IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME
advertisement
IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Abstrakty Lublin 2016 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Abstrakty Redakcja: Filip Polakowski Kamil Maciąg Lublin 2016 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Abstrakty Redakcja: Filip Polakowski Kamil Maciąg Skład i łamanie: Ilona Żuchowska Projekt okładki: Marcin Szklarczyk © Copyright by Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju TYGIEL ISBN 978-83-65272-49-2 Wydawca: Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju TYGIEL ul. Głowackiego 35/348, 20-060 Lublin www.fundacja-tygiel.pl Komitet Naukowy: Dr hab. Andrzej Łukasik, prof. UMCS Dr hab. Marek Hetmański, prof. UMCS Dr hab. Krzysztof Kosior, prof. UMCS Dr hab. Zbigniew Wróblewski, prof. KUL Dr hab. Andrzej Niemczuk, prof. UR Dr hab. Jolanta Zdybel Dr hab. n. med. Jarosław Sak Dr hab. n. med. Jakub Pawlikowski Dr hab. n. o zdr. Antoni Niedzielski Dr hab. Andrzej Kapusta Komitet Organizacyjny: Krzysztof Bałękowski Filip Polakowski Dorota Tymura Monika Maciąg Beata A. Nowak Marcin Szklarczyk Sebastian Skórski Kamil Maciąg Krzysztof Rojek Paulina Szymczyk Jan Kutnik Beata Fijołek Agata Grzyb Eryk Maciejowski Olga Smalej Anna Bartko Joanna Żołnierz Organizatorzy: Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju TYGIEL Wydział Filozofii i Socjologii Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie Zakład Etyki i Filozofii Człowieka Uniwersytet Medyczny w Lublinie Patronaty honorowe: Prezydent Miasta Lublin Krzysztof Żuk Uniwersytet Marii CurieSkłodowskiej w Lublinie Doktoranckie Forum Uniwersytetów Polskich Patronaty medialne: Spis treści Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka Complex view or simple view – w poszukiwaniu rozstrzygającego kryterium tożsamości osobowej .................................. 17 Czy reprezentacjonizm jest przekładalny na język alternatywny? ................................... 19 Don Kichot à la Kafka. Uwagi na temat kafkowskiego realizmu..................................... 21 Dwa wyzwania dla holizmu semantycznego .............................. 22 Funkcje poznawcze emocji ......................................................... 23 Inne ciało – inna obiektywność – inna wiedza. O oswojeniu kobiecości w feministycznej epistemologii ................................ 25 Jedna czy wiele świadomości? Problem świadomości z perspektywy filozofii nauki i neuronauki ................................................ 27 Ontyka światów możliwych w ujęciu epistemicznym ............... 28 Recepcja filozofii Gottfrieda W. Leibniza w marburskiej szkole neokantyzmu na przykładzie programu Hermanna Cohena i Paula Natorpa ............................................................................ 30 Sieci filamentów aktynowych jako model obliczeniowy ........... 32 Trzy poziomy intencjonalności u małp człekokształtnych ......... 34 Etyka, aksjologia Czy moralnosc mogla wyksztalcic się w drodze ewolucji? Symulator zachowań społecznych w uczącym się środowisku . 37 Dlaczego moralności nie można znaturalizować........................ 38 Epifania twarzy w dziele „Całość i nieskończoność” Emmanuel Lévinasa .................................................................... 40 Etyczny wymiar nauki ................................................................ 41 Etyka a rozwój gospodarczy XXI wieku .................................... 42 Gabriela Marcela filozofia nadziei – zarys tematu ..................... 44 Jak transhumanizm może pomóc ruchowi pro-life?................... 46 Protestancka afirmacja życia zwyczajnego jako czynnik rozwoju nowożytnego naturalizmu w filozofii Charlesa Taylora ............ 48 Przejawy dehumanizacji istoty ludzkiej w prenatalnym okresie rozwoju w dyskusji społecznej ................................................... 50 Wolny rynek w opinii hierarchów polskiego Kościoła – współczesne problemy i zagrożenia......................................... 52 Współczesne rozumienie pojęcia eutanazji w kontekście jego starożytnych korzeni ................................................................... 54 Filozofia kultury, estetyka, antropologia Akt konwersji i jego znaczenie w filozofii starożytnej. Michel Foucault i Pierre Hadot ............................................................... 57 Estetyka przypadku. O filozofii przypadku w sztuce współczesnej................................................................. 58 Ewolucja koncepcji (świadomej) zgody w medycynie .............. 60 „Faust” „na nowo”, czyli o komiksowych wizjach dzieła Goethego ..................................................................................... 61 Filozofia w Japonii – koncepcja Enryo Inoue ............................ 63 Jak sporządzić sobie Ciało bez Organów? Odpowiedź Gombrowicza ...................................................................................... 65 Kategoria „Stiftung von Zeit” w Eggebrechtowskiej koncepcji muzyki .................................... 66 Konceptualizacja przestrzeni w kulturze Zachodu ..................... 68 "Odpowiednie dać rzeczom słowo…” Williama Goldinga literackie egzemplifikacje fenomenologicznej relacji człowiek-rzecz.................................................................. 70 Renesans filozofii pedagogiki miejsca i jej pragmatyczny wymiar jako narzędzia konstruowania tożsamości na lekcjach etyki...... 71 Status Animal Studies w kulturze współczesnej. Przyczynek do sytuacji w Polsce (na wybranych przykładach) .......................... 73 Sztuka jako adaptacja – niektóre problemy metodologiczne estetyki ewolucyjnej .................................................................... 74 Filozofia polityki Analiza pojęcia perfekcyjnie racjonalnego sędziego w kontekście sztucznej inteligencji ................................................................... 79 Filozofia konfliktu ....................................................................... 80 Filozofia społeczna Claude Saint-Simona i Augusta Comte’a .. 81 Filozoficzne podstawy marketingu terytorialnego ..................... 83 Komunikowanie władz samorządowych Miasta Lublin z mieszkańcami w procesie partycypacji społecznej. Rozwój, znaczenie....................................................................... 85 Od dziedziny społecznej do społeczeństwa spektaklu – refleksje o możliwości polityki ................................................ 86 Prawa autora a prawo dostępu do kultury. Problem dzieł osieroconych na podstawie piśmiennictwa filozofów pochodzenia żydowskiego ................................................................................ 88 Stanowienie prawa w poglądach skandynawskiego realizmu prawnego ..................................................................................... 90 Utrum homo natura sit animal sociale? Odpowiedź i stanowisko św. Tomasza z Akwinu ...................... 92 Wolność „do” i wolność „od” w perspektywie wolności zrzeszania się w związkach zawodowych ......................................... 93 Wolność w przestrzeni społecznej w świetle założeń filozofii Woltera............................................. 94 Zagadnienie państwa w myśli św. Augustyna i Dantego Alighieri ...................................................................... 96 Filozofia przyrody Epistemologiczny strukturalizm i niepoznawalność natury świata................................................. 99 Filozoficzne interpretacje zagadnienia systemów dziedziczenia ............................................................................. 101 Miczurin i odrzucenie genetyki mendlowskiej. ........................ 102 Przyczyny, mechanizmy, konsekwencje .................................. 102 Nowożytne rozumienie celowości świata natury – zerwanie czy kontynuacja względem tradycji scholastycznej? ............... 104 Oh my Blob! Strukturalizm ontologiczny a monistyczne niezróżnicowanie....................................................................... 106 Wielki Wybuch i jego interpretacja przez ks. prof. Michała Hellera ................................................. 108 Zagadnienie podróży międzygwiezdnych: nauka czy fantastyka naukowa? ................................................ 110 Filozofia religii Idea woli Schopenhauera a myśl indyjska ................................ 115 Intensywność bycia. Figura św. Pawła w myśli Martina Heideggera i Alaina Badiou ...................................................... 117 Obecność Boga w myśli Hegla ................................................. 119 Religia kontra filozofia – kilka uwag o Platońskim „Eutyfronie” .................................. 121 Religia kosmosu Alberta Einsteina ........................................... 122 Rozprawa o momencie animacji według wybranych etyków polskich...................................................................................... 123 Współczesne antagonizmy w życiu społeczno-politycznym ukraińskiego Prawosławia......................................................... 124 Metafizyka Człowiek jako „pasterz bycia” w Liście o humanizmie M. Heideggera .................................... 127 Człowiek metafizyczny według Heideggera ............................ 128 Dowód (argument) ontologiczny św. Anzelma na istnienie Boga w świetle krytyki św. Tomasza z Akwinu ................................ 129 Otwarty teizm – czyli co współczesna filozofia i teologia ma nam nowego do powiedzenia o Bogu? ............................................. 130 Indeks autorów .......................................................................... 132 EPISTEMOLOGIA, FILOZOFIA UMYSŁU, FILOZOFIA JĘZYKA, KOGNITYWISTYKA IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka Complex view or simple view – w poszukiwaniu rozstrzygającego kryterium tożsamości osobowej Rafał Tryścień, [email protected], Wydział Filozoficzno-Historyczny UŁ, Katedra Logiki i Metodologii Nauk, Uniwersytetu Łód zkiego, www.filozof.uni.lodz.pl Aczkolwiek problem dotyczący zmienności i tożsamości osoby w czasie pojawił się już w okresie starożytnym, to w znanej nam dziś formie zaistniał w okresie filozofii nowożytnej, tj. w pracach filozofów brytyjskich – J. Locke`a oraz J. Butlera i Th. Ried`a. Wówczas nakreślono dwa kierunki rozwoju, które, w zasadzie, w niezmienionej formie przetrwały do czasów współczesnych. Ilość prac, problemów, jakie pojawiły się od momentu zainicjowania tematu do dziś nadal stawia nas w niejednoznacznej sytuacji, brakuje odpowiedzi na pytanie o konieczne i wystarczające kryterium tożsamości osobowej. Z drugiej strony, może być coraz bardziej uzasadnione przyjęcie twierdzenia, że tożsamość osobowa nie jest ważna. Wbrew temu drugiemu, jakoś pojęciem tożsamości osobowej posługujemy się. W swoim referacie podejmę się analizy problemu kryteriów tożsamości osobowej. Zacznę od prezentacji początków problemu uwzględniając prace J. Locke`a, J. Butlera oraz Th. Rieda. W odniesieniu do ich prac przedstawię, na czym polega stanowiska Complex view oraz stanowisko Simple view – wskażę również współczesnych kontynuatorów. Odniosę się do zagadnień, które mają wpływ na rozstrzygnięcie problemu tożsamości osobowej. Wykorzystam do tego kilka ekspery- 17 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka mentów myślowych autorstwa różnych filozofów. Przywołam stanowisko reprezentowane przez prof. Lynne Rudder Baker – not-so-simple view. Podsumuję wystąpienie wskazując na zasadniczy problem oraz zaletę stanowiska not-so-simple view argumentując, że aczkolwiek przed kryterium tożsamości osobowej postawiony został warunek, że musi to być kryterium konieczne i wystarczające, to z drugiej strony, na dzień dzisiejszy, żadne ze znanych nam kryteriów nie spełnia tego warunku. Okazuje się raczej, że mamy do czynienia z kryteriami, które są jedynie pomocne w rozstrzygnięciu problemu tożsamości osobowej. Rozwiązaniem, które prawdopodobnie jest najbardziej użyteczne jest stanowisko R. Swinburne`a. Mimo, że jest zaliczane do simple view, to wydaje się, że je przekracza i powinno być uznane za najbardziej neutralne. Słowa kluczowe: tożsamość osobowa, complex view, simple view 18 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka Czy reprezentacjonizm jest przekładalny na język alternatywny? Michał Haraburda, [email protected]; Instytut Filozofii i Socjologii, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie Na ogół przyjmuje się, iż większość lub wszystkie formy stanów mentalnych są równoznaczne zjawiskom reprezentacyjnym odnośnie do których można formułować ogólne prawa indukcyjne. Rozumienie stanów mentalnych jako reprezentacji ustanawia prawdopodobnie najlepsze z możliwych ramy wyjaśnienia zgodne z ogólnym charakterem naukowych reguł w postaci empirycznych generalizacji. Pomimo to, ma miejsce dyskusja czy te akty psychiczne, za pośrednictwem których indywiduum postrzega pewne aspekty środowiska, polegają na reprezentowaniu tych aspektów? Znaczy to, czy istotne dla teoretycznego ujęcia czynności widzenia, słyszenia, doświadczenia w ogóle, jest użycie kategorii „reprezentacji”? W kwestii granic poznania epistemologowie i kognitywiści w większości opowiadają się za którąś z wersji reprezentacjonizmu. Jeśli tedy jesteśmy skłonni przypuszczać, iż bezpośrednim przedmiotem postrzegania jest reprezentacja, fenomen, dane zmysłowe bądź percept, stoimy na jakimś stanowisku reprezentacjonistycznym. W obrębie szeroko pojętej wykładni reprezentacjonizmu, istnieją rozbieżności dotyczącego tego, w jakich relacjach znajdują się dane zmysłowe lub inne substytuty stanów rzeczy do odpowiadających im stanów rzeczy i o jakiej skali podobieństwa jednych do drugich możemy orzekać. Można także przyjąć mniejszościową pozycję 19 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka wyjściową, domagając się uznania, iż bezpośrednim odniesieniem percepcji jest sam przedmiot fizyczny. Wtedy należy jednak wyjaśnić w jaki sposób i pod jakim względem percepcja może być bezpośrednia oraz jak subiektywne doświadczenie jest przekładalne na świadomość przedmiotu jako takiego. Słowa kluczowe: reprezentacja, realizm bezpośredni,"bycie o czymś", quale 20 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka Don Kichot à la Kafka. Uwagi na temat kafkowskiego realizmu Kamil Kościelski, [email protected], Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, Instytut Kulturoznawstwa, http://www.kulturoznawstwo.uni.wroc.pl Komentatorów zawsze nurtował niejednoznaczny stosunek Kafki do rzeczywistości. Wielokrotnie podkreślano jego ogromną dokładność w opisywaniu otaczającego bohaterów świata, precyzję języka, przywiązanie do szczegółu etc. Z uwagi na tę skrupulatność i przejrzystość styl Kafki był niekiedy określany jako urzędniczy. Jednak pisarz ten na rozmaite sposoby próbuje podważać ten uporządkowany obraz rzeczywistości. Nie chodzi przy tym o elementy fantastyczne zawarte w jego prozie, lecz przede wszystkim o pewien pierwiastek irracjonalności odnoszący się też do zdarzeń zdawałoby się zwyczajnych i codziennych. Pomocne w zrozumieniu oglądu świata i strategii autorskiej Kafki okazują się przemyślenia Eleazara Mieletinskiego, a także Martina Walser, który zestawia bohaterów praskiego pisarza z postacią Don Kichota z powieści Miguela de Cervantesa. Artykuł rozwija rozważania i wskazówki interpretacyjne obu badaczy, aby przybliżyć sposób widzenia rzeczywistości przez samego Kafkę. Słowa kluczowe: Franz Kafka, sen, Don Kichot, Zamek, Proces 21 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka Dwa wyzwania dla holizmu semantycznego Paweł Balcerak, [email protected], Instytut Filozofii UR, www.ur.edu.pl We współczesnej filozofii języka popularność zyskała koncepcja znaczenia nadająca mu holistyczny charakter. Wraz ze wzrostem popularności tej idei pojawiły się opinie głoszące, że holizm posiada szereg konsekwencji, które stanowią problem wystarczający, aby być motywacją do całkowitego zarzucenia wymagających go doktryn. W ramach tego wystąpienia przedstawimy i rozważymy dwie strategie ataku na holizm semantyczny. Pierwszą głoszącą, iż holizm znacząco podważą możliwość istnienia interpersonalnej identyczności treści, co w efekcie powoduje wątpliwości w stosunku do takich fenomenów jak komunikacja, posiadanie i zmiana przekonań oraz całego szeregu innych powszechnych zjawisk. Grupę tę określimy jako związaną z niestabilnością znaczenia. Druga grupa problemów będzie związana z rozważaniami J. Fodora i E. Lepore'a. Autorzy ci przedstawili argument, którego celem ma być wykazanie, że w sytuacji holizmu musimy zrezygnować z kategorii, których odrzucenia niesie ze sobą nieakceptowalne konsekwencje. Przykładem takiej kategorii jest kompozycjonalność znaczenia. Tę grupę problemów będziemy nazywać niekompatybilnością. Słowa kluczowe: semantyka, holizm, komunikacja, kompozycjonalność 22 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka Funkcje poznawcze emocji Andrzej Dąbrowski, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie Emocje pełnią ważne funkcje w życiu człowieka. Od lat prowadzone są na ten temat badania. Przede wszystkim wskazuje się na biologiczną – adaptacyjną – funkcję emocji oraz na liczne funkcje społeczne. W swoim wystąpieniu skoncentruję się na poznawczych funkcjach emocji. Należą do nich między innymi funkcje: 1. aktywacyjno-motywacyjna, 2. detekcyjno-informacyjna, 3. ewaluacyjna, 4. pragmatycznoepistemiczna (wzrostu rozumienia). Ad 1. Funkcja aktywacyjno-motywacyjna. Przynajmniej niektóre emocje stanowią swoistą siłę motywującą do myślenia i poznawania. Można argumentować, że takie emocje jak: zdziwienie, zaskoczenie, zaciekawienie (ciekawość), zainteresowanie, fascynacja, umiłowanie prawdy, a nawet do pewnego stopnia wątpliwości (np. wątpliwości co do prawdziwości pewnych wyjaśnień) są podstawowym źródłem myślenia i poznawania. Ad 2. Funkcja detekcyjno-informacyjna. Emocje dostarczają nam informacji na temat obiektów, wydarzeń i sytuacji, które towarzyszą nam w najbliższym otoczeniu. Czynią to w sposób ekonomiczny i często niezastąpiony (niemożliwe jest zdobycie tych informacji w inny sposób). Ad 3. Funkcja ewaluacyjna. Fakt, że emocje umożliwiają nam dostęp i odpowiednie reagowanie na ważne przedmioty, wydarzenia czy sytuacje, sugeruje, że wiążą się one z oszacowaniami i ocenami. Emocje są reakcjami na coś, co z perspektywy określonego podmiotu jest ważne i wartościowe w świe- 23 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka cie. Funkcja ta umożliwia też dostęp i ocenę świata wartości. Dzięki emocjom doświadczamy i poznajemy wartości i antywartości. Ad 4. Funkcja pragmatyczno-epistemiczna (rozumienia). Emocje wspomagają rozumienie i innych ludzi. Rozumienie jest rezultatem procesu wyjaśniania i tłumaczenia postaw, wysyłanych informacji emocjonalnych, intencji i zamiarów. Emocje mają również wpływ na to, jak rozumiemy samych siebie. Słowa kluczowe: emocje, poznanie, funkcja aktywacyjnomotywacyjna, funkcja detekcyjno-informacyjna, funkcja ewaluacyjna, funkcja rozumienia 24 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka Inne ciało – inna obiektywność – inna wiedza. O oswojeniu kobiecości w feministycznej epistemologii Natalia Anna Michna , [email protected]; Zakład Filozofii Kultury, Instytut Filozofii, Wydział Filozoficzny, Uniwersytet Jagielloński W zachodnioeuropejskiej tradycji filozoficznej kobieta od starożytności łączona była z cielesnością, którą już od czasów Platona postrzegano jako zaledwie cień prawdziwego (duchowego) bytu i więzienie dla ludzkiej duszy. Rozwijana od lat 70. XX wieku feministyczna krytyka zmaskulinizowanej filozofii skupiona była na odwróceniu tego długotrwałego trendu myślowego, a jej pozytywnym efektem na gruncie epistemologii stała się feministyczna teoria poznania, postulująca nowe rozumienie obiektywności i wiedzy. Nadrzędnym problemem kierującym moją analizą jest pytanie o to, czy i w jaki sposób epistemologia jest polityczna i jaki jest wpływ dominacji określonej perspektywy badawczej (androcentrycznej lub gynocentrycznej) na rezultaty naszego poznania świata. Rozważę także, czy kobieca, ucieleśniona perspektywa może (i czy powinna) całkowicie zastąpić męską optykę na gruncie teorii poznania. W referacie, w pierwszej kolejności, odwołam się do feministycznej krytyki androcentrycznego modelu badań, który opiera się na doktrynie odcieleśnionej, abstrakcyjnej obiektywności naukowej. Następnie przedstawię krytyczną analizę wybranych zarzutów feministek (m. in. D. Spender, L. Alcoff) wobec androcentrycznych ideałów wiedzy obiektywnej. Moją 25 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka analizą kieruje istotne pytanie, czy w filozofii feministycznej męska, odcieleśniona obiektywność musi zostać całkowicie odrzucona czy też satysfakcjonujące poznawczo będzie jej istotne przeformułowanie? W drugiej części referatu przywołam wybrane feministyczne ujęcia wiedzy, prezentujące krytyczne podejście do odcieleśnionej obiektywności: passionate knowledge (B. Du Bois), situated knowledge (S. Harding) oraz embodied knowledge (S. Bordo). W tym miejscu postawię pytanie czy tak ugruntowana feministyczna epistemologia faktycznie i w pełni odrzuca systemowość, pojęciowe strukturowanie rzeczywistości i ujmowanie jej za pomocą hermetycznych definicji. Innymi słowy, rozważę, czy rzeczywiście może ona stać się źródłem nowych znaczeń i otworzyć nieznane dotychczas horyzonty myślenia, których punktem odniesienia staje się ucieleśnione, kobiece doświadczenie poznawcze. Słowa kluczowe: feministyczna epistemologia, wiedza ucieleśniona, androcentryzm, gynocentryzm, krytyka feministyczna 26 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka Jedna czy wiele świadomości? Problem świadomości z perspektywy filozofii nauki i neuronauki Joanna Trzópek, [email protected], Zakład Komunikacji Społecznej i Badań Podstawowych w Psychologii, Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej, Uniwersytet Jagielloński Problem świadomości należy współcześnie do jednych z podstawowych tak filozofii nauki, jak i neuronauki. Jak wiadomo, jest on niezwykle zawikłany i obejmuje niezwykle szerokie spektrum zagadnień. W referacie (i późniejszym tekście) chciałabym się zająć pewnym jego „wycinkiem” dotyczącym kontrowersji wokół „ilości” świadomości. Tradycyjnie (Brentano, Husserl, James) świadomość ujmowana jest jako swoista jedność i często przywoływana jest tu metafora strumienia. Współcześnie ta sytuacja ulega zmianie: już Chalmers w swoim klasycznym artykule z 1995 roku wyróżnił „trudny” i „łatwy” problem świadomości, przypisując im odmienne charakterystyki i słowa na ich określenie; odpowiednio: consciousness i awareness. W tym samym czasie Ned Blok wyróżnił świadomość fenomenalną i świadomość dostępu. Późniejsi filozofowie i badacze dokonali kolejnych rozróżnień w samej świadomości fenomenalnej. Czy rzeczywiście należy mówić o wiele świadomościach? Co może być kryterium ich rozróżnienia? Czy proponowane kryteria są wystarczające? Czy mowa tu o jakiejś realności, czy tylko o konstruktach hipotetycznych? Te kwestie, jak i omówienie współczesnych rozróżnień dotyczących świadomości będą stanowić treść mojego wystąpienia. Słowa kluczowe: świadomość i jej różnicowanie, filozofia nauki, neuronauka 27 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka Ontyka światów możliwych w ujęciu epistemicznym Krzysztof Krawczyk, koło naukowe logiki, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, www.umk.pl Świat możliwy jest pojęciem posiadającym silne ugruntowanie zarówno w filozofii jak i w logice. Obecność w pierwszej z dziedzin jest zasługą Leibniza, w drugiej- Kripkego. Owo pojęcie jest ściśle związane z modalnością. Najbardziej powszechnym, niejako podstawowym typem modalności jest modalność aletyczna. To w tym kontekście najczęściej dyskutowany jest problem możliwych światów. W referacie, kwestia możliwych światów zostanie podjęta od strony epistemicznej. Powiązanie światów możliwych z zagadnieniami wiedzy i przekonań znajduje swoje źródło w logice. Wraz z powstaniem semantyki światów możliwych dla logiki aletycznej zaczęto zastanawiać się, czy nowy model może być również atrakcyjny dla reprezentacji pojęć epistemicznych. Pierwszym ze zwolenników nowego podejścia był Jakko Hintikka, po którego stronie opowiedziała się rzesza entuzjastów. Skutkiem tego, można mówić o paradygmacie logiki epistemicznej, w ramach którego właściwą semantykę logiki wiedzy i przekonań stanowi model Kripkego. Omówione zostaną podstawowe koncepcje ontologiczne światów możliwych. Przedstawione ujęcia skonfrontuje się z problemami epistemicznymi. Odróżniona zostanie możliwość aletyczna od możliwości epistemicznej. Nacisk położy się na problem ontologicznego wymiaru logiki klasycznej w światach 28 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka możliwych i związany z tym problem wszechwiedzy. W podsumowaniu zaproponowana zostanie pewna interpretacja świata możliwego w kontekście epistemicznym. Słowa kluczowe: świat możliwy, logika epistemiczna, ontyka, modalność 29 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka Recepcja filozofii Gottfrieda W. Leibniza w marburskiej szkole neokantyzmu na przykładzie programu Hermanna Cohena i Paula Natorpa Anna Musioł, [email protected], Instytut Filozofii, Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Śląski w Katowicach, http://www.filozofia.us.edu.pl Prezentacja wpływu systemu Leibniza, jednego z najwybitniejszych myślicieli epoki nowożytnej, na – akcentujący element ratio, matematykę i transcendentalną logikę – program marburskiej szkoły neokantyzmu jako krytycznego idealizmu, wymaga przybliżenia założeń, z których źródłowo wychodzi sam Leibniz, jak i uwzględnienia refleksji nad panmetodycznymi postulatami Hermanna Cohena i Paula Natorpa. Cohen oraz Natorp w centrum swoich filozoficznych analiz stawiają teorię poznania. Teoria ta, jako logicznie i apriorycznie usankcjonowana krytyka poznania, koncentruje się na naukach ścisłych, zwłaszcza matematycznym przyrodoznawstwie. Cohen wraca do postulatów teoretycznej, kształtowanej intelektualną orientacją Leibniza filozofii Kanta, redefiniując je w taki sposób, by mogły one stać się fundamentem nowej postaci racjonalizmu neokrytycznego. W rezultacie filozof ten, wraz z Natorpem podejmują gruntowne studia historycznofilozoficzne poświęcone idealistom oraz relacji filozofia-nauka. Zainteresowanie klasykami filozofii, w tym inspirację myślą Leibniza, potwierdzają słowa Cohena: „Duch łączący Platona z Kantem za pośrednictwem Kuzańczyka, Galileusza, Kartezjusza, Newtona i Leibniza; ów duch filozofii jest duchem filozofii naukowej, duchem filozofii, którą definiuje się przez 30 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka związek z nauką. Z tego związku z matematyką, będącą metodycznym symbolem nauki, powstała idea jako hipoteza, a na mocy tego połączenia z nauką Leibniza utworzono na nowo a priori Kanta”. Wyeksponowane w programie szkoły a priori, to narzędzie wszelkiego poznania przyjmującego – według Natorpa – postać nieskończonego kontinuum określanego mianem wiecznego fieri. W wystąpieniu nakreślę wpływ systemu Leibniza na doktrynę szkoły marburskiej. Dowiodę, iż oddziaływanie myśli Leibniza na neokantyzm jest niepodważalne, a procedura recepcji dość niejednoznaczna bowiem program autora Monadologii jest zróżnicowany i wieloaspektowy. Słowa kluczowe: neokantyzm, epistemologia, krytyka poznania, Cohen, Natorp 31 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka Sieci filamentów aktynowych jako model obliczeniowy Andrew Schumann, [email protected]; Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie Aktyna jest jednym z najbardziej istotnych białek, odpowiedzialnych za reakcję komórek na zewnętrzne bodźce. Istnieje tak zwana monomeryczna aktyna albo aktyna G oraz polimeryczna aktyna albo aktyna F. Monomery aktyny G budują się jako spiralne filamenty aktyny F za pomocą procesów nukleatyzacji, polimeryzacji i depolimeryzacji. Filamenty mają ok 78 nm średnicy i kilka mikronów długości. Oprócz tego, filamenty mogą być zorganizowane w kompleksowe sieci różnych kształtów: niestabilne grono (równoległe niezwiązane filamenty), drzewa (rozgałęziony filamenty), stabilne grona (związane filamenty). Sieci z filamentów aktynowych mogą być rozpatrywane jako naturalny komputerowy model komórek, odpowiadających na zewnętrzne bodźce. Tak więc, w tym modelu mamy wejścia jako różne bodźce i wyjścia jako uformowania i destrukcje filamentów, z jednej strony, i jako zgromadzenia i rozebrania sieci filamentów actynowych, z drugiej strony. Więc, pod różnymi zewnętrznymi warunkami obserwujemy dynamiczne zmiany w długości filamentów aktynowych i w kształcie filamentowych sieci. Jak widzimy, główna cecha sieci filamentów aktynowych, odróżniająca od innych sieci włączenie z sztucznymi sieciami neuronowymi jest to, że topologia filamentów aktynowych zmienia się w odpowiedziach na dynamiczny zewnętrzny sygnał. Na przykład, neuronalna sieć jest potrójna ilość (N, V, w), gdzie N jest zbiorem neuronów/processorów, V jest zbiorem związków 32 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka między neuronami/processorami, i w jest waga dla każdego związku. W sytuacji filamentów actynowych obserwujemy zmienność filamentów/processorów. Niektóre nowe filamenty/processory mogą zjawiać się w jednych warunkach i znikać w innych. W artykule proponujemy model sztucznych sieci filamentów aktynowych. Liczymy, że roboty biologiczne będą z „zupy białkowej”, w szczególności z sieci filamentów aktynowych. Słowa kluczowe: neuronalna sieć, filamenty aktynowe, robot biologiczny 33 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Epistemologia, filozofia umysłu, filozofia języka, kognitywistyka Trzy poziomy intencjonalności u małp człekokształtnych Iwona Olejniczak, [email protected], Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Nauk Społecznych, Instytut Filozofii, Zakład Filozofii Nauki Według Michaela Tomasello intencjonalność można podzielić na trzy poziomy: indywidualną, współdzieloną i kolektywną. Intencjonalność indywidualną opisuje jako proces tworzenia reprezentacji poznawczych, których podstawą jest rozumienie związków przyczynowo skutkowych. O intencjonalności współdzielonej mówi zaś wtedy, gdy w procesie poznawczym pojawi się inny osobnik ale obydwa posiadają wspólny cel. Intencjonalność kolektywna wymaga posiadania kultury, gdyż jednym z najważniejszych czynników tego typu intencjonalności jest posiadanie wielu sojuszników i koordynacja dużych grup. Według powyższego autora zwierzęta posiadają jedynie pierwszą z powyżej wymienionych intencjonalności. W swoim wystąpieniu pragnę zaprezentować argumentację opowiadającą się za rozszerzeniem możliwości zachowań intencjonalnych u zwierząt o dwa pozostałe poziomy. Do uzasadnienia takiego postulatu posłużą mi trzy argumenty, dotyczących doznań duchowych, doznań estetycznych oraz zachowań kooperacyjnych. Powyższe argumenty mogą stanowić podstawy do rozważenia obecności u zwierząt kultury. Słowa kluczowe: intencjonalność, zachowania intencjonalne, małpy człekokształtne 34 ETYKA, AKSJOLOGIA IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Etyka, aksjologia Czy moralnosc mogla wyksztalcic się w drodze ewolucji? Symulator zachowań społecznych w uczącym się środowisku Wojciech Moscibrodzki, [email protected]; Wydział Sztuki Nowych Mediów; Polsko-Japońska Akademia Technik Komputerowych; http://pja.edu.pl Historycznie, problem: skad wzielo sie pojmowanie Dobra i Zla byl analizowany przede wszystkim z punktu widzenia teologicznego, badz filozoficznego. W niniejszej pracy autor przedstawia propozycje matematycznego modelu (i jego realizacje w warunkch symulacji komputerowej), w ktorym proste reguly zachowan jednostek (model Dreshera) prowadza do spontanicznego wyksztalcenia sie zachowan ocenianych jako "dobre" i "zle". Autor nie probuje udowodnic tym samym, ze powstanie moralnosci nastapilo na drodze ewolucji biologicznej, ale stara sie wskazac, ze jest to jedna z mozliwych drog objasniajacych ten fenomen. Słowa kluczowe: etyka mechaniczna, dylemat wieznia 37 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Etyka, aksjologia Dlaczego moralności nie można znaturalizować Krzysztof Krenc, [email protected]; Wydział Filozoficzno-Historyczny, Uniwersytet Łódzki Współczesne naturalistyczne koncepcje filozofii umysłu skupiają uwagę głównie na problematyce epistemologicznej – jak znaturalizowany umysł poznaje świat. Problematyka moralności schodzi na dalszy plan i jest często albo zupełnie pomijana, albo rozstrzygnięcia moralne są jedynie efektem ustaleń poczynionych na gruncie filozofii umysłu czy neuronauk. Przykładem skrajnej koncepcji przedstawiającej znaturalizowaną moralność jest koncepcja przedstawiona przez Patricię Churchland w książce „Moralność mózgu. Co neuronauka mówi o moralności”. Według autorki podstawą zachowań moralnych nie są 'abstrakcyjne reguły postępowania', lecz mózgowe mechanizmy, które są odpowiedzialne za emocje związane z zachowaniami moralnymi czy też dokonujące obliczeń mających na celu wskazanie właściwego zachowania. Prowadzi to do sytuacji, w której predykaty standardowo orzekane o podmiocie podejmującym decyzję orzekane są o mózgu, co może powodować trudności związane ze statusem uzasadnionej w ten sposób moralności. Według Churchland osiągnięcia neuronauk nie tylko nie powodują zwątpienia w istnienie moralności, lecz stanowią dla niej dobre uzasadnienie, które umożliwia potraktowanie wartości moralnych jako realnych. Celem mojej prezentacji jest krytyka tego stanowiska i rozważenie czy jego wniosek nie powinien być raczej odwrotny – aplikacja osiągnięć neuronauk do dziedziny moralności prowadzi do uznania przekonań moralnych za 38 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Etyka, aksjologia atawizm, który utrzymuje się w obecnej postaci ze względu na społeczny brak znajomości ich naukowego uzasadnienia przedstawionego przez Churchland. Słowa kluczowe: naturalizm, neuroetyka, realizm moralny 39 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Etyka, aksjologia Epifania twarzy w dziele „Całość i nieskończoność” Emmanuela Lévinasa Bartłomiej K. Krzych, [email protected], Dyskusyjne Koło Filozoficzne "Eudaim onia", Instytut Filozofii, Wydział Socjologiczno -Historyczny, Uniwersytet Rzeszowski, https://dkfeudaimonia.wordpress.com/ Jedną z naczelnych postaci filozofii dialogu (lub też filozofii spotkania) – współczesnego sposobu myśli filozoficznej zakorzenionego w judaizmie – jest francuski myśliciel Emmanuel Lévinas, autor tytułowego eseju o zewnętrzności "Całość i nieskończoność". Naczelną kategorią teoretycznej i w znacznej mierze etycznej refleksji wspomnianego filozofa jest twarz, a w zasadzie jej epifania (objawianie, ujawnianie, uzewnętrznianie się bytu wraz ze wszystkimi tego konsekwencjami etycznymi). Choć w dziele Lévinasa pojawia się wiele pozornie enigmatycznych i/lub niejasnych określeń dotyczących twarzy i jej epifanii, to należy podkreślić, że dla żydowskiego myśliciela istotą bytu jest jego zewnętrzność, której wyrazem (lub też ekspresją) jest nie teoretyczne rozumowanie, ale właśnie twarz. To dzięki niej byt objawia się Innemu w swojej tożsamości i może z nim wejść w relację opartą na komunikacji: mowa jest bowiem obecnością twarzy. W tej relacji byt (człowiek) znajduje wyjście i ucieczkę z tragedii samotności. Innymi słowy twarz (jej posiadanie i epifania) jest obecnością. Kwestie te podejmuje i rozwija niniejszy referat. Słowa kluczowe: człowiek, filozofia dialogu i spotkania, Lévinas, twarz 40 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Etyka, aksjologia Etyczny wymiar nauki Marcin Złoty, [email protected], doktorant II roku Ekonomii, Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno Socjologiczny, Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych Nauka, jak każdy inny obszar życia i funkcjonowania społecznego codziennie poddawana jest sprawdzianom rzetelności oraz moralności. Na straży szlachetnych zasad i godnego postępowania stoi etyka. Różnego rodzaju zinstytucjonalizowane zasady etyczne dotyczące nauki są elementami, które mogą wspomagać jej rozwój. Niewiążący charakter tych przepisów stanowi łagodny przekaz dla środowiska naukowego. Omawiane kodeksy mają za zadanie utworzenie zarysu kręgosłupa moralnego całej naukowej społeczności. Stanowią ważne źródło wiedzy, które może edukować i wyjaśniać kwestie, często sporne bądź nie przez wszystkich zawsze rozumiane tak samo. Chęć propagowania różnego rodzaju kodeksów czy zbiorów dobrego postępowania w środowisku akademickim jest szansą na nieustanne doskonalenie i rozwijanie tej formacji. Przedstawione reguły moralnego postępowania powinny łączyć wszystkie podmioty środowiska naukowego. Harmonia i ład w rozumieniu fundamentalnych zasad są istotnym elementem tworzenia silnego i spójnego kręgu naukowego. Zrozumienie rangi przestrzegania etycznych norm w środowisku akademickim stanowić może gwarancję tego, że nauka będzie się rozwijać i tworzyć solidny fundament tkanki społecznej. Słowa kluczowe: etyka, nauka, prawda, społeczeństwo, zasady 41 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Etyka, aksjologia Etyka a rozwój gospodarczy XXI wieku Marcin Złoty, [email protected], doktorant II roku Ekonomii, Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno Socjologiczny, Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych Etyka stanowi niezmiernie relewantny element życia społecznego. Normy moralne w życiu obywatelskim stanowią punkt odniesienia do oceny, czy dany człowiek zachowuje się dobrze bądź nie. Etyka, będąca nauką o moralności, przyczynia się do rozwoju społeczeństwa. W odniesieniu do gospodarki światowej płaszczyzna etyki przestaje mieć jakiekolwiek znaczenie. W ujęciu ekonomicznym ważny jest tylko zysk. Postęp gospodarczy świata jest tak naprawdę rozwojem gospodarek najbogatszych. Tylko one zyskują. Kraje słabo rozwinięte stają się jeszcze bardziej ubogie. Różnica pomiędzy przeciętnymi dochodami obywateli najbogatszych, a najbiedniejszych państw różni się nawet 300 razy. Ciężko mówić o jakichkolwiek normach etycznych, gdy w krajach afrykańskich co 3 sekundy umiera z głodu człowiek, a w krajach bogatych codziennie do śmieci trafiają miliony ton pożywienia. Przeciętny Amerykanin zużywa dziennie 150 litrów wody, kiedy w rejonach Afryki Subsaharyjskiej istnieją regiony, gdzie dostępu do wody pitnej prawie nie ma. Funkcjonowanie korporacji transnarodowych bardzo często nakreśla niewolniczy schemat działania tych podmiotów. Najcięższe prace wykonują obywatele krajów azjatyckich czy afrykańskich otrzymując przy tym wynagrodzenie, które często nie pozwala zaspokoić codziennego głodu. Z kolei horrendalnie duże pensje otrzymują menedżerowie, którzy w białych kołnierzykach i na najwyż- 42 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Etyka, aksjologia szych piętrach luksusowych biurowców zbytnio się nie przepracowują. Rozwój gospodarczy obecnych czasów wytworzył pewien schemat działań, który można porównać do pewnej machiny. Jej głównym celem jest wytwarzanie jak największych zysków za wszelką cenę. Urządzenie działa efektywniej, im mniej miejsca zajmują skrupuły i przywiązywanie wagi do godności istoty ludzkiej. Słowa kluczowe: bogactwo, etyka, globalizacja, ubóstwo, wzrost gospodarczy 43 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Etyka, aksjologia Gabriela Marcela filozofia nadziei – zarys tematu Anna Kuszmiruk, [email protected], Instytut Filozofii, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, http://filozofia.umk.pl Gabriel Marcel zaliczany jest do przedstawicieli egzystencjalizmu. Sam nazwał swą filozofię konkretną, czyli wziętą z doświadczenia. Nie był bowiem zwolennikiem budowania ogólnej, modelowej koncepcji świata. Nadzieja zaś odgrywa szczególną rolę w filozofii tego francuskiego myśliciela. Warto pochylić się nad tym zagadnieniem i zastanowić czym de facto jest dla filozofa nadzieja. Opisując nadzieję Marcel odwołuje się do konkretnego intersubiektywnego doświadczenia. W swej książce Homo viator podaje nawet definicję nadziei. Niemniej, definicja ta jest wynikiem pogłębionych przemyśleń filozofa. Aby móc ją pojąć, potrzeba przyswoić sobie pewne bardzo ważne dla tej myśli pojęcia, zrozumieć jej dualizm. Gabriel Marcel operuje bowiem opozycjami takimi jak być-mieć, tajemnica-problem, jawspólnota. Dlatego i z pojęciem nadziei wiąże się pojęcie rozpaczy. Co ciekawe, Marcel sytuuje nadzieję w kontekście praktyki. Odwołuje się on do konkretnej sytuacji, gdyż dopiero wówczas jednostka staje przed obliczem nadziei. Teoretyczne rozważania nie są zaś w stanie przygotować jej na dokonanie wyboru pomiędzy nadzieją i rozpaczą. Z filozofią nadziei Gabriela Marcela związane jest też zagadnienie cierpienia. Doświadczenie cierpienia francuski filozof opisuje za pomocą metafory mroku. Osoba cierpiąca 44 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Etyka, aksjologia dąży do tego, by uwolnić się z owych mroków. Jednym ze sposobów, by tego dokonać jest właśnie nadzieja. Nie należy zapominać, że z filozofią nadziei związany jest motyw człowieka wędrowca, homo viator. Przy czym wędrówkę odbywa tu, zdaniem Marcela, dusza człowieka. Za pomocą metafory drogi filozof opisuje egzystencjalną sytuację człowieka. Kondycja pielgrzyma oznacza samoświadomość własnej egzystencji. Nieodłącznym towarzyszem takiego wędrowca jest, wedle autora Dziennika metafizycznego, cierpienie, a zatem i nadzieja. Słowa kluczowe: nadzieja, Gabriel Marcel, egzystencjalizm, filozofia konkretna, homo viator 45 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Etyka, aksjologia Jak transhumanizm może pomóc ruchowi pro-life? Marcin Garbowski, [email protected]; Katedra Metodologii Nauk, Wydział Filozoficzny, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, www.kul.pl W dyskusjach dotyczących transhumanizmu dominuje spolaryzowane podejście: stanowisko naturalistyczne – entuzjastyczne w odniesieniu do postępu technicznego oraz religijne, w duchu filozofii chrześcijańskiej – sceptyczne względem tego zjawiska. Analogiczna polaryzacja dominuje w przypadku dyskursu dotyczącego aborcji: ruchy pro-choice odwołują się do naturalistyczno-utylitarystycznej koncepcji człowieka, natomiast pro-life odwołują się do koncepcji antropologicznych oraz moralnych o genezie religijnej. Konflikt między tymi stanowiskami pozostawia niewiele miejsca na dyskusję, przynajmniej w sferze publicznej, a wszelkie kompromisy między nimi stanowią kruchą konstrukcję prawną o charakterze politycznym. W moim wystąpieniu przedstawić możliwe rozwiązanie owego impasu. Będę argumentował, że postęp techniczny w dziedzinach wspieranych przez transhumanistów (w szczególności biotechnologii oraz sztucznej inteligencji) jest w stanie dostarczyć praktycznych rozwiązań dla dylematów moralnych, którymi zwolennicy pro-choice próbują atakować stanowisko ruchów pro-life dotyczących nienaruszalności ludzkiego życia. Z kolei przyjęcie założeń antropologicznych leżących u podstaw postawy moralnej przeciwników aborcji – polegającej na przyznaniu niezbywalnego prawa do życia każdej istocie ludzkiej od poczęcia (czyli de facto powstania nowego, 46 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Etyka, aksjologia unikatowego ludzkiego DNA) – może pomóc transhumanistom w zmierzeniu się z typową dla tego nurtu problematyką zagrożeń egzystencjalnych dla gatunku ludzkiego (w szczególności zaś ze strony zaawansowanej Sztucznej Inteligencji). Słowa kluczowe: transhumanizm, pro-life, aborcja, sztuczna inteligencja 47 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Etyka, aksjologia Protestancka afirmacja życia zwyczajnego jako czynnik rozwoju nowożytnego naturalizmu w filozofii Charlesa Taylora Paweł Nowicki, [email protected], doktorant Instytut Filozofii Uniwersytet Rzeszowski Niniejszy artykuł, stanowi omówienie jednego z zagadnień, jakie pojawia się w myśli Ch. Taylora, które dotyczy istotnego związku pomiędzy wyrosłym z duchowości protestanckiej „odczarowaniem świata”, afirmacją życia zwyczajnego, a współczesnym, naturalistycznym ujęciem ludzkiej tożsamości. Przypomnijmy – teza naturalizmu da się wyrazić za pomocą formuły, iż człowiek nie jest niczym więcej niż byt przyrodnicy, zarazem wiedza o nim, o jego zachowaniach moralnych, winna podlegać prawidłom nauk ścisłych. Podstawowym założeniem tych nauk, jest, przyjęcie względem badanego przedmiotu, postawy niezaangażowanego obserwatora. Taylor wyraźnie występuje przeciw naturalizmowi. W trakcie swych rozważań kanadyjski filozof wskazuje na protestantyzm jako na jeden z czynników rozwoju naturalizmu. Jednym z istotnych tropów myślowych Taylora, jest przeświadczenie, iż współczesne koncepcje etyczne, wyrosłe z oświeceniowego sekularyzmu posiadają swe głębokie korzenie teologiczne. Autor pokazuje, że współcześni naturaliści jak gdyby zapomnieli o pierwotnych przesłankach swych teorii, implicite przyjmując systemy wartości, zdają się odżegnywać. Protestantyzm poprzez afirmację życia zwyczajnego dokonał dowartościowania doczesności. Wierzący mają prawo zabiegać o dobra materialne, nawet doceniać je jako dary Boże, zarazem jednak traktować je lekko, 48 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Etyka, aksjologia z „poważną niepowagą”, bowiem sukces na ziemi jest jedynie dowodem predestynacji i łaski. Dlatego stosunek do dóbr doczesnych może przybierać utylitarno-instrumentalny charakter. Kartezjański dualizm, w myśl którego, ciało ludzkie jawi się jako „maszyna” będąca częścią przyrody, sprzyjał rozszerzeniu powyższego schematu myślowego także na człowieka. Stąd, po oświeceniowym podważeniu światopoglądu teistycznego, droga do naturalizmu stanęła otworem. Słowa kluczowe: naturalizm, protestantyzm, hermeneutyka, Charles Taylor 49 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Etyka, aksjologia Przejawy dehumanizacji istoty ludzkiej w prenatalnym okresie rozwoju w dyskusji społecznej Anna Bartko, [email protected]; Zakład Etyki i Filozofii Człowieka, Uniwersytet Medyczny w Lublinie Celem pracy jest ukazanie argumentacji uczestników debaty społecznej, dotyczącej obywatelskiego projektu ustawy odnośnie zaostrzenia przepisów aborcyjnych. Sejm dwa miesiące temu zajął się dwoma projektami obywatelskimi ustawy antyaborcyjnej. Propozycją jednego z nich było zaostrzenie prawa dotyczącego aborcji, które aktualnie obowiązuje. Oznaczało to, że projekt ustanawiał przepisy, które całkowicie zakazywały aborcji, bez względu na wszystko. Drugi projekt, także obywatelski, złożony został przez Komitet „Ratujmy kobiety”. Autorzy domagali się zliberalizowania obecnie obowiązujących przepisów prawa. Projekt zakładający całkowity zakaz aborcji został odrzucony przez Sejmową Komisję Sprawiedliwości i Praw Człowieka. Drugi projekt także został odrzucony. Poddano analizie około 70 stron internetowych oraz ponad 2000 postów dotyczących omawianego zagadnienia. Z wypowiedzi uczestników debat społecznych wyłoniono oraz podzielono reprezentowaną argumentację na kilka kryteriów. Zwolennicy ustawy „stop aborcji” powoływali się najczęściej na Konstytucję RP oraz przepisy prawne chroniące dziecko poczęte, u nich występowało kryterium genetyczne jako powstania osoby ludzkiej. Natomiast u przeciwników projektu tej ustawy najczęstszym odwołaniem było kryterium narządowe, oraz odwoływanie się do ciąży powstałej w wyniku czynu 50 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Etyka, aksjologia zabronionego. W pracy zaprezentowano również wyniki sondażu przeprowadzonego przez Instytut Badań Rynkowych i Społecznych, tuż po odrzuceniu przez sejm projektu ustawy „Stop aborcji” oraz „Czarnych protestach”. Słowa kluczowe: ochrona życia poczętego, aborcja, regulacje prawne 51 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Etyka, aksjologia Wolny rynek w opinii hierarchów polskiego Kościoła – współczesne problemy i zagrożenia Artur Caban, [email protected]; Instytut Filozofii, Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Śląski, www.us.edu.pl Liczne analizy kapitalizmu nie dały ludzkości trwałych i satysfakcjonujących rozwiązań. Motorem napędowym wolnego rynku jest ciągła konfrontacja, i mimo istnienia w wielu krajach konstytucyjnych gwarancji równości obywateli, gospodarka rynkowa jest jednak przestrzenią, na terenie której ma miejsce „wojna wszystkich ze wszystkimi”. Nie ulega wątpliwości, że ze względu na swoisty uniwersalizm, gospodarkę rynkową możemy zaliczyć do systemu obowiązującego w zdecydowanej większości krajów świata. Nie wszystkie problemy z jakimi boryka się współczesny kapitalizm narodziły się w XIX wieku. Przed nadmiernym gromadzeniem dóbr materialnych, egoizmem czy chciwością przestrzegali już starożytni myśliciele wywodzący się z kręgu kultury antycznej, oraz starotestamentowi prorocy, których przesłanie w I w. n.e. kontynuował Chrystus z fundamentalnym przykazaniem miłości bliźniego, wytyczając jednocześnie drogę pod przyszłą chrześcijańską filozofię społeczną. Społeczne inicjatywy Kościoła koncentrujące się przede wszystkim na osobie z jej godnością i prawami oraz na dobru wspólnym całego społeczeństwa zaowocowały analizą różnych zjawisk w obszarze szeroko rozumianego liberalizmu. Celem referatu jest po pierwsze przedstawienie problemów bezpośrednio związanych z funkcjonowaniem gospodarki 52 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Etyka, aksjologia rynkowej, które zdaniem sporej części hierarchów Kościoła w Polsce generują negatywne zjawiska w postaci wyzysku, bezrobocia, ubóstwa, wykluczenia czy niepewności, po drugie ukazanie kwestii stanowiących pośrednio konsekwencje przyjęcia po roku 1989 rozwiązań ekonomicznego liberalizmu, prowadzącego do duchowego wykorzenienia człowieka ze społeczności naturalnych: rodziny, narodu oraz społeczności ideowo – religijnych, po trzecie, podjęcie próby usystematyzowania postulatów Kościoła krytykujących liberalizm, a wynikających z jednej strony z autentycznej troski o człowieka, z drugiej natomiast bazujących na bieżących emocjach społecznych. Słowa kluczowe: wolny rynek, krytyka liberalizmu, katolicka filozofia społeczna 53 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Etyka, aksjologia Współczesne rozumienie pojęcia eutanazji w kontekście jego starożytnych korzeni Bartosz Pietrzak, [email protected]; Instytut Filozofii Chrześcijańskiej, Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, pwt.wroc.pl We współczesnym świecie, bardzo często podkreśla się niemal nieograniczoną wolność człowieka, który może decydować praktycznie o wszystkim co go dotyczy. Postulat praktycznie nieograniczonej wolności, bardzo mocno widoczny jest w wielu działaniach, które stanowią przedmiot bioetyki. Dobrym przykładem takiego działania jest eutanazja, można powiedzieć, że jest ona manifestacją nieograniczonej wolności człowieka, to człowiek decyduje kiedy zakończyć swoje życie. Chociaż jak zostanie wykazane w przedłożeniu, to nie zawsze osoba, której dotyczy eutanazja, podejmuje decyzję odnośnie swojej śmierci. Celem wystąpienie będzie omówienie pojęcia eutanazji, przedstawienie współczesnego rozumienia tego terminu oraz skontrastowanie go z rozumieniem pojęcia eutanazji w starożytność, gdzie ma ono swoje korzenie. Przedłożenie rozpocznie przytoczenie wybranych, współczesnych definicji eutanazji. Następnie omówiony zostanie współczesny podział eutanazji. Kolejnym etapem referatu będzie przedstawienie starożytnych koncepcji eutanazji. Wystąpienie zamknie próba ukazania różnić i podobieństw w rozumieniu pojęcia "dobrej śmierci" w starożytności i współcześnie. Słowa kluczowe: eutanazja, śmierć, wolność, wybór 54 FILOZOFIA KULTURY, ESTETYKA, ANTROPOLOGIA IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia kultury, estetyka, antropologia Akt konwersji i jego znaczenie w filozofii starożytnej. Michel Foucault i Pierre Hadot Mateusz Ozimek, [email protected] , student III roku filozofii, Wydział Filozofii i Socjologii UMCS W swoim referacie chciałbym zrelacjonować rolę ćwiczeń duchowych jako aktu konwersji(przekształcenia) podmiotu, w filozofii starożytnej. Owa przemiana była konieczna by jednostka mogła dojść do prawdy, gdyż uważano, że podmiot taki jaki jest, nie jest zdolny do jej osiągnięcia. Powołując się na poglądy dwóch wybitnych francuskich filozofów XX wieku – Michela Foucaulta i Pierre’a Hadot chciałbym wyjaśnić sens aktu konwersji w kontekście sokratejskiej troski o siebie, wskazać na doniosłe znaczenie jakie odgrywały ćwiczenia duchowe w rozwoju filozoficznym, posługując się również przykładami z antycznych tekstów źródłowych. Ponadto, zwrócę uwagę na wyraźne odróżnienie, szczególnie u stoików, filozofii jako sztuki życia od dyskursu teoretycznego podporządkowanego nauczaniu, oraz na rolę mistrza, który czuwał nad rozwojem duchowym ucznia. Chciałbym wykazać, jak dalece odmienne było starożytne znaczenie filozofii i procesu jej nauczania od współczesnego poglądu na ten temat. Konwersja filozoficzna wiązała się bowiem z radykalną zmianą trybu życia – odrzuceniem dotychczasowych priorytetów i trosk, przekształceniem życia moralnego, czasami wyrzeczeniem się całkowicie działalności politycznej, a zawsze szło za tym praktykowanie licznych ćwiczeń duchowych. Słowa kluczowe: starożytność, duchowość, podmiot, konwersja 57 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia kultury, estetyka, antropologia Estetyka przypadku. O filozofii przypadku w sztuce współczesnej Sara Kurowska, [email protected]; Katedra Literatury Polskiej XX i XXI wieku, Wydział Filologiczny, Uniwersytet Łódzki, http://filolog.uni.lodz.pl Przypadek – Arystoteles nazwał go „wyłomem w racjonalności”, Cyceron twierdził, że nie ma nic innego tak przeciwnego rozumowi i stałemu porządkowi. Jeśli spojrzymy na kategorię przypadku w porządku historycznym, okaże się, że filozofia od starożytności próbuje go ujarzmić. Czyni to, jak twierdzi Odo Marquard, za pomocą „rozumu ekskluzywnego”, który, wykluczając wszelkie elementy przypadkowe, pozwalał widzieć rzeczywistość jako ciągłą, logiczną, sensowną całość, a człowieka – jako konieczną cząstkę owej całości. W Oświeceniu – po przełomie kartezjańskim w filozofii oraz odkryciach Newtona inicjujących nowożytną naukę ścisłą – ludzkość wyraziła fundamentalne dla nowoczesności przekonanie, iż rozum może całkowicie „prześwietlić” rzeczywistość. Jedną z emanacji tego nowoczesnego umysłu oświeceniowego jest coś, co zwykliśmy określać jako zdrowy rozsądek objawiający się racjonalną prostolinijnością myślenia. Przypadek definiowany w porządku historycznym, to element dekonstruujący rozum nowoczesny, kwestionujący jego uzurpację do skrajnej racjonalizacji rzeczywistości. Począwszy od Nietzschego, który formułę Amor fati rozumiał jako umiłowanie przygodności, wielu filozofów współczesnych, takich jak Heidegger, Wittgenstein, Marquard Rorty czy Jaspers, podkreślało istotność nie tego, co uniwersalne, ale właśnie indywidualne i przygodne. Nowe tendencje w filozofii wyraźnie przenikają na grunt 58 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia kultury, estetyka, antropologia estetyki i powodują przełom w sztuce XX wieku. W swoim artykule analizuję przypadek jako kluczową dla sztuki współczesnej kategorię estetyczną. Przede wszystkim skupiam się na twórczości Witkacego, która nie była nigdy odczytywana poprzez kategorię przypadku, choć sam artysta często snuje rozważania na jego temat w swoich pismach estetycznych. Motyw przypadku bardzo często pojawia się także w jego sztuce. Odnosząc się do różnych, wyrażających apologię przypadku, zjawisk w sztuce współczesnej, takich jak kubizm, dadaizm, surrealizm oraz aleatoryzm, pokazuję swoistość teorii estetycznej polskiego artysty, którego stosunek do przypadku był ambiwalentny, nie tak oczywisty. Słowa kluczowe: przypadek, teoria estetyczna, rozum, zdrowy rozsądek, nowoczesność 59 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia kultury, estetyka, antropologia Ewolucja koncepcji (świadomej) zgody w medycynie Anna Zagaja, [email protected]; Zakład Etyki i Filozofii Człowieka, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie Jakub Pawlikowski, [email protected]; Zakład Etyki i Filozofii Człowieka, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie Jarosław Sak, [email protected]; Zakład Etyki i Filozofii Człowieka, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie Aktualnie na świecie obserwuje się, z jednej strony gwałtowny rozwój medycyny z drugiej zaś coraz większą świadomością wolności i praw jednostki. W konsekwencji prowadzi to do sytuacji, w której ścierają się możliwości terapeutyczne lekarza z wolą pacjenta, co do optymalnej dla niego metody leczenia. Obostrzeniem zapewniającym równowagę między możliwościami terapeutycznymi a wolą samego zainteresowanego jest konieczność wyrażenia przez niego chęci poddania się danemu zabiegowi leczniczemu bądź jego zaniechanie (tzw. wyrażenie świadomej zgody). Uzyskiwanie zgody pacjenta na ingerencję medyczną jest nieodłącznym elementem praktyki lekarskiej. Pojęcie zgody, jakie znamy aktualnie zostało ukształtowane latami doświadczeń, procesów oraz badań naukowych i wynika zarówno z gwałtownego postępu medycyny jak i wzrostu znaczenia autonomii pacjenta. Wyrażanie zgody miało utworzyć równowagę pomiędzy możliwościami medycyny a wolą pacjenta, aczkolwiek pojawiają się doniesienia kwestionujące jakość tejże zgody. Niniejsza praca ma na celu przedstawienie ewolucji koncepcji zgody oraz aktualnych problemów z nią związanych. Praca opiera się na analizie polsko i anglojęzycznej literatury w zakresie zgody. Słowa kluczowe: historia zgody, zgoda w prawie, jakość zgody 60 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia kultury, estetyka, antropologia „Faust” „na nowo”, czyli o komiksowych wizjach dzieła Goethego Kamila Derlatka, [email protected]; Wydział Filozofii i Socjologii, Instytut Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, http://www.filozofia.uw.edu.pl Cel: Próba spojrzenia na relacje dialogiczne nowoczesnej formy komiksu, która coraz częściej służy przekazaniu treści filozoficznych i literatury dawnej oraz zdefiniowania statusu kulturowego komiksu. Forma komiksowa jest powszechnie klasyfikowana jako wytwór popkultury, zwanej czasami także „kulturą niską”. Zależność między nimi opisywał Raymond Williams. Niektóre komiksy odnoszą się do dawnych, zaliczanych do kanonu wielkich dzieł „literatury wysokiej”. Zasadę tej relacji możemy za Michałem Bachtinem nazwać dialogicznością. Dlatego nie tylko same czerpią z tradycji literackiej, ale także mają wpływ na dzisiejsze widzenie przez nas dzieła Goethego. Takimi komiksami są między innymi dwie mangi – „Fullmetal Alchemist” Hiromu Arakawy oraz „Ao No Exorcist” Kazue Kato. „Fullmetal Alchemist” jako klasyka japońskiego komiksu w pogłębiony i stosunkowo złożony sposób krytykuje postawę faustyczną. Próbuje odpowiedzieć na dręczące bohaterów pytania egzystencjalne i pokazać w jaki sposób możemy osiągać swoje cele, nie przekraczając zakazanych granic natury. Porusza także etyczny problem tworzenia homunkulusów. Z kolei Ao No Exorcist skupia się na słynnym motcie „Jam tej siły cząstką drobną co zawsze złego chce i zawsze sprawia dobro.”, podejmując przez to problem klasycznego systemu 61 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia kultury, estetyka, antropologia moralnego i próbę zreformowania definicji oraz zasad etycznych pojęcia „dobra”. Oprócz wyraźnych odniesień do literackiej groteski autorka idzie o krok dalej i wykorzystuje świadome naśladownictwo kategorii kiczu. Wnioski: Obie mangi, dając nam nowe spojrzenie na „Fausta” mogą być uważane zarówno za niebezpieczne dla postrzegania arcydzieła Goethego, jak i za wartościowe w swoich wizjach. Jeśli przyjmiemy drugie stanowisko, powinniśmy zastanowić się nad próbą umieszczenia formy komiksowej w kulturze i literaturze wysokiej, zamiast uznania za wytwór popkultury oraz zastanowić się nad przesłaniem filozoficznym niektórych komiksów. Słowa kluczowe: popkultura, literatura wysoka, komiks, dialogiczność, "Faust" J.W. Goethego 62 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia kultury, estetyka, antropologia Filozofia w Japonii – koncepcja Enryo Inoue Anna Wysokińska-Zajchowska, [email protected]; Wydział Socjologiczno -Historyczny, Instytut Filozofii, Uniwersytet Rzeszowski, http://www.ur.edu.pl Bardzo często mówiąc o myśli japońskiej używamy określenia filozofia japońska. Określenie to w oczach niektórych Japończyków będzie ogromnym błędem, gdyż jak twierdził jeden z japońskich myślicieli Nakae Tokusuke „od starożytności do dnia dzisiejszego, w Japonii nigdy nie było filozofii”. Według Tokusuke „japońska filozofia” to jedynie interpretacja tekstów Konfucjusza, czy też analiza dorobku kulturowego. Jedynymi osobami które według myśliciela wykazały się pewną kreatywnością w próbie stworzenia nowych koncepcji byli buddyści, jednak padli oni ofiarą ograniczeń religijnych. Zdaniem Tokusuke nawet najbardziej uznani japońscy myśliciele jedynie powtarzali wybrane koncepcje filozoficzne przybyłe do Japonii z Europy. Temu stanowisku zdecydowanie przeciwstawiał się japoński filozof okresu Meiji – Enryo Inoue. Pośród wielu japońskich badaczy próbujących zgłębić koncepcje tetsugaku (takim terminem określano filozofię zachodnią) to właśnie Inoue podjął trud zrozumienia i skonfrontowania ich z japońską rzeczywistością. Filozof dostrzegał powierzchowność w dotychczasowym postrzeganiu świata, który w okresie Meiji rozpatrywany był głównie przez pryzmat nauk ścisłych. Filozof jako pierwszy w Japonii zaczął promować pogląd, iż u podstaw wszelkich nauk leży filozofia która „określa ich zasięg i chroni ich miejsce w świecie nauki”. W swych dociekaniach idzie jednak znacznie dalej wysuwając tezę, że dopiero zrozumienie 63 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia kultury, estetyka, antropologia wartości jaką jest filozofia i podążanie jej ścieżką umożliwi rozwój. Przykładem dla Inoue staje się oczywiście kultura zachodnia która według niego swą świetność zawdzięczała wyłącznie filozofii. Inoue jako jeden z nielicznych myślicieli świadom był istnienia japońskiej filozofii. W wyniku swych rozważań zaproponował stworzenie filozofii kompletnej zawierającej w sobie elementy filozofii Wschodu i Zachodu. Słowa kluczowe: Japonia, Inoue, filozofia kompletna 64 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia kultury, estetyka, antropologia Jak sporządzić sobie Ciało bez Organów? Odpowiedź Gombrowicza Anna Celska, [email protected], Kolegium Międzyobszarowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych i Społecznych, Uniwersytet Warszawski, uw.edu.pl W napisanym wspólnie Tysiącu plateau Gilles Deleuze oraz Félix Guattari stawiają pytanie ze wszech miar niezwykłe: jak sporządzić sobie Ciało bez Organów? Wyznacza ono horyzont podjętej lektury ostatniej powieści Witolda Gombrowicza pt. Kosmos, lektury, której efekt zostanie przedstawiony w niniejszym referacie. Za cel pracy postawiono sobie odczytanie twórczości polskiego pisarza jako manifestu zdrowego ciała przeciw ciału choremu. A mówiąc precyzyjniej, przeciwko dwóm opisanym przez Deleuze’a i Guattariego typom ciała chorego – z jednej strony, przeciw ciału rakowatemu (ciału humanizmu przyjmującego formę szowinizmu gatunkowego), z drugiej, przeciw ciału pustemu (ciału wedle posthumanizmu). Szczegółowej analizie została poddana zarówno forma, jak i treść utworu. Wykorzystano do tego narzędzia zaczerpnięte min. z takich tekstów Deleuze’a (oraz Guattariego), jak: Po czym rozpoznać strukturalizm?, Logika sensu czy Tysiąc plateau. Posługując się konceptami struktury, układu (czasem nazywanego asamblażem), kłącza i – oczywiście – Ciała bez Organów analiza skupia się na odszukaniu ich poszczególnych elementów na kartach Kosmosu, dowodząc, że uzasadnionym jest traktowanie go jako zapisu eksperymentu kierującego się lub jakby antycypującego jeden z „przepisów” zamieszczonych w Tysiącu plateau. Słowa kluczowe: Gilles Deleuze, Felix Guattari, Ciało bez Organów (CbO), Witold Gombrowicz, Kosmos 65 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia kultury, estetyka, antropologia Kategoria "Stiftung von Zeit" w Eggebrechtowskiej koncepcji muzyki Edyta Orman, [email protected]; freelancer „Stiftung von Zeit” jest jedną z kategorii muzykologii Hansa Heinricha Eggebrechta i zarazem częścią składową jego definicji muzyki. Sztukę tę muzykolog określa mianem gry z bodźcami zmysłowymi w formie ustanowienia czasu. Czas ustanowiony przez muzykę, z zastrzeżeniem, że nie chodzi o czas jako muzykę, ale o muzykę jako czas, ma szereg właściwości. Znamienne dla gry sztuki dźwięków pozostaje jednak odrealnienie rzeczywistości oraz uwolnienie od czasu zegara. Eggebrecht pyta, czy odwrotnie, muzyka mogłaby być paradygmatem zniesienia przypisywanych jej cech. Zniesienia odrealnienia upatrywałoby się w poruszaniu się samego życia w kierunku sztuki dźwięków, zniesienia uwolnienia zaś – w uskutecznianiu przez podmiot sposobu bycia czasu muzycznego, czyli ustanawianiu czasu podobnie do muzyki. Przekonanie badacza, iż pytanie o czas zostałoby wtedy postawione właściwie nie tylko odnośnie do muzyki, lecz przede wszystkim do życia, nabiera nowego znaczenia w kontekście Eggebrechtowskiej biografii, a konkretnie jej wątku nazistowskiego opisanego przez Borisa von Hakena w artykule „Spalier am Mördergraben”. Czy zaangażowanemu w ludobójstwo przyszłemu muzykologowi pozostaje później już tylko polegająca na wyparciu rzeczywistości śmierci i zapomnieniu o niej estetyczna strategia dystansowania, wspomniana przezeń w eseju „Musik und Tod oder: Die Ästhetisierung des Lebens”? Jak Eggebrecht zapatruje się na wydarzenia, za które może czuć się odpowiedzialny, oraz jak traktuje o obchodzeniu się sztuki 66 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia kultury, estetyka, antropologia dźwięków ze wspomnieniem drugiej wojny światowej, z okazji pięćdziesiątej rocznicy której powstaje jego esej „»Nach Auschwitz...«”? Utajone za życia i ujawnione po śmierci śmierci fakty dotyczące filozofującego muzykologa, w swej koncepcji muzyki jako czasu odwołującego się do Arystotelesa, Augustyna, Kanta, Wackenrodera, Adorna, ukazują w innym świetle całość jego dorobku naukowego, w tym zwłaszcza esejów z „Musik als Zeit”, stanowiących kolejne (poza)muzyczne odsłony „Stiftung von Zeit”. Słowa kluczowe: Hans Heinrich Eggebrecht, „Stiftung von Zeit”, muzyka jako czas, Boris von Haken 67 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia kultury, estetyka, antropologia Konceptualizacja przestrzeni w kulturze Zachodu Jarosław Janowski, [email protected] Ta sama przestrzeń jest doświadczana przez ludzi w każdej kulturze, a także te same mechanizmy pozwalają ją widzieć i w niej się poruszać. Nie zmienia to faktu, że różne kultury mogą tworzyć różne konceptualizacje przestrzeni. Służą one praktycznym celom takim jak przetrwanie i poruszanie się w terenie, komunikowanie się z innymi ludźmi. Tworzenie konceptualizacji przestrzeni odpowiada również na głębsze potrzeby człowieka: zadomowienia, zrozumienia obserwowanych zjawisk i ustalenie swojego miejsca we wszechświecie. Człowiek w swych przekonaniach określa relacje fizyczne swojej osoby i społeczności wobec najbliższego środowiska oraz reszty wszechświata. Doświadczając własnego ciała i zewnętrznego świata człowiek tworzył poglądy dotyczące przestrzeni swojego bytowania. Wyniki obserwacji, które często miały praktyczny cel, organizował w złożone poglądy. Na początku miały one charakter religijny czy ezoteryczny, potem zaś przyjmowały filozoficzny, kosmologiczny, a ostatecznie naukowy. Istnieją trzy typy przestrzeni które są wynikiem myślowego organizowania doświadczeń ludzkich: pragmatyczna, mityczna i teoretyczna. Nakładają się one na siebie i przenikają znajdując wyraz w ludzkich działaniach. Konceptualizacje teoretyczne mogą też w sposób modelowy opisywać to co bezpośrednio jest nieuchwytne naszym zmysłom np. kulistość ziemi, czy budowę atomu. Europejska kultura wytworzyła szczególny rodzaj teoretycznego opisu przestrzeni, jakim jest geometria Euklidesa. 68 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia kultury, estetyka, antropologia Rozwinęła się ona z pierwotnych doświadczeń przestrzennych jakie były i są udziałem wszystkich ludzi żyjących na Ziemi. Jednak pewne szczególne cechy naszej kultury pozwoliły stworzyć system w sposób modelowy zdolny do opisywania i komunikowania struktur i zjawisk przestrzennych. Mimo praktycznych zastosowań traktowanie geometrii głównie jako teorii (czyli bezinteresownej kontemplacji) miało istotne skutki dla filozofii, nauki i techniki Zachodu. Słowa kluczowe: geomertia, przestrzeń, odwzorowanie, przystawanie, obraz 69 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia kultury, estetyka, antropologia Odpowiednie dać rzeczom słowo…” Williama Goldinga literackie egzemplifikacje fenomenologicznej relacji człowiek-rzecz Małgorzata Kowalcze, [email protected], Wydział Filologiczny, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, www.up.krakow.pl W swoim wystąpieniu chciałabym pochylić się nad problemem rzeczy materialnych jako bytów mających zdolność pobudzania naszych funkcji poznawczych i umożliwiających nasze samopoznanie. Pragnę odwołać się do koncepcji materializmu witalnego Jane Bennett, który postuluje, iż rzeczy mają zdolność samoistnego działania i wpływania na człowieka w sposób, który nie daje się zredukować do aktu projektowania treści umysłowych ludzkiego podmiotu na przedmiot materialny, ale jest rzeczywistym aktywnym oddziaływaniem przedmiotu na percypujący go podmiot. Pragnę także przywołać koncepcję rzeczy sformułowaną przez Maurice’a MerleauPonty’ego, mówiącą, że świat materialny jest podstawą samookreślenia człowieka, gdyż ten postrzega siebie zawsze w jakiejś relacji do niego; konceptualizacja jest zdaniem filozofa aktem wtórnym, pierwotna jest percepcja. Swoją wypowiedź pragnę poprzeć literackimi przykładami z prozy Williama Goldinga, której jednym z kluczowych motywów jest relacja człowieka do otaczającego go świata przedmiotów materialnych. Literackie obrazy noblisty uwydatniają fakt, iż rzeczy wywierają na nas wpływ nie tylko przez swoją funkcjonalność czy warstwę symboliczną, ale także przez swoją niezapośredniczoną językowo substancjalność. Słowa kluczowe: rzecz, materializm witalny, percepcja, cielesność, William Golding 70 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia kultury, estetyka, antropologia Renesans filozofii pedagogiki miejsca i jej pragmatyczny wymiar jako narzędzia konstruowania tożsamości na lekcjach etyki Alicja Skrzypczak, [email protected]; Uniwersytet im. Adam Mickiewicza, Wydział Nauk Społecznych, Instytut Filozofii, http://filozofia.amu.edu.pl W moim wystąpieniu pragnę przedstawić szanse, jakie niesie ze sobą rewitalizacja nurtu filozofii pedagogiki miejsca, poddanego refleksji z perspektywy edukacji etycznej. Subdyscyplina ta ujęta nie tylko w wymiarze refleksyjnym, ale także pragmatycznym, problematyzuje kategorie miejsca i przestrzeni, wspomagając jednocześnie procesy tożsamościowe poprzez doświadczanie przez podmiot siebie samego oraz wspólnoty w warunkach neoliberalnej rzeczywistości. Pragmatyzm dotyczy tutaj podejmowania świadomych działań komunikacyjnych w odniesieniu do wzajemnego wpływu otoczenia i osoby, kształtowania jej więzi z sytuacją, refleksji nad granicami wielorakich ról społecznych. Rozważania w obrębie filozofii pedagogiki miejsca uważam także za istotne ze względu na konieczność wypracowania statusu wartości kolektywnych w obrębie wspólnoty komunikacyjnej, które człowiek zinternalizuje. Pragnę także zwrócić uwagę na wartość wzajemnego uczenia się (community-based learning) opartego na fenomenologii miejsca, spostrzeganiu i wykorzystywaniu jego możliwości przez młodych ludzi, kształtujących własną pamięć biograficzną. Filozofia miejsca pozwala na problematyzację kategorii przestrzeni i miejsca, w różnorakich kontekstach społecznych, edukacja z nią związana wydarzająca się w ich 71 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia kultury, estetyka, antropologia obrębie, wpływa na dynamikę ewolucji dyskursów, a w konsekwencji pozwala na zacieranie wyraźnej granicy pomiędzy podmiotem a przestrzenią. Człowiek „zamieszkujący” daną przestrzeń wykorzystuje ją do przełamywania antynomii miejsca takich jak wolność i granica, lokalność i globalność, obcość i swojskość. Słowa kluczowe: filozofia miejsca, edukacja filozoficzna, komunikacja 72 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia kultury, estetyka, antropologia Status Animal Studies w kulturze współczesnej. Przyczynek do sytuacji w Polsce (na wybranych przykładach) Bartłomiej K. Krzych, [email protected], Dyskusyjne Koło Filozoficzne "Eudaimonia", Instytut Filozofii, Wydział Socjologiczno -Historyczny, Uniwersytet Rzeszowski, https://dkfeudaimonia.wordpress.com Kwestia badań nad zwierzętami (Animal Studies), wyrosła w szerszym kontekście i ramach myślenia (pro)ekologicznego, jest jedną z nowszych, ale równocześnie prężnie rozwijających się dziedzin teoretycznej refleksji nad światem istot żywych. O wysokiej popularności Animal Studies – również w Polsce – świadczą nie tylko wielorakie inicjatywy społeczne, ale również coraz liczniejsze publikacje, sympozja i konferencje naukowe. Ponadto warty odnotowania jest fakt istnienia instytutów programowo zajmujących się badaniami nad zwierzętami, jak też jednostek uniwersyteckich podejmujących interdyscyplinarne badania zogniskowane wokół zwierząt. Podejmując tematykę statusu Animal Studies w polskiej kulturze współczesnej odnoszę się do programu „Znaczenie studiów nad zwierzętami dla badań nad kulturą w Polsce” realizowanego w IBL PAN, który wyznaczył kierunek badań i dyskusji. Pojawiające się na tym gruncie kontrowersje zaowocowały wykształceniem się dwóch symptomatycznych podejść, które omawiam i roboczo określam jako „postępowe” i „konserwatywne”. Z przeprowadzonych analiz wynika, że dla podjętego tematu kluczowa jest kwestia upodmiotowienia zwierząt i postawienia ich w relacji partnerskiej do człowieka. Słowa kluczowe: animalocentryzm, Animal Studies, relacja człowiekzwierzę 73 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia kultury, estetyka, antropologia Sztuka jako adaptacja – niektóre problemy metodologiczne estetyki ewolucyjnej Jerzy Luty, [email protected], Wydział Nauk o Bezpieczeństwie, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych, Wrocław Estetycy ewolucyjni są przekonani, że sztuka jest jedną z owych czynności adaptacyjnych lub około adaptacyjnych, o których mówi psychologia ewolucyjna i które są nieodłącznym składnikiem ludzkiego wyposażenia umysłowego. Dla potwierdzenia swej tezy przywołują powszechnie znane fakty: ludzie tańczą, śpiewają, zdobią puste powierzchnie oraz opowiadają i odgrywają historie we wszystkich znanych społeczeństwach; malarstwo, biżuteria, rzeźba oraz instrumenty pojawiły się w Europie co najmniej 40 tysięcy lat temu, a w innych częściach świata prawdopodobnie znacznie wcześniej i istnieją w nich do dziś. A jak wiadomo uniwersalność występowania jest jedną z istotnych cech adaptacji ewolucyjnych. Dla badaczy pragnących zmierzyć się z problematyką estetyki ewolucyjnej jako dyscypliny teoretycznej (w tym jej najszybciej rozwijającej się odmiany – ewolucyjnej teorii literatury) istotny jest wymóg zarówno rzetelnego opanowania i zasymilowania najnowszych ustaleń ewolucyjnej teorii umysłu czy powstałej w obrębie neodarwinizmu koncepcji koewolucji genetyczno-kulturowej, jak i rozpoznania i wyodrębnienia subtelnych różnic (choć o zasadniczym znaczeniu), które występują na jej przecięciu z neuroestetyką czy estetyką środowiskową. Spełnienie tych wymogów otwiera przed nimi 74 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia kultury, estetyka, antropologia ogromne możliwości nowego odczytania nie tylko wrodzonych preferencji estetycznych ludzkiego umysłu (np. ewolucyjna teoria popkultury), ale i zrozumienia wagi i wyjątkowości „zapierających dech w piersiach” arcydzieł sztuki światowej – jako szczytowych osiągnięć ludzkiej kultury. Wystąpienie stanowi przegląd wybranych problemów metodologicznych, z którymi boryka się ta młoda, prężnie rozwijająca się dyscyplina. Słowa kluczowe: estetyka ewolucyjna, definicja sztuki, adaptacjonizm 75 FILOZOFIA POLITYKI IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia polityki Analiza pojęcia perfekcyjnie racjonalnego sędziego w kontekście sztucznej inteligencji Aleksander Smywiński -Pohl, [email protected]; Katedra Informatyki, Akademia Górniczo -Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie W swoim referacie chciałbym poddać analizie pojęcie perfekcyjnie racjonalnego sędziego. System prawa kontynentalnego można poddać krytyce ze względu na jego podstawowe założenie, jakim jest racjonalność sędziów. Wydanie prawidłowego wyroku wymaga od sędziego przede wszystkim znajomości obowiązujących przepisów prawa, znajomości orzeczeń wydanych w sądach powszechnych oraz umiejętność logicznego wnioskowania. O ile znajomość samych przepisów w określonej dziedzinie prawa nie przekracza zdolności kognitywnych pojedynczego człowieka, o tyle umiejętność wyciągania wszelkich wniosków logicznych jest możliwa jedynie teoretycznie. Podobna sytuacja dotyczy orzeczeń – ich znajomość jest niezbędna w zakresie w jakim ustalają sposób interpretacji istniejących przepisów. Nie można jednak oczekiwać od człowieka, że zapozna się z wszelkimi orzeczeniami, czy nawet tymi, które w istotny sposób wpływają na sprawę, w której ma zostać wydany wyrok. Perfekcyjnie racjonalny sędzia pozbawiony jest tych ograniczeń. W referacie przedstawię analizę tego pojęcia oraz jego związek ze sztuczna inteligencją. W szczególności postaram się wyjaśnić, czy przekroczenie lub rozszerzenie kognitywnych zdolności człowieka może sprawić, że wyroki będą bardziej sprawiedliwe. Słowa kluczowe: filozofia prawa, sztuczna inteligencja, racjonalność, wnioskowanie 79 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia polityki Filozofia konfliktu Dorota Litwin-Lewandowska, Zakład Filozofii i Socjologii Polityki, Wydział Politologii UMCS, Lublin Prezentowany tekst jest systematycznym i krytycznym przedstawieniem podstawowych zagadnień związanych z poznaniem istoty konfliktu, ujętych w syntetycznej i zwięzłej formie. Stawiane cele badawcze koncentrują się wokół przedstawienia istniejących teorii z zakresu nauk humanistycznych prowadzących do w miarę prawdziwego i obiektywnego rozpoznania istoty konfliktu społecznego, począwszy od średniowiecznej, arabskiej filozofii Ibn Chalduna, poprzez teorie Georga Simmla, Maxa Webera, Karola Marksa, Lewisa Cosera, Ralfa Dahrendorfa, a na współczesnym dorobku z dziedziny nauk społecznych kończąc, np. wynikach prac badawczych Wiliama Ury'ego. Kryteriami wyznaczającymi analizę konfliktu społecznego były przestrzenie, w których dochodzi do zdarzeń o charakterze konfliktogennym, takich jak przestrzeń idei, aktora, rzeczy czy czasu, przenikających i stymulujących się wzajemnie. W konkluzji tekstu zaprezentowano paradygmatyczne widzenie świata poprzez pryzmat teorii konfliktu, zmienność w definiowaniu jego istoty, logiki przebiegu i zakończenia. Słowa kluczowe: konflikt, aktor, problem, taktyki i strategie, światopogląd 80 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia polityki Filozofia społeczna Claude Saint-Simona i Augusta Comte’a Ryszard Adam Podgórski, [email protected], Katedra Socjologii, Wydział Nauk Społecznych , Uniwersytet Warmińsko-Mazurski Zainteresowania życiem społecznym w roku 1819 August Comte’a podejmuje pracę sekretarza u Henri´ego de SaintSimona (1760-1825), socjalistycznego utopisty. Jak zaznacza Barbara Skarga utopia Saint-Simona, budzi wiele trudności przy jej charakterystyce, ponieważ pełna jest wewnętrznych sprzeczności. Barbara Skarga mówi o Saint-Simonie, że był filozofem, który nie stworzył żadnej skończonej doktryny, dziennikarzem, który nie pisywał do żadnego z dzienników, pisarzem zapowiadającym całe serie dzieł, o których ukazywały się tylko prospekty, szefem partii, która nigdy nie powstała. Zarzucano mu zmienność poglądów i szalone określenia np., że jest „nowym wcieleniem ducha Sokratesa”, co nie przeszkadzało wielu mu współczesnych mówić, że jest kapłanem nowej wiary i nowych czasów. Saint-Simon uważał się za proroka, mesjasza powołanego do zreformowania świata. Głoszonej przez siebie teorii nadawał moc „prawdy absolutnej”. Przez tą „prawdę” był przekonany, że wypracowuje teorię społeczną, że buduje naukę społeczną, przez którą wyraża „pozytywną naukę o społeczeństwie”. Comte chciał połączyć elity naukowe i przemysłowe, aby zbudować nowy porządek industrialny w życiu społecznym w oparciu o wiedzę i kapitał. Comte uważał, że naukowcy powinni mieć większy wpływ na losy państwa i narodu, ale ważną rolę przydzielał klasie burżuazyjnej. Ten pogląd Comte’a 81 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia polityki akceptował Saint-Simon, ponieważ uważał, że świat nauki nie jest zdolny do samodzielnych reform społecznych i udoskonalaniu porządku społecznego bez wsparcia finansowego. Jednak należy zaznaczyć, że ich pomysły dotyczące przyszłości społecznej były w rzeczywistości rozbieżne, bowiem Comte ważniejszą rolę w życiu społecznym przypisywał naukowcom i według niego elity naukowe powinny mieć prawo do wyrażania własnej wolności. Dlatego l´Industrie Comte’a twierdził, że nauka jest ważna nie tylko dla zrozumienia świata przyrody, ale także porządku społecznego. Stąd ważniejszą rolę przy budowaniu ładu społecznego przypisywał elicie naukowej. Słowa kluczowe: "filozofia pierwsza", industrializm,socjalizm utopijny 82 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia polityki Filozoficzne podstawy marketingu terytorialnego Katarzyna Muszyńska, [email protected], Wydział Politologii UMCS Zarządzanie w samorządach terytorialnych jest dziś uzależnione od dwóch zjawisk: globalizacji i „lokalności”. Z jednej strony, coraz więcej osób poszukuje tych samych dóbr, usług i wartości. Z drugiej zaś obserwuje się eksponowanie tego co specyficzne, oryginalne, lokalne. Wg „lokalizmu” większą władzę przypisuje się miastom i gminom, w myśl zasady stanowienia społeczności lokalnych o sobie. Na przecięciu tych dwóch płaszczyzn – globalnej i lokalnej – pojawił się nawet nowy termin „glokalizacja”, podkreślający komplementarność procesu globalizacji i rosnącego znaczenia rozwoju lokalnego. Globalizacja nasiliła konkurencyjność miast i regionów. Lokalne władze muszą więc dziś wykazywać bardziej rynkowe podejście, rozumiejąc i zaspokajając potrzeby różnych grup interesów. W artykule przypomina się genezę teorii marketingu terytorialnego i wskazujesię na nią jako na teorię zarządczą do wykorzystania w praktyce przez władze lokalne. Jeśli przyjmiemy, że marketing to specyficzny sposób myślenia o sukcesie we współczesnym biznesie, to zgodnie z takim ujęciem marketing terytorialny jest filozofią osiągania założonych celów przez podmioty, w tym jednostki samorządu terytorialnego, w warunkach konkurencji o ograniczone zasoby, przy właściwej orientacji na „klientów – partnerów”. Jest to zarządzanie zmierzające do zaspokojenia potrzeb i pragnień mieszkańców, inwestorów oraz gości przez wcześniejsze ich rozpoznanie i przewidywanie, równocześnie oparte na racjonalnym wyko- 83 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia polityki rzystaniu posiadanych zasobów. W marketingu terytorialnym jednostka terytorialna, a właściwie jej administracyjnosamorządowy odpowiednik (gmina, region), występuje jako specyficzny koncern, kształtujący na podstawie „miejscowych” zasobów, oferujący oraz wymieniający – na ściśle określonych zasadach i w określonych formach – specyficzne „produkty terytorialne” (komunalne) dla bliższych i dalszych klientów. Słowa kluczowe: marketing terytorialny, promocja miast, wizerunek marki 84 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia polityki Komunikowanie władz samorządowych Miasta Lublin z mieszkańcami w procesie partycypacji społecznej. Rozwój, znaczenie Monika Plutarska, Zakład Samorządów i Polityki Lokalnej, Wydział Politologii, Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie Celem wystąpienia jest analiza prowadzenia polityki partycypacyjnej przez władze samorządowe Lublina, tj. Radę Miasta oraz Prezydenta Miasta Lublin od 2006 r. W wystąpieniu zostaną przedstawione najistotniejsze zmiany organizacyjne, finansowe, które przyczyniły się do poprawy współpracy władz z mieszkańcami, od modelu zamkniętego na sektor obywatelski, do budowy modelu opartego na wzajemnym poznaniu i zaufaniu. W wystąpieniu zostaną przeanalizowane trzy elementy związane z polityką partycypacyjną, tj. współpraca z lokalnymi organizacji pozarządowymi, zakres i sposoby prowadzenia konsultacji społecznych z mieszkańcami oraz tworzenie i wdrażanie procesu budżetu partycypacyjnego w omawianej gminie. Miasto Lublin dąży do budowy własnego modelu polityki partycypacyjnej, opartego na wzajemnym zaufaniu i poznaniu. Model ten został zbudowany przez wzajemne wysłuchanie i wspólne inicjatywy władz, pracowników Urzędu Miasta, przedstawicieli organizacji pozarządowych oraz mieszkańców miasta. System ten wciąż jest poprawiany, pojawiają się nowe formy, inicjatywy dla współpracy ze strony. Rozważania skupią się nad sensem takiej polityki lokalnej prowadzonej przez władze. Słowa kluczowe: komunikowanie, władze samorządowe, Lublin, mieszkańcy, partycypacja 85 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia polityki Od dziedziny społecznej do społeczeństwa spektaklu – refleksje o możliwości polityki Patryk Danielewicz, [email protected]; Zakład Filozofii Polityki, Instytut Filozofii, Uniwersytet Warszawski Czy możliwa jest jeszcze polityka jako autonomiczna dziedzina; dziedzina, która byłaby oddzielna od innych dziedzin, od innych form ludzkiej aktywności? To pytanie stanowi stanowi punkt wyjścia referatu. Polityka w okresie, który szeroko będę określał mianem nowoczesności, przechodzi nie tyle swoisty kryzys, co bardzo gruntowną przemianę. I tę przemianę chciałbym prześledzić. Przemianę od polityki w jej greckim rozumieniu do polityki takiej, jak rozumiemy ją dzisiaj. przemiana, o jakiej tutaj mówimy, dotyczyłaby nie tyle upadku sfery politycznej jako autonomicznej dziedziny, co scalenia dziedziny publicznej, w której rozgrywa się polityka, z dziedziną prywatną, w której mieści się wszystko, co nie jest „polityczne”. Innymi słowy, w nowoczesności pojawia się nowa sfera, która niejako łączy to, co publiczne z tym, co prywatne – sfera społeczna. Gruntowność tej przemiany polega na tym, że scalenie sfery publicznej z prywatną czy wyłonienie się sfery społecznej, zasadniczo przedefiniowuje to, co polityczne. Przedefiniowanie to jest znaczące nie tylko „teoretycznie”, a więc w zainteresowaniu pytaniem „czym polityka jest teraz?”, ale i „praktycznie”, co zmusza nas do postawienia pytania „jak polityka działa?”. Nowoczesna polityka ujawnia się w swojej totalności, przejmuje kontrolę nad każdą dziedziną życia człowieka, zaczyna stanowić odniesienie 86 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia polityki sama dla siebie. Zatem główna teza referatu brzmi: powstanie sfery społecznej, która miesza w sobie to, co publiczne z tym, co prywatne, nadaje nowy wymiar polityce, która zaczyna opanowywać każdą dziedzinę ludzkiego życia, stanowi o tym, że polityka jest wszędzie. Słowa kluczowe: polityka, biopolityka. sfera publiczna, sfera prywatna, społeczeństwo spektaklu 87 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia polityki Prawa autora a prawo dostępu do kultury. Problem dzieł osieroconych na podstawie piśmiennictwa filozofów pochodzenia żydowskiego Anna Smywińska-Pohl, [email protected], Polska Akademia Umiejętności www.pau.krakow.pl, Instytut Judaistyki UJ www.judaistyka.uj.edu.pl, Instytut Filozofii UJ www.filozofia.uj.edu.pl Polska ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych zabezpiecza prawa majątkowe twórców i/bądź właścicieli praw autorskich na czas siedemdziesięciu lat od śmierci twórcy. Niestety, nie zawsze możliwe jest ustalenie autorstwa bądź właściciela praw majątkowych, co uniemożliwia przejście utworów do domeny publicznej. Dla takich utworów ukuto termin "dzieła osierocone". Wedle przepisów ustawy znowelizowanych w 2015 roku, istnieje możliwość korzystania z takich utworów po spełnieniu szeregu warunków i procesie starannego poszukiwania. Nie umożliwia jednak szerokiego dostępu do dzieł osieroconych, a w konsekwencji pozbawia społeczeństwo kontaktu ze znaczną częścią dziedzictwa kulturowego. Prawo twórców koliduje z prawem do kultury. Wydaje się zasadne rozważenie następujących kwestii: 1. Jakie są rozmiary tego problemu? 2. Czy ustawodawca wystarczająco zważył interesy obu stron? 3. Jakie są możliwe rozwiązania? Odpowiedzi na postawione pytania oprę na badaniach dotyczących dzieł osieroconych filozofów żydowskiego pocho- 88 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia polityki dzenia związanych z Uniwersytetem Jagiellońskim w dwudziestoleciu międzywojennym. Badania, na których opiera się niniejszy referat zostały sfinansowane w ramach projektu Problem utworów osieroconych wobec pamięci kulturowej na przykładzie piśmiennictwa wybranych żydowskich filozofów i filologów z Uniwersytetu Jagiellońskiego (1918-1939) przez Narodowe Centrum Nauki, nr wniosku 2014/13/N/HS2/02813 Słowa kluczowe: dzieła osierocone, kultura, Żydzi, dwudziestolecie międzywojenne 89 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia polityki Stanowienie prawa w poglądach skandynawskiego realizmu prawnego Łukasz B. Pilarz, [email protected], Katedra Prawa Międzynarodowego i Prawa Europejskiego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Śląski w Katowicach, www.wpia.us.edu.pl Praca ma za zadanie przedstawienie różnic w pojmowaniu definicji procesu stanowienia i tworzenia prawa na przykładzie rozumienia, jakie nadają im przedstawiciele skandynawskiego realizmu prawnego. W teorii i filozofii prawa na czoło wysuwają się dwie podstawowe koncepcje: prawodawcy racjonalnego i racjonalności tworzenia prawa. W procesie tworzenia prawa bierze udział wiele czynników, które wpływają na kształt prawa. Prawo jest zjawiskiem psychicznym (przeżyciem prawa w psychice), konkretnym faktem, zachowaniem, które wynika z psychiki, umysłu (Olivecrona). Wniosek dla prawników jest taki, że prawo należy traktować jako fakt normatywny (teksty prawne), fakt aksjologiczny (wartości, zasady), w końcu jako fakt psychologiczny (Petrażycki – przeżycia prawne) i fakt behawioralny (Olivecrona – zachowanie ludzkie i związek ze świadomością). Treść normatywna zasady określoności prawa może dotyczyć zarówno działania, jak i zaniechania, i jest adresowana do organów stanowiących prawo. W odniesieniu do działania, sprowadza się do dyrektywy, aby uchwalane przez nie przepisy były formułowane w sposób poprawny, precyzyjny i jasny. To tłumaczy fakt, że normy prawne określające pewne reguły zachowania ewoluowały na przestrzeni czasu, jednak nie były przekazywane z pokolenia na pokolenie na zasadzie 90 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia polityki „dziedziczenia” (dziedziczenie cech fenotypowych i genotypowych w kolejnych pokoleniach organizmów w obrębie danego gatunku – sposób przekazywania pewnej wiedzy o faktach – ewolucjonizm prawny – takie ujęcie trwania stosowania prawa w czasie i zachowania ciągłości pewnej ustalonej na samym początku praktyki postępowania ukazuje skandynawski realizm prawny). Skandynawski realizm prawny pokazuje procesy prawotwórcze przez pryzmat głównego paradygmatu, jakim jest fakt prawotwórczy, mający swoje odbicie w rzeczywistości. Same zaś normy prawne, zawierają w sobie pewien pierwiastek wiedzy na temat faktów. Słowa kluczowe: stanowienie prawa, skandynawski realizm prawny, fakt prawotwórczy, normy prawne 91 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia polityki Utrum homo natura sit animal sociale? Odpowiedź i stanowisko św. Tomasza z Akwinu Bartłomiej K. Krzych, [email protected], Dyskusyjne Koło Filozoficzne "Eudaimonia", Instytut Filozofii, Wydział Socjologiczno -Historyczny, Uniwersytet Rzeszowski, https://dkfeudaimonia.wordpress.com Czy człowiek jest z natury istotą społeczną? Na tak postawione pytanie Akwinata, posiłkując się teoretycznymi rozwiązaniami Arystotelesa, udziela pozytywnej odpowiedzi. Św. Tomasz, aby udowodnić, że człowiek jest ze swej natury istotą społeczną, a co za tym idzie – polityczną i cywilną (określeń tych używa zamiennie), ukazuje, że intencją samej natury (stanowiącej o istocie bytu, jakim jest człowiek) – jak też jej Stwórcy (wkraczamy tu jednak na pole teologii) – jest to, aby człowiek nie żył samotnie (Arystoteles, a za nim Doktor Anielski, określa samotników mianem bogów lub zwierząt), lecz stanowił część większej całości – społeczeństwa. To swoiste pragnienie natury ujawnia się w dwójnasób: po pierwsze w potrzebie społeczeństwa jaka istnieje w człowieku; po drugie – w fakcie, iż człowiek jest wyposażony w środki niezbędne i konieczne do życia w społeczeństwie. Referat jest próbą odtworzenia i wyartykułowania najważniejszych elementów argumentacji św. Tomasza z Akwinu, z której w sposób jednoznaczny wynika fakt społecznej natury człowieka ("homo est animal sociale"). Słowa kluczowe: człowiek, społeczeństwo, Tomasz z Akwinu 92 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia polityki Wolność „do” i wolność „od” w perspektywie wolności zrzeszania się w związkach zawodowych Karolina Kantorowicz , [email protected]; Instytut Filozofii wydziału Filozofii i Socjologii UW, www.filozofia.uw.edu.pl Wolności zrzeszania się w związkach zawodowych doktryna prawa pracy poświęciła już bardzo dużo uwagi. Kontrowersyjną, zarówno w praktyce, jak i teorii prawa pracy, pozostaje jednak kwestia tzw. negatywnej wolności związkowej, czyli wolności nieprzystępowania do związków zawodowych, wolności niekorzystania z pomocy związków zawodowych oraz wolności nieponoszenia negatywnych konsekwencji bycia niezrzeszonym. Ponieważ ściśle prawnicza analiza tego zagadnienia wikła się w liczne sprzeczności, szczególnie w odniesieniu do wolności nieponoszenia negatywnych konsekwencji pozostawania poza związkami zawodowymi, pomocne jest odwołanie się do filozoficznych koncepcji wolności. Odwołanie do teorii skupiających się na pozytywnym, jak i na negatywnym wymiarze wolności, zwłaszcza zaś do trójelementowej koncepcji wolności jest pomocne w uporządkowaniu nomenklatury wykorzystywanej w dyskusji o wolności związkowej, oraz identyfikacji filozoficznego podłoża w wypowiedziach orzecznictwa i doktryny. Pozwala wreszcie na zaproponowanie konkretnych rozwiązań, w oparciu o świadomie przyjętą teorię wolności. Słowa kluczowe: związki zawodowe; koncepcje wolności; closed shop; prawo pracy 93 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia polityki Wolność w przestrzeni społecznej w świetle założeń filozofii Woltera Jan Molina, [email protected]; Zakład Filozofii Społecznej, Instytut Filozofii, Uniwersytet Warszawski, www.filozofia.uw.edu.pl Celem prezentowanego referatu jest próba opisania sposobu rozumienia idei wolności w odniesieniu do przestrzeni społecznej w ramach założeń filozofii Woltera. Autor referatu opiera proponowaną interpretację na klasycznym rozróżnieniu kategorii wolności pozytywnej („wolności do”) i wolności negatywnej („wolności od”) wypracowanym przez Isaiaha Berlina. Ponadto punktem wyjścia dla prezentowanej analizy jest skrótowe przywołanie ustaleń dotyczących rekonstrukcji metafizycznej teorii wolności wypracowanej przez Woltera (badań autor prezentował podczas I konferencji EPISTEME). Następnie autor charakteryzuje podstawowe założenia wolterowskiej koncepcji społecznej wolności negatywnej, rozumianej jako konieczność zagwarantowania wszystkim obywatelom określonego minimum liberalnej wolności. Idea ta sformułowana została na podstawie specyficznej interpretacji zasad Prawa Naturalnego oraz pod wyraźnym wpływem zetknięcia się Woltera zarówno z praktyką polityczną, jak i z kulturą filozoficzną Anglii. Kolejna część referatu poświęcona jest charakterystyce kategorii społecznej wolności pozytywnej, tzn. prawa obywateli do partycypowania w podejmowaniu decyzji politycznych. W odniesieniu do tej kwestii autor śledzi dwie, wyraźnie sprzeczne tendencje obecne w pismach Woltera. Z jednej strony 94 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia polityki jest to humanistyczna sympatia dla demokratycznego upodmiotowienia wszystkich obywateli, a z drugiej wyraźna obawa liberalnego sceptyka, pełnego elitarystycznych uprzedzeń, przed możliwymi zagrożeniami dla indywidualnej wolności, które mogą wynikać z nieracjonalnych i niemoralnych decyzji podejmowanych przez szerokie kręgi niekompetentnych obywateli. Referat kończy próba szkicowego opisania głównych problemów interpretacyjnych związanych z próbą rekonstrukcji wolterowskiej filozofii społecznej. Tezy interpretacyjne referatu, poza analizą tekstów źródłowych, odwołują się do ustaleń wybitnych badawczy spuścizny Woltera, w tym m.in. B. Baczki, J. Adamskiego, A. Wołowskiego, A. Maurois’a. Słowa kluczowe: wolność, społeczeństwo, Oświecenie, Wolter 95 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia polityki Zagadnienie państwa w myśli św. Augustyna i Dantego Alighieri Arkadiusz Jasiński, [email protected], Instytut Psychologii, Uniwersytet Wrocławski Celem referatu jest prezentacja wyników badań nad myślą św. Augustyna z Hippony i Dantego Alighieri. Badania dotyczyły kwestii relacji Państwa Bożego do państwa ziemskiego w dziełach tych filozofów. Głównym materiałem źródłowym były książki: Państwo Boże oraz Monarchia. Porównanie poglądów obu filozofów na problematykę państwa wydaje się szczególnie uzasadnione na płaszczyźnie zależności pomiędzy władzą świecką i władzą duchowną. Można powiedzieć, że w pewnym sensie Dante rozwinął dzieło św. Augustyna, ponieważ jako pierwszy wskazał, że władza cesarska może być niezależna od władzy papieskiej. Polemizuje on zarazem z św. Tomaszem z Akwinu, który był kontynuatorem myśli teologicznej biskupa Hippony. Wystąpienie powinno mieć wysokie walory poznawcze, ponieważ podobne porównania były dotąd poza głównym obszarem zainteresowań filozofów. Co więcej, główne dzieło Dantego będące przedmiotem tej analizy jest dość słabo rozpowszechnione i mało znane polskim czytelnikom. Wyniki badań mogą być przydatne w ramach rozważań nad ogólną funkcją władzy i państwa. Oprócz tego, mogą one dać nowy impuls do zajęcia się fundamentalnymi dla państwa problemami z punktu widzenia filozofii chrześcijańskiej. Słowa kluczowe: państwo, Civitas Dei, Civitas Terrena, cnoty obywatelskie 96 FILOZOFIA PRZYRODY IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia przyrody Epistemologiczny strukturalizm i niepoznawalność natury świata Angelika Mus-Nowak, [email protected]; Zakład Filozofii Nauk Przyrodniczych, Instytut Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego Realizm strukturalny jest osłabioną wersją realizmu naukowego, która ma lepiej od tradycyjnego realizmu odpowiadać na zarzut pesymistycznej meta-indukcji. Strukturaliści przyznają za Laudanem, że istnieje radykalna nieciągłość na poziomie teoretycznym teorii, lecz wskazują na ciągłość na poziomie strukturalnym, co oznacza, że równania matematyczne zawarte w poprzednich teoriach naukowych są zachowane w teoriach je zastępujących. Dla strukturalistów stanowi to podstawę do twierdzenia, że owe równania matematyczne odzwierciedlają prawdziwą strukturę rzeczywistości. Twierdzą jednak, że natura świata fizycznego, w związku z wciąż zmieniającą się treścią teorii, będzie wiecznie przed nami ukryta. W zależności od wersji strukturalizm przyjmuje eliminacyjną lub restrykcyjną formę: zgodnie z ontologicznym strukturalizmem świat składa się tylko ze struktur; jego epistemologiczna wersja, choć uznaje istnienie obiektów, zakłada, że ich natura jest dla nas niedostępna poznawczo W ramach wystąpienia przedstawię nowy zarzut wobec epistemologicznego strukturalizmu. Przede wszystkim podważone zostanie wnioskowanie o niedostępności natury świata oparte na rozwoju nauki. Według strukturalistów podczas zmiany teorii, równania matematyczne są zachowywane i przechodzą do nowej teorii, co unaocznia ciągłość w rozwoju nauki, natomiast twierdzenia 99 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia przyrody dotyczące bytów lub ich własności są porzucane. Stanowi to dla nich podstawę do twierdzenia, że własności obiektów i same obiekty nigdy nie będą nam dostępne poznawczo. Zamierzam pokazać, że ten sposób rozumowania prowadzi do paradoksów. Dokładnie ten argument, który doprowadził do powstania realizmu strukturalnego (pesymistyczna meta-indukcja), może stanąć w sprzeczności z tezą o niepoznawalnej naturze. Skoro nasze teorie naukowe zawierają twierdzenia o naturze świata, które są zmieniane w obliczu doświadczeń i eksperymentów, to, jak postaram się wykazać, najlepszym wyjaśnieniem tych ciągłych zmian jest możliwość poznawczego dostępu do natury. Słowa kluczowe: realizm naukowy, realizm strukturalny, pesymistyczna meta-indukcja 100 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia przyrody Filozoficzne interpretacje zagadnienia systemów dziedziczenia Aleksander Ziemny, [email protected], Zakład Filozofii Nauki, Instytut Filozofii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, www.amu.edu.pl Pojęcie dziedziczenia jest jednym z podstawowych terminów nauk biologicznych; istnieje przy tym bogata interpretacja filozoficzna tego terminu. W literaturze z zakresu filozofii biologii najbardziej rozpowszechniona jest monistyczna interpretacja genocentryczna w zakresie mechanizmów dziedziczenia oraz elementów dziedzicznych. Istnieją jednakże istotne wady tej propozycji – zarówno metodologiczne, jak i przedmiotowe. Krytyczna analiza założeń genocentryzmu pozwoliła na rozwinięcie alternatywnych propozycji eksplikacji pojęcia dziedziczenia. W referacie pragnę wskazać krytyczne argumenty względem tej klasycznej propozycji. Wyróżnię dwie odrębne koncepcje: podejście radykalnie holistyczne w ramach Developmental Systems Theory (DST) oraz podejście, znacznie bardziej umiarkowane, pluralistyczne rozwijane w ramach Evolutionary Developmental Biology (evo-devo) – zwłaszcza w rozwinięciu dokonanym przez E. Jablonkę oraz M. Lamb. Celem jest przytoczenie argumentów wskazujących na zasadność wypracowywania koncepcji alternatywnych. Słowa kluczowe: filozofia biologii, filozofia przyrody, filozofia nauki, nauki biologiczne, dziedziczenie 101 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia przyrody Miczurin i odrzucenie genetyki mendlowskiej. Przyczyny, mechanizmy, konsekwencje Konrad Butas, [email protected], Instytut Filozofii, Uniwersytet Jagielloński, http://www.filozofia.uj.edu.pl Iwan Miczurin był rosyjskim, a później radzieckim ogrodnikiem pracującym nad aklimatyzacją nowych odmian. Historia nauki zapamiętała go głównie z postulatów teoretycznych, które obejmowały odrzucenie zasad dziedziczenia Mendla. Później postulaty owe zostały przejęte i rozwinięte przez Trofima Łysenkę. Referat będzie obejmował analizę postulatów teoretycznych I. Miczurina dotyczących biologii (w szczególności kwestii przekazywania cech między organizmami). Pozwoli to skupić się z jednej strony na mechanizmie przez I. Miczurina odrzucenia teorii dziedziczenia G. Mendla, a z drugiej na ukształtowaniu się własnej koncepcji, później nazywanej miczurinizmem. Badanie przyczyn odrzucenia będzie obejmować następujące cechy: (1) określenie przybliżonego wiedzy nt. dziedziczenia posiadanej przez I. Miczurina na podstawie jego pism; (2) ustalenie stanu wiedzy biologicznej podówczas posiadanej przez szeroko rozumiany świat naukowy, (w szczególności informacji nt. procesów dziedziczenia); (3) ustalenie, czy decyzja o odrzuceniu ustaleń mendlowskich była uzasadniona (w oparciu o wybrane współczesne koncepcje epistemologiczne); 102 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia przyrody (4) analiza kształtowania się procesu alternatywnego względem odrzuconych twierdzeń medlowskich (analiza obejmować będzie próbę ustalenia, czy alternatywna koncepcja autorska będzie (a) wewnętrznie spójna (b) koherentna z doświadczeniem (c) będzie posiadać większą moc wyjaśniającą, niż koncepcja dziedziczenia Mendla). Słowa kluczowe: Miczurin, Mendel, genetyka, miczurinizm, metodologia 103 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia przyrody Nowożytne rozumienie celowości świata natury – zerwanie czy kontynuacja względem tradycji scholastycznej? Kamil Majcherek, [email protected], Instytut Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego, filozofia.uj.edu.pl Przyjmowana często narracja dotycząca zmian zachodzących pomiędzy średniowiecznym a nowożytnym rozumieniem świata natury mówi, że jednym ze znaków przejścia do nauki nowej w XVI i XVII stuleciu było porzucenie odwoływania się do przyczyn formalnych i celowych w wyjaśnianiu działania bytów naturalnych. Podług takiej narracji przejście od nauki średniowiecznej do nowożytnej ma polegać na zastąpieniu odwoływania się do przyczyn formalnych i celowych odwoływaniem się do przyczyn sprawczych i materialnych. Rewolucja naukowa miała przynieść ostateczny zmierzch wykorzystywania celowości dla tłumaczenia zjawisk naturalnych – tak, że w nowożytnym rozumieniu słowo „przyczyna” znaczy właściwie zawsze „przyczyna sprawcza”, a organiczna wizja świata, przyjmowana przez scholastykę, zostaje zastąpiona przez wizję mechanistyczną. Za głównych przedstawicieli takiego „antyfinalistycznego” nurtu w filozofii nowożytnej uznaje się najczęściej F. Bacona, Kartezjusza oraz B. Spinozę. W moim wystąpieniu postaram się pokazać, że taka wizja przejścia od filozofii średniowiecznej do nowożytnej jako polegającego na całkowitym odrzuceniu wyjaśnień celowościowych w badaniu świata natury stanowi podwójne uproszczenie. Po pierwsze, nie wszyscy autorzy nowożytni postulowali 104 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia przyrody wyrugowanie celowości z filozofii natury. Wręcz przeciwnie: myśliciele tacy, jak: Gassendi, Boyle, Newton czy Leibniz postulowali wyjaśnienia celowościowe w nauce o naturze i sami aktywnie z nich korzystali. Po drugie, nawet autorzy, którzy w warstwie postulatywnej odrzucają celowość świata natury, odwołują się później do niej – świadomie bądź nieświadomie – we własnych wytłumaczeniach jej działania. W związku z tym będę argumentował na rzecz tezy, iż bardziej adekwatnym spojrzeniem na wiele teorii nowożytnych wydaje się zatem rozumienie ich nie w kategoriach odrzucenia przyczynowości celowej, lecz jej przeinterpretowania – przy zachowaniu (jako istotnego dla nauki) pojęcia Opatrzności, ale w duchu nowej, mechanistycznej fizyki. Słowa kluczowe: teleologia, celowość, natura, nowożytność 105 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia przyrody Oh my Blob! Strukturalizm ontologiczny a monistyczne niezróżnicowanie Damian Luty, [email protected]; Zakład Filozofii Nauki, Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, www.filozofia.amu.edu.pl M. Dorato, krytykując wykładnię ontycznego realizmu strukturalnego przedstawioną przez S. Frencha, uznał, że zawarta w tymże stanowisku strukturalistyczna ontologia zapada się w „blobiektywizm”, będący tezą wersji realizmu T. Horgana i M. Potrca. Głosi ona istnienie tylko jednego indywiduum, wszechświata, który, będąc strukturalnie skomplikowanym, jest niezróżnicowany. Nazwano to indywiduum „blobem” i ujęto jako minimalne ontologiczne założenie, które należy przyjąć broniąc realizmu uwzględniającego kontekstualną semantykę. Jednak w filozofii nauk szczegółowych pokazanie, że dane stanowisko prowadzi do niezróżnicowania, może być użyte jako sprowadzenie tego stanowiska do absurdu. Zarzut Dorato to nic innego, jak zarzut wobec monizmów: albo nie jesteśmy w stanie wyjaśnić zróżnicowania świata, albo musimy je zanegować. Pierwszy problem trywializuje dane stanowisko, drugi wskazuje na prima facie oczywisty fałsz. Problemy te French dostrzegł i uznał, że dopiero blobiektywizm zinterpretowany poprzez teoriogrupowe symetrie wykorzystywane w fizyce fundamentalnej i w koniunkcji z wiązkową teorią obiektu, staje się dobrym stanowiskiem strukturalistycznym. W swoim wystąpieniu uzasadnię pogląd, że akceptując rozwiązanie Frencha, podwajamy redukcję „klasycznych” 106 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia przyrody obiektów. Idzie o to, że symetrie mają redukować obiekty do relacji, a teoria wiązek – do własności. Pierwsze odpowiada za fundamentalnie strukturalny charakter świata, drugie za jego zróżnicowanie. Dostajemy świat dwukategorialny. Twierdzę, że nie ma związku między dwiema kategoriami w tym przypadku. Jeżeli bowiem nic w strukturalnej podstawie świata nie odpowiada za zróżnicowanie, to własności wprowadzane są ad hoc. Za tą konkluzją przemawia to, że w ramach jednej koncepcji mamy niezależne od siebie dwie strategie redukcji klasycznych obiektów. Na końcu przedstawię ujęcie zróżnicowania świata w ontologicznym strukturalizmie: powołam się na fakt, że w przyrodzie występują nieredukowalne do siebie rodzaje symetrii. Słowa kluczowe: strukturalizm, ontologia przyrody, monizm 107 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia przyrody Wielki Wybuch i jego interpretacja przez ks. prof. Michała Hellera Jarosław Mitek, [email protected], Instytut Filozofii Chrześcijańskiej, Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, www.pwt.wroc.pl Wielki Wybuch (Big Bang) to potoczna nazwa początkowego etapu istnienia naszego wszechświata, tak jak to istnienie opisuje tak zwany standardowy model kosmologiczny. Oficjalna nazwa Wielkiego Wybuchu to osobliwość początkowa. Opisuje ona stan wszechświata, charakteryzujący się nieskończenie dużymi wartościami gęstości i temperatury oraz nieskończenie małą objętością. Jest to również ten etap rozwoju naszego wszechświata, kiedy to według kosmologów zaistniał zarówno czas, jak i przestrzeń. Od początku istnienia modelu standardowego (lata 20. ubiegłego stulecia) osobliwość początkowa nie budziła entuzjazmu niektórych naukowców, gdyż wprowadzała niewygodną dla nich ideę początku wszechświata. Za to niektórzy teologowie przywitali osobliwość z więcej niż zadowoleniem, gdyż zdawała się ona opisywać naukowym językiem to, co język religii wyrażał w pierwszym rozdziale Księgi Rodzaju. Z czasem jednak nastroje uległy zmianie i okazało się, że naukowcy nie mają zbyt wielkiego powodu do niezadowolenia, a teologowie powinni powstrzymać się od entuzjazmu: Wielki Wybuch niekoniecznie musi być opisem stworzenia. Celem niniejszej pracy jest przedstawienie interpretacji Wielkiego Wybuchu przez ks. prof. Michała Hellera, który prowadzi badania na pograniczu nauk ścisłych, filozofii i teologii. Szczególna uwaga poświęcona zostanie znaczeniu, 108 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia przyrody jakie zdaniem ks. Hellera osobliwość początkowa ma dla dyskusji o początku i stworzeniu wszechświata. Przedstawione zostaną odpowiedzi, jakich Michał Heller udziela na pytania stawiane przez filozofię i teologię: Czy Wielki Wybuch należy uznać za początek wszechświata? oraz Czy Wielki Wybuch jest naukowym odpowiednikiem biblijnej nauki o stworzeniu? Niejako przy okazji omówione zostaną poglądy Księdza Profesora na metodologię prowadzenia badań naukowych, filozoficznych i teologicznych oraz wzajemne relacje tych dziedzin ludzkiej aktywności intelektualnej. Słowa kluczowe: Wielki Wybuch, osobliwość początkowa, Michał Heller, stworzenie, początek wszechświata 109 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia przyrody Zagadnienie podróży międzygwiezdnych: nauka czy fantastyka naukowa? Beata Fijołek, [email protected] doktorantka w Zakładzie Ontologii i Teorii Poznania, Instytut Filozofii, Wydział Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Marii Curie -Skłodowskiej w Lublinie, www.umcs.pl Najczęściej science fiction jest charakteryzowane jako odmiana fantastyki, której fabuła związana jest bardziej lub mniej z osiągnięciami nauki i techniki, czy też gdzie opisywane zjawiska fantastyczne znajdują swoje oparcie w quasi naukowych wyjaśnieniach. Historia często ma miejsce jeśli nie dawno, dawno temu w odległej galaktyce, to co najmniej w podobnym czasie, co chwila, w której dana myśl autora została przelana na papier, a częściej to znacznie później. Podróże międzygwiezdne zaś są czymś tak powszechnym, jak nam współczesnym, przemieszczanie się autobusem czy samochodem z jednego końca miasta na drugi. Nie wspominając o powszechnej dostępności wszelkiego rodzaju robotów, droidów i androidów, których dość pierwotne odpowiedniki aktualnie możemy odnaleźć we współczesnych gospodarstwach domowych. W swoim wystąpieniu chciałabym przeanalizować kilka przykładów podróży międzygwiezdnych zaczerpniętych z gatunku science fiction i przeanalizować je w odniesieniu do zgodności opisywanej rzeczywistości z prawami przyrody oraz zagadnień dotyczących eksperymentów myślowych. Wspomniane przykłady zaczerpnięte zostaną między innymi z dwóch konkurencyjnych Uniwersów: Gwiezdnych Wojen oraz Star Treka, a także w oparciu o "Autostopem przez galaktykę" i film 110 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia przyrody Interstellar. Zaproponowana analiza być może stanie się przyczynkiem do wyjaśnienia, dlaczego Artur C. Clarke we wstępie do The Collected Stories rozróżniając fantastykę naukową od fantasy przyjął założenie, że fantasy jest tym, co niestety nie może się realnie wydarzyć, zaś fantastyka naukowa, jest tym co na szczęście nie może się wydarzyć, a także do rozważenia ile naukowych teorii można odnaleźć w gatunku jakim jest fantastyka naukowa. Słowa kluczowe: podróże międzygwiezdne, fantastyka naukowa, eksperymenty myślowe 111 FILOZOFIA RELIGII IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia religii Idea woli Schopenhauera a myśl indyjska Magdalena Pawłowska, [email protected]; Wydział Filozoficzny, Uniwersytet Jagielloński Joanna Trzópek, [email protected]; Zakład Komunikacji Społecznej i Badań Podstawowych w Psychologii, Wydział Zarządzania i Komunikacj Problematyka woli to jeden z ważniejszych tematów w ramach filozofii. W kontekście międzykulturowym interesujące wydają się być poglądy Schopnehauera, w których nawiązuje on do koncepcji z zakresu filozofii Wschodu m.in. poprzez zastosowanie indyjskich pojęć, jak np.: maya (māyā), brahman (brahman), jiva (jīva) w ramach własnej filozofii. Celem referatu jest analiza porównawcza problematyki woli w ujęciu Schopenhauera i filozofii Wschodu. Różnorodność dalekowschodnich koncepcji, do których odwołuje się Schopenhaurer i z którymi wiąże zjawisko woli stanowi szeroką ramę tematyczną zarówno w kontekście jego filozofii, jak i ujęć indyjskich. Znajomość wschodnich inspiracji w poglądach autora pomaga lepiej rozumieć jego własną filozofię i niejednoznaczność idei woli. Tradycja indyjska dostarczyła Schopenhauerowi również odniesień praktycznych wynikających z doświadczenia praktykujących sannyasinów (sannyāsin) zwłaszcza w kontekście doktryny negacji woli. Połączenie myśli filozoficznej Schopenhauera z unikalnością indyjskich koncepcji stanowi wzbogacenie i zarazem krytykę europejskiego sposobu myślenia – mało docenioną ze strony indyjskiej, być może ze względu na autoprezentację filozofa, który przypisuje swoim poglądom status obiektywnego narzędzia służącego rozjaśnieniu i usystematyzowaniu myśli 115 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia religii indyjskiej. Z drugiej strony myśl filozofa wydaje się tworzyć obszar do rozważań nad głębszymi, mniej widocznymi aspektami jego poglądów oraz ich znaczenia zarówno w obrębie własnej filozofii, jak i pogłębienia wschodniej myśli. Słowa kluczowe: wola, myśl indyjska, filozofia Wschodu 116 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia religii Intensywność bycia. Figura św. Pawła w myśli Martina Heideggera i Alaina Badiou Bartosz Piotr Bednarczyk, [email protected], Międzywydziałowe Indywidualne Studia Humanistyczne, Uniwersytet Jagielloński, Collegium Invisi bile, http://www.mish.uj.edu.pl Jacques Derrida w swoim wystąpieniu ,,Foi et Savoir'' podczas seminarium na Capri pytał o możliwość ,,mówienia o religii’’ i ,,mówienia religią’’ w czasach nowoczesności. Pisma Martina Heideggera oraz Alaina Badiou, inspirowane życiem i dziełem świętego Pawła, stanowią przykład możliwej realizacji takiego dyskursu. Obaj myśliciele biorą w nawias teologiczne treści jego pism i prawdziwość podania o cudownym zdarzeniu w drodze do Damaszku, obu interesuje przede wszystkim struktura egzystencjalna doświadczenia, która kryje się za pismami apostoła. Heidegger przedstawia Pawła jako modelowy podmiot doświadczający faktycznego życia w sposób chrześcijański tj. w głębi jego historyczności i niepewności, w horyzoncie wciąż możliwego kresu oznaczonego przez teologiczne pojęcie paruzji. Dla Badiou Paweł jest ,,poetą wydarzenia’’, figurą nawróconego przez ,,wydarzenie’’, które może przyjść niespodziewanie ,,jak złodziej w nocy’’. Jednym słowem: obaj ci myśliciele interpretują pisma świętego Pawła w sposób zsekularyzowany (czy może raczej post-sekularny?) i przedstawiają je jako świadectwo życia autentycznego, doświadczenia bycia w jego właściwej intensywności. Proponowany referat ma na celu zestawienie kluczowych problemów w interpretacji postaci świętego Pawła przedsta- 117 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia religii wionej przez dwójkę tytułowych myślicieli. Porównane zostanie ich spojrzenie na wybrane kategorie związane z dyskursem teologicznym (np.: ,,paruzja’’, ,,nieśmiertelność’’, ,,doczesność’’, ,,zbawienie’’) w kontekście stosowanych przez nich kategorii filozoficznych (m.in.: ,,prawda’’, ,,egzystencja’’, ,,sytuacja’’). Referat zmierzać będzie do zarysowania głównych cech modelu życia autentycznego przyjętego przez dwójkę myślicieli. Słowa kluczowe: Heidegger, Badiou, św. Paweł, postsekularyzm, życie autentyczne 118 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia religii Obecność Boga w myśli Hegla Artur Jochlik, [email protected], Instytut Filozofii, Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Śląski Często słyszymy o tym, że tematem filozofii Hegla jest duch (bądź Duch). W jakim jednak sensie można powiedzieć, że pisząc o duchu, Hegel pisze o Bogu? Już w pierwszym paragrafie Encyklopedii nauk filozoficznych spotykamy się ze stwierdzeniem, że tematem zarówno religii, jak i filozofii jest Bóg i tylko Bóg – to samo zapewnienie pada na początku Wykładów z filozofii religii. Niemal z każdego tekstu Hegla możemy wyciągnąć wniosek, że prawdziwy obraz Boga daje nam chrześcijaństwo (zwłaszcza luteranizm). Co to jednak znaczy dawać prawdziwy obraz Boga, co miałoby być kryterium owej prawdy? Dowiadujemy się, że tym kryterium jest idea absolutna. Tu jednak wychodzi na pierwszy plan wątpliwość McTaggarta: jak mogę odnieść temat ostatniego rozdziału Nauki logiki do czegokolwiek poza tą książką, czym konkretnie miałaby okazać się ta idea, jaka jest jej nadwyżka treściowa względem poprzedzającej ją idei poznania? Dalej, na ile ten rzekomo chrześcijański Bóg jest tym samym Bogiem, o którym mowa w Biblii? Rosenkranz i Schelling dają nam kluczową wskazówkę, że Bóg Ojciec jest zasadą świata, Syn Boży z jednej strony jest tym samym, z drugiej już jest tym zrealizowanym światem, ale dopiero Duch Święty jest faktycznym pojednaniem między zasadą a światem. Jednocześnie dowiadujemy się z listu do van Gherta z 1811 roku, że Hegel jest mu bardzo wdzięczny za przesłane książki, które napisał Jakub Böhme – tenże mistyk okazuje się bardzo wpływowy w jego myśleniu o Bogu jako o duchu, co potwierdzają 119 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia religii Heglowskie Wykłady z historii filozofii. Iwood wskazuje jednak na to, że pojęcie "duch" jest używane przez Hegla z perspektywy religijnej i stricte filozoficznej; te dwa znaczenia pojęcia ducha nie zawsze idą ze sobą w parze, ale trudno jest wskazać na ich dokładną różnicę. Ostatecznie sprawę rozstrzygnie to, jak rozumiemy ideę absolutną w filozofii Hegla. Bez względu jednak na to, jak do tego podejdziemy (jeżeli podejdziemy do tego w sposób rzetelny), Bóg Hegla okaże się przynajmniej w jakimś stopniu związany ze światem, w jakimś sensie panteistyczny. Jednak nie brakuje za życia Hegla myślicieli (dziś już, nie licząc Fichtego i Schellinga, niemal zapomnianych), którzy postrzegali Boga w podobnym świetle. Stąd wyłania się fundamentalne pytanie: czy Heglowskie spojrzenie na Boga, pamiętając, jaki wywarł na nie wpływ Böhme i Luter, nie było przejawem pogłębiającej się ateizacji społeczeństwa? A może, co więcej, było jego przyczyną? Słowa kluczowe: Bóg, Hegel, historia 120 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia religii Religia kontra filozofia – kilka uwag o Platońskim "Eutyfronie" Anna Budzeń, [email protected], Wydział Nauk Humanistycznych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, www.kul.pl Sokrates, znany ateński filozof i Eutyfron – wieszcz religijny (mantis) spotykają się przed portykiem archonta, dokąd przybyli w związku ze swoimi sprawami sądowymi. Sprawa Sokratesa dotyczy obrony przed zarzutami o bezbożność, postawionymi mu przez Meletosa. Eutyfron z kolei zamierza wnieść kuriozalny (z naszego punktu widzenia) pozew o morderstwo przeciw własnemu ojcu. Postępowanie sądowe, zdaniem Eutyfrona, ma na celu oczyszczenie jego rodziny z religijnej zmazy (miasma), powstałej w wyniku popełnionego przez ojca morderstwa. Warto zaakcentować fakt, że poznajemy Sokratesa i Eutyfrona dokładnie w momencie, gdy mają oni wystąpić odpowiednio jako oskarżony i powód w procesach dotyczących pobożności i sprawiedliwości. To właśnie te konkretne, praktyczne okoliczności stanowią dla Sokratesa i Eutyfrona naturalną motywację do podjęcia dyskusji na temat pobożności i sprawiedliwości oraz w konsekwencji również do podjęcia próby określenia ich istoty. Celem wystąpienia jest przede wszystkim próba uchwycenia i zaprezentowania cząstkowych definicji zbożności, kolejno formułowanych przez Sokratesa i Eutyfrona w toku ich filozoficznej rozmowy. Słowa kluczowe: Sokrates, istota pobożności, sprawiedliwość, religia, bezbożność 121 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia religii Religia kosmosu Alberta Einsteina Łukasz Kołodziejczyk , [email protected], Wydział Filozofii, Katolicki Uniwersytet Lubelski, www.kul.pl Prezentacja przedstawia poglądy Alberta Einsteina na relacje między nauką a religią oraz jego koncepcję Absolutu i interpretację przeżyć religijnych. Analiza została przeprowadzana na podstawie tekstów źródłowych Einsteina (artykułów, listów, wypowiedzi) oraz artykułów naukowych innych filozofów i fizyków. Prezentacja składa się z: (1) krótkiego życiorysu Einsteina wraz ze wskazaniem elementów, które mogły wpłynąć na jego przyszłą pracę naukową i poglądy filozoficzne; (2) przedstawienia głównych myśli dotyczących filozofii nauki; (3) omówienia typów religijności wskazanych przez Einsteina (4) pokazania związku pomiędzy religią, filozofią oraz fizyką Einsteina. Dodatkowe pytanie stawiane w prezentacji dotyczy możliwości pogodzenia determinizmu z pojęciem wolnej woli obecnym w chrześcijańskich koncepcjach teologicznych. Prezentowana również jest krytyka koncepcji Einsteina dokonana przez profesora Michała Hellera. Ponadto, została podjęta próba zestawienia najnowszych faktów mechaniki kwantowej z argumentacją Einsteina dotyczącą przyczynowości zjawisk fizycznych. Słowa kluczowe: Einstein, determinizm, religijność 122 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia religii Rozprawa o momencie animacji według wybranych etyków polskich Łukasz Marcin Bogdanowski, [email protected], Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, Katedra Filozofii Chrześcijańskiej, Instytut Filozofii Społecznej i Polityki, www.pwt.wroc.pl Dyskusja nad momentem animacji ciała ludzkiego wydaję się dziś tematem bardzo na czasie. Obecne dyskusje prowadzone na szczeblu państwowym dotyczącym tzw. ustawy aborcyjnej dostarczają nam wielu ciekawych argumentów za i przeciw ochronie życia poczętego. Jednym z dostrzeżonych punktów dyskusji jest problem animacji ciała ludzkiego, czyli momentu w którym dusza łączy się z ciałem. Rozmowy na ten temat są bardzo obfite i nawet w tym punkcie trudno i jedno wspólne stanowisko. Warto zauważyć, że omawiany problem znajduje swoje początki w bardzo odległych czasach. Głos w dyskusji zabierali tacy filozofowie jak np. Heraklit, Platon, Homer, Arystoteles, Demokryt i wielu innych. Wystąpienie ma na celu ukazanie stanowisk polskich, współczesnych, wybranych przedstawicieli etyków. Wielu z nich ukazuje bardzo mocne argumenty za animacja równoczesną, a inni z kolei za animacją opóźnioną. Z wagi na bardzo obszerny temat skupię się nie przedstawieniu rozważań: Tadeusza Ślipko, Stefana Kornasa, Tomasza Kraja, Zbigniewa Szawarskiego, Alojzego Marcola, Tadeusza Biesagi, Jana Pawła II, Piotra Morcińca i Mieczysława Krąpca. Słowa kluczowe: ciało, dusza, animacja, etyka, aborcja 123 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Filozofia religii Współczesne antagonizmy w życiu społeczno-politycznym ukraińskiego Prawosławia Aleksy Kucy, [email protected] Wystąpienie obejmuję problematykę współczesnych stosunków społecznych, politycznych i wyznaniowych na linii Państwo-Kościół w Ukrainie. Zmiana ekipy rządzącej i nowa filozofia wyznaniowa ukraińskiego establishmentu doprowadziły do zaostrzenie sytuacji religijnej w ukraińskim Prawosławiu. W swoim wystąpieniu będę usiłować zobrazować powyższe realia ze wskazaniem na przyczyny i możliwe scenariusze rozwoju. Obecnie na Ukrainie oficjalnie istnieją cztery prawosławne konfesje. Przy czym dominującym wyznaniem religijnym jest Ukraińska Cerkiew Prawosławna Patriarchatu Moskiewskiego. Podziały religijne dzielą naród i są dodatkowym źródłem napięć społecznych i politycznych, zaś toczona na wschodzie kraju wojna dodaje oliwy do ognia. Neonacjonaliści ukraińscy m.in. oskarżają kanoniczną Cerkiew o antypaństwowość już przez sam fakt jedności eucharystycznej z Patriarchą Moskiewskim. Działania Prezydenta Poroszenki, który za wszelką cenę usiłuje stworzyć w Ukrainie jedyną kanoniczną strukturę prawosławną na razie nie przynoszą efektu. W ukraińskim establishmencie politycznym nadal brak zrozumienia podstawowych prawd prawosławnego prawa kanonicznego oraz zasad funkcjonowania poszczególnych prawosławnych kościołów lokalnych na świecie. Kwestia autokefalii cerkiewnej na Ukrainie pozostaje zatem nadal nierozstrzygnięta. Słowa kluczowe: Ukraina, Prawosławie, autokefalia, schizmy i podziały, sytuacja polityczna, stereotypy 124 METAFIZYKA IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Metafizyka Człowiek jako "pasterz bycia” w Liście o humanizmie M. Heideggera Piotr Machała, doktorant PWT Wrocław, [email protected] Myślenie bycia stało się drogą fenomenologii M. Heideggera. Różnica ontologiczna, rozróżnienie bytu od jego bycia, zakłada w sobie tego który będzie postrzegał i umiał uchwycić bycie w jego nie skrytości. Dasein (jako rzucony w świat) nie jednak jest tu równoważny pojęciu człowiek, jest tu kimś, kto rozumiejąco zwraca się ku byciu i potrafi stojąc w jego prześwicie otwierać się na jego dawanie się (ma być przytomne owemu byciu). Myślenie to przez lata swej pracy M. Heidegger nie tylko pogłębia, ale i dokonuje swoistej rewolucji jego po „zwrocie” jaki dokonał w swojej filozofii. Celem tego wystąpienia będzie więc ukazanie drogi jaką Myśliciel odbył ku myśleniu „człowieka jako pasterza bycia”; ukazanie człowieka nie jako pana bycia i bytu lecz jako sąsiada, który ma za zadanie się troszczyć o niej na wzór pasterza, który jest wołany przez bycie. Pasterz zyskuje ubóstwo, a z nim godność powołanego do strzeżenia prawdy bycia. Ostatecznie Heidegger Dasein rozumie jako sposób bycia właściwy człowiekowi. Słowa kluczowe: Heidegger, bycie, zwrot, Dasein, Pasterz bycia 127 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Metafizyka Człowiek metafizyczny według Heideggera Stanisław Łojek, [email protected]; Uniwersytet Jagielloński, Wydział Stosunków Międzynarodowych i Politycznych, Instytut Europeistyki, Katedra Filo zofii Europejskiej, http://www.europeistyka.uj.edu.pl W moim wystąpieniu dokonuję analizy poglądu Heideggera na wzajemne zależności między metafizyką a naturą człowieka. A ponieważ według tego filozofa metafizyka zasadniczo określa to, w jaki sposób pojmujemy samych siebie, analiza ta może okazać się pomocna także w naszym samo-rozumieniu. Odnosi się to w szczególności do metafizyki Nietzschego, którą Heidegger postrzega jako metafizykę "gruntująca" dzisiejszą epokę. Jest ona również interpretowana przezeń jako klucz do zrozumienia całych dziejów metafizyki (począwszy od Platona), jako jej zwieńczenie oraz spełnienie. Podążając za tą interpretacją, staram się wskazać na najbardziej fundamentalne własności, które charakteryzują "człowieka metafizycznego". A ponieważ jego "panowanie" Heidegger uznaje za jedną z głównych przyczyn dzisiejszego stanu utraty sensu (stanu , który Nietzsche zdiagnozował jako nihilizm) usiłuję również zbadać, ponownie za Heideggerem, alternatywny sposób doświadczania i rozumienia rzeczy, innych ludzi oraz nas samych, alternatywny sposób... naszego bycia. Słowa kluczowe: Heidegger, metafizyka, technika, Nietzsche. 128 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Metafizyka Dowód (argument) ontologiczny św. Anzelma na istnienie Boga w świetle krytyki św. Tomasza z Akwinu Bartłomiej K. Krzych, [email protected], Dyskusyjne Koło Filozoficzne "Eudaimonia", Instytut Filozofii, Wydział Socjologiczno -Historyczny, Uniwersytet Rzeszowski, https://dkfeudaimonia.wordpress.com Anzelm z Canterbury w swym sztandarowym, choć niewielkim dziele, jakim był "Proslogion" (XI w.) sformułował jeden z najsłynniejszych i szeroko (również dziś) dyskutowanych argumentów mających przemawiać za istnieniem Boga (Absolutu). Święty z Aosty próbuje udowodnić realne istnienie Boga obierając za punkt wyjścia ideę Boga, jaką posiadamy w umyśle (z konieczności, jak uważa, jest ona najdoskonalsza). Rozumowanie przebiega w sposób następujący: 1a) Bóg jest tym, co największego możemy pomyśleć; 1b) nie ma nic większego, co moglibyśmy pomyśleć ponad Boga; 2) jeśli to, co możemy pomyśleć największego istnieje w naszym intelekcie, to może być też pomyślane jako istniejące rzeczywiście; 3) Bóg istnieje. Argumentacja ta, jakkolwiek atrakcyjna, narażona jest na krytykę – polemikę z włoskim benedyktynem podjął m.in. św. Tomasz z Akwinu. Wykazał on niedowodliwość takiego uzasadnienia wskazując na problematyczność przejścia z obszaru myśli do obszaru rzeczy. Akwinata twierdzi ponadto, że jedynym typem dopuszczalnej demonstracji istnienia Boga jest demonstracja "a posteriori" – argumentacja anzelmiańska będąc demonstracją "a priori" nie spełnia tego warunku. W wystąpieniu podejmuję i szczegółowo rozwijam tę problematykę uwypuklając myśl Doktora Powszechnego. Słowa kluczowe: Anzelm z Canterbury, dowód (argument) ontologiczny, Tomasz z Akwinu 129 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Metafizyka Otwarty teizm – czyli co współczesna filozofia i teologia ma nam nowego do powiedzenia o Bogu? Damian Dorocki, [email protected]; Katedra Teologii Fundamentalnej i Dogmatycznej, Wydział Teologiczny, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, www.teologia.umk.pl Otwarty teizm – obok teologii procesu – należy do współczesnych propozycji, które na nowo odczytują klasyczne filozoficzno-teologiczne tematy, takie jak: natura Boga, Jego atrybuty, relacja Stwórcy do świata oraz sposób działania Absolutu w świecie stworzonym. Autor postara się ukazać na czym polega novum otwartego teizmu oraz zaprezentować nauczanie jego zwolenników odnośnie do natury Boga, Jego atrybutów (szczególnie wiedzy Boga), teologii stworzenia, Opatrzności oraz predestynacji. Pierwszy punkt będzie omawiał fundamentalne rozróżnienie otwartych teistów na niezmienną Bożą naturę (immutable divine nature) i zmienne doświadczanie świata przez Boga (mutable God’s experience of the wrold); drugi punkt będzie odnosił się w sposób szczególny do redefinicji wiedzy Boga w stosunku do przyszłych wolnych wyborów istot rozumnych; trzeci punkt ukaże biblijnohistoryczną wizję stworzenia, rozumianego jako akt rozpoczynający wspólną historię Boga i człowieka, filozoficznie wpisujący się w jeden z odłamów libertarianizmu (przynajmniej, gdy o wolności mowa); punkty czwarty oraz piąty będą dotyczyły specyficznego ujęcia otwartego teizmu nt. opatrznościowego działania Absolutu w świecie oraz Jego odwiecznego planu dla ludzkości, odnoszącego się do tego, co w teo- 130 IV Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME Lublin, 10-11 grudnia 2016 r. Metafizyka logii zwykło się nazywać „celem ostatecznym każdego człowieka”. Poczynione analizy mają pokazać, że współczesna refleksja filozoficzo-teologiczna o Bogu wciąż ma sens, bowiem nie jest li tylko aktualizacją starych ujęć, ale krytyczną ich oceną i twórczym przepracowaniem, dającym nowe rozwiązania, perspektywy oraz pole do dyskusji, czego żywym dowodem jest otwarty teizm. Słowa kluczowe: doktryna Boga, metafizyka, otwarty teizm, współczesne koncepcje filozoficzno-teologiczne 131 Indeks autorów Balcerak P. ........................... 22 Bartko A............................... 50 Bednarczyk B. P. ............... 117 Bogdanowski Ł. M. ........... 123 Budzeń A. .......................... 121 Butas K. ............................. 102 Caban A. .............................. 52 Celska A............................... 65 Danielewicz P. ..................... 86 Dąbrowski A. ....................... 23 Derlatka K............................ 61 Dorocki D. ......................... 130 Fijołek B. ........................... 110 Garbowski M. ...................... 46 Haraburda M. ....................... 19 Janowski J. ........................... 68 Jasiński A. ............................ 96 Jochlik A. ........................... 119 Kantorowicz K. .................... 93 Kołodziejczyk Ł................. 122 Kościelski K......................... 21 Kowalcze M. ........................ 70 Krawczyk K. ........................ 28 Krenc K................................ 38 Krzych B. K. .... 40, 73, 92, 129 Kucy A. .............................. 124 Kurowska S.......................... 58 Kuszmiruk A........................ 44 Litwin-Lewandowska D. ..... 80 Luty D. ............................... 106 Luty J. .................................. 74 Łojek S. ............................. 128 Machała P. ......................... 127 Majcherek K. ..................... 104 Michna N. A. ....................... 25 Mitek J............................... 108 Molina J............................... 94 Moscibrodzki W. ............... 37 Musioł A.............................. 30 Mus-Nowak A. .................... 99 Muszyńska K.................... 83 Nowicki P. ........................... 48 Olejniczak I. ........................ 34 Orman E. ............................. 66 Ozimek M............................ 57 Pawlikowski J...................... 60 Pawłowska M. ............... 115 Pietrzak B. ........................... 54 Pilarz Ł. B. .......................... 90 Plutarska M. ........................ 85 Podgórski R. A. ................... 81 Sak J. ................................... 60 Schumann A. ....................... 32 Skrzypczak A. ..................... 71 Smywińska-Pohl A.............. 88 Smywiński-Pohl A. ............. 79 Tryścień R. .......................... 17 Trzópek J. .................... 27, 115 Wysokińska-Zajchowska A. 63 Zagaja A. ............................. 60 Ziemny A. ......................... 101 Złoty M.......................... 41, 42 132
