IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME

advertisement
IV Ogólnopolska
Konferencja Filozoficzna
EPISTEME
Abstrakty
Lublin 2016
IV Ogólnopolska
Konferencja Filozoficzna
EPISTEME
Abstrakty
Redakcja:
Filip Polakowski
Kamil Maciąg
Lublin 2016
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna
EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Abstrakty
Redakcja:
Filip Polakowski
Kamil Maciąg
Skład i łamanie:
Ilona Żuchowska
Projekt okładki:
Marcin Szklarczyk
© Copyright by Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju
TYGIEL
ISBN 978-83-65272-49-2
Wydawca:
Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju TYGIEL
ul. Głowackiego 35/348, 20-060 Lublin
www.fundacja-tygiel.pl
Komitet Naukowy:

Dr hab. Andrzej Łukasik, prof. UMCS

Dr hab. Marek Hetmański, prof. UMCS

Dr hab. Krzysztof Kosior, prof. UMCS

Dr hab. Zbigniew Wróblewski, prof. KUL

Dr hab. Andrzej Niemczuk, prof. UR

Dr hab. Jolanta Zdybel

Dr hab. n. med. Jarosław Sak

Dr hab. n. med. Jakub Pawlikowski

Dr hab. n. o zdr. Antoni Niedzielski

Dr hab. Andrzej Kapusta
Komitet Organizacyjny:









Krzysztof Bałękowski
Filip Polakowski
Dorota Tymura
Monika Maciąg
Beata A. Nowak
Marcin Szklarczyk
Sebastian Skórski
Kamil Maciąg
Krzysztof Rojek








Paulina Szymczyk
Jan Kutnik
Beata Fijołek
Agata Grzyb
Eryk Maciejowski
Olga Smalej
Anna Bartko
Joanna Żołnierz
Organizatorzy:
Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju TYGIEL
Wydział Filozofii i Socjologii
Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie
Zakład Etyki i Filozofii Człowieka
Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Patronaty honorowe:
Prezydent
Miasta Lublin
Krzysztof Żuk
Uniwersytet
Marii CurieSkłodowskiej
w Lublinie
Doktoranckie
Forum
Uniwersytetów
Polskich
Patronaty medialne:
Spis treści
Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka
Complex view or simple view – w poszukiwaniu rozstrzygającego kryterium tożsamości osobowej .................................. 17
Czy reprezentacjonizm
jest przekładalny na język alternatywny? ................................... 19
Don Kichot à la Kafka.
Uwagi na temat kafkowskiego realizmu..................................... 21
Dwa wyzwania dla holizmu semantycznego .............................. 22
Funkcje poznawcze emocji ......................................................... 23
Inne ciało – inna obiektywność – inna wiedza. O oswojeniu
kobiecości w feministycznej epistemologii ................................ 25
Jedna czy wiele świadomości? Problem świadomości z perspektywy filozofii nauki i neuronauki ................................................ 27
Ontyka światów możliwych w ujęciu epistemicznym ............... 28
Recepcja filozofii Gottfrieda W. Leibniza w marburskiej szkole
neokantyzmu na przykładzie programu Hermanna Cohena
i Paula Natorpa ............................................................................ 30
Sieci filamentów aktynowych jako model obliczeniowy ........... 32
Trzy poziomy intencjonalności u małp człekokształtnych ......... 34
Etyka, aksjologia
Czy moralnosc mogla wyksztalcic się w drodze ewolucji?
Symulator zachowań społecznych w uczącym się środowisku . 37
Dlaczego moralności nie można znaturalizować........................ 38
Epifania twarzy w dziele „Całość i nieskończoność”
Emmanuel Lévinasa .................................................................... 40
Etyczny wymiar nauki ................................................................ 41
Etyka a rozwój gospodarczy XXI wieku .................................... 42
Gabriela Marcela filozofia nadziei – zarys tematu ..................... 44
Jak transhumanizm może pomóc ruchowi pro-life?................... 46
Protestancka afirmacja życia zwyczajnego jako czynnik rozwoju
nowożytnego naturalizmu w filozofii Charlesa Taylora ............ 48
Przejawy dehumanizacji istoty ludzkiej w prenatalnym okresie
rozwoju w dyskusji społecznej ................................................... 50
Wolny rynek w opinii hierarchów polskiego Kościoła
– współczesne problemy i zagrożenia......................................... 52
Współczesne rozumienie pojęcia eutanazji w kontekście jego
starożytnych korzeni ................................................................... 54
Filozofia kultury, estetyka, antropologia
Akt konwersji i jego znaczenie w filozofii starożytnej. Michel
Foucault i Pierre Hadot ............................................................... 57
Estetyka przypadku. O filozofii przypadku
w sztuce współczesnej................................................................. 58
Ewolucja koncepcji (świadomej) zgody w medycynie .............. 60
„Faust” „na nowo”, czyli o komiksowych wizjach dzieła
Goethego ..................................................................................... 61
Filozofia w Japonii – koncepcja Enryo Inoue ............................ 63
Jak sporządzić sobie Ciało bez Organów? Odpowiedź Gombrowicza ...................................................................................... 65
Kategoria „Stiftung von Zeit”
w Eggebrechtowskiej koncepcji muzyki .................................... 66
Konceptualizacja przestrzeni w kulturze Zachodu ..................... 68
"Odpowiednie dać rzeczom słowo…” Williama Goldinga
literackie egzemplifikacje fenomenologicznej
relacji człowiek-rzecz.................................................................. 70
Renesans filozofii pedagogiki miejsca i jej pragmatyczny wymiar
jako narzędzia konstruowania tożsamości na lekcjach etyki...... 71
Status Animal Studies w kulturze współczesnej. Przyczynek do
sytuacji w Polsce (na wybranych przykładach) .......................... 73
Sztuka jako adaptacja – niektóre problemy metodologiczne
estetyki ewolucyjnej .................................................................... 74
Filozofia polityki
Analiza pojęcia perfekcyjnie racjonalnego sędziego w kontekście
sztucznej inteligencji ................................................................... 79
Filozofia konfliktu ....................................................................... 80
Filozofia społeczna Claude Saint-Simona i Augusta Comte’a .. 81
Filozoficzne podstawy marketingu terytorialnego ..................... 83
Komunikowanie władz samorządowych Miasta Lublin
z mieszkańcami w procesie partycypacji społecznej.
Rozwój, znaczenie....................................................................... 85
Od dziedziny społecznej do społeczeństwa spektaklu
– refleksje o możliwości polityki ................................................ 86
Prawa autora a prawo dostępu do kultury. Problem dzieł
osieroconych na podstawie piśmiennictwa filozofów pochodzenia
żydowskiego ................................................................................ 88
Stanowienie prawa w poglądach skandynawskiego realizmu
prawnego ..................................................................................... 90
Utrum homo natura sit animal sociale?
Odpowiedź i stanowisko św. Tomasza z Akwinu ...................... 92
Wolność „do” i wolność „od” w perspektywie wolności zrzeszania się w związkach zawodowych ......................................... 93
Wolność w przestrzeni społecznej
w świetle założeń filozofii Woltera............................................. 94
Zagadnienie państwa w myśli św. Augustyna
i Dantego Alighieri ...................................................................... 96
Filozofia przyrody
Epistemologiczny strukturalizm
i niepoznawalność natury świata................................................. 99
Filozoficzne interpretacje zagadnienia systemów
dziedziczenia ............................................................................. 101
Miczurin i odrzucenie genetyki mendlowskiej. ........................ 102
Przyczyny, mechanizmy, konsekwencje .................................. 102
Nowożytne rozumienie celowości świata natury – zerwanie
czy kontynuacja względem tradycji scholastycznej? ............... 104
Oh my Blob! Strukturalizm ontologiczny a monistyczne
niezróżnicowanie....................................................................... 106
Wielki Wybuch i jego interpretacja
przez ks. prof. Michała Hellera ................................................. 108
Zagadnienie podróży międzygwiezdnych:
nauka czy fantastyka naukowa? ................................................ 110
Filozofia religii
Idea woli Schopenhauera a myśl indyjska ................................ 115
Intensywność bycia. Figura św. Pawła w myśli Martina
Heideggera i Alaina Badiou ...................................................... 117
Obecność Boga w myśli Hegla ................................................. 119
Religia kontra filozofia
– kilka uwag o Platońskim „Eutyfronie” .................................. 121
Religia kosmosu Alberta Einsteina ........................................... 122
Rozprawa o momencie animacji według wybranych etyków
polskich...................................................................................... 123
Współczesne antagonizmy w życiu społeczno-politycznym
ukraińskiego Prawosławia......................................................... 124
Metafizyka
Człowiek jako „pasterz bycia”
w Liście o humanizmie M. Heideggera .................................... 127
Człowiek metafizyczny według Heideggera ............................ 128
Dowód (argument) ontologiczny św. Anzelma na istnienie Boga
w świetle krytyki św. Tomasza z Akwinu ................................ 129
Otwarty teizm – czyli co współczesna filozofia i teologia ma nam
nowego do powiedzenia o Bogu? ............................................. 130
Indeks autorów .......................................................................... 132
EPISTEMOLOGIA,
FILOZOFIA UMYSŁU,
FILOZOFIA JĘZYKA,
KOGNITYWISTYKA
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka
Complex view or simple view
– w poszukiwaniu rozstrzygającego
kryterium tożsamości osobowej
Rafał Tryścień, [email protected], Wydział
Filozoficzno-Historyczny UŁ, Katedra Logiki
i Metodologii Nauk, Uniwersytetu Łód zkiego,
www.filozof.uni.lodz.pl
Aczkolwiek problem dotyczący zmienności i tożsamości
osoby w czasie pojawił się już w okresie starożytnym, to
w znanej nam dziś formie zaistniał w okresie filozofii nowożytnej, tj. w pracach filozofów brytyjskich – J. Locke`a oraz
J. Butlera i Th. Ried`a. Wówczas nakreślono dwa kierunki
rozwoju, które, w zasadzie, w niezmienionej formie przetrwały
do czasów współczesnych. Ilość prac, problemów, jakie pojawiły się od momentu zainicjowania tematu do dziś nadal stawia
nas w niejednoznacznej sytuacji, brakuje odpowiedzi na pytanie
o konieczne i wystarczające kryterium tożsamości osobowej.
Z drugiej strony, może być coraz bardziej uzasadnione przyjęcie
twierdzenia, że tożsamość osobowa nie jest ważna. Wbrew
temu drugiemu, jakoś pojęciem tożsamości osobowej posługujemy się.
W swoim referacie podejmę się analizy problemu kryteriów
tożsamości osobowej. Zacznę od prezentacji początków
problemu uwzględniając prace J. Locke`a, J. Butlera oraz Th.
Rieda. W odniesieniu do ich prac przedstawię, na czym polega
stanowiska Complex view oraz stanowisko Simple view
– wskażę również współczesnych kontynuatorów. Odniosę się
do zagadnień, które mają wpływ na rozstrzygnięcie problemu
tożsamości osobowej. Wykorzystam do tego kilka ekspery-
17
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka
mentów myślowych autorstwa różnych filozofów. Przywołam
stanowisko reprezentowane przez prof. Lynne Rudder Baker
– not-so-simple view.
Podsumuję wystąpienie wskazując na zasadniczy problem
oraz zaletę stanowiska not-so-simple view argumentując, że
aczkolwiek przed kryterium tożsamości osobowej postawiony
został warunek, że musi to być kryterium konieczne i wystarczające, to z drugiej strony, na dzień dzisiejszy, żadne ze
znanych nam kryteriów nie spełnia tego warunku. Okazuje się
raczej, że mamy do czynienia z kryteriami, które są jedynie
pomocne w rozstrzygnięciu problemu tożsamości osobowej.
Rozwiązaniem, które prawdopodobnie jest najbardziej użyteczne jest stanowisko R. Swinburne`a. Mimo, że jest zaliczane
do simple view, to wydaje się, że je przekracza i powinno być
uznane za najbardziej neutralne.
Słowa kluczowe: tożsamość osobowa, complex view, simple view
18
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka
Czy reprezentacjonizm jest przekładalny
na język alternatywny?
Michał Haraburda, [email protected]; Instytut
Filozofii i Socjologii, Wydział Humanistyczny,
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
Na ogół przyjmuje się, iż większość lub wszystkie formy
stanów mentalnych są równoznaczne zjawiskom reprezentacyjnym odnośnie do których można formułować ogólne prawa
indukcyjne. Rozumienie stanów mentalnych jako reprezentacji
ustanawia prawdopodobnie najlepsze z możliwych ramy wyjaśnienia zgodne z ogólnym charakterem naukowych reguł
w postaci empirycznych generalizacji.
Pomimo to, ma miejsce dyskusja czy te akty psychiczne, za
pośrednictwem których indywiduum postrzega pewne aspekty
środowiska, polegają na reprezentowaniu tych aspektów?
Znaczy to, czy istotne dla teoretycznego ujęcia czynności
widzenia, słyszenia, doświadczenia w ogóle, jest użycie kategorii „reprezentacji”?
W kwestii granic poznania epistemologowie i kognitywiści
w większości opowiadają się za którąś z wersji reprezentacjonizmu. Jeśli tedy jesteśmy skłonni przypuszczać, iż bezpośrednim przedmiotem postrzegania jest reprezentacja, fenomen,
dane zmysłowe bądź percept, stoimy na jakimś stanowisku
reprezentacjonistycznym. W obrębie szeroko pojętej wykładni
reprezentacjonizmu, istnieją rozbieżności dotyczącego tego,
w jakich relacjach znajdują się dane zmysłowe lub inne
substytuty stanów rzeczy do odpowiadających im stanów
rzeczy i o jakiej skali podobieństwa jednych do drugich
możemy orzekać. Można także przyjąć mniejszościową pozycję
19
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka
wyjściową, domagając się uznania, iż bezpośrednim odniesieniem percepcji jest sam przedmiot fizyczny. Wtedy należy
jednak wyjaśnić w jaki sposób i pod jakim względem percepcja
może być bezpośrednia oraz jak subiektywne doświadczenie
jest przekładalne na świadomość przedmiotu jako takiego.
Słowa kluczowe: reprezentacja, realizm bezpośredni,"bycie o czymś",
quale
20
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka
Don Kichot à la Kafka.
Uwagi na temat kafkowskiego realizmu
Kamil Kościelski, [email protected],
Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk Historycznych
i Pedagogicznych, Instytut Kulturoznawstwa,
http://www.kulturoznawstwo.uni.wroc.pl
Komentatorów zawsze nurtował niejednoznaczny stosunek
Kafki do rzeczywistości. Wielokrotnie podkreślano jego
ogromną dokładność w opisywaniu otaczającego bohaterów
świata, precyzję języka, przywiązanie do szczegółu etc. Z uwagi
na tę skrupulatność i przejrzystość styl Kafki był niekiedy
określany jako urzędniczy. Jednak pisarz ten na rozmaite sposoby próbuje podważać ten uporządkowany obraz rzeczywistości. Nie chodzi przy tym o elementy fantastyczne zawarte
w jego prozie, lecz przede wszystkim o pewien pierwiastek
irracjonalności odnoszący się też do zdarzeń zdawałoby się
zwyczajnych i codziennych. Pomocne w zrozumieniu oglądu
świata i strategii autorskiej Kafki okazują się przemyślenia
Eleazara Mieletinskiego, a także Martina Walser, który zestawia
bohaterów praskiego pisarza z postacią Don Kichota z powieści
Miguela de Cervantesa. Artykuł rozwija rozważania i wskazówki interpretacyjne obu badaczy, aby przybliżyć sposób
widzenia rzeczywistości przez samego Kafkę.
Słowa kluczowe: Franz Kafka, sen, Don Kichot, Zamek, Proces
21
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka
Dwa wyzwania dla holizmu semantycznego
Paweł Balcerak, [email protected], Instytut Filozofii
UR, www.ur.edu.pl
We współczesnej filozofii języka popularność zyskała
koncepcja znaczenia nadająca mu holistyczny charakter. Wraz
ze wzrostem popularności tej idei pojawiły się opinie głoszące,
że holizm posiada szereg konsekwencji, które stanowią problem
wystarczający, aby być motywacją do całkowitego zarzucenia
wymagających go doktryn. W ramach tego wystąpienia przedstawimy i rozważymy dwie strategie ataku na holizm semantyczny. Pierwszą głoszącą, iż holizm znacząco podważą
możliwość istnienia interpersonalnej identyczności treści, co
w efekcie powoduje wątpliwości w stosunku do takich
fenomenów jak komunikacja, posiadanie i zmiana przekonań
oraz całego szeregu innych powszechnych zjawisk. Grupę tę
określimy jako związaną z niestabilnością znaczenia. Druga
grupa problemów będzie związana z rozważaniami J. Fodora
i E. Lepore'a. Autorzy ci przedstawili argument, którego celem
ma być wykazanie, że w sytuacji holizmu musimy zrezygnować
z kategorii, których odrzucenia niesie ze sobą nieakceptowalne
konsekwencje. Przykładem takiej kategorii jest kompozycjonalność znaczenia. Tę grupę problemów będziemy nazywać
niekompatybilnością.
Słowa kluczowe: semantyka, holizm, komunikacja,
kompozycjonalność
22
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka
Funkcje poznawcze emocji
Andrzej Dąbrowski, Wyższa Szkoła Informatyki
i Zarządzania w Rzeszowie
Emocje pełnią ważne funkcje w życiu człowieka. Od lat
prowadzone są na ten temat badania. Przede wszystkim
wskazuje się na biologiczną – adaptacyjną – funkcję emocji
oraz na liczne funkcje społeczne. W swoim wystąpieniu
skoncentruję się na poznawczych funkcjach emocji. Należą do
nich między innymi funkcje: 1. aktywacyjno-motywacyjna,
2. detekcyjno-informacyjna, 3. ewaluacyjna, 4. pragmatycznoepistemiczna (wzrostu rozumienia).
Ad 1. Funkcja aktywacyjno-motywacyjna. Przynajmniej
niektóre emocje stanowią swoistą siłę motywującą do myślenia
i poznawania. Można argumentować, że takie emocje jak:
zdziwienie, zaskoczenie, zaciekawienie (ciekawość), zainteresowanie, fascynacja, umiłowanie prawdy, a nawet do pewnego
stopnia wątpliwości (np. wątpliwości co do prawdziwości
pewnych wyjaśnień) są podstawowym źródłem myślenia
i poznawania.
Ad 2. Funkcja detekcyjno-informacyjna. Emocje dostarczają
nam informacji na temat obiektów, wydarzeń i sytuacji, które
towarzyszą nam w najbliższym otoczeniu. Czynią to w sposób
ekonomiczny i często niezastąpiony (niemożliwe jest zdobycie
tych informacji w inny sposób).
Ad 3. Funkcja ewaluacyjna. Fakt, że emocje umożliwiają
nam dostęp i odpowiednie reagowanie na ważne przedmioty,
wydarzenia czy sytuacje, sugeruje, że wiążą się one z oszacowaniami i ocenami. Emocje są reakcjami na coś, co z perspektywy określonego podmiotu jest ważne i wartościowe w świe-
23
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka
cie. Funkcja ta umożliwia też dostęp i ocenę świata wartości.
Dzięki emocjom doświadczamy i poznajemy wartości i antywartości.
Ad 4. Funkcja pragmatyczno-epistemiczna (rozumienia).
Emocje wspomagają rozumienie i innych ludzi. Rozumienie jest
rezultatem procesu wyjaśniania i tłumaczenia postaw,
wysyłanych informacji emocjonalnych, intencji i zamiarów.
Emocje mają również wpływ na to, jak rozumiemy samych
siebie.
Słowa kluczowe: emocje, poznanie, funkcja aktywacyjnomotywacyjna, funkcja detekcyjno-informacyjna, funkcja ewaluacyjna,
funkcja rozumienia
24
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka
Inne ciało – inna obiektywność
– inna wiedza.
O oswojeniu kobiecości
w feministycznej epistemologii
Natalia Anna Michna , [email protected]; Zakład
Filozofii Kultury, Instytut Filozofii, Wydział Filozoficzny,
Uniwersytet Jagielloński
W zachodnioeuropejskiej tradycji filozoficznej kobieta od
starożytności łączona była z cielesnością, którą już od czasów
Platona postrzegano jako zaledwie cień prawdziwego (duchowego) bytu i więzienie dla ludzkiej duszy. Rozwijana od lat 70.
XX wieku feministyczna krytyka zmaskulinizowanej filozofii
skupiona była na odwróceniu tego długotrwałego trendu myślowego, a jej pozytywnym efektem na gruncie epistemologii stała
się feministyczna teoria poznania, postulująca nowe rozumienie
obiektywności i wiedzy.
Nadrzędnym problemem kierującym moją analizą jest
pytanie o to, czy i w jaki sposób epistemologia jest polityczna
i jaki jest wpływ dominacji określonej perspektywy badawczej
(androcentrycznej lub gynocentrycznej) na rezultaty naszego
poznania świata. Rozważę także, czy kobieca, ucieleśniona
perspektywa może (i czy powinna) całkowicie zastąpić męską
optykę na gruncie teorii poznania.
W referacie, w pierwszej kolejności, odwołam się do
feministycznej krytyki androcentrycznego modelu badań, który
opiera się na doktrynie odcieleśnionej, abstrakcyjnej obiektywności naukowej. Następnie przedstawię krytyczną analizę
wybranych zarzutów feministek (m. in. D. Spender, L. Alcoff)
wobec androcentrycznych ideałów wiedzy obiektywnej. Moją
25
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka
analizą kieruje istotne pytanie, czy w filozofii feministycznej
męska, odcieleśniona obiektywność musi zostać całkowicie
odrzucona czy też satysfakcjonujące poznawczo będzie jej
istotne przeformułowanie?
W drugiej części referatu przywołam wybrane feministyczne
ujęcia wiedzy, prezentujące krytyczne podejście do odcieleśnionej obiektywności: passionate knowledge (B. Du Bois),
situated knowledge (S. Harding) oraz embodied knowledge
(S. Bordo). W tym miejscu postawię pytanie czy tak ugruntowana feministyczna epistemologia faktycznie i w pełni odrzuca
systemowość, pojęciowe strukturowanie rzeczywistości i ujmowanie jej za pomocą hermetycznych definicji. Innymi słowy,
rozważę, czy rzeczywiście może ona stać się źródłem nowych
znaczeń i otworzyć nieznane dotychczas horyzonty myślenia,
których punktem odniesienia staje się ucieleśnione, kobiece
doświadczenie poznawcze.
Słowa kluczowe: feministyczna epistemologia, wiedza ucieleśniona,
androcentryzm, gynocentryzm, krytyka feministyczna
26
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka
Jedna czy wiele świadomości?
Problem świadomości
z perspektywy filozofii nauki i neuronauki
Joanna Trzópek, [email protected], Zakład
Komunikacji Społecznej i Badań Podstawowych
w Psychologii, Wydział Zarządzania i Komunikacji
Społecznej, Uniwersytet Jagielloński
Problem świadomości należy współcześnie do jednych
z podstawowych tak filozofii nauki, jak i neuronauki. Jak
wiadomo, jest on niezwykle zawikłany i obejmuje niezwykle
szerokie spektrum zagadnień. W referacie (i późniejszym
tekście) chciałabym się zająć pewnym jego „wycinkiem”
dotyczącym kontrowersji wokół „ilości” świadomości.
Tradycyjnie (Brentano, Husserl, James) świadomość ujmowana jest jako swoista jedność i często przywoływana jest tu
metafora strumienia. Współcześnie ta sytuacja ulega zmianie:
już Chalmers w swoim klasycznym artykule z 1995 roku
wyróżnił „trudny” i „łatwy” problem świadomości, przypisując
im odmienne charakterystyki i słowa na ich określenie;
odpowiednio: consciousness i awareness. W tym samym czasie
Ned Blok wyróżnił świadomość fenomenalną i świadomość
dostępu. Późniejsi filozofowie i badacze dokonali kolejnych
rozróżnień w samej świadomości fenomenalnej. Czy rzeczywiście należy mówić o wiele świadomościach? Co może być
kryterium ich rozróżnienia? Czy proponowane kryteria są
wystarczające? Czy mowa tu o jakiejś realności, czy tylko
o konstruktach hipotetycznych? Te kwestie, jak i omówienie
współczesnych rozróżnień dotyczących świadomości będą
stanowić treść mojego wystąpienia.
Słowa kluczowe: świadomość i jej różnicowanie, filozofia nauki,
neuronauka
27
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka
Ontyka światów możliwych
w ujęciu epistemicznym
Krzysztof Krawczyk, koło naukowe logiki, Wydział
Humanistyczny, Uniwersytet Mikołaja Kopernika
w Toruniu, www.umk.pl
Świat możliwy jest pojęciem posiadającym silne ugruntowanie zarówno w filozofii jak i w logice. Obecność w pierwszej
z dziedzin jest zasługą Leibniza, w drugiej- Kripkego. Owo
pojęcie jest ściśle związane z modalnością. Najbardziej
powszechnym, niejako podstawowym typem modalności jest
modalność aletyczna. To w tym kontekście najczęściej
dyskutowany jest problem możliwych światów. W referacie,
kwestia możliwych światów zostanie podjęta od strony
epistemicznej.
Powiązanie światów możliwych z zagadnieniami wiedzy
i przekonań znajduje swoje źródło w logice. Wraz z powstaniem semantyki światów możliwych dla logiki aletycznej
zaczęto zastanawiać się, czy nowy model może być również
atrakcyjny dla reprezentacji pojęć epistemicznych. Pierwszym
ze zwolenników nowego podejścia był Jakko Hintikka, po
którego stronie opowiedziała się rzesza entuzjastów. Skutkiem
tego, można mówić o paradygmacie logiki epistemicznej,
w ramach którego właściwą semantykę logiki wiedzy i przekonań stanowi model Kripkego.
Omówione zostaną podstawowe koncepcje ontologiczne
światów możliwych. Przedstawione ujęcia skonfrontuje się
z problemami epistemicznymi. Odróżniona zostanie możliwość
aletyczna od możliwości epistemicznej. Nacisk położy się na
problem ontologicznego wymiaru logiki klasycznej w światach
28
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka
możliwych i związany z tym problem wszechwiedzy. W podsumowaniu zaproponowana zostanie pewna interpretacja świata
możliwego w kontekście epistemicznym.
Słowa kluczowe: świat możliwy, logika epistemiczna, ontyka,
modalność
29
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka
Recepcja filozofii Gottfrieda W. Leibniza
w marburskiej szkole neokantyzmu na
przykładzie programu Hermanna Cohena
i Paula Natorpa
Anna Musioł, [email protected], Instytut Filozofii,
Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Śląski
w Katowicach, http://www.filozofia.us.edu.pl
Prezentacja wpływu systemu Leibniza, jednego z najwybitniejszych myślicieli epoki nowożytnej, na – akcentujący
element ratio, matematykę i transcendentalną logikę – program
marburskiej szkoły neokantyzmu jako krytycznego idealizmu,
wymaga przybliżenia założeń, z których źródłowo wychodzi
sam Leibniz, jak i uwzględnienia refleksji nad panmetodycznymi postulatami Hermanna Cohena i Paula Natorpa.
Cohen oraz Natorp w centrum swoich filozoficznych analiz
stawiają teorię poznania. Teoria ta, jako logicznie i apriorycznie
usankcjonowana krytyka poznania, koncentruje się na naukach
ścisłych, zwłaszcza matematycznym przyrodoznawstwie.
Cohen wraca do postulatów teoretycznej, kształtowanej intelektualną orientacją Leibniza filozofii Kanta, redefiniując je
w taki sposób, by mogły one stać się fundamentem nowej
postaci racjonalizmu neokrytycznego. W rezultacie filozof ten,
wraz z Natorpem podejmują gruntowne studia historycznofilozoficzne poświęcone idealistom oraz relacji filozofia-nauka.
Zainteresowanie klasykami filozofii, w tym inspirację myślą
Leibniza, potwierdzają słowa Cohena: „Duch łączący Platona
z Kantem za pośrednictwem Kuzańczyka, Galileusza,
Kartezjusza, Newtona i Leibniza; ów duch filozofii jest duchem
filozofii naukowej, duchem filozofii, którą definiuje się przez
30
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka
związek z nauką. Z tego związku z matematyką, będącą
metodycznym symbolem nauki, powstała idea jako hipoteza,
a na mocy tego połączenia z nauką Leibniza utworzono na
nowo a priori Kanta”. Wyeksponowane w programie szkoły
a priori, to narzędzie wszelkiego poznania przyjmującego
– według Natorpa – postać nieskończonego kontinuum określanego mianem wiecznego fieri.
W wystąpieniu nakreślę wpływ systemu Leibniza na
doktrynę szkoły marburskiej. Dowiodę, iż oddziaływanie myśli
Leibniza na neokantyzm jest niepodważalne, a procedura
recepcji dość niejednoznaczna bowiem program autora
Monadologii jest zróżnicowany i wieloaspektowy.
Słowa kluczowe: neokantyzm, epistemologia, krytyka poznania,
Cohen, Natorp
31
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka
Sieci filamentów aktynowych
jako model obliczeniowy
Andrew Schumann, [email protected];
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Aktyna jest jednym z najbardziej istotnych białek, odpowiedzialnych za reakcję komórek na zewnętrzne bodźce.
Istnieje tak zwana monomeryczna aktyna albo aktyna G oraz
polimeryczna aktyna albo aktyna F. Monomery aktyny G
budują się jako spiralne filamenty aktyny F za pomocą
procesów nukleatyzacji, polimeryzacji i depolimeryzacji.
Filamenty mają ok 78 nm średnicy i kilka mikronów długości.
Oprócz tego, filamenty mogą być zorganizowane w kompleksowe sieci różnych kształtów: niestabilne grono (równoległe
niezwiązane filamenty), drzewa (rozgałęziony filamenty), stabilne grona (związane filamenty). Sieci z filamentów aktynowych mogą być rozpatrywane jako naturalny komputerowy
model komórek, odpowiadających na zewnętrzne bodźce. Tak
więc, w tym modelu mamy wejścia jako różne bodźce i wyjścia
jako uformowania i destrukcje filamentów, z jednej strony,
i jako zgromadzenia i rozebrania sieci filamentów actynowych,
z drugiej strony. Więc, pod różnymi zewnętrznymi warunkami
obserwujemy dynamiczne zmiany w długości filamentów
aktynowych i w kształcie filamentowych sieci. Jak widzimy,
główna cecha sieci filamentów aktynowych, odróżniająca od
innych sieci włączenie z sztucznymi sieciami neuronowymi jest
to, że topologia filamentów aktynowych zmienia się
w odpowiedziach na dynamiczny zewnętrzny sygnał. Na
przykład, neuronalna sieć jest potrójna ilość (N, V, w), gdzie N
jest zbiorem neuronów/processorów, V jest zbiorem związków
32
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka
między neuronami/processorami, i w jest waga dla każdego
związku. W sytuacji filamentów actynowych obserwujemy
zmienność filamentów/processorów. Niektóre nowe filamenty/processory mogą zjawiać się w jednych warunkach
i znikać w innych. W artykule proponujemy model sztucznych
sieci filamentów aktynowych. Liczymy, że roboty biologiczne
będą z „zupy białkowej”, w szczególności z sieci filamentów
aktynowych.
Słowa kluczowe: neuronalna sieć, filamenty aktynowe, robot
biologiczny
33
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka
Trzy poziomy intencjonalności
u małp człekokształtnych
Iwona Olejniczak, [email protected],
Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział
Nauk Społecznych, Instytut Filozofii, Zakład Filozofii
Nauki
Według Michaela Tomasello intencjonalność można podzielić na trzy poziomy: indywidualną, współdzieloną i kolektywną.
Intencjonalność indywidualną opisuje jako proces tworzenia
reprezentacji poznawczych, których podstawą jest rozumienie
związków przyczynowo skutkowych. O intencjonalności współdzielonej mówi zaś wtedy, gdy w procesie poznawczym pojawi
się inny osobnik ale obydwa posiadają wspólny cel. Intencjonalność kolektywna wymaga posiadania kultury, gdyż
jednym z najważniejszych czynników tego typu intencjonalności jest posiadanie wielu sojuszników i koordynacja
dużych grup. Według powyższego autora zwierzęta posiadają
jedynie pierwszą z powyżej wymienionych intencjonalności.
W swoim wystąpieniu pragnę zaprezentować argumentację
opowiadającą się za rozszerzeniem możliwości zachowań
intencjonalnych u zwierząt o dwa pozostałe poziomy. Do
uzasadnienia takiego postulatu posłużą mi trzy argumenty,
dotyczących doznań duchowych, doznań estetycznych oraz
zachowań kooperacyjnych. Powyższe argumenty mogą stanowić podstawy do rozważenia obecności u zwierząt kultury.
Słowa kluczowe: intencjonalność, zachowania intencjonalne, małpy
człekokształtne
34
ETYKA, AKSJOLOGIA
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Etyka, aksjologia
Czy moralnosc mogla wyksztalcic
się w drodze ewolucji?
Symulator zachowań społecznych
w uczącym się środowisku
Wojciech Moscibrodzki, [email protected];
Wydział Sztuki Nowych Mediów; Polsko-Japońska Akademia
Technik Komputerowych; http://pja.edu.pl
Historycznie, problem: skad wzielo sie pojmowanie Dobra
i Zla byl analizowany przede wszystkim z punktu widzenia
teologicznego, badz filozoficznego. W niniejszej pracy autor
przedstawia propozycje matematycznego modelu (i jego
realizacje w warunkch symulacji komputerowej), w ktorym
proste reguly zachowan jednostek (model Dreshera) prowadza
do spontanicznego wyksztalcenia sie zachowan ocenianych jako
"dobre" i "zle". Autor nie probuje udowodnic tym samym, ze
powstanie moralnosci nastapilo na drodze ewolucji biologicznej, ale stara sie wskazac, ze jest to jedna z mozliwych drog
objasniajacych ten fenomen.
Słowa kluczowe: etyka mechaniczna, dylemat wieznia
37
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Etyka, aksjologia
Dlaczego moralności
nie można znaturalizować
Krzysztof Krenc, [email protected]; Wydział
Filozoficzno-Historyczny, Uniwersytet Łódzki
Współczesne naturalistyczne koncepcje filozofii umysłu
skupiają uwagę głównie na problematyce epistemologicznej
– jak znaturalizowany umysł poznaje świat. Problematyka
moralności schodzi na dalszy plan i jest często albo zupełnie
pomijana, albo rozstrzygnięcia moralne są jedynie efektem
ustaleń poczynionych na gruncie filozofii umysłu czy
neuronauk. Przykładem skrajnej koncepcji przedstawiającej
znaturalizowaną moralność jest koncepcja przedstawiona przez
Patricię Churchland w książce „Moralność mózgu. Co neuronauka mówi o moralności”. Według autorki podstawą zachowań moralnych nie są 'abstrakcyjne reguły postępowania', lecz
mózgowe mechanizmy, które są odpowiedzialne za emocje
związane z zachowaniami moralnymi czy też dokonujące
obliczeń mających na celu wskazanie właściwego zachowania.
Prowadzi to do sytuacji, w której predykaty standardowo
orzekane o podmiocie podejmującym decyzję orzekane są
o mózgu, co może powodować trudności związane ze statusem
uzasadnionej w ten sposób moralności. Według Churchland
osiągnięcia neuronauk nie tylko nie powodują zwątpienia
w istnienie moralności, lecz stanowią dla niej dobre uzasadnienie, które umożliwia potraktowanie wartości moralnych jako
realnych. Celem mojej prezentacji jest krytyka tego stanowiska
i rozważenie czy jego wniosek nie powinien być raczej
odwrotny – aplikacja osiągnięć neuronauk do dziedziny
moralności prowadzi do uznania przekonań moralnych za
38
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Etyka, aksjologia
atawizm, który utrzymuje się w obecnej postaci ze względu na
społeczny brak znajomości ich naukowego uzasadnienia
przedstawionego przez Churchland.
Słowa kluczowe: naturalizm, neuroetyka, realizm moralny
39
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Etyka, aksjologia
Epifania twarzy w dziele
„Całość i nieskończoność”
Emmanuela Lévinasa
Bartłomiej K. Krzych, [email protected],
Dyskusyjne Koło Filozoficzne "Eudaim onia", Instytut
Filozofii, Wydział Socjologiczno -Historyczny, Uniwersytet
Rzeszowski, https://dkfeudaimonia.wordpress.com/
Jedną z naczelnych postaci filozofii dialogu (lub też filozofii
spotkania) – współczesnego sposobu myśli filozoficznej zakorzenionego w judaizmie – jest francuski myśliciel Emmanuel
Lévinas, autor tytułowego eseju o zewnętrzności "Całość
i nieskończoność". Naczelną kategorią teoretycznej i w znacznej mierze etycznej refleksji wspomnianego filozofa jest twarz,
a w zasadzie jej epifania (objawianie, ujawnianie, uzewnętrznianie się bytu wraz ze wszystkimi tego konsekwencjami
etycznymi). Choć w dziele Lévinasa pojawia się wiele pozornie
enigmatycznych i/lub niejasnych określeń dotyczących twarzy
i jej epifanii, to należy podkreślić, że dla żydowskiego
myśliciela istotą bytu jest jego zewnętrzność, której wyrazem
(lub też ekspresją) jest nie teoretyczne rozumowanie, ale
właśnie twarz. To dzięki niej byt objawia się Innemu w swojej
tożsamości i może z nim wejść w relację opartą na komunikacji:
mowa jest bowiem obecnością twarzy. W tej relacji byt (człowiek) znajduje wyjście i ucieczkę z tragedii samotności. Innymi
słowy twarz (jej posiadanie i epifania) jest obecnością. Kwestie
te podejmuje i rozwija niniejszy referat.
Słowa kluczowe: człowiek, filozofia dialogu i spotkania, Lévinas,
twarz
40
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Etyka, aksjologia
Etyczny wymiar nauki
Marcin Złoty, [email protected], doktorant II roku
Ekonomii, Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno Socjologiczny, Katedra Międzynarodowych Stosunków
Gospodarczych
Nauka, jak każdy inny obszar życia i funkcjonowania
społecznego codziennie poddawana jest sprawdzianom rzetelności oraz moralności. Na straży szlachetnych zasad i godnego
postępowania stoi etyka. Różnego rodzaju zinstytucjonalizowane zasady etyczne dotyczące nauki są elementami, które
mogą wspomagać jej rozwój. Niewiążący charakter tych
przepisów stanowi łagodny przekaz dla środowiska naukowego.
Omawiane kodeksy mają za zadanie utworzenie zarysu kręgosłupa moralnego całej naukowej społeczności. Stanowią ważne
źródło wiedzy, które może edukować i wyjaśniać kwestie,
często sporne bądź nie przez wszystkich zawsze rozumiane tak
samo. Chęć propagowania różnego rodzaju kodeksów czy
zbiorów dobrego postępowania w środowisku akademickim jest
szansą na nieustanne doskonalenie i rozwijanie tej formacji.
Przedstawione reguły moralnego postępowania powinny
łączyć wszystkie podmioty środowiska naukowego. Harmonia
i ład w rozumieniu fundamentalnych zasad są istotnym
elementem tworzenia silnego i spójnego kręgu naukowego.
Zrozumienie rangi przestrzegania etycznych norm w środowisku akademickim stanowić może gwarancję tego, że nauka
będzie się rozwijać i tworzyć solidny fundament tkanki
społecznej.
Słowa kluczowe: etyka, nauka, prawda, społeczeństwo, zasady
41
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Etyka, aksjologia
Etyka a rozwój gospodarczy XXI wieku
Marcin Złoty, [email protected], doktorant II roku
Ekonomii, Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno Socjologiczny, Katedra Międzynarodowych Stosunków
Gospodarczych
Etyka stanowi niezmiernie relewantny element życia
społecznego. Normy moralne w życiu obywatelskim stanowią
punkt odniesienia do oceny, czy dany człowiek zachowuje się
dobrze bądź nie. Etyka, będąca nauką o moralności, przyczynia
się do rozwoju społeczeństwa. W odniesieniu do gospodarki
światowej płaszczyzna etyki przestaje mieć jakiekolwiek
znaczenie. W ujęciu ekonomicznym ważny jest tylko zysk.
Postęp gospodarczy świata jest tak naprawdę rozwojem
gospodarek najbogatszych. Tylko one zyskują. Kraje słabo
rozwinięte stają się jeszcze bardziej ubogie. Różnica pomiędzy
przeciętnymi dochodami obywateli najbogatszych, a najbiedniejszych państw różni się nawet 300 razy. Ciężko mówić
o jakichkolwiek normach etycznych, gdy w krajach afrykańskich co 3 sekundy umiera z głodu człowiek, a w krajach
bogatych codziennie do śmieci trafiają miliony ton pożywienia.
Przeciętny Amerykanin zużywa dziennie 150 litrów wody,
kiedy w rejonach Afryki Subsaharyjskiej istnieją regiony, gdzie
dostępu do wody pitnej prawie nie ma. Funkcjonowanie
korporacji transnarodowych bardzo często nakreśla niewolniczy
schemat działania tych podmiotów. Najcięższe prace wykonują
obywatele krajów azjatyckich czy afrykańskich otrzymując przy
tym wynagrodzenie, które często nie pozwala zaspokoić
codziennego głodu. Z kolei horrendalnie duże pensje otrzymują
menedżerowie, którzy w białych kołnierzykach i na najwyż-
42
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Etyka, aksjologia
szych piętrach luksusowych biurowców zbytnio się nie przepracowują.
Rozwój gospodarczy obecnych czasów wytworzył pewien
schemat działań, który można porównać do pewnej machiny.
Jej głównym celem jest wytwarzanie jak największych zysków
za wszelką cenę. Urządzenie działa efektywniej, im mniej
miejsca zajmują skrupuły i przywiązywanie wagi do godności
istoty ludzkiej.
Słowa kluczowe: bogactwo, etyka, globalizacja, ubóstwo, wzrost
gospodarczy
43
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Etyka, aksjologia
Gabriela Marcela filozofia nadziei
– zarys tematu
Anna Kuszmiruk, [email protected], Instytut
Filozofii, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Mikołaja
Kopernika w Toruniu, http://filozofia.umk.pl
Gabriel Marcel zaliczany jest do przedstawicieli egzystencjalizmu. Sam nazwał swą filozofię konkretną, czyli wziętą
z doświadczenia. Nie był bowiem zwolennikiem budowania
ogólnej, modelowej koncepcji świata. Nadzieja zaś odgrywa
szczególną rolę w filozofii tego francuskiego myśliciela. Warto
pochylić się nad tym zagadnieniem i zastanowić czym de facto
jest dla filozofa nadzieja.
Opisując nadzieję Marcel odwołuje się do konkretnego
intersubiektywnego doświadczenia. W swej książce Homo
viator podaje nawet definicję nadziei. Niemniej, definicja ta jest
wynikiem pogłębionych przemyśleń filozofa. Aby móc ją pojąć,
potrzeba przyswoić sobie pewne bardzo ważne dla tej myśli
pojęcia, zrozumieć jej dualizm. Gabriel Marcel operuje bowiem
opozycjami takimi jak być-mieć, tajemnica-problem, jawspólnota. Dlatego i z pojęciem nadziei wiąże się pojęcie
rozpaczy.
Co ciekawe, Marcel sytuuje nadzieję w kontekście praktyki.
Odwołuje się on do konkretnej sytuacji, gdyż dopiero wówczas
jednostka staje przed obliczem nadziei. Teoretyczne rozważania
nie są zaś w stanie przygotować jej na dokonanie wyboru
pomiędzy nadzieją i rozpaczą.
Z filozofią nadziei Gabriela Marcela związane jest też
zagadnienie cierpienia. Doświadczenie cierpienia francuski
filozof opisuje za pomocą metafory mroku. Osoba cierpiąca
44
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Etyka, aksjologia
dąży do tego, by uwolnić się z owych mroków. Jednym ze
sposobów, by tego dokonać jest właśnie nadzieja.
Nie należy zapominać, że z filozofią nadziei związany jest
motyw człowieka wędrowca, homo viator. Przy czym wędrówkę odbywa tu, zdaniem Marcela, dusza człowieka. Za pomocą
metafory drogi filozof opisuje egzystencjalną sytuację człowieka. Kondycja pielgrzyma oznacza samoświadomość własnej
egzystencji. Nieodłącznym towarzyszem takiego wędrowca jest,
wedle autora Dziennika metafizycznego, cierpienie, a zatem
i nadzieja.
Słowa kluczowe: nadzieja, Gabriel Marcel, egzystencjalizm, filozofia
konkretna, homo viator
45
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Etyka, aksjologia
Jak transhumanizm
może pomóc ruchowi pro-life?
Marcin Garbowski, [email protected];
Katedra Metodologii Nauk, Wydział Filozoficzny,
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, www.kul.pl
W dyskusjach dotyczących transhumanizmu dominuje
spolaryzowane podejście: stanowisko naturalistyczne – entuzjastyczne w odniesieniu do postępu technicznego oraz
religijne, w duchu filozofii chrześcijańskiej – sceptyczne
względem tego zjawiska. Analogiczna polaryzacja dominuje
w przypadku dyskursu dotyczącego aborcji: ruchy pro-choice
odwołują się do naturalistyczno-utylitarystycznej koncepcji
człowieka, natomiast pro-life odwołują się do koncepcji
antropologicznych oraz moralnych o genezie religijnej. Konflikt
między tymi stanowiskami pozostawia niewiele miejsca na
dyskusję, przynajmniej w sferze publicznej, a wszelkie kompromisy między nimi stanowią kruchą konstrukcję prawną
o charakterze politycznym.
W moim wystąpieniu przedstawić możliwe rozwiązanie
owego impasu. Będę argumentował, że postęp techniczny
w dziedzinach wspieranych przez transhumanistów (w szczególności biotechnologii oraz sztucznej inteligencji) jest w stanie
dostarczyć praktycznych rozwiązań dla dylematów moralnych,
którymi zwolennicy pro-choice próbują atakować stanowisko
ruchów pro-life dotyczących nienaruszalności ludzkiego życia.
Z kolei przyjęcie założeń antropologicznych leżących u podstaw postawy moralnej przeciwników aborcji – polegającej na
przyznaniu niezbywalnego prawa do życia każdej istocie
ludzkiej od poczęcia (czyli de facto powstania nowego,
46
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Etyka, aksjologia
unikatowego ludzkiego DNA) – może pomóc transhumanistom
w zmierzeniu się z typową dla tego nurtu problematyką
zagrożeń egzystencjalnych dla gatunku ludzkiego (w szczególności zaś ze strony zaawansowanej Sztucznej Inteligencji).
Słowa kluczowe: transhumanizm, pro-life, aborcja, sztuczna
inteligencja
47
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Etyka, aksjologia
Protestancka afirmacja życia zwyczajnego
jako czynnik rozwoju
nowożytnego naturalizmu
w filozofii Charlesa Taylora
Paweł Nowicki, [email protected], doktorant Instytut
Filozofii Uniwersytet Rzeszowski
Niniejszy artykuł, stanowi omówienie jednego z zagadnień,
jakie pojawia się w myśli Ch. Taylora, które dotyczy istotnego
związku pomiędzy wyrosłym z duchowości protestanckiej
„odczarowaniem świata”, afirmacją życia zwyczajnego,
a współczesnym, naturalistycznym ujęciem ludzkiej tożsamości.
Przypomnijmy – teza naturalizmu da się wyrazić za pomocą
formuły, iż człowiek nie jest niczym więcej niż byt przyrodnicy,
zarazem wiedza o nim, o jego zachowaniach moralnych, winna
podlegać prawidłom nauk ścisłych. Podstawowym założeniem
tych nauk, jest, przyjęcie względem badanego przedmiotu,
postawy niezaangażowanego obserwatora. Taylor wyraźnie
występuje przeciw naturalizmowi. W trakcie swych rozważań
kanadyjski filozof wskazuje na protestantyzm jako na jeden
z czynników rozwoju naturalizmu. Jednym z istotnych tropów
myślowych Taylora, jest przeświadczenie, iż współczesne
koncepcje etyczne, wyrosłe z oświeceniowego sekularyzmu
posiadają swe głębokie korzenie teologiczne. Autor pokazuje,
że współcześni naturaliści jak gdyby zapomnieli o pierwotnych
przesłankach swych teorii, implicite przyjmując systemy wartości, zdają się odżegnywać. Protestantyzm poprzez afirmację
życia zwyczajnego dokonał dowartościowania doczesności.
Wierzący mają prawo zabiegać o dobra materialne, nawet
doceniać je jako dary Boże, zarazem jednak traktować je lekko,
48
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Etyka, aksjologia
z „poważną niepowagą”, bowiem sukces na ziemi jest jedynie
dowodem predestynacji i łaski. Dlatego stosunek do dóbr
doczesnych może przybierać utylitarno-instrumentalny
charakter. Kartezjański dualizm, w myśl którego, ciało ludzkie
jawi się jako „maszyna” będąca częścią przyrody, sprzyjał
rozszerzeniu powyższego schematu myślowego także na
człowieka. Stąd, po oświeceniowym podważeniu światopoglądu
teistycznego, droga do naturalizmu stanęła otworem.
Słowa kluczowe: naturalizm, protestantyzm, hermeneutyka, Charles
Taylor
49
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Etyka, aksjologia
Przejawy dehumanizacji istoty ludzkiej
w prenatalnym okresie rozwoju
w dyskusji społecznej
Anna Bartko, [email protected]; Zakład Etyki i Filozofii
Człowieka, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Celem pracy jest ukazanie argumentacji uczestników debaty
społecznej, dotyczącej obywatelskiego projektu ustawy
odnośnie zaostrzenia przepisów aborcyjnych. Sejm dwa
miesiące temu zajął się dwoma projektami obywatelskimi
ustawy antyaborcyjnej. Propozycją jednego z nich było
zaostrzenie prawa dotyczącego aborcji, które aktualnie
obowiązuje. Oznaczało to, że projekt ustanawiał przepisy, które
całkowicie zakazywały aborcji, bez względu na wszystko.
Drugi projekt, także obywatelski, złożony został przez Komitet
„Ratujmy kobiety”. Autorzy domagali się zliberalizowania
obecnie obowiązujących przepisów prawa. Projekt zakładający
całkowity zakaz aborcji został odrzucony przez Sejmową
Komisję Sprawiedliwości i Praw Człowieka. Drugi projekt
także został odrzucony. Poddano analizie około 70 stron
internetowych oraz ponad 2000 postów dotyczących
omawianego zagadnienia. Z wypowiedzi uczestników debat
społecznych wyłoniono oraz podzielono reprezentowaną
argumentację na kilka kryteriów. Zwolennicy ustawy „stop
aborcji” powoływali się najczęściej na Konstytucję RP oraz
przepisy prawne chroniące dziecko poczęte, u nich
występowało kryterium genetyczne jako powstania osoby
ludzkiej. Natomiast u przeciwników projektu tej ustawy
najczęstszym odwołaniem było kryterium narządowe, oraz
odwoływanie się do ciąży powstałej w wyniku czynu
50
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Etyka, aksjologia
zabronionego. W pracy zaprezentowano również wyniki
sondażu przeprowadzonego przez Instytut Badań Rynkowych
i Społecznych, tuż po odrzuceniu przez sejm projektu ustawy
„Stop aborcji” oraz „Czarnych protestach”.
Słowa kluczowe: ochrona życia poczętego, aborcja, regulacje prawne
51
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Etyka, aksjologia
Wolny rynek w opinii hierarchów
polskiego Kościoła
– współczesne problemy i zagrożenia
Artur Caban, [email protected]; Instytut Filozofii,
Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Śląski,
www.us.edu.pl
Liczne analizy kapitalizmu nie dały ludzkości trwałych
i satysfakcjonujących rozwiązań. Motorem napędowym wolnego rynku jest ciągła konfrontacja, i mimo istnienia w wielu
krajach konstytucyjnych gwarancji równości obywateli, gospodarka rynkowa jest jednak przestrzenią, na terenie której ma
miejsce „wojna wszystkich ze wszystkimi”. Nie ulega wątpliwości, że ze względu na swoisty uniwersalizm, gospodarkę
rynkową możemy zaliczyć do systemu obowiązującego w zdecydowanej większości krajów świata. Nie wszystkie problemy
z jakimi boryka się współczesny kapitalizm narodziły się
w XIX wieku. Przed nadmiernym gromadzeniem dóbr materialnych, egoizmem czy chciwością przestrzegali już starożytni
myśliciele wywodzący się z kręgu kultury antycznej, oraz
starotestamentowi prorocy, których przesłanie w I w. n.e.
kontynuował Chrystus z fundamentalnym przykazaniem
miłości bliźniego, wytyczając jednocześnie drogę pod przyszłą
chrześcijańską filozofię społeczną. Społeczne inicjatywy
Kościoła koncentrujące się przede wszystkim na osobie z jej
godnością i prawami oraz na dobru wspólnym całego społeczeństwa zaowocowały analizą różnych zjawisk w obszarze
szeroko rozumianego liberalizmu.
Celem referatu jest po pierwsze przedstawienie problemów
bezpośrednio związanych z funkcjonowaniem gospodarki
52
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Etyka, aksjologia
rynkowej, które zdaniem sporej części hierarchów Kościoła
w Polsce generują negatywne zjawiska w postaci wyzysku,
bezrobocia, ubóstwa, wykluczenia czy niepewności, po drugie
ukazanie kwestii stanowiących pośrednio konsekwencje
przyjęcia po roku 1989 rozwiązań ekonomicznego liberalizmu,
prowadzącego do duchowego wykorzenienia człowieka ze
społeczności naturalnych: rodziny, narodu oraz społeczności
ideowo – religijnych, po trzecie, podjęcie próby usystematyzowania postulatów Kościoła krytykujących liberalizm, a wynikających z jednej strony z autentycznej troski o człowieka,
z drugiej natomiast bazujących na bieżących emocjach
społecznych.
Słowa kluczowe: wolny rynek, krytyka liberalizmu, katolicka filozofia
społeczna
53
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Etyka, aksjologia
Współczesne rozumienie pojęcia eutanazji
w kontekście jego starożytnych korzeni
Bartosz Pietrzak, [email protected]; Instytut
Filozofii Chrześcijańskiej, Papieski Wydział Teologiczny
we Wrocławiu, pwt.wroc.pl
We współczesnym świecie, bardzo często podkreśla się
niemal nieograniczoną wolność człowieka, który może decydować praktycznie o wszystkim co go dotyczy. Postulat praktycznie nieograniczonej wolności, bardzo mocno widoczny jest
w wielu działaniach, które stanowią przedmiot bioetyki.
Dobrym przykładem takiego działania jest eutanazja, można
powiedzieć, że jest ona manifestacją nieograniczonej wolności
człowieka, to człowiek decyduje kiedy zakończyć swoje życie.
Chociaż jak zostanie wykazane w przedłożeniu, to nie zawsze
osoba, której dotyczy eutanazja, podejmuje decyzję odnośnie
swojej śmierci.
Celem wystąpienie będzie omówienie pojęcia eutanazji,
przedstawienie współczesnego rozumienia tego terminu oraz
skontrastowanie go z rozumieniem pojęcia eutanazji w starożytność, gdzie ma ono swoje korzenie. Przedłożenie rozpocznie
przytoczenie wybranych, współczesnych definicji eutanazji.
Następnie omówiony zostanie współczesny podział eutanazji.
Kolejnym etapem referatu będzie przedstawienie starożytnych
koncepcji eutanazji. Wystąpienie zamknie próba ukazania
różnić i podobieństw w rozumieniu pojęcia "dobrej śmierci"
w starożytności i współcześnie.
Słowa kluczowe: eutanazja, śmierć, wolność, wybór
54
FILOZOFIA KULTURY,
ESTETYKA,
ANTROPOLOGIA
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia kultury, estetyka, antropologia
Akt konwersji i jego znaczenie
w filozofii starożytnej.
Michel Foucault i Pierre Hadot
Mateusz Ozimek, [email protected] , student
III roku filozofii, Wydział Filozofii i Socjologii UMCS
W swoim referacie chciałbym zrelacjonować rolę ćwiczeń
duchowych jako aktu konwersji(przekształcenia) podmiotu,
w filozofii starożytnej. Owa przemiana była konieczna by
jednostka mogła dojść do prawdy, gdyż uważano, że podmiot
taki jaki jest, nie jest zdolny do jej osiągnięcia. Powołując się na
poglądy dwóch wybitnych francuskich filozofów XX wieku –
Michela Foucaulta i Pierre’a Hadot chciałbym wyjaśnić sens
aktu konwersji w kontekście sokratejskiej troski o siebie,
wskazać na doniosłe znaczenie jakie odgrywały ćwiczenia
duchowe w rozwoju filozoficznym, posługując się również
przykładami z antycznych tekstów źródłowych. Ponadto,
zwrócę uwagę na wyraźne odróżnienie, szczególnie u stoików,
filozofii jako sztuki życia od dyskursu teoretycznego podporządkowanego nauczaniu, oraz na rolę mistrza, który czuwał
nad rozwojem duchowym ucznia. Chciałbym wykazać, jak
dalece odmienne było starożytne znaczenie filozofii i procesu
jej nauczania od współczesnego poglądu na ten temat.
Konwersja filozoficzna wiązała się bowiem z radykalną zmianą
trybu życia – odrzuceniem dotychczasowych priorytetów
i trosk, przekształceniem życia moralnego, czasami wyrzeczeniem się całkowicie działalności politycznej, a zawsze szło
za tym praktykowanie licznych ćwiczeń duchowych.
Słowa kluczowe: starożytność, duchowość, podmiot, konwersja
57
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia kultury, estetyka, antropologia
Estetyka przypadku.
O filozofii przypadku w sztuce współczesnej
Sara Kurowska, [email protected]; Katedra Literatury
Polskiej XX i XXI wieku, Wydział Filologiczny,
Uniwersytet Łódzki, http://filolog.uni.lodz.pl
Przypadek – Arystoteles nazwał go „wyłomem w racjonalności”, Cyceron twierdził, że nie ma nic innego tak przeciwnego rozumowi i stałemu porządkowi. Jeśli spojrzymy na
kategorię przypadku w porządku historycznym, okaże się, że
filozofia od starożytności próbuje go ujarzmić. Czyni to, jak
twierdzi Odo Marquard, za pomocą „rozumu ekskluzywnego”,
który, wykluczając wszelkie elementy przypadkowe, pozwalał
widzieć rzeczywistość jako ciągłą, logiczną, sensowną całość,
a człowieka – jako konieczną cząstkę owej całości. W Oświeceniu – po przełomie kartezjańskim w filozofii oraz odkryciach
Newtona inicjujących nowożytną naukę ścisłą – ludzkość
wyraziła fundamentalne dla nowoczesności przekonanie, iż
rozum może całkowicie „prześwietlić” rzeczywistość. Jedną
z emanacji tego nowoczesnego umysłu oświeceniowego jest
coś, co zwykliśmy określać jako zdrowy rozsądek objawiający
się racjonalną prostolinijnością myślenia. Przypadek definiowany w porządku historycznym, to element dekonstruujący
rozum nowoczesny, kwestionujący jego uzurpację do skrajnej
racjonalizacji rzeczywistości. Począwszy od Nietzschego, który
formułę Amor fati rozumiał jako umiłowanie przygodności,
wielu filozofów współczesnych, takich jak Heidegger, Wittgenstein, Marquard Rorty czy Jaspers, podkreślało istotność nie
tego, co uniwersalne, ale właśnie indywidualne i przygodne.
Nowe tendencje w filozofii wyraźnie przenikają na grunt
58
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia kultury, estetyka, antropologia
estetyki i powodują przełom w sztuce XX wieku. W swoim
artykule analizuję przypadek jako kluczową dla sztuki
współczesnej kategorię estetyczną. Przede wszystkim skupiam
się na twórczości Witkacego, która nie była nigdy odczytywana
poprzez kategorię przypadku, choć sam artysta często snuje
rozważania na jego temat w swoich pismach estetycznych.
Motyw przypadku bardzo często pojawia się także w jego
sztuce. Odnosząc się do różnych, wyrażających apologię
przypadku, zjawisk w sztuce współczesnej, takich jak kubizm,
dadaizm, surrealizm oraz aleatoryzm, pokazuję swoistość teorii
estetycznej polskiego artysty, którego stosunek do przypadku
był ambiwalentny, nie tak oczywisty.
Słowa kluczowe: przypadek, teoria estetyczna, rozum, zdrowy
rozsądek, nowoczesność
59
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia kultury, estetyka, antropologia
Ewolucja koncepcji (świadomej) zgody
w medycynie
Anna Zagaja, [email protected]; Zakład Etyki
i Filozofii Człowieka, Wydział Nauk o Zdrowiu,
Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Jakub Pawlikowski, [email protected]; Zakład Etyki
i Filozofii Człowieka, Wydział Nauk o Zdrowiu,
Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Jarosław Sak, [email protected]; Zakład Etyki i Filozofii
Człowieka, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet
Medyczny w Lublinie
Aktualnie na świecie obserwuje się, z jednej strony gwałtowny rozwój medycyny z drugiej zaś coraz większą świadomością wolności i praw jednostki. W konsekwencji prowadzi to
do sytuacji, w której ścierają się możliwości terapeutyczne
lekarza z wolą pacjenta, co do optymalnej dla niego metody
leczenia. Obostrzeniem zapewniającym równowagę między
możliwościami terapeutycznymi a wolą samego zainteresowanego jest konieczność wyrażenia przez niego chęci poddania
się danemu zabiegowi leczniczemu bądź jego zaniechanie
(tzw. wyrażenie świadomej zgody). Uzyskiwanie zgody pacjenta na ingerencję medyczną jest nieodłącznym elementem
praktyki lekarskiej. Pojęcie zgody, jakie znamy aktualnie
zostało ukształtowane latami doświadczeń, procesów oraz
badań naukowych i wynika zarówno z gwałtownego postępu
medycyny jak i wzrostu znaczenia autonomii pacjenta.
Wyrażanie zgody miało utworzyć równowagę pomiędzy możliwościami medycyny a wolą pacjenta, aczkolwiek pojawiają się
doniesienia kwestionujące jakość tejże zgody. Niniejsza praca
ma na celu przedstawienie ewolucji koncepcji zgody oraz
aktualnych problemów z nią związanych. Praca opiera się na
analizie polsko i anglojęzycznej literatury w zakresie zgody.
Słowa kluczowe: historia zgody, zgoda w prawie, jakość zgody
60
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia kultury, estetyka, antropologia
„Faust” „na nowo”,
czyli o komiksowych wizjach
dzieła Goethego
Kamila Derlatka, [email protected]; Wydział
Filozofii i Socjologii, Instytut Filozofii Uniwersytetu
Warszawskiego, http://www.filozofia.uw.edu.pl
Cel: Próba spojrzenia na relacje dialogiczne nowoczesnej
formy komiksu, która coraz częściej służy przekazaniu treści
filozoficznych i literatury dawnej oraz zdefiniowania statusu
kulturowego komiksu.
Forma komiksowa jest powszechnie klasyfikowana jako
wytwór popkultury, zwanej czasami także „kulturą niską”.
Zależność między nimi opisywał Raymond Williams. Niektóre
komiksy odnoszą się do dawnych, zaliczanych do kanonu
wielkich dzieł „literatury wysokiej”. Zasadę tej relacji możemy
za Michałem Bachtinem nazwać dialogicznością. Dlatego nie
tylko same czerpią z tradycji literackiej, ale także mają wpływ
na dzisiejsze widzenie przez nas dzieła Goethego. Takimi
komiksami są między innymi dwie mangi – „Fullmetal Alchemist” Hiromu Arakawy oraz „Ao No Exorcist” Kazue Kato.
„Fullmetal Alchemist” jako klasyka japońskiego komiksu
w pogłębiony i stosunkowo złożony sposób krytykuje postawę
faustyczną. Próbuje odpowiedzieć na dręczące bohaterów
pytania egzystencjalne i pokazać w jaki sposób możemy
osiągać swoje cele, nie przekraczając zakazanych granic natury.
Porusza także etyczny problem tworzenia homunkulusów.
Z kolei Ao No Exorcist skupia się na słynnym motcie „Jam tej
siły cząstką drobną co zawsze złego chce i zawsze sprawia
dobro.”, podejmując przez to problem klasycznego systemu
61
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia kultury, estetyka, antropologia
moralnego i próbę zreformowania definicji oraz zasad etycznych pojęcia „dobra”. Oprócz wyraźnych odniesień do literackiej groteski autorka idzie o krok dalej i wykorzystuje świadome naśladownictwo kategorii kiczu.
Wnioski: Obie mangi, dając nam nowe spojrzenie na
„Fausta” mogą być uważane zarówno za niebezpieczne dla
postrzegania arcydzieła Goethego, jak i za wartościowe w swoich wizjach. Jeśli przyjmiemy drugie stanowisko, powinniśmy
zastanowić się nad próbą umieszczenia formy komiksowej
w kulturze i literaturze wysokiej, zamiast uznania za wytwór
popkultury oraz zastanowić się nad przesłaniem filozoficznym
niektórych komiksów.
Słowa kluczowe: popkultura, literatura wysoka, komiks,
dialogiczność, "Faust" J.W. Goethego
62
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia kultury, estetyka, antropologia
Filozofia w Japonii – koncepcja Enryo Inoue
Anna Wysokińska-Zajchowska, [email protected];
Wydział Socjologiczno -Historyczny, Instytut Filozofii,
Uniwersytet Rzeszowski, http://www.ur.edu.pl
Bardzo często mówiąc o myśli japońskiej używamy określenia filozofia japońska. Określenie to w oczach niektórych
Japończyków będzie ogromnym błędem, gdyż jak twierdził
jeden z japońskich myślicieli Nakae Tokusuke „od starożytności do dnia dzisiejszego, w Japonii nigdy nie było filozofii”.
Według Tokusuke „japońska filozofia” to jedynie interpretacja
tekstów Konfucjusza, czy też analiza dorobku kulturowego.
Jedynymi osobami które według myśliciela wykazały się pewną
kreatywnością w próbie stworzenia nowych koncepcji byli
buddyści, jednak padli oni ofiarą ograniczeń religijnych. Zdaniem Tokusuke nawet najbardziej uznani japońscy myśliciele
jedynie powtarzali wybrane koncepcje filozoficzne przybyłe do
Japonii z Europy.
Temu stanowisku zdecydowanie przeciwstawiał się japoński
filozof okresu Meiji – Enryo Inoue. Pośród wielu japońskich
badaczy próbujących zgłębić koncepcje tetsugaku (takim
terminem określano filozofię zachodnią) to właśnie Inoue
podjął trud zrozumienia i skonfrontowania ich z japońską
rzeczywistością. Filozof dostrzegał powierzchowność w dotychczasowym postrzeganiu świata, który w okresie Meiji
rozpatrywany był głównie przez pryzmat nauk ścisłych. Filozof
jako pierwszy w Japonii zaczął promować pogląd, iż u podstaw
wszelkich nauk leży filozofia która „określa ich zasięg i chroni
ich miejsce w świecie nauki”. W swych dociekaniach idzie
jednak znacznie dalej wysuwając tezę, że dopiero zrozumienie
63
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia kultury, estetyka, antropologia
wartości jaką jest filozofia i podążanie jej ścieżką umożliwi
rozwój. Przykładem dla Inoue staje się oczywiście kultura
zachodnia która według niego swą świetność zawdzięczała
wyłącznie filozofii. Inoue jako jeden z nielicznych myślicieli
świadom był istnienia japońskiej filozofii. W wyniku swych
rozważań zaproponował stworzenie filozofii kompletnej
zawierającej w sobie elementy filozofii Wschodu i Zachodu.
Słowa kluczowe: Japonia, Inoue, filozofia kompletna
64
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia kultury, estetyka, antropologia
Jak sporządzić sobie Ciało bez Organów?
Odpowiedź Gombrowicza
Anna Celska, [email protected], Kolegium
Międzyobszarowych Indywidualnych Studiów
Humanistycznych i Społecznych, Uniwersytet Warszawski,
uw.edu.pl
W napisanym wspólnie Tysiącu plateau Gilles Deleuze oraz
Félix Guattari stawiają pytanie ze wszech miar niezwykłe: jak
sporządzić sobie Ciało bez Organów? Wyznacza ono horyzont
podjętej lektury ostatniej powieści Witolda Gombrowicza pt.
Kosmos, lektury, której efekt zostanie przedstawiony w niniejszym referacie. Za cel pracy postawiono sobie odczytanie
twórczości polskiego pisarza jako manifestu zdrowego ciała
przeciw ciału choremu. A mówiąc precyzyjniej, przeciwko
dwóm opisanym przez Deleuze’a i Guattariego typom ciała
chorego – z jednej strony, przeciw ciału rakowatemu (ciału
humanizmu przyjmującego formę szowinizmu gatunkowego),
z drugiej, przeciw ciału pustemu (ciału wedle posthumanizmu).
Szczegółowej analizie została poddana zarówno forma, jak
i treść utworu. Wykorzystano do tego narzędzia zaczerpnięte
min. z takich tekstów Deleuze’a (oraz Guattariego), jak: Po
czym rozpoznać strukturalizm?, Logika sensu czy Tysiąc
plateau. Posługując się konceptami struktury, układu (czasem
nazywanego asamblażem), kłącza i – oczywiście – Ciała bez
Organów analiza skupia się na odszukaniu ich poszczególnych
elementów na kartach Kosmosu, dowodząc, że uzasadnionym
jest traktowanie go jako zapisu eksperymentu kierującego się
lub jakby antycypującego jeden z „przepisów” zamieszczonych
w Tysiącu plateau.
Słowa kluczowe: Gilles Deleuze, Felix Guattari, Ciało bez Organów
(CbO), Witold Gombrowicz, Kosmos
65
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia kultury, estetyka, antropologia
Kategoria "Stiftung von Zeit"
w Eggebrechtowskiej koncepcji muzyki
Edyta Orman, [email protected]; freelancer
„Stiftung von Zeit” jest jedną z kategorii muzykologii Hansa
Heinricha Eggebrechta i zarazem częścią składową jego
definicji muzyki. Sztukę tę muzykolog określa mianem gry
z bodźcami zmysłowymi w formie ustanowienia czasu. Czas
ustanowiony przez muzykę, z zastrzeżeniem, że nie chodzi
o czas jako muzykę, ale o muzykę jako czas, ma szereg
właściwości. Znamienne dla gry sztuki dźwięków pozostaje
jednak odrealnienie rzeczywistości oraz uwolnienie od czasu
zegara. Eggebrecht pyta, czy odwrotnie, muzyka mogłaby być
paradygmatem zniesienia przypisywanych jej cech. Zniesienia
odrealnienia upatrywałoby się w poruszaniu się samego życia
w kierunku sztuki dźwięków, zniesienia uwolnienia zaś
– w uskutecznianiu przez podmiot sposobu bycia czasu
muzycznego, czyli ustanawianiu czasu podobnie do muzyki.
Przekonanie badacza, iż pytanie o czas zostałoby wtedy
postawione właściwie nie tylko odnośnie do muzyki, lecz
przede wszystkim do życia, nabiera nowego znaczenia w kontekście Eggebrechtowskiej biografii, a konkretnie jej wątku
nazistowskiego opisanego przez Borisa von Hakena w artykule
„Spalier am Mördergraben”. Czy zaangażowanemu w ludobójstwo przyszłemu muzykologowi pozostaje później już tylko
polegająca na wyparciu rzeczywistości śmierci i zapomnieniu
o niej estetyczna strategia dystansowania, wspomniana przezeń
w eseju „Musik und Tod oder: Die Ästhetisierung des Lebens”?
Jak Eggebrecht zapatruje się na wydarzenia, za które może czuć
się odpowiedzialny, oraz jak traktuje o obchodzeniu się sztuki
66
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia kultury, estetyka, antropologia
dźwięków ze wspomnieniem drugiej wojny światowej, z okazji
pięćdziesiątej rocznicy której powstaje jego esej „»Nach
Auschwitz...«”?
Utajone za życia i ujawnione po śmierci śmierci fakty
dotyczące filozofującego muzykologa, w swej koncepcji muzyki jako czasu odwołującego się do Arystotelesa, Augustyna,
Kanta, Wackenrodera, Adorna, ukazują w innym świetle całość
jego dorobku naukowego, w tym zwłaszcza esejów z „Musik
als Zeit”, stanowiących kolejne (poza)muzyczne odsłony
„Stiftung von Zeit”.
Słowa kluczowe: Hans Heinrich Eggebrecht, „Stiftung von Zeit”,
muzyka jako czas, Boris von Haken
67
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia kultury, estetyka, antropologia
Konceptualizacja przestrzeni
w kulturze Zachodu
Jarosław Janowski, [email protected]
Ta sama przestrzeń jest doświadczana przez ludzi w każdej
kulturze, a także te same mechanizmy pozwalają ją widzieć
i w niej się poruszać. Nie zmienia to faktu, że różne kultury
mogą tworzyć różne konceptualizacje przestrzeni. Służą one
praktycznym celom takim jak przetrwanie i poruszanie się
w terenie, komunikowanie się z innymi ludźmi. Tworzenie
konceptualizacji przestrzeni odpowiada również na głębsze
potrzeby człowieka: zadomowienia, zrozumienia obserwowanych zjawisk i ustalenie swojego miejsca we wszechświecie.
Człowiek w swych przekonaniach określa relacje fizyczne
swojej osoby i społeczności wobec najbliższego środowiska
oraz reszty wszechświata. Doświadczając własnego ciała
i zewnętrznego świata człowiek tworzył poglądy dotyczące
przestrzeni swojego bytowania. Wyniki obserwacji, które często
miały praktyczny cel, organizował w złożone poglądy. Na
początku miały one charakter religijny czy ezoteryczny, potem
zaś przyjmowały filozoficzny, kosmologiczny, a ostatecznie
naukowy. Istnieją trzy typy przestrzeni które są wynikiem
myślowego organizowania doświadczeń ludzkich: pragmatyczna, mityczna i teoretyczna. Nakładają się one na siebie
i przenikają znajdując wyraz w ludzkich działaniach. Konceptualizacje teoretyczne mogą też w sposób modelowy opisywać
to co bezpośrednio jest nieuchwytne naszym zmysłom
np. kulistość ziemi, czy budowę atomu.
Europejska kultura wytworzyła szczególny rodzaj teoretycznego opisu przestrzeni, jakim jest geometria Euklidesa.
68
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia kultury, estetyka, antropologia
Rozwinęła się ona z pierwotnych doświadczeń przestrzennych
jakie były i są udziałem wszystkich ludzi żyjących na Ziemi.
Jednak pewne szczególne cechy naszej kultury pozwoliły
stworzyć system w sposób modelowy zdolny do opisywania
i komunikowania struktur i zjawisk przestrzennych. Mimo
praktycznych zastosowań traktowanie geometrii głównie jako
teorii (czyli bezinteresownej kontemplacji) miało istotne skutki
dla filozofii, nauki i techniki Zachodu.
Słowa kluczowe: geomertia, przestrzeń, odwzorowanie, przystawanie,
obraz
69
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia kultury, estetyka, antropologia
Odpowiednie dać rzeczom słowo…”
Williama Goldinga
literackie egzemplifikacje
fenomenologicznej relacji człowiek-rzecz
Małgorzata Kowalcze, [email protected],
Wydział Filologiczny, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN
w Krakowie, www.up.krakow.pl
W swoim wystąpieniu chciałabym pochylić się nad problemem rzeczy materialnych jako bytów mających zdolność
pobudzania naszych funkcji poznawczych i umożliwiających
nasze samopoznanie. Pragnę odwołać się do koncepcji materializmu witalnego Jane Bennett, który postuluje, iż rzeczy mają
zdolność samoistnego działania i wpływania na człowieka
w sposób, który nie daje się zredukować do aktu projektowania
treści umysłowych ludzkiego podmiotu na przedmiot materialny, ale jest rzeczywistym aktywnym oddziaływaniem przedmiotu na percypujący go podmiot. Pragnę także przywołać
koncepcję rzeczy sformułowaną przez Maurice’a MerleauPonty’ego, mówiącą, że świat materialny jest podstawą
samookreślenia człowieka, gdyż ten postrzega siebie zawsze
w jakiejś relacji do niego; konceptualizacja jest zdaniem
filozofa aktem wtórnym, pierwotna jest percepcja. Swoją
wypowiedź pragnę poprzeć literackimi przykładami z prozy
Williama Goldinga, której jednym z kluczowych motywów jest
relacja człowieka do otaczającego go świata przedmiotów
materialnych. Literackie obrazy noblisty uwydatniają fakt, iż
rzeczy wywierają na nas wpływ nie tylko przez swoją
funkcjonalność czy warstwę symboliczną, ale także przez swoją
niezapośredniczoną językowo substancjalność.
Słowa kluczowe: rzecz, materializm witalny, percepcja, cielesność,
William Golding
70
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia kultury, estetyka, antropologia
Renesans filozofii pedagogiki miejsca
i jej pragmatyczny wymiar
jako narzędzia konstruowania tożsamości
na lekcjach etyki
Alicja Skrzypczak, [email protected]; Uniwersytet im.
Adam Mickiewicza, Wydział Nauk Społecznych, Instytut
Filozofii, http://filozofia.amu.edu.pl
W moim wystąpieniu pragnę przedstawić szanse, jakie
niesie ze sobą rewitalizacja nurtu filozofii pedagogiki miejsca,
poddanego refleksji z perspektywy edukacji etycznej. Subdyscyplina ta ujęta nie tylko w wymiarze refleksyjnym, ale także
pragmatycznym, problematyzuje kategorie miejsca i przestrzeni,
wspomagając jednocześnie procesy tożsamościowe poprzez
doświadczanie przez podmiot siebie samego oraz wspólnoty
w warunkach neoliberalnej rzeczywistości. Pragmatyzm dotyczy tutaj podejmowania świadomych działań komunikacyjnych
w odniesieniu do wzajemnego wpływu otoczenia i osoby,
kształtowania jej więzi z sytuacją, refleksji nad granicami
wielorakich ról społecznych. Rozważania w obrębie filozofii
pedagogiki miejsca uważam także za istotne ze względu na
konieczność wypracowania statusu wartości kolektywnych
w obrębie wspólnoty komunikacyjnej, które człowiek zinternalizuje. Pragnę także zwrócić uwagę na wartość wzajemnego
uczenia się (community-based learning) opartego na fenomenologii miejsca, spostrzeganiu i wykorzystywaniu jego
możliwości przez młodych ludzi, kształtujących własną pamięć
biograficzną. Filozofia miejsca pozwala na problematyzację
kategorii przestrzeni i miejsca, w różnorakich kontekstach
społecznych, edukacja z nią związana wydarzająca się w ich
71
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia kultury, estetyka, antropologia
obrębie, wpływa na dynamikę ewolucji dyskursów, a w konsekwencji pozwala na zacieranie wyraźnej granicy pomiędzy
podmiotem a przestrzenią. Człowiek „zamieszkujący” daną
przestrzeń wykorzystuje ją do przełamywania antynomii
miejsca takich jak wolność i granica, lokalność i globalność,
obcość i swojskość.
Słowa kluczowe: filozofia miejsca, edukacja filozoficzna,
komunikacja
72
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia kultury, estetyka, antropologia
Status Animal Studies
w kulturze współczesnej.
Przyczynek do sytuacji w Polsce
(na wybranych przykładach)
Bartłomiej K. Krzych, [email protected],
Dyskusyjne Koło Filozoficzne "Eudaimonia", Instytut
Filozofii, Wydział Socjologiczno -Historyczny, Uniwersytet
Rzeszowski, https://dkfeudaimonia.wordpress.com
Kwestia badań nad zwierzętami (Animal Studies), wyrosła
w szerszym kontekście i ramach myślenia (pro)ekologicznego,
jest jedną z nowszych, ale równocześnie prężnie rozwijających
się dziedzin teoretycznej refleksji nad światem istot żywych.
O wysokiej popularności Animal Studies – również w Polsce
– świadczą nie tylko wielorakie inicjatywy społeczne, ale
również coraz liczniejsze publikacje, sympozja i konferencje
naukowe. Ponadto warty odnotowania jest fakt istnienia instytutów programowo zajmujących się badaniami nad zwierzętami, jak też jednostek uniwersyteckich podejmujących
interdyscyplinarne badania zogniskowane wokół zwierząt.
Podejmując tematykę statusu Animal Studies w polskiej
kulturze współczesnej odnoszę się do programu „Znaczenie
studiów nad zwierzętami dla badań nad kulturą w Polsce”
realizowanego w IBL PAN, który wyznaczył kierunek badań
i dyskusji. Pojawiające się na tym gruncie kontrowersje
zaowocowały wykształceniem się dwóch symptomatycznych
podejść, które omawiam i roboczo określam jako „postępowe”
i „konserwatywne”. Z przeprowadzonych analiz wynika, że dla
podjętego tematu kluczowa jest kwestia upodmiotowienia
zwierząt i postawienia ich w relacji partnerskiej do człowieka.
Słowa kluczowe: animalocentryzm, Animal Studies, relacja człowiekzwierzę
73
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia kultury, estetyka, antropologia
Sztuka jako adaptacja
– niektóre problemy metodologiczne
estetyki ewolucyjnej
Jerzy Luty, [email protected], Wydział Nauk
o Bezpieczeństwie, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk
Lądowych, Wrocław
Estetycy ewolucyjni są przekonani, że sztuka jest jedną
z owych czynności adaptacyjnych lub około adaptacyjnych,
o których mówi psychologia ewolucyjna i które są nieodłącznym składnikiem ludzkiego wyposażenia umysłowego. Dla
potwierdzenia swej tezy przywołują powszechnie znane fakty:
ludzie tańczą, śpiewają, zdobią puste powierzchnie oraz
opowiadają i odgrywają historie we wszystkich znanych
społeczeństwach; malarstwo, biżuteria, rzeźba oraz instrumenty
pojawiły się w Europie co najmniej 40 tysięcy lat temu,
a w innych częściach świata prawdopodobnie znacznie wcześniej i istnieją w nich do dziś. A jak wiadomo uniwersalność
występowania jest jedną z istotnych cech adaptacji ewolucyjnych.
Dla badaczy pragnących zmierzyć się z problematyką
estetyki ewolucyjnej jako dyscypliny teoretycznej (w tym jej
najszybciej rozwijającej się odmiany – ewolucyjnej teorii
literatury) istotny jest wymóg zarówno rzetelnego opanowania
i zasymilowania najnowszych ustaleń ewolucyjnej teorii umysłu
czy powstałej w obrębie neodarwinizmu koncepcji koewolucji
genetyczno-kulturowej, jak i rozpoznania i wyodrębnienia
subtelnych różnic (choć o zasadniczym znaczeniu), które
występują na jej przecięciu z neuroestetyką czy estetyką
środowiskową. Spełnienie tych wymogów otwiera przed nimi
74
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia kultury, estetyka, antropologia
ogromne możliwości nowego odczytania nie tylko wrodzonych
preferencji estetycznych ludzkiego umysłu (np. ewolucyjna
teoria popkultury), ale i zrozumienia wagi i wyjątkowości
„zapierających dech w piersiach” arcydzieł sztuki światowej
– jako szczytowych osiągnięć ludzkiej kultury.
Wystąpienie stanowi przegląd wybranych problemów
metodologicznych, z którymi boryka się ta młoda, prężnie
rozwijająca się dyscyplina.
Słowa kluczowe: estetyka ewolucyjna, definicja sztuki, adaptacjonizm
75
FILOZOFIA POLITYKI
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia polityki
Analiza pojęcia
perfekcyjnie racjonalnego sędziego
w kontekście sztucznej inteligencji
Aleksander Smywiński -Pohl, [email protected]; Katedra
Informatyki, Akademia Górniczo -Hutnicza im. Stanisława
Staszica w Krakowie
W swoim referacie chciałbym poddać analizie pojęcie
perfekcyjnie racjonalnego sędziego. System prawa kontynentalnego można poddać krytyce ze względu na jego podstawowe
założenie, jakim jest racjonalność sędziów. Wydanie prawidłowego wyroku wymaga od sędziego przede wszystkim znajomości obowiązujących przepisów prawa, znajomości orzeczeń
wydanych w sądach powszechnych oraz umiejętność logicznego wnioskowania. O ile znajomość samych przepisów w określonej dziedzinie prawa nie przekracza zdolności kognitywnych pojedynczego człowieka, o tyle umiejętność wyciągania wszelkich wniosków logicznych jest możliwa jedynie
teoretycznie. Podobna sytuacja dotyczy orzeczeń – ich znajomość jest niezbędna w zakresie w jakim ustalają sposób
interpretacji istniejących przepisów. Nie można jednak oczekiwać od człowieka, że zapozna się z wszelkimi orzeczeniami,
czy nawet tymi, które w istotny sposób wpływają na sprawę,
w której ma zostać wydany wyrok.
Perfekcyjnie racjonalny sędzia pozbawiony jest tych ograniczeń. W referacie przedstawię analizę tego pojęcia oraz jego
związek ze sztuczna inteligencją. W szczególności postaram się
wyjaśnić, czy przekroczenie lub rozszerzenie kognitywnych
zdolności człowieka może sprawić, że wyroki będą bardziej
sprawiedliwe.
Słowa kluczowe: filozofia prawa, sztuczna inteligencja, racjonalność,
wnioskowanie
79
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia polityki
Filozofia konfliktu
Dorota Litwin-Lewandowska, Zakład Filozofii
i Socjologii Polityki, Wydział Politologii UMCS, Lublin
Prezentowany tekst jest systematycznym i krytycznym
przedstawieniem podstawowych zagadnień związanych z poznaniem istoty konfliktu, ujętych w syntetycznej i zwięzłej
formie. Stawiane cele badawcze koncentrują się wokół
przedstawienia istniejących teorii z zakresu nauk humanistycznych prowadzących do w miarę prawdziwego i obiektywnego rozpoznania istoty konfliktu społecznego, począwszy od
średniowiecznej, arabskiej filozofii Ibn Chalduna, poprzez
teorie Georga Simmla, Maxa Webera, Karola Marksa, Lewisa
Cosera, Ralfa Dahrendorfa, a na współczesnym dorobku
z dziedziny nauk społecznych kończąc, np. wynikach prac
badawczych Wiliama Ury'ego. Kryteriami wyznaczającymi
analizę konfliktu społecznego były przestrzenie, w których
dochodzi do zdarzeń o charakterze konfliktogennym, takich jak
przestrzeń idei, aktora, rzeczy czy czasu, przenikających
i stymulujących się wzajemnie. W konkluzji tekstu zaprezentowano paradygmatyczne widzenie świata poprzez pryzmat
teorii konfliktu, zmienność w definiowaniu jego istoty, logiki
przebiegu i zakończenia.
Słowa kluczowe: konflikt, aktor, problem, taktyki i strategie,
światopogląd
80
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia polityki
Filozofia społeczna
Claude Saint-Simona i Augusta Comte’a
Ryszard Adam Podgórski, [email protected], Katedra
Socjologii, Wydział Nauk Społecznych , Uniwersytet
Warmińsko-Mazurski
Zainteresowania życiem społecznym w roku 1819 August
Comte’a podejmuje pracę sekretarza u Henri´ego de SaintSimona (1760-1825), socjalistycznego utopisty. Jak zaznacza
Barbara Skarga utopia Saint-Simona, budzi wiele trudności przy
jej charakterystyce, ponieważ pełna jest wewnętrznych
sprzeczności. Barbara Skarga mówi o Saint-Simonie, że był
filozofem, który nie stworzył żadnej skończonej doktryny,
dziennikarzem, który nie pisywał do żadnego z dzienników,
pisarzem zapowiadającym całe serie dzieł, o których ukazywały
się tylko prospekty, szefem partii, która nigdy nie powstała.
Zarzucano mu zmienność poglądów i szalone określenia np., że
jest „nowym wcieleniem ducha Sokratesa”, co nie przeszkadzało wielu mu współczesnych mówić, że jest kapłanem nowej
wiary i nowych czasów. Saint-Simon uważał się za proroka,
mesjasza powołanego do zreformowania świata. Głoszonej
przez siebie teorii nadawał moc „prawdy absolutnej”. Przez tą
„prawdę” był przekonany, że wypracowuje teorię społeczną, że
buduje naukę społeczną, przez którą wyraża „pozytywną naukę
o społeczeństwie”.
Comte chciał połączyć elity naukowe i przemysłowe, aby
zbudować nowy porządek industrialny w życiu społecznym
w oparciu o wiedzę i kapitał. Comte uważał, że naukowcy
powinni mieć większy wpływ na losy państwa i narodu, ale
ważną rolę przydzielał klasie burżuazyjnej. Ten pogląd Comte’a
81
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia polityki
akceptował Saint-Simon, ponieważ uważał, że świat nauki nie
jest zdolny do samodzielnych reform społecznych i udoskonalaniu porządku społecznego bez wsparcia finansowego.
Jednak należy zaznaczyć, że ich pomysły dotyczące przyszłości
społecznej były w rzeczywistości rozbieżne, bowiem Comte
ważniejszą rolę w życiu społecznym przypisywał naukowcom
i według niego elity naukowe powinny mieć prawo do
wyrażania własnej wolności. Dlatego l´Industrie Comte’a
twierdził, że nauka jest ważna nie tylko dla zrozumienia świata
przyrody, ale także porządku społecznego. Stąd ważniejszą rolę
przy budowaniu ładu społecznego przypisywał elicie naukowej.
Słowa kluczowe: "filozofia pierwsza", industrializm,socjalizm
utopijny
82
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia polityki
Filozoficzne podstawy
marketingu terytorialnego
Katarzyna Muszyńska, [email protected],
Wydział Politologii UMCS
Zarządzanie w samorządach terytorialnych jest dziś uzależnione od dwóch zjawisk: globalizacji i „lokalności”. Z jednej
strony, coraz więcej osób poszukuje tych samych dóbr, usług
i wartości. Z drugiej zaś obserwuje się eksponowanie tego co
specyficzne, oryginalne, lokalne. Wg „lokalizmu” większą
władzę przypisuje się miastom i gminom, w myśl zasady
stanowienia społeczności lokalnych o sobie. Na przecięciu tych
dwóch płaszczyzn – globalnej i lokalnej – pojawił się nawet
nowy termin „glokalizacja”, podkreślający komplementarność
procesu globalizacji i rosnącego znaczenia rozwoju lokalnego.
Globalizacja nasiliła konkurencyjność miast i regionów.
Lokalne władze muszą więc dziś wykazywać bardziej rynkowe
podejście, rozumiejąc i zaspokajając potrzeby różnych grup
interesów. W artykule przypomina się genezę teorii marketingu
terytorialnego i wskazujesię na nią jako na teorię zarządczą do
wykorzystania w praktyce przez władze lokalne. Jeśli przyjmiemy, że marketing to specyficzny sposób myślenia o sukcesie
we współczesnym biznesie, to zgodnie z takim ujęciem
marketing terytorialny jest filozofią osiągania założonych celów
przez podmioty, w tym jednostki samorządu terytorialnego,
w warunkach konkurencji o ograniczone zasoby, przy właściwej orientacji na „klientów – partnerów”. Jest to zarządzanie
zmierzające do zaspokojenia potrzeb i pragnień mieszkańców,
inwestorów oraz gości przez wcześniejsze ich rozpoznanie
i przewidywanie, równocześnie oparte na racjonalnym wyko-
83
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia polityki
rzystaniu posiadanych zasobów. W marketingu terytorialnym
jednostka terytorialna, a właściwie jej administracyjnosamorządowy odpowiednik (gmina, region), występuje jako
specyficzny koncern, kształtujący na podstawie „miejscowych”
zasobów, oferujący oraz wymieniający – na ściśle określonych
zasadach i w określonych formach – specyficzne „produkty
terytorialne” (komunalne) dla bliższych i dalszych klientów.
Słowa kluczowe: marketing terytorialny, promocja miast, wizerunek
marki
84
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia polityki
Komunikowanie władz samorządowych
Miasta Lublin z mieszkańcami
w procesie partycypacji społecznej.
Rozwój, znaczenie
Monika Plutarska, Zakład Samorządów i Polityki
Lokalnej, Wydział Politologii, Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie
Celem wystąpienia jest analiza prowadzenia polityki
partycypacyjnej przez władze samorządowe Lublina, tj. Radę
Miasta oraz Prezydenta Miasta Lublin od 2006 r. W wystąpieniu zostaną przedstawione najistotniejsze zmiany organizacyjne, finansowe, które przyczyniły się do poprawy współpracy
władz z mieszkańcami, od modelu zamkniętego na sektor
obywatelski, do budowy modelu opartego na wzajemnym
poznaniu i zaufaniu. W wystąpieniu zostaną przeanalizowane
trzy elementy związane z polityką partycypacyjną, tj. współpraca z lokalnymi organizacji pozarządowymi, zakres i sposoby
prowadzenia konsultacji społecznych z mieszkańcami oraz
tworzenie i wdrażanie procesu budżetu partycypacyjnego
w omawianej gminie. Miasto Lublin dąży do budowy własnego
modelu polityki partycypacyjnej, opartego
na wzajemnym zaufaniu i poznaniu. Model ten został
zbudowany przez wzajemne wysłuchanie i wspólne inicjatywy
władz, pracowników Urzędu Miasta, przedstawicieli organizacji
pozarządowych oraz mieszkańców miasta. System ten wciąż
jest poprawiany, pojawiają się nowe formy, inicjatywy dla
współpracy ze strony. Rozważania skupią się nad sensem takiej
polityki lokalnej prowadzonej przez władze.
Słowa kluczowe: komunikowanie, władze samorządowe, Lublin,
mieszkańcy, partycypacja
85
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia polityki
Od dziedziny społecznej
do społeczeństwa spektaklu
– refleksje o możliwości polityki
Patryk Danielewicz, [email protected];
Zakład Filozofii Polityki, Instytut Filozofii, Uniwersytet
Warszawski
Czy możliwa jest jeszcze polityka jako autonomiczna
dziedzina; dziedzina, która byłaby oddzielna od innych dziedzin, od innych form ludzkiej aktywności? To pytanie stanowi
stanowi punkt wyjścia referatu. Polityka w okresie, który
szeroko będę określał mianem nowoczesności, przechodzi nie
tyle swoisty kryzys, co bardzo gruntowną przemianę. I tę
przemianę chciałbym prześledzić. Przemianę od polityki w jej
greckim rozumieniu do polityki takiej, jak rozumiemy ją dzisiaj.
przemiana, o jakiej tutaj mówimy, dotyczyłaby nie tyle upadku
sfery politycznej jako autonomicznej dziedziny, co scalenia
dziedziny publicznej, w której rozgrywa się polityka, z dziedziną prywatną, w której mieści się wszystko, co nie jest
„polityczne”. Innymi słowy, w nowoczesności pojawia się
nowa sfera, która niejako łączy to, co publiczne z tym, co
prywatne – sfera społeczna. Gruntowność tej przemiany polega
na tym, że scalenie sfery publicznej z prywatną czy wyłonienie
się sfery społecznej, zasadniczo przedefiniowuje to, co
polityczne. Przedefiniowanie to jest znaczące nie tylko
„teoretycznie”, a więc w zainteresowaniu pytaniem „czym
polityka jest teraz?”, ale i „praktycznie”, co zmusza nas do
postawienia pytania „jak polityka działa?”. Nowoczesna
polityka ujawnia się w swojej totalności, przejmuje kontrolę nad
każdą dziedziną życia człowieka, zaczyna stanowić odniesienie
86
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia polityki
sama dla siebie. Zatem główna teza referatu brzmi: powstanie
sfery społecznej, która miesza w sobie to, co publiczne z tym,
co prywatne, nadaje nowy wymiar polityce, która zaczyna
opanowywać każdą dziedzinę ludzkiego życia, stanowi o tym,
że polityka jest wszędzie.
Słowa kluczowe: polityka, biopolityka. sfera publiczna, sfera
prywatna, społeczeństwo spektaklu
87
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia polityki
Prawa autora a prawo dostępu do kultury.
Problem dzieł osieroconych
na podstawie piśmiennictwa
filozofów pochodzenia żydowskiego
Anna Smywińska-Pohl, [email protected], Polska
Akademia Umiejętności www.pau.krakow.pl, Instytut
Judaistyki UJ www.judaistyka.uj.edu.pl, Instytut Filozofii
UJ www.filozofia.uj.edu.pl
Polska ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych
zabezpiecza prawa majątkowe twórców i/bądź właścicieli praw
autorskich na czas siedemdziesięciu lat od śmierci twórcy.
Niestety, nie zawsze możliwe jest ustalenie autorstwa bądź
właściciela praw majątkowych, co uniemożliwia przejście
utworów do domeny publicznej. Dla takich utworów ukuto
termin "dzieła osierocone". Wedle przepisów ustawy znowelizowanych w 2015 roku, istnieje możliwość korzystania z takich
utworów po spełnieniu szeregu warunków i procesie starannego
poszukiwania. Nie umożliwia jednak szerokiego dostępu do
dzieł osieroconych, a w konsekwencji pozbawia społeczeństwo
kontaktu ze znaczną częścią dziedzictwa kulturowego.
Prawo twórców koliduje z prawem do kultury. Wydaje się
zasadne rozważenie następujących kwestii:
1. Jakie są rozmiary tego problemu?
2. Czy ustawodawca wystarczająco zważył interesy obu
stron?
3. Jakie są możliwe rozwiązania?
Odpowiedzi na postawione pytania oprę na badaniach
dotyczących dzieł osieroconych filozofów żydowskiego pocho-
88
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia polityki
dzenia związanych z Uniwersytetem Jagiellońskim w dwudziestoleciu międzywojennym.
Badania, na których opiera się niniejszy referat zostały
sfinansowane w ramach projektu Problem utworów osieroconych wobec pamięci kulturowej na przykładzie piśmiennictwa wybranych żydowskich filozofów i filologów z Uniwersytetu Jagiellońskiego (1918-1939) przez Narodowe Centrum
Nauki, nr wniosku 2014/13/N/HS2/02813
Słowa kluczowe: dzieła osierocone, kultura, Żydzi, dwudziestolecie
międzywojenne
89
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia polityki
Stanowienie prawa
w poglądach skandynawskiego
realizmu prawnego
Łukasz B. Pilarz, [email protected], Katedra
Prawa Międzynarodowego i Prawa Europejskiego,
Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Śląski
w Katowicach, www.wpia.us.edu.pl
Praca ma za zadanie przedstawienie różnic w pojmowaniu
definicji procesu stanowienia i tworzenia prawa na przykładzie
rozumienia, jakie nadają im przedstawiciele skandynawskiego
realizmu prawnego. W teorii i filozofii prawa na czoło wysuwają się dwie podstawowe koncepcje: prawodawcy racjonalnego i racjonalności tworzenia prawa. W procesie tworzenia
prawa bierze udział wiele czynników, które wpływają na kształt
prawa. Prawo jest zjawiskiem psychicznym (przeżyciem prawa
w psychice), konkretnym faktem, zachowaniem, które wynika
z psychiki, umysłu (Olivecrona). Wniosek dla prawników jest
taki, że prawo należy traktować jako fakt normatywny (teksty
prawne), fakt aksjologiczny (wartości, zasady), w końcu jako
fakt psychologiczny (Petrażycki – przeżycia prawne) i fakt
behawioralny (Olivecrona – zachowanie ludzkie i związek ze
świadomością). Treść normatywna zasady określoności prawa
może dotyczyć zarówno działania, jak i zaniechania, i jest
adresowana do organów stanowiących prawo. W odniesieniu do
działania, sprowadza się do dyrektywy, aby uchwalane przez
nie przepisy były formułowane w sposób poprawny, precyzyjny
i jasny. To tłumaczy fakt, że normy prawne określające pewne
reguły zachowania ewoluowały na przestrzeni czasu, jednak nie
były przekazywane z pokolenia na pokolenie na zasadzie
90
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia polityki
„dziedziczenia” (dziedziczenie cech fenotypowych i genotypowych w kolejnych pokoleniach organizmów w obrębie
danego gatunku – sposób przekazywania pewnej wiedzy
o faktach – ewolucjonizm prawny – takie ujęcie trwania
stosowania prawa w czasie i zachowania ciągłości pewnej
ustalonej na samym początku praktyki postępowania ukazuje
skandynawski realizm prawny). Skandynawski realizm prawny
pokazuje procesy prawotwórcze przez pryzmat głównego
paradygmatu, jakim jest fakt prawotwórczy, mający swoje
odbicie w rzeczywistości. Same zaś normy prawne, zawierają
w sobie pewien pierwiastek wiedzy na temat faktów.
Słowa kluczowe: stanowienie prawa, skandynawski realizm prawny,
fakt prawotwórczy, normy prawne
91
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia polityki
Utrum homo natura sit animal sociale?
Odpowiedź i stanowisko
św. Tomasza z Akwinu
Bartłomiej K. Krzych, [email protected],
Dyskusyjne Koło Filozoficzne "Eudaimonia", Instytut
Filozofii, Wydział Socjologiczno -Historyczny, Uniwersytet
Rzeszowski, https://dkfeudaimonia.wordpress.com
Czy człowiek jest z natury istotą społeczną? Na tak
postawione pytanie Akwinata, posiłkując się teoretycznymi
rozwiązaniami Arystotelesa, udziela pozytywnej odpowiedzi.
Św. Tomasz, aby udowodnić, że człowiek jest ze swej natury
istotą społeczną, a co za tym idzie – polityczną i cywilną
(określeń tych używa zamiennie), ukazuje, że intencją samej
natury (stanowiącej o istocie bytu, jakim jest człowiek) – jak też
jej Stwórcy (wkraczamy tu jednak na pole teologii) – jest to,
aby człowiek nie żył samotnie (Arystoteles, a za nim Doktor
Anielski, określa samotników mianem bogów lub zwierząt),
lecz stanowił część większej całości – społeczeństwa. To
swoiste pragnienie natury ujawnia się w dwójnasób: po
pierwsze w potrzebie społeczeństwa jaka istnieje w człowieku;
po drugie – w fakcie, iż człowiek jest wyposażony w środki
niezbędne i konieczne do życia w społeczeństwie. Referat jest
próbą odtworzenia i wyartykułowania najważniejszych elementów argumentacji św. Tomasza z Akwinu, z której w sposób jednoznaczny wynika fakt społecznej natury człowieka
("homo est animal sociale").
Słowa kluczowe: człowiek, społeczeństwo, Tomasz z Akwinu
92
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia polityki
Wolność „do” i wolność „od”
w perspektywie wolności zrzeszania się
w związkach zawodowych
Karolina Kantorowicz , [email protected];
Instytut Filozofii wydziału Filozofii i Socjologii UW,
www.filozofia.uw.edu.pl
Wolności zrzeszania się w związkach zawodowych doktryna
prawa pracy poświęciła już bardzo dużo uwagi. Kontrowersyjną, zarówno w praktyce, jak i teorii prawa pracy, pozostaje
jednak kwestia tzw. negatywnej wolności związkowej, czyli
wolności nieprzystępowania do związków zawodowych,
wolności niekorzystania z pomocy związków zawodowych oraz
wolności nieponoszenia negatywnych konsekwencji bycia
niezrzeszonym. Ponieważ ściśle prawnicza analiza tego zagadnienia wikła się w liczne sprzeczności, szczególnie w odniesieniu do wolności nieponoszenia negatywnych konsekwencji
pozostawania poza związkami zawodowymi, pomocne jest
odwołanie się do filozoficznych koncepcji wolności. Odwołanie
do teorii skupiających się na pozytywnym, jak i na negatywnym
wymiarze wolności, zwłaszcza zaś do trójelementowej koncepcji wolności jest pomocne w uporządkowaniu nomenklatury
wykorzystywanej w dyskusji o wolności związkowej, oraz
identyfikacji filozoficznego podłoża w wypowiedziach orzecznictwa i doktryny. Pozwala wreszcie na zaproponowanie
konkretnych rozwiązań, w oparciu o świadomie przyjętą teorię
wolności.
Słowa kluczowe: związki zawodowe; koncepcje wolności; closed
shop; prawo pracy
93
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia polityki
Wolność w przestrzeni społecznej
w świetle założeń filozofii Woltera
Jan Molina, [email protected]; Zakład Filozofii
Społecznej, Instytut Filozofii, Uniwersytet Warszawski,
www.filozofia.uw.edu.pl
Celem prezentowanego referatu jest próba opisania sposobu
rozumienia idei wolności w odniesieniu do przestrzeni społecznej w ramach założeń filozofii Woltera.
Autor referatu opiera proponowaną interpretację na klasycznym rozróżnieniu kategorii wolności pozytywnej („wolności do”) i wolności negatywnej („wolności od”) wypracowanym przez Isaiaha Berlina. Ponadto punktem wyjścia dla
prezentowanej analizy jest skrótowe przywołanie ustaleń
dotyczących rekonstrukcji metafizycznej teorii wolności
wypracowanej przez Woltera (badań autor prezentował podczas
I konferencji EPISTEME).
Następnie autor charakteryzuje podstawowe założenia
wolterowskiej koncepcji społecznej wolności negatywnej,
rozumianej jako konieczność zagwarantowania wszystkim
obywatelom określonego minimum liberalnej wolności. Idea ta
sformułowana została na podstawie specyficznej interpretacji
zasad Prawa Naturalnego oraz pod wyraźnym wpływem
zetknięcia się Woltera zarówno z praktyką polityczną, jak
i z kulturą filozoficzną Anglii.
Kolejna część referatu poświęcona jest charakterystyce
kategorii społecznej wolności pozytywnej, tzn. prawa obywateli
do partycypowania w podejmowaniu decyzji politycznych.
W odniesieniu do tej kwestii autor śledzi dwie, wyraźnie
sprzeczne tendencje obecne w pismach Woltera. Z jednej strony
94
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia polityki
jest to humanistyczna sympatia dla demokratycznego upodmiotowienia wszystkich obywateli, a z drugiej wyraźna obawa
liberalnego sceptyka, pełnego elitarystycznych uprzedzeń, przed
możliwymi zagrożeniami dla indywidualnej wolności, które
mogą wynikać z nieracjonalnych i niemoralnych decyzji
podejmowanych przez szerokie kręgi niekompetentnych obywateli. Referat kończy próba szkicowego opisania głównych
problemów interpretacyjnych związanych z próbą rekonstrukcji
wolterowskiej filozofii społecznej.
Tezy interpretacyjne referatu, poza analizą tekstów źródłowych, odwołują się do ustaleń wybitnych badawczy spuścizny
Woltera, w tym m.in. B. Baczki, J. Adamskiego, A. Wołowskiego, A. Maurois’a.
Słowa kluczowe: wolność, społeczeństwo, Oświecenie, Wolter
95
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia polityki
Zagadnienie państwa
w myśli św. Augustyna i Dantego Alighieri
Arkadiusz Jasiński, [email protected],
Instytut Psychologii, Uniwersytet Wrocławski
Celem referatu jest prezentacja wyników badań nad myślą
św. Augustyna z Hippony i Dantego Alighieri. Badania
dotyczyły kwestii relacji Państwa Bożego do państwa ziemskiego w dziełach tych filozofów. Głównym materiałem źródłowym były książki: Państwo Boże oraz Monarchia. Porównanie
poglądów obu filozofów na problematykę państwa wydaje się
szczególnie uzasadnione na płaszczyźnie zależności pomiędzy
władzą świecką i władzą duchowną. Można powiedzieć, że
w pewnym sensie Dante rozwinął dzieło św. Augustyna,
ponieważ jako pierwszy wskazał, że władza cesarska może być
niezależna od władzy papieskiej. Polemizuje on zarazem z św.
Tomaszem z Akwinu, który był kontynuatorem myśli
teologicznej biskupa Hippony. Wystąpienie powinno mieć
wysokie walory poznawcze, ponieważ podobne porównania
były dotąd poza głównym obszarem zainteresowań filozofów.
Co więcej, główne dzieło Dantego będące przedmiotem tej
analizy jest dość słabo rozpowszechnione i mało znane polskim
czytelnikom. Wyniki badań mogą być przydatne w ramach
rozważań nad ogólną funkcją władzy i państwa. Oprócz tego,
mogą one dać nowy impuls do zajęcia się fundamentalnymi dla
państwa problemami z punktu widzenia filozofii chrześcijańskiej.
Słowa kluczowe: państwo, Civitas Dei, Civitas Terrena, cnoty
obywatelskie
96
FILOZOFIA PRZYRODY
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia przyrody
Epistemologiczny strukturalizm
i niepoznawalność natury świata
Angelika Mus-Nowak, [email protected]; Zakład
Filozofii Nauk Przyrodniczych, Instytut Filozofii
Uniwersytetu Jagiellońskiego
Realizm strukturalny jest osłabioną wersją realizmu naukowego, która ma lepiej od tradycyjnego realizmu odpowiadać na
zarzut pesymistycznej meta-indukcji. Strukturaliści przyznają za
Laudanem, że istnieje radykalna nieciągłość na poziomie
teoretycznym teorii, lecz wskazują na ciągłość na poziomie
strukturalnym, co oznacza, że równania matematyczne zawarte
w poprzednich teoriach naukowych są zachowane w teoriach je
zastępujących. Dla strukturalistów stanowi to podstawę do
twierdzenia, że owe równania matematyczne odzwierciedlają
prawdziwą strukturę rzeczywistości. Twierdzą jednak, że natura
świata fizycznego, w związku z wciąż zmieniającą się treścią
teorii, będzie wiecznie przed nami ukryta. W zależności od
wersji strukturalizm przyjmuje eliminacyjną lub restrykcyjną
formę: zgodnie z ontologicznym strukturalizmem świat składa
się tylko ze struktur; jego epistemologiczna wersja, choć uznaje
istnienie obiektów, zakłada, że ich natura jest dla nas niedostępna poznawczo
W ramach wystąpienia przedstawię nowy zarzut wobec
epistemologicznego strukturalizmu.
Przede wszystkim podważone zostanie wnioskowanie
o niedostępności natury świata oparte na rozwoju nauki.
Według strukturalistów podczas zmiany teorii, równania
matematyczne są zachowywane i przechodzą do nowej teorii,
co unaocznia ciągłość w rozwoju nauki, natomiast twierdzenia
99
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia przyrody
dotyczące bytów lub ich własności są porzucane. Stanowi to dla
nich podstawę do twierdzenia, że własności obiektów i same
obiekty nigdy nie będą nam dostępne poznawczo. Zamierzam
pokazać, że ten sposób rozumowania prowadzi do paradoksów.
Dokładnie ten argument, który doprowadził do powstania
realizmu strukturalnego (pesymistyczna meta-indukcja), może
stanąć w sprzeczności z tezą o niepoznawalnej naturze. Skoro
nasze teorie naukowe zawierają twierdzenia o naturze świata,
które są zmieniane w obliczu doświadczeń i eksperymentów, to,
jak postaram się wykazać, najlepszym wyjaśnieniem tych
ciągłych zmian jest możliwość poznawczego dostępu do natury.
Słowa kluczowe: realizm naukowy, realizm strukturalny,
pesymistyczna meta-indukcja
100
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia przyrody
Filozoficzne interpretacje
zagadnienia systemów dziedziczenia
Aleksander Ziemny, [email protected],
Zakład Filozofii Nauki, Instytut Filozofii, Uniwersytet im.
Adama Mickiewicza w Poznaniu, www.amu.edu.pl
Pojęcie dziedziczenia jest jednym z podstawowych terminów nauk biologicznych; istnieje przy tym bogata interpretacja
filozoficzna tego terminu.
W literaturze z zakresu filozofii biologii najbardziej rozpowszechniona jest monistyczna interpretacja genocentryczna
w zakresie mechanizmów dziedziczenia oraz elementów
dziedzicznych. Istnieją jednakże istotne wady tej propozycji
– zarówno metodologiczne, jak i przedmiotowe. Krytyczna
analiza założeń genocentryzmu pozwoliła na rozwinięcie
alternatywnych propozycji eksplikacji pojęcia dziedziczenia.
W referacie pragnę wskazać krytyczne argumenty względem tej
klasycznej propozycji. Wyróżnię dwie odrębne koncepcje:
podejście radykalnie holistyczne w ramach Developmental
Systems Theory (DST) oraz podejście, znacznie bardziej
umiarkowane, pluralistyczne rozwijane w ramach Evolutionary
Developmental Biology (evo-devo) – zwłaszcza w rozwinięciu
dokonanym przez E. Jablonkę oraz M. Lamb. Celem jest przytoczenie argumentów wskazujących na zasadność wypracowywania koncepcji alternatywnych.
Słowa kluczowe: filozofia biologii, filozofia przyrody, filozofia nauki,
nauki biologiczne, dziedziczenie
101
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia przyrody
Miczurin i odrzucenie
genetyki mendlowskiej.
Przyczyny, mechanizmy, konsekwencje
Konrad Butas, [email protected], Instytut
Filozofii, Uniwersytet Jagielloński,
http://www.filozofia.uj.edu.pl
Iwan Miczurin był rosyjskim, a później radzieckim ogrodnikiem pracującym nad aklimatyzacją nowych odmian. Historia
nauki zapamiętała go głównie z postulatów teoretycznych, które
obejmowały odrzucenie zasad dziedziczenia Mendla. Później
postulaty owe zostały przejęte i rozwinięte przez Trofima
Łysenkę.
Referat będzie obejmował analizę postulatów teoretycznych
I. Miczurina dotyczących biologii (w szczególności kwestii
przekazywania cech między organizmami). Pozwoli to skupić
się z jednej strony na mechanizmie przez I. Miczurina
odrzucenia teorii dziedziczenia G. Mendla, a z drugiej na
ukształtowaniu się własnej koncepcji, później nazywanej
miczurinizmem.
Badanie przyczyn odrzucenia będzie obejmować następujące
cechy:
(1) określenie przybliżonego wiedzy nt. dziedziczenia
posiadanej przez I. Miczurina na podstawie jego pism;
(2) ustalenie stanu wiedzy biologicznej podówczas posiadanej przez szeroko rozumiany świat naukowy, (w szczególności informacji nt. procesów dziedziczenia);
(3) ustalenie, czy decyzja o odrzuceniu ustaleń mendlowskich była uzasadniona (w oparciu o wybrane współczesne
koncepcje epistemologiczne);
102
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia przyrody
(4) analiza kształtowania się procesu alternatywnego względem odrzuconych twierdzeń medlowskich (analiza obejmować
będzie próbę ustalenia, czy alternatywna koncepcja autorska
będzie (a) wewnętrznie spójna (b) koherentna z doświadczeniem (c) będzie posiadać większą moc wyjaśniającą, niż
koncepcja dziedziczenia Mendla).
Słowa kluczowe: Miczurin, Mendel, genetyka, miczurinizm,
metodologia
103
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia przyrody
Nowożytne rozumienie
celowości świata natury
– zerwanie czy kontynuacja
względem tradycji scholastycznej?
Kamil Majcherek, [email protected],
Instytut Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego,
filozofia.uj.edu.pl
Przyjmowana często narracja dotycząca zmian zachodzących pomiędzy średniowiecznym a nowożytnym rozumieniem
świata natury mówi, że jednym ze znaków przejścia do nauki
nowej w XVI i XVII stuleciu było porzucenie odwoływania się
do przyczyn formalnych i celowych w wyjaśnianiu działania
bytów naturalnych. Podług takiej narracji przejście od nauki
średniowiecznej do nowożytnej ma polegać na zastąpieniu
odwoływania się do przyczyn formalnych i celowych odwoływaniem się do przyczyn sprawczych i materialnych. Rewolucja naukowa miała przynieść ostateczny zmierzch wykorzystywania celowości dla tłumaczenia zjawisk naturalnych – tak,
że w nowożytnym rozumieniu słowo „przyczyna” znaczy
właściwie zawsze „przyczyna sprawcza”, a organiczna wizja
świata, przyjmowana przez scholastykę, zostaje zastąpiona
przez wizję mechanistyczną. Za głównych przedstawicieli
takiego „antyfinalistycznego” nurtu w filozofii nowożytnej
uznaje się najczęściej F. Bacona, Kartezjusza oraz B. Spinozę.
W moim wystąpieniu postaram się pokazać, że taka wizja
przejścia od filozofii średniowiecznej do nowożytnej jako
polegającego na całkowitym odrzuceniu wyjaśnień celowościowych w badaniu świata natury stanowi podwójne uproszczenie.
Po pierwsze, nie wszyscy autorzy nowożytni postulowali
104
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia przyrody
wyrugowanie celowości z filozofii natury. Wręcz przeciwnie:
myśliciele tacy, jak: Gassendi, Boyle, Newton czy Leibniz
postulowali wyjaśnienia celowościowe w nauce o naturze i sami
aktywnie z nich korzystali. Po drugie, nawet autorzy, którzy
w warstwie postulatywnej odrzucają celowość świata natury,
odwołują się później do niej – świadomie bądź nieświadomie
– we własnych wytłumaczeniach jej działania. W związku
z tym będę argumentował na rzecz tezy, iż bardziej adekwatnym spojrzeniem na wiele teorii nowożytnych wydaje się zatem
rozumienie ich nie w kategoriach odrzucenia przyczynowości
celowej, lecz jej przeinterpretowania – przy zachowaniu (jako
istotnego dla nauki) pojęcia Opatrzności, ale w duchu nowej,
mechanistycznej fizyki.
Słowa kluczowe: teleologia, celowość, natura, nowożytność
105
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia przyrody
Oh my Blob!
Strukturalizm ontologiczny
a monistyczne niezróżnicowanie
Damian Luty, [email protected]; Zakład Filozofii
Nauki, Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu, www.filozofia.amu.edu.pl
M. Dorato, krytykując wykładnię ontycznego realizmu
strukturalnego przedstawioną przez S. Frencha, uznał, że
zawarta w tymże stanowisku strukturalistyczna ontologia
zapada się w „blobiektywizm”, będący tezą wersji realizmu
T. Horgana i M. Potrca. Głosi ona istnienie tylko jednego
indywiduum, wszechświata, który, będąc strukturalnie skomplikowanym, jest niezróżnicowany. Nazwano to indywiduum
„blobem” i ujęto jako minimalne ontologiczne założenie, które
należy przyjąć broniąc realizmu uwzględniającego kontekstualną semantykę.
Jednak w filozofii nauk szczegółowych pokazanie, że dane
stanowisko prowadzi do niezróżnicowania, może być użyte jako
sprowadzenie tego stanowiska do absurdu. Zarzut Dorato to nic
innego, jak zarzut wobec monizmów: albo nie jesteśmy w stanie
wyjaśnić zróżnicowania świata, albo musimy je zanegować.
Pierwszy problem trywializuje dane stanowisko, drugi wskazuje
na prima facie oczywisty fałsz. Problemy te French dostrzegł
i uznał, że dopiero blobiektywizm zinterpretowany poprzez
teoriogrupowe symetrie wykorzystywane w fizyce fundamentalnej i w koniunkcji z wiązkową teorią obiektu, staje się
dobrym stanowiskiem strukturalistycznym.
W swoim wystąpieniu uzasadnię pogląd, że akceptując
rozwiązanie Frencha, podwajamy redukcję „klasycznych”
106
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia przyrody
obiektów. Idzie o to, że symetrie mają redukować obiekty do
relacji, a teoria wiązek – do własności. Pierwsze odpowiada za
fundamentalnie strukturalny charakter świata, drugie za jego
zróżnicowanie. Dostajemy świat dwukategorialny. Twierdzę, że
nie ma związku między dwiema kategoriami w tym przypadku.
Jeżeli bowiem nic w strukturalnej podstawie świata nie
odpowiada za zróżnicowanie, to własności wprowadzane są ad
hoc. Za tą konkluzją przemawia to, że w ramach jednej
koncepcji mamy niezależne od siebie dwie strategie redukcji
klasycznych obiektów. Na końcu przedstawię ujęcie zróżnicowania świata w ontologicznym strukturalizmie: powołam się na
fakt, że w przyrodzie występują nieredukowalne do siebie
rodzaje symetrii.
Słowa kluczowe: strukturalizm, ontologia przyrody, monizm
107
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia przyrody
Wielki Wybuch i jego interpretacja
przez ks. prof. Michała Hellera
Jarosław Mitek, [email protected], Instytut Filozofii
Chrześcijańskiej, Papieski Wydział Teologiczny we
Wrocławiu, www.pwt.wroc.pl
Wielki Wybuch (Big Bang) to potoczna nazwa początkowego etapu istnienia naszego wszechświata, tak jak to istnienie
opisuje tak zwany standardowy model kosmologiczny. Oficjalna nazwa Wielkiego Wybuchu to osobliwość początkowa.
Opisuje ona stan wszechświata, charakteryzujący się nieskończenie dużymi wartościami gęstości i temperatury oraz nieskończenie małą objętością. Jest to również ten etap rozwoju
naszego wszechświata, kiedy to według kosmologów zaistniał
zarówno czas, jak i przestrzeń.
Od początku istnienia modelu standardowego (lata 20.
ubiegłego stulecia) osobliwość początkowa nie budziła entuzjazmu niektórych naukowców, gdyż wprowadzała niewygodną dla nich ideę początku wszechświata. Za to niektórzy
teologowie przywitali osobliwość z więcej niż zadowoleniem,
gdyż zdawała się ona opisywać naukowym językiem to, co
język religii wyrażał w pierwszym rozdziale Księgi Rodzaju.
Z czasem jednak nastroje uległy zmianie i okazało się, że
naukowcy nie mają zbyt wielkiego powodu do niezadowolenia,
a teologowie powinni powstrzymać się od entuzjazmu: Wielki
Wybuch niekoniecznie musi być opisem stworzenia.
Celem niniejszej pracy jest przedstawienie interpretacji
Wielkiego Wybuchu przez ks. prof. Michała Hellera, który
prowadzi badania na pograniczu nauk ścisłych, filozofii
i teologii. Szczególna uwaga poświęcona zostanie znaczeniu,
108
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia przyrody
jakie zdaniem ks. Hellera osobliwość początkowa ma dla
dyskusji o początku i stworzeniu wszechświata. Przedstawione
zostaną odpowiedzi, jakich Michał Heller udziela na pytania
stawiane przez filozofię i teologię: Czy Wielki Wybuch należy
uznać za początek wszechświata? oraz Czy Wielki Wybuch jest
naukowym odpowiednikiem biblijnej nauki o stworzeniu?
Niejako przy okazji omówione zostaną poglądy Księdza
Profesora na metodologię prowadzenia badań naukowych,
filozoficznych i teologicznych oraz wzajemne relacje tych
dziedzin ludzkiej aktywności intelektualnej.
Słowa kluczowe: Wielki Wybuch, osobliwość początkowa, Michał
Heller, stworzenie, początek wszechświata
109
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia przyrody
Zagadnienie podróży międzygwiezdnych:
nauka czy fantastyka naukowa?
Beata Fijołek, [email protected]
doktorantka w Zakładzie Ontologii i Teorii Poznania,
Instytut Filozofii, Wydział Filozofii i Socjologii,
Uniwersytet Marii Curie -Skłodowskiej w Lublinie,
www.umcs.pl
Najczęściej science fiction jest charakteryzowane jako
odmiana fantastyki, której fabuła związana jest bardziej lub
mniej z osiągnięciami nauki i techniki, czy też gdzie opisywane
zjawiska fantastyczne znajdują swoje oparcie w quasi
naukowych wyjaśnieniach. Historia często ma miejsce jeśli nie
dawno, dawno temu w odległej galaktyce, to co najmniej
w podobnym czasie, co chwila, w której dana myśl autora
została przelana na papier, a częściej to znacznie później.
Podróże międzygwiezdne zaś są czymś tak powszechnym, jak
nam współczesnym, przemieszczanie się autobusem czy samochodem z jednego końca miasta na drugi. Nie wspominając
o powszechnej dostępności wszelkiego rodzaju robotów,
droidów i androidów, których dość pierwotne odpowiedniki
aktualnie możemy odnaleźć we współczesnych gospodarstwach
domowych.
W swoim wystąpieniu chciałabym przeanalizować kilka
przykładów podróży międzygwiezdnych zaczerpniętych
z gatunku science fiction i przeanalizować je w odniesieniu do
zgodności opisywanej rzeczywistości z prawami przyrody oraz
zagadnień dotyczących eksperymentów myślowych. Wspomniane przykłady zaczerpnięte zostaną między innymi z dwóch
konkurencyjnych Uniwersów: Gwiezdnych Wojen oraz Star
Treka, a także w oparciu o "Autostopem przez galaktykę" i film
110
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia przyrody
Interstellar. Zaproponowana analiza być może stanie się
przyczynkiem do wyjaśnienia, dlaczego Artur C. Clarke we
wstępie do The Collected Stories rozróżniając fantastykę
naukową od fantasy przyjął założenie, że fantasy jest tym, co
niestety nie może się realnie wydarzyć, zaś fantastyka naukowa,
jest tym co na szczęście nie może się wydarzyć, a także do
rozważenia ile naukowych teorii można odnaleźć w gatunku
jakim jest fantastyka naukowa.
Słowa kluczowe: podróże międzygwiezdne, fantastyka naukowa,
eksperymenty myślowe
111
FILOZOFIA RELIGII
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia religii
Idea woli Schopenhauera a myśl indyjska
Magdalena Pawłowska, [email protected];
Wydział Filozoficzny, Uniwersytet Jagielloński
Joanna Trzópek, [email protected]; Zakład
Komunikacji Społecznej i Badań Podstawowych
w Psychologii, Wydział Zarządzania i Komunikacj
Problematyka woli to jeden z ważniejszych tematów
w ramach filozofii. W kontekście międzykulturowym interesujące wydają się być poglądy Schopnehauera, w których
nawiązuje on do koncepcji z zakresu filozofii Wschodu m.in.
poprzez zastosowanie indyjskich pojęć, jak np.: maya (māyā),
brahman (brahman), jiva (jīva) w ramach własnej filozofii.
Celem referatu jest analiza porównawcza problematyki woli
w ujęciu Schopenhauera i filozofii Wschodu.
Różnorodność dalekowschodnich koncepcji, do których
odwołuje się Schopenhaurer i z którymi wiąże zjawisko woli
stanowi szeroką ramę tematyczną zarówno w kontekście jego
filozofii, jak i ujęć indyjskich. Znajomość wschodnich inspiracji
w poglądach autora pomaga lepiej rozumieć jego własną
filozofię i niejednoznaczność idei woli. Tradycja indyjska
dostarczyła Schopenhauerowi również odniesień praktycznych
wynikających z doświadczenia praktykujących sannyasinów
(sannyāsin) zwłaszcza w kontekście doktryny negacji woli.
Połączenie myśli filozoficznej Schopenhauera z unikalnością
indyjskich koncepcji stanowi wzbogacenie i zarazem krytykę
europejskiego sposobu myślenia – mało docenioną ze strony
indyjskiej, być może ze względu na autoprezentację filozofa,
który przypisuje swoim poglądom status obiektywnego
narzędzia służącego rozjaśnieniu i usystematyzowaniu myśli
115
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia religii
indyjskiej. Z drugiej strony myśl filozofa wydaje się tworzyć
obszar do rozważań nad głębszymi, mniej widocznymi
aspektami jego poglądów oraz ich znaczenia zarówno w obrębie
własnej filozofii, jak i pogłębienia wschodniej myśli.
Słowa kluczowe: wola, myśl indyjska, filozofia Wschodu
116
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia religii
Intensywność bycia.
Figura św. Pawła
w myśli Martina Heideggera i Alaina Badiou
Bartosz Piotr Bednarczyk, [email protected],
Międzywydziałowe Indywidualne Studia Humanistyczne,
Uniwersytet Jagielloński, Collegium Invisi bile,
http://www.mish.uj.edu.pl
Jacques Derrida w swoim wystąpieniu ,,Foi et Savoir''
podczas seminarium na Capri pytał o możliwość ,,mówienia
o religii’’ i ,,mówienia religią’’ w czasach nowoczesności.
Pisma Martina Heideggera oraz Alaina Badiou, inspirowane
życiem i dziełem świętego Pawła, stanowią przykład możliwej
realizacji takiego dyskursu. Obaj myśliciele biorą w nawias
teologiczne treści jego pism i prawdziwość podania o cudownym zdarzeniu w drodze do Damaszku, obu interesuje przede
wszystkim struktura egzystencjalna doświadczenia, która kryje
się za pismami apostoła. Heidegger przedstawia Pawła jako
modelowy podmiot doświadczający faktycznego życia w sposób chrześcijański tj. w głębi jego historyczności i niepewności,
w horyzoncie wciąż możliwego kresu oznaczonego przez
teologiczne pojęcie paruzji. Dla Badiou Paweł jest ,,poetą
wydarzenia’’, figurą nawróconego przez ,,wydarzenie’’, które
może przyjść niespodziewanie ,,jak złodziej w nocy’’. Jednym
słowem: obaj ci myśliciele interpretują pisma świętego Pawła
w sposób zsekularyzowany (czy może raczej post-sekularny?)
i przedstawiają je jako świadectwo życia autentycznego,
doświadczenia bycia w jego właściwej intensywności.
Proponowany referat ma na celu zestawienie kluczowych
problemów w interpretacji postaci świętego Pawła przedsta-
117
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia religii
wionej przez dwójkę tytułowych myślicieli. Porównane zostanie
ich spojrzenie na wybrane kategorie związane z dyskursem
teologicznym (np.: ,,paruzja’’, ,,nieśmiertelność’’, ,,doczesność’’,
,,zbawienie’’) w kontekście stosowanych przez nich kategorii
filozoficznych (m.in.: ,,prawda’’, ,,egzystencja’’, ,,sytuacja’’).
Referat zmierzać będzie do zarysowania głównych cech modelu
życia autentycznego przyjętego przez dwójkę myślicieli.
Słowa kluczowe: Heidegger, Badiou, św. Paweł, postsekularyzm,
życie autentyczne
118
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia religii
Obecność Boga w myśli Hegla
Artur Jochlik, [email protected], Instytut Filozofii,
Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Śląski
Często słyszymy o tym, że tematem filozofii Hegla jest duch
(bądź Duch). W jakim jednak sensie można powiedzieć, że
pisząc o duchu, Hegel pisze o Bogu? Już w pierwszym
paragrafie Encyklopedii nauk filozoficznych spotykamy się ze
stwierdzeniem, że tematem zarówno religii, jak i filozofii jest
Bóg i tylko Bóg – to samo zapewnienie pada na początku
Wykładów z filozofii religii. Niemal z każdego tekstu Hegla
możemy wyciągnąć wniosek, że prawdziwy obraz Boga daje
nam chrześcijaństwo (zwłaszcza luteranizm). Co to jednak
znaczy dawać prawdziwy obraz Boga, co miałoby być
kryterium owej prawdy? Dowiadujemy się, że tym kryterium
jest idea absolutna. Tu jednak wychodzi na pierwszy plan
wątpliwość McTaggarta: jak mogę odnieść temat ostatniego
rozdziału Nauki logiki do czegokolwiek poza tą książką, czym
konkretnie miałaby okazać się ta idea, jaka jest jej nadwyżka
treściowa względem poprzedzającej ją idei poznania? Dalej, na
ile ten rzekomo chrześcijański Bóg jest tym samym Bogiem,
o którym mowa w Biblii? Rosenkranz i Schelling dają nam
kluczową wskazówkę, że Bóg Ojciec jest zasadą świata, Syn
Boży z jednej strony jest tym samym, z drugiej już jest tym
zrealizowanym światem, ale dopiero Duch Święty jest faktycznym pojednaniem między zasadą a światem. Jednocześnie
dowiadujemy się z listu do van Gherta z 1811 roku, że Hegel
jest mu bardzo wdzięczny za przesłane książki, które napisał
Jakub Böhme – tenże mistyk okazuje się bardzo wpływowy
w jego myśleniu o Bogu jako o duchu, co potwierdzają
119
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia religii
Heglowskie Wykłady z historii filozofii. Iwood wskazuje
jednak na to, że pojęcie "duch" jest używane przez Hegla
z perspektywy religijnej i stricte filozoficznej; te dwa znaczenia
pojęcia ducha nie zawsze idą ze sobą w parze, ale trudno jest
wskazać na ich dokładną różnicę. Ostatecznie sprawę
rozstrzygnie to, jak rozumiemy ideę absolutną w filozofii Hegla.
Bez względu jednak na to, jak do tego podejdziemy (jeżeli
podejdziemy do tego w sposób rzetelny), Bóg Hegla okaże się
przynajmniej w jakimś stopniu związany ze światem, w jakimś
sensie panteistyczny. Jednak nie brakuje za życia Hegla
myślicieli (dziś już, nie licząc Fichtego i Schellinga, niemal
zapomnianych), którzy postrzegali Boga w podobnym świetle.
Stąd wyłania się fundamentalne pytanie: czy Heglowskie
spojrzenie na Boga, pamiętając, jaki wywarł na nie wpływ
Böhme i Luter, nie było przejawem pogłębiającej się ateizacji
społeczeństwa? A może, co więcej, było jego przyczyną?
Słowa kluczowe: Bóg, Hegel, historia
120
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia religii
Religia kontra filozofia
– kilka uwag o Platońskim "Eutyfronie"
Anna Budzeń, [email protected], Wydział Nauk
Humanistycznych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana
Pawła II, www.kul.pl
Sokrates, znany ateński filozof i Eutyfron – wieszcz religijny
(mantis) spotykają się przed portykiem archonta, dokąd
przybyli w związku ze swoimi sprawami sądowymi. Sprawa
Sokratesa dotyczy obrony przed zarzutami o bezbożność,
postawionymi mu przez Meletosa. Eutyfron z kolei zamierza
wnieść kuriozalny (z naszego punktu widzenia) pozew
o morderstwo przeciw własnemu ojcu. Postępowanie sądowe,
zdaniem Eutyfrona, ma na celu oczyszczenie jego rodziny
z religijnej zmazy (miasma), powstałej w wyniku popełnionego
przez ojca morderstwa. Warto zaakcentować fakt, że poznajemy
Sokratesa i Eutyfrona dokładnie w momencie, gdy mają oni
wystąpić odpowiednio jako oskarżony i powód w procesach
dotyczących pobożności i sprawiedliwości. To właśnie te
konkretne, praktyczne okoliczności stanowią dla Sokratesa
i Eutyfrona naturalną motywację do podjęcia dyskusji na temat
pobożności i sprawiedliwości oraz w konsekwencji również do
podjęcia próby określenia ich istoty.
Celem wystąpienia jest przede wszystkim próba uchwycenia
i zaprezentowania cząstkowych definicji zbożności, kolejno
formułowanych przez Sokratesa i Eutyfrona w toku ich
filozoficznej rozmowy.
Słowa kluczowe: Sokrates, istota pobożności, sprawiedliwość, religia,
bezbożność
121
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia religii
Religia kosmosu Alberta Einsteina
Łukasz Kołodziejczyk ,
[email protected], Wydział Filozofii,
Katolicki Uniwersytet Lubelski, www.kul.pl
Prezentacja przedstawia poglądy Alberta Einsteina na relacje
między nauką a religią oraz jego koncepcję Absolutu i interpretację przeżyć religijnych. Analiza została przeprowadzana na
podstawie tekstów źródłowych Einsteina (artykułów, listów,
wypowiedzi) oraz artykułów naukowych innych filozofów
i fizyków. Prezentacja składa się z: (1) krótkiego życiorysu
Einsteina wraz ze wskazaniem elementów, które mogły
wpłynąć na jego przyszłą pracę naukową i poglądy filozoficzne;
(2) przedstawienia głównych myśli dotyczących filozofii nauki;
(3) omówienia typów religijności wskazanych przez Einsteina
(4) pokazania związku pomiędzy religią, filozofią oraz fizyką
Einsteina. Dodatkowe pytanie stawiane w prezentacji dotyczy
możliwości pogodzenia determinizmu z pojęciem wolnej woli
obecnym w chrześcijańskich koncepcjach teologicznych.
Prezentowana również jest krytyka koncepcji Einsteina
dokonana przez profesora Michała Hellera. Ponadto, została
podjęta próba zestawienia najnowszych faktów mechaniki
kwantowej z argumentacją Einsteina dotyczącą przyczynowości
zjawisk fizycznych.
Słowa kluczowe: Einstein, determinizm, religijność
122
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia religii
Rozprawa o momencie animacji
według wybranych etyków polskich
Łukasz Marcin Bogdanowski, [email protected],
Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, Katedra
Filozofii Chrześcijańskiej, Instytut Filozofii Społecznej
i Polityki, www.pwt.wroc.pl
Dyskusja nad momentem animacji ciała ludzkiego wydaję
się dziś tematem bardzo na czasie. Obecne dyskusje prowadzone na szczeblu państwowym dotyczącym tzw. ustawy
aborcyjnej dostarczają nam wielu ciekawych argumentów za
i przeciw ochronie życia poczętego. Jednym z dostrzeżonych
punktów dyskusji jest problem animacji ciała ludzkiego, czyli
momentu w którym dusza łączy się z ciałem. Rozmowy na ten
temat są bardzo obfite i nawet w tym punkcie trudno i jedno
wspólne stanowisko. Warto zauważyć, że omawiany problem
znajduje swoje początki w bardzo odległych czasach. Głos
w dyskusji zabierali tacy filozofowie jak np. Heraklit, Platon,
Homer, Arystoteles, Demokryt i wielu innych.
Wystąpienie ma na celu ukazanie stanowisk polskich,
współczesnych, wybranych przedstawicieli etyków. Wielu
z nich ukazuje bardzo mocne argumenty za animacja
równoczesną, a inni z kolei za animacją opóźnioną. Z wagi na
bardzo obszerny temat skupię się nie przedstawieniu rozważań:
Tadeusza Ślipko, Stefana Kornasa, Tomasza Kraja, Zbigniewa
Szawarskiego, Alojzego Marcola, Tadeusza Biesagi, Jana
Pawła II, Piotra Morcińca i Mieczysława Krąpca.
Słowa kluczowe: ciało, dusza, animacja, etyka, aborcja
123
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Filozofia religii
Współczesne antagonizmy
w życiu społeczno-politycznym
ukraińskiego Prawosławia
Aleksy Kucy, [email protected]
Wystąpienie obejmuję problematykę współczesnych
stosunków społecznych, politycznych i wyznaniowych na linii
Państwo-Kościół w Ukrainie. Zmiana ekipy rządzącej i nowa
filozofia wyznaniowa ukraińskiego establishmentu doprowadziły do zaostrzenie sytuacji religijnej w ukraińskim Prawosławiu. W swoim wystąpieniu będę usiłować zobrazować powyższe realia ze wskazaniem na przyczyny i możliwe scenariusze rozwoju. Obecnie na Ukrainie oficjalnie istnieją cztery
prawosławne konfesje. Przy czym dominującym wyznaniem
religijnym jest Ukraińska Cerkiew Prawosławna Patriarchatu
Moskiewskiego. Podziały religijne dzielą naród i są dodatkowym źródłem napięć społecznych i politycznych, zaś toczona
na wschodzie kraju wojna dodaje oliwy do ognia. Neonacjonaliści ukraińscy m.in. oskarżają kanoniczną Cerkiew o antypaństwowość już przez sam fakt jedności eucharystycznej
z Patriarchą Moskiewskim. Działania Prezydenta Poroszenki,
który za wszelką cenę usiłuje stworzyć w Ukrainie jedyną
kanoniczną strukturę prawosławną na razie nie przynoszą
efektu. W ukraińskim establishmencie politycznym nadal brak
zrozumienia podstawowych prawd prawosławnego prawa
kanonicznego oraz zasad funkcjonowania poszczególnych
prawosławnych kościołów lokalnych na świecie. Kwestia
autokefalii cerkiewnej na Ukrainie pozostaje zatem nadal
nierozstrzygnięta.
Słowa kluczowe: Ukraina, Prawosławie, autokefalia, schizmy
i podziały, sytuacja polityczna, stereotypy
124
METAFIZYKA
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Metafizyka
Człowiek jako "pasterz bycia”
w Liście o humanizmie M. Heideggera
Piotr Machała, doktorant PWT Wrocław,
[email protected]
Myślenie bycia stało się drogą fenomenologii M. Heideggera.
Różnica ontologiczna, rozróżnienie bytu od jego bycia, zakłada
w sobie tego który będzie postrzegał i umiał uchwycić bycie
w jego nie skrytości. Dasein (jako rzucony w świat) nie jednak
jest tu równoważny pojęciu człowiek, jest tu kimś, kto rozumiejąco zwraca się ku byciu i potrafi stojąc w jego prześwicie
otwierać się na jego dawanie się (ma być przytomne owemu
byciu).
Myślenie to przez lata swej pracy M. Heidegger nie tylko
pogłębia, ale i dokonuje swoistej rewolucji jego po „zwrocie”
jaki dokonał w swojej filozofii. Celem tego wystąpienia będzie
więc ukazanie drogi jaką Myśliciel odbył ku myśleniu „człowieka jako pasterza bycia”; ukazanie człowieka nie jako pana
bycia i bytu lecz jako sąsiada, który ma za zadanie się troszczyć
o niej na wzór pasterza, który jest wołany przez bycie. Pasterz
zyskuje ubóstwo, a z nim godność powołanego do strzeżenia
prawdy bycia. Ostatecznie Heidegger Dasein rozumie jako
sposób bycia właściwy człowiekowi.
Słowa kluczowe: Heidegger, bycie, zwrot, Dasein, Pasterz bycia
127
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Metafizyka
Człowiek metafizyczny według Heideggera
Stanisław Łojek, [email protected]; Uniwersytet
Jagielloński, Wydział Stosunków Międzynarodowych
i Politycznych, Instytut Europeistyki, Katedra Filo zofii
Europejskiej, http://www.europeistyka.uj.edu.pl
W moim wystąpieniu dokonuję analizy poglądu Heideggera
na wzajemne zależności między metafizyką a naturą człowieka.
A ponieważ według tego filozofa metafizyka zasadniczo określa
to, w jaki sposób pojmujemy samych siebie, analiza ta może
okazać się pomocna także w naszym samo-rozumieniu. Odnosi
się to w szczególności do metafizyki Nietzschego, którą
Heidegger postrzega jako metafizykę "gruntująca" dzisiejszą
epokę. Jest ona również interpretowana przezeń jako klucz do
zrozumienia całych dziejów metafizyki (począwszy od Platona),
jako jej zwieńczenie oraz spełnienie. Podążając za tą interpretacją, staram się wskazać na najbardziej fundamentalne
własności, które charakteryzują "człowieka metafizycznego".
A ponieważ jego "panowanie" Heidegger uznaje za jedną
z głównych przyczyn dzisiejszego stanu utraty sensu (stanu ,
który Nietzsche zdiagnozował jako nihilizm) usiłuję również
zbadać, ponownie za Heideggerem, alternatywny sposób
doświadczania i rozumienia rzeczy, innych ludzi oraz nas
samych, alternatywny sposób... naszego bycia.
Słowa kluczowe: Heidegger, metafizyka, technika, Nietzsche.
128
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Metafizyka
Dowód (argument) ontologiczny
św. Anzelma na istnienie Boga
w świetle krytyki św. Tomasza z Akwinu
Bartłomiej K. Krzych, [email protected],
Dyskusyjne Koło Filozoficzne "Eudaimonia", Instytut
Filozofii, Wydział Socjologiczno -Historyczny, Uniwersytet
Rzeszowski, https://dkfeudaimonia.wordpress.com
Anzelm z Canterbury w swym sztandarowym, choć niewielkim dziele, jakim był "Proslogion" (XI w.) sformułował jeden
z najsłynniejszych i szeroko (również dziś) dyskutowanych
argumentów mających przemawiać za istnieniem Boga
(Absolutu). Święty z Aosty próbuje udowodnić realne istnienie
Boga obierając za punkt wyjścia ideę Boga, jaką posiadamy
w umyśle (z konieczności, jak uważa, jest ona najdoskonalsza).
Rozumowanie przebiega w sposób następujący: 1a) Bóg jest
tym, co największego możemy pomyśleć; 1b) nie ma nic
większego, co moglibyśmy pomyśleć ponad Boga; 2) jeśli to, co
możemy pomyśleć największego istnieje w naszym intelekcie,
to może być też pomyślane jako istniejące rzeczywiście; 3) Bóg
istnieje. Argumentacja ta, jakkolwiek atrakcyjna, narażona jest
na krytykę – polemikę z włoskim benedyktynem podjął m.in.
św. Tomasz z Akwinu. Wykazał on niedowodliwość takiego
uzasadnienia wskazując na problematyczność przejścia
z obszaru myśli do obszaru rzeczy. Akwinata twierdzi ponadto,
że jedynym typem dopuszczalnej demonstracji istnienia Boga
jest demonstracja "a posteriori" – argumentacja anzelmiańska
będąc demonstracją "a priori" nie spełnia tego warunku. W wystąpieniu podejmuję i szczegółowo rozwijam tę problematykę
uwypuklając myśl Doktora Powszechnego.
Słowa kluczowe: Anzelm z Canterbury, dowód (argument)
ontologiczny, Tomasz z Akwinu
129
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Metafizyka
Otwarty teizm
– czyli co współczesna filozofia i teologia
ma nam nowego do powiedzenia o Bogu?
Damian Dorocki, [email protected]; Katedra
Teologii Fundamentalnej i Dogmatycznej, Wydział
Teologiczny, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu,
www.teologia.umk.pl
Otwarty teizm – obok teologii procesu – należy do współczesnych propozycji, które na nowo odczytują klasyczne
filozoficzno-teologiczne tematy, takie jak: natura Boga, Jego
atrybuty, relacja Stwórcy do świata oraz sposób działania
Absolutu w świecie stworzonym. Autor postara się ukazać na
czym polega novum otwartego teizmu oraz zaprezentować
nauczanie jego zwolenników odnośnie do natury Boga, Jego
atrybutów (szczególnie wiedzy Boga), teologii stworzenia,
Opatrzności oraz predestynacji. Pierwszy punkt będzie omawiał
fundamentalne rozróżnienie otwartych teistów na niezmienną
Bożą naturę (immutable divine nature) i zmienne doświadczanie
świata przez Boga (mutable God’s experience of the wrold);
drugi punkt będzie odnosił się w sposób szczególny do
redefinicji wiedzy Boga w stosunku do przyszłych wolnych
wyborów istot rozumnych; trzeci punkt ukaże biblijnohistoryczną wizję stworzenia, rozumianego jako akt rozpoczynający wspólną historię Boga i człowieka, filozoficznie
wpisujący się w jeden z odłamów libertarianizmu (przynajmniej, gdy o wolności mowa); punkty czwarty oraz piąty będą
dotyczyły specyficznego ujęcia otwartego teizmu nt. opatrznościowego działania Absolutu w świecie oraz Jego odwiecznego planu dla ludzkości, odnoszącego się do tego, co w teo-
130
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
Lublin, 10-11 grudnia 2016 r.
Metafizyka
logii zwykło się nazywać „celem ostatecznym każdego człowieka”. Poczynione analizy mają pokazać, że współczesna
refleksja filozoficzo-teologiczna o Bogu wciąż ma sens,
bowiem nie jest li tylko aktualizacją starych ujęć, ale krytyczną
ich oceną i twórczym przepracowaniem, dającym nowe
rozwiązania, perspektywy oraz pole do dyskusji, czego żywym
dowodem jest otwarty teizm.
Słowa kluczowe: doktryna Boga, metafizyka, otwarty teizm,
współczesne koncepcje filozoficzno-teologiczne
131
Indeks autorów
Balcerak P. ........................... 22
Bartko A............................... 50
Bednarczyk B. P. ............... 117
Bogdanowski Ł. M. ........... 123
Budzeń A. .......................... 121
Butas K. ............................. 102
Caban A. .............................. 52
Celska A............................... 65
Danielewicz P. ..................... 86
Dąbrowski A. ....................... 23
Derlatka K............................ 61
Dorocki D. ......................... 130
Fijołek B. ........................... 110
Garbowski M. ...................... 46
Haraburda M. ....................... 19
Janowski J. ........................... 68
Jasiński A. ............................ 96
Jochlik A. ........................... 119
Kantorowicz K. .................... 93
Kołodziejczyk Ł................. 122
Kościelski K......................... 21
Kowalcze M. ........................ 70
Krawczyk K. ........................ 28
Krenc K................................ 38
Krzych B. K. .... 40, 73, 92, 129
Kucy A. .............................. 124
Kurowska S.......................... 58
Kuszmiruk A........................ 44
Litwin-Lewandowska D. ..... 80
Luty D. ............................... 106
Luty J. .................................. 74
Łojek S. ............................. 128
Machała P. ......................... 127
Majcherek K. ..................... 104
Michna N. A. ....................... 25
Mitek J............................... 108
Molina J............................... 94
Moscibrodzki W. ............... 37
Musioł A.............................. 30
Mus-Nowak A. .................... 99
Muszyńska K.................... 83
Nowicki P. ........................... 48
Olejniczak I. ........................ 34
Orman E. ............................. 66
Ozimek M............................ 57
Pawlikowski J...................... 60
Pawłowska M. ............... 115
Pietrzak B. ........................... 54
Pilarz Ł. B. .......................... 90
Plutarska M. ........................ 85
Podgórski R. A. ................... 81
Sak J. ................................... 60
Schumann A. ....................... 32
Skrzypczak A. ..................... 71
Smywińska-Pohl A.............. 88
Smywiński-Pohl A. ............. 79
Tryścień R. .......................... 17
Trzópek J. .................... 27, 115
Wysokińska-Zajchowska A. 63
Zagaja A. ............................. 60
Ziemny A. ......................... 101
Złoty M.......................... 41, 42
132
Download