Wprowadzenie do ekonomi i gospodarki

PODSTAWOWE POJĘCIA
KOSZTY I OPTIMUM
PRZEDSIĘBIORSTWA
 Przedsiębiorstwo - wyodrębniona jednostka
gospodarcza wytwarzająca dobra lub świadcząca
usługi.
 Cel przedsiębiorstwa - maksymalizacja zysku
 Nakład – czynniki wytwórcze niezbędne do
wytworzenia dobra
 Koszty wytwarzania dóbr – sumy pieniężne,
jaki przedsiębiorca płaci za użytkowanie
czynników wytwórczych
Cechy przedsiębiorstwa
KOSZTY
 Przedsiębiorczość – wola i umiejętność znajdowania okazji do
 Koszty ekonomiczne = Koszty alternatywne +
osiągania korzystnych dla przedsiębiorstwa wyników ekonomicznych
oraz podejmowania ryzyka i działań zapewniających ich
wykorzystania (okazji)
 Samodzielność – stan, w którym nikt z zewnątrz nie może wydawać
poleceń dotyczących jego działań, ograniczona jest przepisami
prawnymi i normami etycznymi wykluczającymi społecznie
niepożądane działania
 Samofinansowanie pokrywanie wszystkich wydatków i zobowiązań
finansowych przedsiębiorstw z przychodów uzyskiwanych z tytułu
sprzedaży wytwarzanych produktów (dóbr i usług)
 Racjonalność działań – dążenie do osiągania w danych warunkach
możliwie korzystnych dla siebie wyników (np. maksymalizacji
zysków, sprzedaży przy zapewnieniu zadowalających zysków,
osiąganie przodującej pozycji w danej dziedzinie lub rynku, przy
zapewnieniu odpowiednich zysków)
Koszty księgowe + zysk normalny
 Koszty społeczne – koszty wytwarzania
produktu ponoszone przez społeczeństwo np:



budowa infrastruktury,
zanieczyszczenie środowiska,
zniszczone więzi rodzinne, społeczne
259
KOSZTY
ZYSK
 Koszty księgowe (explicite, jawne) – koszty
 Zysk normalny – czyli minimalna wielkość
odzwierciedlone w ewidencji księgowej
obejmujące zarówno rzeczywiste wydatki
pieniężne jak i niepieniężne – amortyzację,
 Koszty ukryte (implicite) – koszty faktycznie
nie ponoszone przez przedsiębiorstwo, które
mogłoby one ponosić, gdyby wykorzystano go w
innym możliwym zastosowaniu (koszt
alternatywny),
zysku skłaniającą producenta do pozostania w
branży.
 Zysk ekonomiczny (zysk czysty, nadzwyczajny,
ponadnormalny) – różnica między przychodami
z działalności a kosztami ekonomicznymi.
 Strata ekonomiczna - kwota o jaką koszty
ekonomiczne przekraczają przychody
1
ZYSK
PODZIAŁ KOSZTÓW
 Zysk księgowy – różnica pomiędzy przychodami
 Rodzaj
 Amortyzacja – wydatek ponoszony w przeszłości
przy zakupie środków trwałych, a rozliczany
przez cały okres eksploatacji
 Zużycie materiałów i energii
 Usługi obce
 Podatki i opłaty
 Wynagrodzenia
 Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia
 Pozostałe
a kosztami księgowymi (zysk brutto wykazany w
księgach rachunkowych).
 Zysk netto – zysk księgowy pomniejszony o
podatek dochodowy
 Zysk ekonomiczny jest zawsze mniejszy od zysku
księgowego (chyba, że nie ma kosztów ukrytych)
PODZIAŁ KOSZTÓW
PODZIAŁ KOSZTÓW
 Powiązanie z produktem (układ kalkulacyjny)
 koszty bezpośrednie
 koszty pośrednie (narzuty)
 Zależność od wielkości produkcji
 Koszt stały – koszt, którego wielkość jest
niezależna od wielkości produkcji (który trzeba
ponieść nawet wówczas, gdy nic się nie
produkuje)
 Koszt zmienny – koszt, którego wielkość jest
zależna od wielkości produkcji
Zakres
KOSZTY
KOSZTY W KRÓTKIM OKRESIE
 koszt przeciętny całkowity to koszt całkowity
Okres krótki to taki, w którym
podzielony przez ilość produktu;
 koszt przeciętny stały to koszt stały podzielony
przez ilość produktu;
 koszt przeciętny zmienny to iloraz kosztu
zmiennego przez ilość produktu;
Koszt całkowity – koszt stały + koszt zmienny
Koszt krańcowy – przyrost kosztu (zmiennego)
wraz z przyrostem produkcji o jednostkę
Koszt przeciętny (jednostkowy) – koszt
wytworzenia na jednostkę produkcji:






stały
zmienny
całkowity (stały + zmienny)
przynajmniej jeden koszt jest
stały.
W długim okresie wszystkie
koszty są zmienne.
2
KRZYWE KOSZTÓW
600,00
500,00
400,00
300,00
Koszt
Koszty stałe
KRÓTKI OKRES
Koszty zmienne
Koszty całkowite
200,00
100,00
0,00
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Produkt
KOSZTY PRZECIĘTNE STAŁE
KRZYWE KOSZTÓW
90,00
150,00
80,00
120,00
70,00
60,00
90,00
Koszt
50,00
40,00
60,00
30,00
20,00
krańcowe
30,00
przeciętne zmienne
10,00
przeciętne całkowite
0,00
0,00
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
0
1
2
3
4
5
Produkt
6
7
8
9
10
RÓWNOWAGA
PRZEDSIĘBIORSTWA
UTARG, KOSZT, ZYSK
 strategia czy stan, w której działalność
500,00
400,00
300,00
Koszty całkowite
200,00
Utarg
Zysk
100,00
0,00
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
gospodarcza, a więc produkcja, handel, usługi
osiągnęły takie rozmiary, że podmiot
gospodarczy nie jest zainteresowany w
zmianach jej wielkości,
 rentowność zależy od wielkości utargów i kosztów
 może oznaczać najmniej kosztowną produkcję
 lub może oznaczać najbardziej dochodową
produkcję
10
-100,00
-200,00
3
RÓWNOWAGA TECHNICZNA
OPTIMUM TECHNOLOGICZNE
 wielkość produkcji dla której krzywa kosztu krańcowego
100,00
przecina krzywą kosztu przeciętnego całkowitego
Kk = Kpc
 ustala stopień wykorzystania maszyn, urządzeń,
surowców.
 koszt przeciętny całkowity w tym punkcie jest najniższy.
Przesuwając działalność w jakimkolwiek kierunku koszt
zwiększa się
90,00
80,00
OPTIMUM TECHNICZNE
70,00
60,00
50,00
40,00
30,00
przeciętne całkowite
20,00
OPTYMALNA
WIELKOŚĆ
krańcowe
10,00
przeciętne zmienne
0,00
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
UTARG
 Utarg całkowity - suma wpływów z tytułu
sprzedaży, produkcji, handlu czy usług.
 Utarg przeciętny – stosunek utargu całkowitego do
wielkości produkcji, utarg w przeliczeniu na
jednostkę produkcji
 Utarg krańcowy – to przyrost utargu całkowitego
spowodowany zwiększeniem sprzedaży o
jednostkę.
UTARG
Załóżmy, że cena jest stała
Utarg całkowity = Cena x Wielkość produkcji
Uc=C x Q
Utarg przeciętny = Utarg całkowity/Wielkość produkcji
Up= Uc/Q = C x Q/Q = C
Utarg krańcowy = Przyrost utargu całkowitego/Przyrost
produkcji
Uk = ΔUc/ΔQ = C x ΔQ/ΔQ = C
Up = Uk = C
OPTIMUM TECHNICZNE I
EKONOMICZNE
OPTIMUM EKONOMICZNE
 punkt, w którym przedsiębiorstwo osiąga
największy zysk lub najmniejszą stratę
Kk = Uk
 wielkość produkcji dla której krzywa utargu
krańcowego przecina krzywą kosztu krańcowego
(punkt, w którym utarg krańcowy równy jest
kosztowi krańcowemu);
OPTIMUM EKONOMICZNE
80,00
70,00
60,00
ZYSK CAŁKOWITY
50,00
OPTIMUM TECHNICZNE
40,00
30,00
przeciętne całkowite
20,00
krańcowe
10,00
OPTYMALNA WIELKOŚĆ PRODUKCJI
przeciętne zmienne
Utarg krańcowy
0,00
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
4
OPTIMUM EKONOMICZNE
PRZY CENIE OPŁACALNEJ
Strata
ZAŁÓŻMY, ŻE CENA JEST
WYŻSZA OD KOSZTÓW
PRZECIĘTNYCH
CAŁKOWITYCH – PRODUKCJA
JEST OPŁACALNA
OPTIMUM
80
UTARG KRAŃCOWY
70
Niewykorzystany zysk
60
50
40
30
20
OPTYMALNA
WIELKOŚĆ PRODUKCJI
KOSZT KRAŃCOWY
10
0
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Produkt
INTERPRETACJA
ZYSK
 produkcja na lewo od punktu przecięcia krzywej
 Zysk jednostkowy – nadwyżka utargu
utargu krańcowego i krzywej kosztu krańcowego
przedsiębiorstwo nie wykorzystuje wszystkich
swoich możliwości ponieważ koszty krańcowe,
mimo że ciągle rosną, są mniejsze od utargu
krańcowego
 produkcja na prawo od punktu przecięcia – koszt
krańcowy większy od utargu krańcowego – brak
zysku
krańcowego (ceny) nad przeciętnymi kosztami
całkowitymi
 Geometrycznie – odcinek (odległość) pomiędzy
krzywą utargu krańcowego a krzywą kosztu
przeciętnego całkowitego dla danej jednostki
produkcji
Zj = Uk - Kpc
ZYSK
OPTIMUM EKONOMICZNE
PRZY CENIE NIEOPŁACALNEJ
 Zysk całkowity – suma zysków jednostkowych dla
poszczególnych jednostek produkcji (iloczyn zysku
jednostkowego i wielkości produkcji)
 Geometrycznie – pole prostokąta dla danej wielkości
produkcji
Zc = Zj x Q
Zc = (C - Kpc) x Q
Zc = C x Q – Kpc x Q
Zc = Uc - Kc
Zc > 0 – zysk nadzwyczajny
 C < Kpc => przedsiębiorstwo ponosi straty
przeciętne całkowite
krańcowe
80,00
przeciętne zmienne
Cena=Uk=Up
70,00
60,00
50,00
t
40,00
STRATA
30,00
s
20,00
10,00
Dolny punkt przedziału opłacalności
0,00
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Optymalna wielkość produkcji
5
MINIMALIZACJA STRAT
RÓWNOWAGA W GOSPODARCE
DOSKONALE KONKURENCYJNEJ przypomnienie
 Strata dla konkretnej (poszczególnej) wielkości produkcji –
długość odcinka (st) – najmniejsza strata przeciętna
Duża liczba małych przedsiębiorstw
Wszystkie przedsiębiorstwa są cenobiorcami
(price takers) – cena jest stała
 Nie występuje ryzyko działalności i
niepewność
 Brak zapotrzebowania na reklamę i promocję
 Przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk

 Strata całkowita dla danej wielkości produkcji – pole prostokąta

(Sc = (C - Kpc) x Q)
 Dopóki cena (utarg krańcowy) jest wyższy od kosztów
zmiennych przeciętnych przedsiębiorstwo jest w stanie
utrzymać się na rynku ponieważ koszty stałe są historyczne
(zostały poniesione i należy o nich zapomnieć).
 Koszty utopione (sunk costs) - poniesione w związku z
koniecznością wejścia na dany rynek
 Gdyby cena spadła poniżej kosztów zmiennych przeciętnych
przedsiębiorstwo bankrutuje
RÓWNOWAGA W GOSPODARCE
DOSKONALE KONKURENCYJNEJ
 cena pokrywa się z utargiem
przeciętnym i krańcowym (skoro jest
stała).
 chociaż wszyscy sprzedają po takiej
samej cenie, nie wszyscy mają takie
same koszty
RÓWNOWAGA W GOSPODARCE
DOSKONALE KONKURENCYJNEJ
80,00
70,00
60,00
OPTIMUM
EKONOMICZNE
UTARG KRAŃCOWY
50,00
OPTIMUM
TECHNICZNE
40,00
30,00
20,00
przeciętne całkowite
krańcowe
10,00
przeciętne zmienne
0,00
0
RÓWNOWAGA W GOSPODARCE
DOSKONALE KONKURENCYJNEJ
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
RÓWNOWAGA W GOSPODARCE
DOSKONALE KONKURENCYJNEJ
 istnienie zysku nadzwyczajnego oznacza, że
 brak zysków nadzwyczajnych
 istnienie zysków normalnych
 optimum ekonomiczne pokrywa się z optimum
technicznym
Uk = Kk = Kpc
przedsiębiorstwa znajdują się w korzystnej sytuacji – ich
łączna podaż nie jest zbyt duża w stosunku do popytu
 istnienie zysku nadzwyczajnego w branży oznacza, że
branża nie jest w równowadze oraz że przedsiębiorstwa
z innych branż będą chciały zmienić swój profil produkcji,
co spowoduje:





napływ kapitału,
zwiększenie podaży,
obniżenie cen,
likwidację zysków nadzwyczajnych,
równowagę
6
RÓWNOWAGA W GOSPODARCE
MONOPOLISTYCZNEJ
RÓWNOWAGA W GOSPODARCE
MONOPOLISTYCZNEJ
 przedsiębiorstwo jest cenodawcą – price maker
 krzywa popytu w monopolu nie jest pozioma jak w konkurencji
Cena,
Koszt
doskonałej ale nachylona ujemnie ponieważ wraz ze wzrostem
produkcji ceny spadają
Koszt krańcowy
optimum ekonomiczne
A
Cena monopolu
 optimum techniczne następuje przy większej produkcji niż
Koszt przeciętny całkowity
Cena naturalna
Optimum ekonomiczne
Popyt
Q
Utarg krańcowy
Ilość
 w monopolu produkcja nie jest wyznaczana przez najniższe
koszty – gdyby monopolista produkował więcej, uzyskiwałby
niższy utarg krańcowy na skutek spadku cen, a w
konsekwencji niższy zysk
 społeczeństwo musi płacić wyższe ceny przy mniejszej
produkcji niż w przypadku konkurencji doskonałej
 monopol prowadzi do niekorzystnej alokacji dóbr
 całkowita likwidacja monopoli nie jest możliwa
KOSZTY W DŁUGIM OKRESIE
W długim okresie wszystkie czynniki się zmieniają
Zmienia się wielkość i wyposażenie przedsiębiorstw
Zmieniają się koszty stałe
Zmienia się skala produkcji – podaż
Rośnie specjalizacja
Obniżają się koszty wytworzenia
ZMIANA TA NIE OZNACZA JEDNAK STAŁEJ
(NIEOGRANICZONEJ) OBNIŻKI KOSZTÓW
 Krzywa jest prowadzona przez minima krzywych
krótkookresowych







DŁUGI OKRES
DŁUGOOKRESOWA KRZYWA
KOSZTÓW PRZECIĘTNYCH
KSZTAŁT KRZYWEJ OZNACZA
 Że początkowo pojawiają się korzyści skali –
obniżka kosztu przeciętnego;
 Z czasem zaczynają się pojawiać dyzekonomie
skali – rosną koszty przeciętne choćby z powodu
rosnących kosztów zarządzania
A
B
C
D
E
Q
7
EKONOMIE I DYZEKONOMIE
SKALI - przypomnienie


Korzyści skali (ekonomie skali) - występują, gdy koszty całkowite
rosną wolniej niż rozmiary produkcji, krzywa długookresowego
kosztu przeciętnego opada. Źródła korzyści skali:

technologiczne,

marketingowe,

finansowe.
Niekorzyści skali (dyzekonomie skali) – oznaczają więcej niż
proporcjonalny wzrost kosztu całkowitego przy wzroście produkcji.
Krzywa długookresowych kosztów przeciętnych wzrasta. Źródła:

zła komunikacja wewnętrzna,

nadmierny rozrost organizacji.
8