolnienia się od kar pieniężnych
nakładanych w okresie przed uchwałą SN, o ile taryfy przedsiębiorstw energetycznych były w
tym zakresie niepełne i nie zawierały precyzyjnego wskazania tej bonifikaty.