gminny program opieki nad zabytkami

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
Załącznik do
Uchwały Nr LXVI/330/10
Rady Miejskiej w Iłży
z dnia 11 października 2010 r.
GMINNY PROGRAM
OPIEKI NAD ZABYTKAMI
NA LATA 2010 - 2013
UZGODNIONO :
Wojewódzki Urząd
Ochrony Zabytków w Warszawie
Delegatura w Radomiu
OPRACOWAŁ :
Burmistrz Miasta Iłża
3
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
PRACE ZREALIZOWAŁO :
K O N S O R C J U M
ARCHEOLOGICZNO-ETNOGRAFICZNE
POŁUDNIOWEGO MAZOWSZA i PÓŁNOCNEJ MAŁOPOLSKI
UL. SŁONECZNA 90
26-110 SKARŻYSKO KAMIENNA
4
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
TEL. 0600-375-127
Pod kierunkiem: mgr. Artura Buńko
SPIS TREŚCI
1. Wstęp ……………………………………………………………………………………….5
2. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami………………...6
2.1. Cele programu w świetle Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad
Zabytkami.
3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce…………………………7
3.1 Definicje podstawowych pojęć z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami.
3.2 Uwarunkowania prawne……………………………………………………………………9
4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego……………………………12
4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami
4.2. Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 ……………………….13
4.3. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego ……………….15
4.4. Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami 2006-2009
4.5. Kształtowanie tożsamości regionu oraz kreowanie i promocja jego produktu………….. 18
4.6. Współpraca międzyregionalna i międzynarodowa ……………………………………... 19
4.7. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na
poziomie powiatu
4.8. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Powiatu Radomskiego do 2020 roku
5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego…………………………...22
5.1. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Iłża.
5.1.1. Ogólna charakterystyka gminy………………………………………………………...23
5.1.2. Historia
5.1.3. Informacja ogólna o gminie……………………………………………………………24
5.1.4. Położenie i środowisko przyrodnicze gminy…………………………………………..25
5.1.5. Warunki geologiczno-gruntowe……………………………………………………….26
5.1.6. Cel i kierunki zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy
5.1.7. 5.1.7. Polityka przestrzenna……………………………………………………………30
5.2.
Zabytki nieruchome…………………………………………………………………….31
5.3.
Zabytki ruchome……………………………………………………………………….33
5.4.
Zabytki archeologiczne
5.5.
Zweryfikowana Gminna Ewidencja Zabytków…………………………………………47
5
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
6.
Cele, priorytety, kierunki działania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami……..60
6.1.
Cele Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami
6.2.
Podstawowe priorytety…………………………………………………………………61
6.3.
Działania związane z ochrona zabytków leżących na terenie miasta i gminy…………..62
6.4.
Wdrożenie programu……………………………………………………………………63
7. Instrumenty finansowe……………………………………………………………………..64
8. Podsumowanie
8.1.
Zakres ochrony konserwatorskiej dla obiektów ujętych w rejestrze zabytków………...65
8.2.
Zakres ochrony konserwatorskiej dla obiektów ujętych w gminnej ewidencji
zabytków
6
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
1. Wstęp
Dziedzictwem kulturowym nazywamy dorobek materialny i duchowy poprzednich
pokoleń, a jednocześnie to dorobek naszych czasów. Najczęściej kojarzymy dziedzictwo
kulturowe z architekturą i sztuką oraz archeologią. Jednak do spuścizny po przodkach należą
dawne formy uprawy roli, sposoby produkcji wyrobów charakterystycznych dla danego regionu,
a także rozmaite przejawy życia i rozwoju społeczności, co stanowi całość naszej kultury.
Należy zatem pamiętać o bogactwie nieodnawialnych źródeł informacji o życiu i działalności
przodków oraz o konieczności zachowania tych źródeł dla przyszłych pokoleń. Wzrasta
świadomość potrzeby ochrony zabytków wśród mieszkańców naszej gminy. Dbałość o należyty
stan i atrakcyjny wygląd obiektów zabytkowych stała się naszym obywatelskim obowiązkiem.
Rewitalizacja poszczególnych obiektów stanowi szansę na ich uratowanie. Stworzenie
programu opieki nad zabytkami jest koniecznością przewidzianą ustawą oraz zapotrzebowaniem
społecznym. Stanowi także istotny czynnik w upowszechnianiu wiedzy i pomocy skierowanej
do właścicieli zabytków w dbaniu o ich dobrą kondycję.
Gmina nie stanie się atrakcyjna dla turystów, jeżeli jej zabytki będą zaniedbane, bądź
niewłaściwie promowane czy eksponowane. To niepowtarzalny urok zadbanych domów, miejsc
pamięci narodowej oraz walory klimatyczne stanowią osobliwy charakter tego miejsca.
Gminny Program Opieki nad Zabytkami Miasta i Gminy Iłżą na lata 2010 - 2013 jest
dokumentem o charakterze uzupełniającym w stosunku do innych aktów planowania
w gminie (Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Iłża,
Uwarunkowania Rozwoju. Kierunki Zagospodarowania Przestrzennego Gminy). Wyżej
wymienione dokumenty określają politykę administracyjną w zakresie podejmowanych działań
dotyczących inicjowania, wspierania i koordynowania prac z dziedziny ochrony zabytków i
krajobrazu kulturowego, a także upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego.
Program opieki nad zabytkami jest podstawą współpracy między samorządem gminy,
właścicielami zabytków i Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Taka współpraca,
rozwijana w kolejnych latach, powinna przynieść, nie tylko lokalnej społeczności wymierne
korzyści, a najistotniejsza z nich, to zachowanie naszego dziedzictwa kulturowego dla
przyszłych pokoleń.
7
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
2. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami
Gminy zgodnie z Ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. Nr 16,
poz. 95) w zakresie zadań własnych realizują sprawy dotyczące ochrony zabytków i opieki nad
zabytkami (art. 7 ust 1 pkt.9). Obowiązek sporządzenia Gminnego Programu Opieki nad
Zabytkami nakłada na gminę art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 z późniejszymi zmianami). Ustawa
reguluje zasady ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, definiuje pojęcie zabytku, określa
formy ochrony, kompetencje organów ochrony zabytków (w tym administracji rządowej
i samorządowej), formy finansowania opieki nad zabytkami i ich ewidencjonowania i inne.
2.1. Cele programu w świetle Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami.
Gminny Program Opieki nad Zabytkami Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
zgodnie z przytoczoną powyżej ustawą ma na celu :

zapoznanie z zasobami dziedzictwa kulturowego, dziejami i zabytkami gminy Iłża ,
w tym z wykazem obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Województwa
Mazowieckiego oraz wykazem obiektów typowanych do wpisu w tym rejestrze jak
również z wykazem Gminnej Ewidencji Zabytków,

zapoznanie z uwarunkowaniami prawnymi dotyczącymi ochrony i opieki nad
zabytkami,

rozpoznanie
potrzeb
dotyczących
podejmowania
działań
zmierzających
do
powstrzymania procesów degradacji zabytków i doprowadzenia do poprawy stanu ich
zachowania,

podejmowanie działań w zakresie stałego podnoszenia świadomości społecznej
o wartościach duchowych i materialnych otaczających nas krajobrazów i konieczności
większej troski każdego o ich ochronę, należyte kształtowanie i pielęgnację,
 podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych,
turystycznych i edukacyjnych,
 współpraca z właścicielami zabytków dla zapewnienia im właściwej opieki,
wskazywanie potencjalnych źródeł pozyskiwania środków na realizację zadań
renowacyjnych, remontowych oraz dotyczących rewitalizacji obiektów zabytkowych,
8
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
 podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych
z opieką nad zabytkami,
3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce
3.1. Definicje podstawowych pojęć z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami.
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami definiuje
pojęcie zabytku, wprowadza pojęcia ochrony i opieki nad zabytkami.
Zabytek jest to nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich cześć lub zespoły, będące dziełem
człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki lub
zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym. Ze względu na posiadaną wartość
historyczną, artystyczną lub naukową.
Zabytki pogrupowano w trzech kategoriach jako zabytki nieruchome, ruchome
i archeologiczne. W myśl ustawy ochronie i opiece podlegają (bez względu na stan
zachowania):
1) zabytki nieruchome będące, w szczególności:
a) krajobrazami kulturowymi,
b) układami urbanistycznymi i zespołami budowlanymi,
c) dziełami architektury i budownictwa,
d) dziełami budownictwa obronnego,
e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i
innymi zakładami przemysłowymi,
f) cmentarzami,
g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni,
h) miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność
wybitnych osobistości lub instytucji;
2) zabytki ruchome będące, w szczególności :
a) dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej,
b) kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych
i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje,
c) numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami,
sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami,
9
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
d) wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz
maszynami
i
narzędziami
charakterystycznej
dla
świadczącymi
dawnych
i
o
kulturze
materialnej,
form
gospodarki,
nowych
dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego,
e) materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27
czerwca 1997 r. o bibliotekach ( Dz.U. Nr85, poz. 539, z 1998r. Nr 106,
poz. 668 z 2001 r. Nr 129, poz.1440 oraz z 2002 r. Nr 113, poz.984),
f) instrumentami muzycznymi,
g) wytworami
sztuki
ludowej
i
rękodzieła
oraz
innymi
obiektami
etnograficznymi,
h) przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność
wybitnych osobistości lub instytucji ;
3) zabytki archeologiczne będące, w szczególności :
a) pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa,
b) cmentarzyskami,
c) kurhanami,
d) reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej.
Ponadto „Ochronie mogą podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy
obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej”, (art. 6.2 ustawy).
Ochrona zabytków polega, w szczególności, na podejmowaniu przez organy administracji
publicznej działań mających na celu:

zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających
trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie,

zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków;

udaremnienie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków,

przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków
za granicę,

kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków,

uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
oraz przy kształtowaniu środowiska.
Opieka nad zabytkami (art. 5 ustawy) sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza
polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków:

naukowego badania i dokumentowania zabytku,
10
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013

prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy
zabytku,

zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie,

korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości,

popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla
historii i kultury
3.2. Uwarunkowania prawne.
Zabytki zostały objęte ochroną zadeklarowaną jako konstytucyjny obowiązek państwa
i każdego obywatela (art.5, art. 6 ust. 1 i art.86 Konstytucji RP).
W myśl ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami
(Dz. U. z dnia 17 września 2003 r. art.7) formami ochrony zabytków są:

wpis do rejestru zabytków,

uznanie za pomnik historii,

utworzenie parku kulturowego,

ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
Zabytki znajdujące się na terenie województwa wpisuje do rejestru zabytków
Wojewódzki Konserwator Zabytków. Wpisu do rejestru można dokonać z urzędu, bądź na
wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub wieczystego użytkownika gruntu, na którym
znajduje się zabytek nieruchomy.
Do rejestru można również wpisać otoczenie zabytku wpisanego do rejestru, a także
nazwę geograficzną, historyczną lub tradycyjną tego obiektu. Podobna procedura dotyczy
zabytków ruchomych, Rejestr Zabytków Ruchomych prowadzi także Wojewódzki Konserwator
Zabytków. Sposób rejestracji zabytków reguluje w/w ustawa oraz Rozporządzenie Ministra
Kultury z dnia 14 maja 2004 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej,
wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych
lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem.(Dz. U. z 2004 r., Nr 124, poz. 1305).
Na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego,
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, w drodze rozporządzenia, może uznać za pomnik historii
zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub park kulturowy, przedstawiający szczególną
wartość , określając jego granice. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa
narodowego, taki wniosek może złożyć po uzyskaniu opinii Rady Ochrony Zabytków.
11
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
Rada Gminy, w porozumieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, na
podstawie uchwały, może utworzyć park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego
oraz zabezpieczenia wyróżniających się krajobrazowo terenów z obiektami nieruchomymi
charakterystycznymi dla danej miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. W uchwale winny
się znaleźć : nazwa parku kulturowego, jego granice, sposób ochrony, a także zakazy
i ograniczenia.
Po uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków, wójt sporządza plan ochrony
parku kulturowego, a następnie ów plan zatwierdza rada gminy.
Inną formą ochrony obiektów i obszarów zabytkowych są postanowienia w
miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, którego projekt konsultowany jest z
Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.
Jednak zgodnie z ustawą z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym (Dz. U. z 2003 r. , Nr 80, poz. 717) większość planów miejscowych utraciła
w 2004 r. moc prawną.
Realizacja zadań w dziedzinie kultury i ochrony zabytków jest ustawowym zadaniem
samorządów.
Reguluje te kwestię art. 7 ust. 1, pkt 9 ustawy z dnia 8 marca 1990 r.
o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001r. , Nr 142, poz. 1591 z późniejszymi zmianami),
dokument określa zadania własne gminy: ,,zaspakajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy
do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy (...) kultury,
w tym (...) ochrony zabytków i opieki nad nimi”.
Kolejnym dokumentem planistycznym w gminie jest Studium uwarunkowań i
kierunków zagospodarowania przestrzennego, które wykonuje się obligatoryjnie dla całości
gminy, lecz nie jest powszechnie obowiązującym przepisem gminnym (art. 6 ust.7), a jedynie
wewnętrznym zobowiązaniem władz gminy, czyli tzw. aktem kierownictwa wewnętrznego.
Zgodnie z ustawą o zagospodarowaniu przestrzennym priorytetem studium jest
określenie polityki przestrzennej gminy (art. 6 ust. 1) ze szczególnym uwzględnieniem
uwarunkowań wynikających z przepisów szczegółowych odnośnie występowania obiektów
i terenów chronionych.
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz
miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego powinien zawierać ochronę:

zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia;

innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków;

parków kulturowych.
12
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
W myśl ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami każda gmina prowadzi
Gminną Ewidencję Zabytków, która stanowi podstawę do sporządzenia Programu Opieki nad
Zabytkami. Ewidencja ta jest prowadzona jako zbiór kart adresowych zabytków nieruchomych
z terenu gminy, objętych Wojewódzką Ewidencją Zabytków (art. 21 i 22, Dz. U. z 2003 r. Nr
162, poz. 1568 z późniejszymi zmianami). Sam wpis zabytków nieruchomych do Gminnej
Ewidencji Zabytków nie przesądza o formie ich ochrony, jednak obok zabytków nieruchomych
wpisanych do rejestru i ich otoczenia, stanowi przesłankę do objęcia tych zabytków ochroną w
formie zapisu w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz
w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Gminna Ewidencja Zabytków
w Iłży stanowiła podstawę do sporządzenia niniejszego programu.
Inne bardzo istotne uregulowania prawne w kwestii ochrony zabytków znajdziemy
w następujących dokumentach:

Ustawa z dnia 7 lipca 1994r. dotyczy prawa budowlanego ( tekst jednolity Dz. U.
z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z późniejszymi zmianami).

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. dotyczy ochrony środowiska ( tekst jednolity
Dz. U. 2008 r. Nr 25 , poz. 150) i ustawa z dniał 6 kwietnia2004r. o ochronie przyrody
(Dz. U. Nr 92, poz. 880).

Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. dotyczy gospodarki nieruchomościami ( tekst
jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 261,poz.2603 z późniejszymi zmianami).

Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności
kulturalnej (tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. Nr. 13, poz 123).

Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie
(Dz. U. z 2003 r. Nr 96, poz.873 z późniejszymi zmianami).
Ochronę zabytków znajdujących w bibliotekach i muzeach regulują akty prawne:

Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach ( Dz. U. z 1997 r. Nr 5, poz. 24
z późniejszymi zmianami).

Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach ( Dz. U. Nr 85, poz. 539 z
późniejszymi zmianami).

Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (tekst
jednolity Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 673 z późniejszymi zmianami).
13
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego.
4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad nimi.
Narodowa Strategia Kultury na lata 2004 - 2013 przyjęta przez Radę Ministrów
w dniu 21 września 2004 r. oraz Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata
2004 - 2020 stanowi rządowy dokument tworzący ramy dla nowoczesnego mecenatu państwa
w dziedzinie kultury, a w szczególności dla współcześnie pojmowanej polityki kulturalnej
państwa, funkcjonującej w warunkach gospodarki rynkowej, a także zbieżnej z interesami
Polski i Unii Europejskiej.
Podstawowym celem strategii jest działanie na rzecz równomiernego rozwoju
kulturalnego regionów w Polsce. Przyjęto następujące priorytety:
1) Aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo kulturowe, celem
poprawy stanu zabytków, ich adaptację i rewitalizację oraz zwiększenie do nich
mieszkańców, turystów i inwestorów. Realizacja tych zadań umożliwi zwiększenie
atrakcyjności regionów, a także wykorzystanie przez nie potencjału związanego
z posiadanym dziedzictwem kulturowym.
2) Edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego.
Dokumentem, który służy do wdrożenia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury
w kwestii materialnej spuścizny kulturowej Polski jest Narodowy Program Kultury
,,Ochrona zabytków i
dziedzictwa kulturowego”. Program ten jest zgodny
z Narodowym Planem Rozwoju (Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r.) z Narodowym
Planem Rozwoju, Dz. U. Nr 116, poz. 1206 oraz założeniami do krajowego programu
ochrony zabytków. Podstawą do realizacji Narodowego Programu Kultury „Ochrona
zabytków i dziedzictwa kulturowego jest uznanie obszaru dziedzictwa jako wykładnię
rozwoju i upowszechniania kultury, a także za potencjał regionów, służący wzrostowi
konkurencyjności
i
promowania
regionów
dla
turystów,
inwestorów
i mieszkańców.
W Narodowym Programie Kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego”
wyznaczone zostały strategiczne cele polityki państwa w dziedzinie ochrony zabytków:

Przygotowanie skutecznego systemu prawno - finansowego wspierania ochrony
i opieki nad zabytkami;

Podjęcie prac nad kompleksowym systemem edukacji o tematyce dziedzictwa
kulturowego;

Poszukiwanie narzędzi wzmacniających efekty działalności służby konserwatorskiej;
14
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013

Ograniczenia w dowolnym opiniowaniu konserwatorów poprzez nałożenie na nich
odpowiedzialności za postępowanie niezgodne z prawem;

Intensyfikacja ochrony i promowania dziedzictwa kulturowego, ze szczególnym
uwzględnieniem kompleksowej poprawy stanu zabytków nieruchomych.
4.2. Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020.
Zamierzeniem strategicznym „Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do
roku 2020” jest promocja i zwiększanie atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej regionu
w oparciu o walory środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego. Celem działań
promocyjnych jest budowanie trwałego i stabilnego wizerunku Mazowsza, jako obszaru
o dużym potencjale rozwojowym, którego dynamiczny rozwój oparty jest na wysokich
walorach kulturowych, przyrodniczych oraz krajobrazowych.
Promocja regionu powinna być ekspozycją jego mocnych stron, tj.: bogate dziedzictwo
kulturowe regionu (zachowana i utrwalona spuścizna materialna i niematerialna) oraz
zróżnicowanie kulturowe i obyczajowe poszczególnych podregionów, istnienie cennych
terenów dolin rzecznych, kompleksów leśnych oraz obszarów ujętych w Europejskiej Sieci
Ekologicznej NATURA 2000. Wymiernym efektem prowadzonej promocji będzie nie tylko
rozwój funkcji turystycznych i przyciągnięcie turystów, ale także aktywizacja obszarów
wiejskich, dla których jedną z szans rozwoju jest rozwój agroturystyki oraz innych form
turystyki. W tym celu podjęte będą następujące działania:

wzmocnienie dotychczasowych kierunków działań samorządu, propagujących zasoby
dziedzictwa kulturowego oraz rozwój kultury w regionie;

rewitalizacja zespołów zabytkowych i wykorzystanie ich do rozwoju funkcji
turystycznych;

wsparcie tworzenia lokalnych parków kulturowo-historycznych wokół istniejących
zabytków architektury umożliwiających rozwój funkcji turystycznych;

rozwój sieci szlaków turystycznych w obrębie województwa mazowieckiego, w tym
sieci dróg o znaczeniu turystycznym, szlaków i ścieżek rowerowych oraz włączenie ich
do sieci;

w sąsiednich województwach,
15
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
Główne zamierzenia strategiczne dotyczące turystyki i kultury:

wykreowanie pasm turystyczno-kulturowych na rzecz rozwoju usług turystycznorekreacyjnych (w tym zwłaszcza w oparciu o unikalne walory najważniejszych ciągów
ekologicznych, takich jak dolina Wisły), przy jednoczesnym upowszechnianiu wiedzy
o historii regionu i jego bogactwach;

rozbudowanie
zaplecza
turystycznego
(m.in.
hoteli,
pensjonatów,
schronisk
młodzieżowych);

promowanie turystyki i sportów wodnych poprzez wyznaczanie i utrzymanie szlaków
wodnych, rozwój żeglugi rzecznej oraz zaplecza towarzyszącego np. porty, przystanie,
stanice, ośrodki turystyki wodnej;

rozwijanie zintegrowanego systemu promocji i informacji turystycznej;

utworzenie we współpracy z samorządami lokalnymi, regionalnej sieci obsługi ruchu
turystycznego;

dostarczającej
autoryzowanej
oferty
turystyczno-wypoczynkowej
dla
różnych
segmentów rynku turystyki i wypoczynku w regionie;

tworzenie dogodnych
warunków do rozwoju
kompleksów wypoczynkowych,
rekreacyjnych i balneologicznych wraz z zakładami geotermalnymi oraz ich promocja;

promocja wartości turystycznych regionu przy użyciu reklamy i upowszechniania wiedzy
we współpracy z organizatorami turystyki;

promowanie bogactwa Kampinoskiego Parku Narodowego, parków krajobrazowych,
unikalnych tradycji: kurpiowskich, łowickich, podlaskich, kołbielskich oraz innych,
czemu służyć będą organizowane wystawy twórczości regionalnej;

wspieranie inicjatyw mających na celu promocję działalności sprzyjającej integracji
Mazowsza, jako regionu o bogatej historii, wartościach przyrodniczych i wyrazistej
tożsamości;

wspieranie działalności Biura Przedstawicielskiego Województwa Mazowieckiego
w Brukseli, które umożliwia efektywną promocję Mazowsza w Unii Europejskiej;

zorganizowanie Regionalnej Organizacji Turystycznej oraz lokalnych organizacji
turystycznych;

powołanie Centrum Folklorystycznego skupiającego najciekawsze i unikalne wytwory
kultur regionalnych;

wydawanie publikacji promocyjnych oraz kreowanie pozytywnego wizerunku regionu
w mediach.
16
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
4.3. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego.
Celem
Mazowieckiego”
polityki
„Planu
Zagospodarowania
Przestrzennego
Województwa
w zakresie ochrony i wykorzystania wartości kulturowych jest
kształtowanie tożsamości kulturowej Mazowsza.
Polityka ta adresowana jest do rejonów miast i miejscowości charakteryzujących się
najcenniejszymi
układami
urbanistycznymi,
wartościami
krajobrazowymi,
tradycją
historyczną i zabytkowymi obiektami architektonicznymi. Materialnym i przestrzennym
wymiarem tej polityki jest ochrona obszarów o najcenniejszych elementach krajobrazu
kulturowego i historycznego takich jak:

krajobrazy kulturowe,

krajobraz kulturowy wsi i małych miast,

zespoły budownictwa drewnianego,

ośrodki tożsamości kulturowej regionu,

układy ruralistyczne i urbanistyczne,

miejsca pamięci narodowej.
W sferze świadectw kultury niematerialnej polityka województwa będzie realizowana poprzez:

propagowanie wiedzy o regionie i małych ojczyznach,

pielęgnowanie odrębności kulturowej i wspieranie tożsamości ludowej,

promowanie walorów kulturowych regionu oraz regionalnego folkloru poprzez różne
formy organizacji imprez folklory styczno - kulturowych oraz informacje w mediach
i wydawnictwach docierających do szerokiej rzeszy odbiorców,

edukacja w zakresie historii regionu i jego tożsamości kulturowej,

wykorzystywanie nowoczesnych technologii do zwiększenia możliwości edukacyjnych
zapoznania się z dorobkiem kultury regionalnej i spuścizny kulturowej.
4.4. Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami na lata 2006-2009.
Celem strategicznym „Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabytkami na lata
2006-2009” jest utrwalanie dziedzictwa kulturowego regionu w celu budowania tożsamości
regionalnej oraz promocji turystycznej Mazowsza w kraju i za granicą w połączeniu
z aktywizacją obywatelską i zawodową społeczności lokalnych, kreowanie turystycznych
pasm przyrodniczo - kulturowych.
17
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
Cele operacyjne:

zachowanie materialnej i niematerialnej spuścizny historycznej regionu;

ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego wsi i miast historycznych;

utrwalanie zasobów dziedzictwa kulturowego w świadomości mieszkańców;

promocja walorów kulturowych Mazowsza z wykorzystaniem
nowoczesnych
technologii;
zwiększenie dostępności obiektów zabytkowych poprzez ich wykorzystanie dla funkcji

turystycznych, kulturalnych i edukacyjnych - kreowanie pasm przyrodniczo kulturowych.
Głównymi działaniami zachowania materialnej i niematerialnej spuścizny historycznej regionu
są:
1. opieka nad zabytkami nieruchomymi - rozpoznanie i weryfikacja zasobów środowiska
kulturowego;
2. integracja systemów ochrony krajobrazu, przyrody i dziedzictwa kulturowego;
3. eksponowanie zabytków o szczególnej wartości:

ośrodków krystalizujących regionalny krajobraz kulturowy;

ważniejszych stanowisk archeologicznych;

zabytków ruchomych zwłaszcza wytworów sztuki czy rzemiosła ludowego.
4. zapobieganie degradacji zabytków:

wspieranie rewaloryzacji obiektów zabytkowych i działań służących opiece nad
zabytkami;

opracowanie
zasad
współpracy
samorządów:
wojewódzkiego,
gminnych
i powiatowych przy realizacji zadań ochrony zabytków, zwłaszcza warunków i form
współpracy z właścicielami zabytków;

opracowanie zasad postępowania w sytuacjach kryzysowych zagrożenia materialnego
istnienia zabytków i ich wdrażanie;

budowanie społecznej akceptacji dla ochrony zabytków; prowadzenie stałej
współpracy z Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków w zakresie opracowania i
monitorowania listy zabytków zagrożonych w istnieniu.
5. kształtowanie postaw promujących działania chroniące zabytki:

upowszechnianie
standardów
wytycznych
do
prac
konserwatorskich,
restauratorskich, zabezpieczających, ratowniczych i interwencyjnych.
18
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
Głównymi działaniami ochrony i kształtowania krajobrazu kulturowego wsi i miast
historycznych są:
1. wypracowanie modelu wdrażania lokalnych programów rewitalizacji centrów małych
miast historycznych;
2. promowanie tradycyjnych wzorców lokalnej architektury;
3. wspieranie rewitalizacji zespołów ruralistycznych i urbanistycznych.
Głównymi działaniami utrwalania zasobów dziedzictwa kulturowego w świadomości
mieszkańców są:
1.
kreowanie wyobrażeń na temat tożsamości historycznej i kulturowej Mazowsza,
z uwzględnieniem specyfiki lokalnej;
2. wykorzystanie tożsamości i wartości dziedzictwa jako elementu rozwoju regionalnego
i lokalnego;
3. wspieranie działań organizacji pozarządowych w realizacji zadań związanych z edukacją
regionalną;
4. wspieranie twórczości artystycznej, ludowej o znaczeniu lokalnym, regionalnym
i ogólnonarodowym;
5. promowanie najlepszych rozwiązań w zakresie realizacji programów edukacyjnych
o historii regionu (np. w formie konkursów).
Głównymi działaniami promocji walorów kulturowych Mazowsza z wykorzystaniem
nowoczesnych technologii są:
1. opracowanie i wdrażanie systemu informacji o najcenniejszych zabytkach regionu, ze
szczególnym uwzględnieniem Warszawy jako metropolii o znaczeniu europejskim;
2. wykorzystanie nowoczesnych technologii do zwiększania dostępności dorobku kultury
regionalnej;
3. promocja kultury ludowej Mazowsza;
4. wykorzystanie tożsamości kulturowej jako elementu marketingowego.
Głównymi działaniami zwiększania dostępności obiektów zabytkowych poprzez ich
wykorzystanie dla funkcji turystycznych, kulturalnych i edukacyjnych są:
1. kreowanie pasm (powiązań) przyrodniczo - kulturowych w województwie ze szczególnym
uwzględnieniem szlaków nadrzecznych;
2. wspieranie działań dotyczących komercyjnego wykorzystania obiektów zabytkowych na
cele kulturalne, turystyczne i edukacyjne;
3. opracowanie modelu wykorzystania zadań opieki nad zabytkami dla generowania
nowych miejsc pracy.
19
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
Kształtowanie tożsamości regionu oraz kreowanie i promocja jego produktu.
4.5.
Kreowanie i promocja produktu regionalnego, nie tylko przyczyni się dobudowania
i wzmacniania tożsamości i atrakcyjności regionu, ale także stanowić będzie ważny element
jego promocji w wymiarze krajowym i europejskim. Województwo mazowieckie ze względu
na swoje walory kulturowe, turystyczne i przyrodnicze ma ogromne możliwości promowania
lokalnych, niepowtarzalnych produktów ściśle związanych ze środowiskiem geograficznym,
kulturą oraz gospodarką regionu.
W związku z tym zostaną podjęte następujące działania polegające na :
utworzeniu instytucjonalnych ram, np. za pomocą regionalnego systemu certyfikacji, dla
wspierania rozwoju marek regionalnych ( np. tradycyjnych produktów żywnościowych czy
produktów turystycznych);

wspieraniu organizacji i stowarzyszeń regionalnych i lokalnych, które nie tylko
kultywują wartości tradycyjne, ale również kreują aktywne postawy społeczne,
lokalny patriotyzm, a także integrują społeczności lokalne w dostosowywaniu się do
nowych warunków społeczno – gospodarczych;

ochronie i promocji, którymi powinny zostać objęte zespoły urbanistyczne
i dziedzictwo drewniane (w tym cenne krajobrazy kulturowe wsi i małych miast);

promocji unikalnych zabytków architektury, miejsc pamięci narodowej oraz
zamieszkania i pobytu wielkich twórców identyfikujących się z regionem;

wspieraniu rozwoju dziedzin nauki, w tym humanistycznych, mających istotny wpływ
na zachowanie i popularyzację dziedzictwa kulturowo - historycznego Mazowsza;

kreowaniu regionalnych ośrodków tożsamości kulturowej;

pielęgnowaniu i kultywowaniu lokalnych tradycji i zwyczajów, znajomości historii
regionu;

wprowadzenie
zintegrowanego
systemu
informacji
kulturalnej,
promującego
dziedzictwo kulturowe i tradycję, funkcjonującego jako portal internetowy, dzięki
któremu podawane będą informacje o wydarzeniach kulturalnych, wystawach, targach
regionalnych i zagranicznych promujących Mazowsze;

promocji odrębności historyczno - kulturowej Mazowsza, nurtów kultury ludowej
i wysokiej, dążąc do zahamowania pogłębiającej się dysproporcji miedzy nimi
poprzez aktywne wsparcie ośrodków i środowisk lokalnych, a także poprawę dostępu
do kultury skupionej w Warszawie dla ludności spoza stolicy;
20
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013

organizowaniu okolicznościowych i stałych imprez lokalnych (targów, festiwali,
konkursów);

podjęciu szerszych działań promocyjnych wśród regionów polskich i europejskich;

prezentowaniu szerokiej oferty związanej z kulturą regionu ( obrzędy, rękodzieło,
tradycje, kapele i zespoły folklorystyczne) oraz opracowanie katalogu ofert produktów
regionalnych;

ekspozycji regionalnych produktów ekologicznych i turystycznych, uwzględniających
lokalne tradycje;

upowszechnianiu wiedzy o regionie poprzez organizowanie seminariów, debat,
dyskusji oraz imprez.
4.6. Współpraca międzyregionalna i międzynarodowa.
Wspólne inicjatywy miedzy regionami przyczynią się do lepszego gospodarowania
zasobami regionu oraz wspólnej realizacji przedsięwzięć, często o kluczowym charakterze,
które przyczynią się do ich promocji.

ochrona środowiska na jednorodnych obszarach o cennych walorach przyrodniczych
i krajobrazowych, sztucznie rozdzielonych granicami administracyjnymi, tj. na terenie
parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu i obszaru funkcjonalnego
„Zielone Płuca Polski”;

wspieranie realizacji inicjatywy turystyczno- rekreacyjnej „Zielony Szlak Rowerowy
Mazowsza”
w
ramach
Europejskich
szlaków
rowerowych
Euro
Velo
i Greenways;

utworzenie miejsca promocji regionu, służącego jednocześnie różnym celom inwestycją taką będzie centrum kongresowo - wystawiennicze skupiające wokół siebie
ważne wydarzenia w regionie o znaczeniu międzynarodowym i regionalnym;
4.7. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanym na
poziomie powiatu.
4.8. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Powiatu Radomskiego do 2020.
Przesłanki opracowania Strategii Rozwoju Powiatu Radomskiego
21
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
Pluralizm
demokratyczny,
trójstopniowy
samorząd
terytorialny
i
gospodarka
wolnorynkowa, która podatna jest na ciągłe zmiany koniunkturalne, wymagają od jednostek
terytorialnych planowania i zarządzania strategicznego. Stanowi to istotny i ważny instrument,
który ma ukierunkować działania i umożliwić podejmowanie decyzji lokalnych struktur
zarządzania zarówno w najbliższym okresie jak również w odległej perspektywie czasowej.
Dynamiczne przemiany społeczno – rynkowe, sytuacja finansowa, wielopodmiotowość życia
społecznego i gospodarczego stwarzają potrzebę podejmowania działań w celu wykorzystania
istniejącego potencjału przy równoczesnym minimalizowaniu występujących zagrożeń. Dlatego
przygotowanie wieloletniego opracowania strategicznego ma wspomóc prorozwojową
działalność lokalnego samorządu.
Strategia rozwoju to wyraz zintegrowanego planowania społeczno – gospodarczego,
przestrzennego i ekologicznego. W ujęciu ogólnym oznacza ona sposób osiągania
wyznaczonych celów poprzez sterowanie rozwojem. Wyznaczenie celów rozwoju zostaje
poprzedzone przeprowadzeniem oceny stanu istniejącego (aktualnego), wydobycia problemów
społecznych i gospodarczych, a także określenia obiektywnych zagrożeń i szans, których
wykorzystanie jest uznaniowe. Analiza relacji pomiędzy tymi sferami pozwala na określenie
podstawowych mechanizmów rozwoju powiatu. Cele rozwoju to przede wszystkim odbicie
aspiracji i dążeń społeczności lokalnej, które mają zmierzać do rozwiązania zidentyfikowanych
problemów i likwidacji wszelkich zagrożeń. Wskazuje założenia rozwoju powiatu, cele oraz
zadania i projekty wdrożeniowe.
Planowanie strategiczne nie wynika z uwarunkowań zewnętrznych czy standardów
unijnych, ale przede wszystkim z pragmatyzmu władz powiatu. Dzięki powiązaniu celów
z zadaniami rozwoju zostanie zapewniona skuteczność i efektywność działań chociażby
w zakresie gospodarowania zasobami tkwiącymi w potencjale ludzkim i środkach finansowych.
Planowanie, monitorowanie i ocena realizowanych celów w połączeniu z jawnością życia
publicznego będę sprzyjać aktywności i integracji społeczności lokalnej wokół zadań
realizowanych przez samorząd powiatu.
Wskazane jest, aby planowanie przyszłego rozwoju posiadało charakter otwarty, ciągły
i elastyczny, ponieważ umożliwia to dostosowanie do szybko i dynamicznie zmieniającego się
otoczenia. Dlatego Strategia Rozwoju Powiatu Radomskiego jest dokumentem, którego
aktualizacja powinna być przeprowadzana na bieżąco, w celu ciągłego uwzględniania zmian
zachodzących we wszystkich istotnych uwarunkowaniach wewnętrznych.
Strategia Rozwoju Powiatu Radomskiego jest planistycznym dokumentem, otwartym na
ciągłe możliwości aktualizacji i modyfikacji uwarunkowań. Ponadto jest on otwarty również ze
względu na niezamknięty zbiór działań strategicznych, operacyjnych i propozycji zadań.
22
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
Cele i zadania zawarte w dokumencie mogą być jak najbardziej stopniowo
konkretyzowane, począwszy od ogólnego ich zapisu, aż do formy projektów i biznesplanów.
Konieczne jest ciągłe monitorowanie i ocena realizacji przyjętych kierunków działania,
jak również analiza zmian uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych rozwoju powiatu
zwoleńskiego. Wyniki oceny po ich analizie będą dla władz powiatu podstawą do
wprowadzania ewentualnych zmian i nowelizacji Strategii.
Główne cele opracowania strategii :
Stworzenie formalnych i organizacyjnych podstaw dla sprawnego i efektywnego zarządzania
zrównoważonym rozwojem powiatu poprzez:

dokonanie zobiektywizowanej identyfikacji podstaw rozwoju powiatu, tj. zasobów
stanowiących
względnie
trwałe
uwarunkowania
realizacji
ogólnych
celów
strategicznych,

dokonanie wnikliwej i kompleksowej oceny wszystkich czynników realizacji ogólnych
celów strategicznych (ocena szans i zagrożeń społeczno – gospodarczego rozwoju
powiatu),

określenie instrumentów i procedur osiągania celów strategii poprzez sprecyzowanie
i przypisanie właściwym podmiotom odpowiednich zadań realizujących,

określenie i wyznaczenie kierunków polityki samorządu powiatu, które mają umożliwić
elastyczne i ciągłe reagowanie na zmiany uwarunkowań wynikających z powiązań
z układem zewnętrznym,

umocnienie kierunków polityki władz powiatu w odniesieniu do dziedzin pozostających
w zakresie jego kompetencji charakteryzujących zasady realizacji przyjętych celów i
zadań strategicznych,
Stworzenie płaszczyzny współpracy pomiędzy samorządem powiatowym a pozostałymi
szczeblami
samorządu
terytorialnego
oraz
innymi
podmiotami,
które
uczestniczą
w kształtowaniu warunków rozwoju powiatu poprzez:

weryfikację
gminnych
zamierzeń
strategicznych
w
ramach
zaakceptowanych
priorytetów
w poniższej strategii,

przenoszenie lokalnych inicjatyw strategicznych na wyższe szczeble decyzyjne
(województwo, kraj),

wspomaganie realizacji gminnych celów i zamierzeń strategicznych przyjęte jako
zasada formułowania zadań strategicznych,
23
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013

koordynację i analizę działań prorozwojowych, które będą podejmowane przez władze
gmin i powiatu,

kształtowanie potrzeby integracji społeczności na obszarze powiatu, poczucia
tożsamości kulturowej i patriotyzmu lokalnego.
Potrzeba sprostania wyzwaniom konkurencyjności i otwartości związana z członkostwem
Polski w Unii Europejskiej:

maksymalne
wykorzystanie
możliwości
pozyskania
zewnętrznych
środków
finansowych na realizację inicjatyw prorozwojowych,

określenie zadań realizujących cele strategiczne powiatu z dostosowaniem do
możliwości ich współfinansowania ze środków unijnych i krajowych,

eksponowanie walorów powiatu, promocja dziedzictwa kulturowego, środowiska
przyrodniczego, tworzenie wizerunku powiatu otwartego i sprawnie funkcjonującego w
ramach europejskiego regionu.
Aktywizacja i mobilizacja społeczności lokalnej powiatu w ramach realizacji kluczowych
zadań mających na celu poprawę warunków bytowych:

zaangażowanie przedstawicieli społeczności lokalnej w formułowaniu kierunków
polityki rozwoju społeczno – gospodarczego swojej „małej ojczyzny”,

integracja społeczności lokalnej jako warunek sprzyjający i umożliwiający realizacji
inicjatyw prorozwojowych (akceptacja opinii publicznej dla przyjętych celów
strategicznych powiatu oraz metod ich osiągania – „uspołecznienie” strategii),

wdrożenie proceduralnych ram zaangażowania społeczności lokalnej w realizację
przyjętych celów i zadań.
5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego
5.1. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Iłżą.
24
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
5.1.1. Ogólna charakterystyka gminy.
5.1.2. Historia
Początki osadnictwa na terenie dzisiejszej gminy Iłża sięgają XI w. p.n.e., o czym świadczą
liczne stanowiska archeologiczne. Pierwsze wzmianki w źródłach pisanych pochodzą z XI
wieku n.e. W pierwszej połowie XIII wieku osada, będąca własnością biskupów krakowskich,
uzyskuje prawa miejskie i jest centrum administracyjnym licznych w tym regionie posiadłości
biskupich. W drugiej połowie XIII wieku miasto podupada - w wyniku najazdów tatarskich i
walk prowadzonych tu w czasach Władysława Łokietka. Powtórna lokacja - na początku XIV
wieku - nadaje prawa magdeburskie i odnosi się do lewobrzeżnej osady. W tym czasie liczba
ludności miasta wynosiła około 700 osób. Budowę zamku na wzgórzu rozpoczęto w XIII
wieku, w wiekach następnych rozbudowywano fortyfikacje i sprzężono je z murami miejskimi.
W Iłży i pobliskich miejscowościach rozwijało się rzemiosło, związane głównie z obróbką
żelaza i garncarstwem. Ponadto funkcjonowały tu młyny, zakłady piwowarskie oraz liczne
placówki handlowe. Mimo licznych pożarów i zniszczeń wojennych miasto systematycznie się
rozwijało – zbudowano ratusz, system wodociągowy i kanalizacyjny, liczne murowane
budynki. Stopniowy upadek miasta rozpoczął się od zniszczeń w czasach „potopu”
szwedzkiego. Decyzją Sejmu Czteroletniego miasto przeszło z rąk biskupów krakowskich
w posiadanie rządu. Mieszkańcy Iłży i okolic uczestniczyli czynnie w powstaniach
narodowych, a w samej Iłży miały miejsce potyczki z oddziałami rosyjskimi. W roku 1869 na
mocy ukazu carskiego Iłża została pozbawiona praw miejskich – przywróciła je dopiero II
Rzeczypospolita w 1926 r. W wieku XIX miast liczyło prawie 2000 mieszkańców, w 1910 –
5910, w 1918 – 4554 mieszkańców. W okresie międzywojennym funkcjonowały w Iłży m.in.:
sąd, notariat, bank spółdzielczy, szpital, szkoła powszechna i gimnazjum. W czasie II wojny
światowej w okolicznych lasach działały liczne oddziały partyzanckie.
25
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
5.1.3. Informacje ogólne o gminie
26
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
Miasto i Gmina Iłża leży w południowej części województwa mazowieckiego w powiecie
radomskim. Od północy graniczy z miastem i gminą Skaryszew oraz gminą Kazanów, od
wschodu z gminami Ciepielów i Rzeczniów, od zachodu z gminą Wierzbica i gminą Mirzec
(województwo świętokrzyskie), od południa z gminą Brody (województwo świętokrzyskie).
Powierzchnia ogólna gminy wynosi 25.071 ha (w tym miasto 2.073 ha). Użytki rolne stanowią
ponad 53 %, lasy – prawie 39 % powierzchni ogólnej gminy. Ogólna liczba ludności (stan na
31 grudnia 2001 r.) – 16.454 mieszkańców (w tym miasto – 5.590 mieszkańców). Przez teren
gminy przepływa rzeka Iłżanka, tworząc przepływowe Jezioro Iłżeckie. Duża powierzchnia
lasów i atrakcyjne tereny rekreacyjne stwarzają warunki dla rozwoju turystyki.
5.1.4. Położenie i środowisko przyrodnicze gminy
Obszar Gminy i Miasta Iłża położony jest na pograniczu dwóch mezoregionów : Wzniesień
Południowomazowieckich, w skład których wchodzi Równina Radomska oraz Wyżyny
Kielecko-Sandomierskiej, której część stanowi Przedgórze Iłżeckie. Rzeźba terenu ma
charakter denudacyjny – z północnego zachodu na południowy wschód przebiega ostaniec
denudacyjny, podzielony na dwie części doliną rzeki Iłżanki. Najniżej położone są tereny
w dolinie Iłżanki (około 165 m n.p.m.), najwyżej tereny w południowej i zachodniej części
gminy (do 232 m n.p.m.). Prawie cały teren gminy leży w dorzeczu Iłżanki, do której wpadają
Modrzewnica, Małyszyniec, Błazinka. Na rzekach znajduje się kilka zbiorników retencyjnych
oraz stawy rybne. Lasy, w większości państwowe, stanowią prawie 40% powierzchni gminy.
Zwarte kompleksy leśne występują na zachodzie, południu i północnym wschodzie gminy.
Przeważają lasy mieszane (sosna oraz dąb, jodła, brzoza). Występują również: bór mieszany
świeży – około 99% sosny z domieszką dębu, brzozy, jodły i osiki; las świeży, bór świeży oraz
siedliska wilgotne – bór mieszany wilgotny, las wilgotny, ols. Część lasów została uznana za
lasy ochronne, użytki ekologiczne lub obszar chronionego krajobrazu. Pod względem
klimatycznym gmina Iłża położona jest w obrębie tzw. dzielnicy radomskiej, cieplejszej niż
tereny położone na północ i wschód. Średnia roczna temperatura wynosi 7,2 0C, roczna
amplituda wynosi 22 0C. Średnia temperatura lipca wynosi +18 0C, stycznia – 4 0C. Długość
okresu wegetacyjnego wynosi około 220 dni. Średnie roczne opady atmosferyczne wynoszą
590 mm, a około 64% opadów przypada na okres wegetacyjny. Najmniej opadów występuje
w lutym i marcu, najwięcej w lipcu. Pokrywa śnieżna utrzymuje się średnio przez 62 dni
w roku. Na terenie gminy przeważają wiatry zachodnie, z reguły o niewielkich prędkościach.
27
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
5.1.5. Warunki geologiczno-gruntowe
W gminie są na ogół korzystne dla lokalizacji zabudowy i produkcji rolniczej, chociaż
zróżnicowane. Dominują następujące utwory geologiczne : piaski, namuły, torfy. W obszarach
dolinnych, zagłębień terenowych o płytkim zaleganiu wód gruntowych – występują utwory
aluwialne i grunty bagienne wykształcone w postaci namułów organicznych, miejscami
zatorfionych. Są to grunty organiczne, nieskonsolidowane, nawodnione – niekorzystne dla
budownictwa,
predysponowane
do
pełnienia
funkcji
użytków
zielonych.
Obszary
wysoczyznowe zbudowane są na ogół z utworów piaszczystych różnych granulacji
z gliną piaszczystą w podłożu. Są to grunty o warunkach korzystnych dla budownictwa.
Na omawianym obszarze występują w przewadze obszary wysoczyznowe o ograniczonych
warunkach fizjograficznych z uwagi na występowanie przypowierzchniowych wód
gruntowych, z gruntami podłoża gliniastymi o zróżnicowanej konsystencji i stopniu
skonsolidowania. Są to obszary kwalifikujące się do zabudowy z ograniczeniami – zalecana
zabudowa bez podpiwniczeń. W dolinach rzek i cieków oraz na ich obrzeżu występują grunty
kwalifikujące się warunkowo do zabudowy - posadowienie budynków powinno być
poprzedzone badaniami geotechnicznymi gruntu.
5.1.6. Cel i kierunki zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy
Realizacja polityki przestrzennej na obszarze miasta i gminy materializować się będzie
w zagospodarowaniu, na długie lata odzwierciedlającym stan gospodarki gminy jak i stopień
zaangażowania władz i społeczności lokalnej w możliwość wykorzystania koniunktury na
rynku inwestycyjnym, a także na wrażliwość w zakresie kształtowania środowiska
zamieszkiwania przyjaznego mieszkańcom gminy. Ważnym elementem polityki władz
samorządowych jest to, aby umiejętnie wykorzystać i uzupełniać splot zdarzeń i skutków, które
stwarzają możliwości wykorzystania szans, jakie posiada miasta i gmina.
Utrzymanie wzrostu gospodarczego i aktywności gminy na rynku inwestycyjnym
wpływać będą na zwiększenie popytu na różnego rodzaju działalność wytwórczą i usługową,
a zatem i na wzrost popytu na tereny inwestycyjne. Miasto i Gmina Iłża, leżą przy ważnym
szlaku krajowej komunikacji drogowej oraz zajmująca teren w pobliżu miasta Radomia ośrodka obsługi tego regionu, jest właśnie terenem, gdzie od kilku lat daje się zauważyć wzrost
inwestycji i ilości podmiotów gospodarczych (50% ludności utrzymuje się z pracy poza rolnictwem).
28
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
Realizacja inwestycji ponadlokalnych na obszarze gminy, szczególnie w zakresie
komunikacji i infrastruktury technicznej, przyczyni się do wzrostu zainteresowania gminą jako
miejscem lokalizacji nowych inwestycji. Decentralizacja finansów publicznych i wzrost
dochodów budżetowych gmin pozwoli na przygotowanie lub rozszerzenie oferty terenowej
(na przykład przez zwiększenie zasobów komunalnych), jaką gmina może zaproponować inwestorom poszukującym miejsca na swoje inwestycje. Działania takie znacznie podwyższają
stopień konkurencyjności gminy na rynku inwestycyjnym.
Realizacja inwestycji związanych z dopływem środków do budżetu gminy stwarza
możliwości poszerzenia zakresu realizacji zadań własnych. Stopień realizacji tych zadań
wpływa niezaprzeczalnie na jakość życia mieszkańców gminy. Tylko w takiej sytuacji można
oczekiwać zwiększonej aktywności i determinacji społeczności lokalnej w zakresie zgodnego z
zasadami ekologicznej równowagi i funkcjonalnej sprawności zagospodarowywania kolejnych
terenów gminy. Zagospodarowania noszącego cechy estetycznej atrakcyjności i ładu
przestrzennego, którego właściwe kształtowanie jest również jednym z podstawowych zadań
własnych gminy.
Prawidłowe kształtowanie ogniw wyżej wymienionego łańcucha przyczynowo-skutkowego,
aktywność samorządu gminy i jego mieszkańców w działaniach na rzecz ochrony środowiska
przyrodniczego i kulturowego przy jednoczesnym dążeniu do optymalnego wykorzystania
istniejących możliwości rozwojowych i zagospodarowywanie obszaru gminy zgodnie z prawem
i zasadami polityki określonej w niniejszym studium, pozwoli na harmonijny rozwój gminy i jej
mieszkańców.
Rozwój zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Iłża to sukcesywne osiąganie
przyjętych celów i kierunków zagospodarowania przestrzennego poprzez realizację
zagospodarowania
przestrzennego
na
określonych
terenach
z
uwzględnieniem
ich
predyspozycji do zabudowy.
Cel i kierunki rozwoju zagospodarowania przestrzennego, sformułowane zostały
w wyniku wszechstronnej analizy uwarunkowań :
Za niedostatki w zagospodarowaniu przestrzennym gminy uważa się:

niezadowalający stan techniczny dróg i przejazdów kolejowych,

występowanie obiektów o złym stanie estetycznym i technicznym,

mała
czytelność
struktury
funkcjonalno-przestrzennej,
brak
współczesnych,
przestrzennych założeń urbanistycznych i elementów tożsamości miasta i gminy,

braki w wyposażeniu gminy w urządzenia infrastruktury technicznej i społecznej,
29
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
Potencjałami miasta i gminy stanowiącymi szansę jej rozwoju są :

położenie gminy w bezpośrednim sąsiedztwie dużego miasta i w sąsiedztwie ważnych
szlaków komunikacyjnych,

niewielki rozwój demograficzny miasta i gminy który pozwala na intensyfikację działań
w zakresie podwyższenia jakości zagospodarowania przestrzennego,

występowanie lasów, które wykorzystywane są do celów rekreacyjnych,

występowanie obiektów zabytkowych.
Rozwój miasta i gminy ukierunkowany na usuwanie niedostatków zagospodarowania
przestrzennego, z jednoczesnym wykorzystywaniem potencjałów rozwoju, wiąże się przede
wszystkim z dążeniem do osiągnięcia przyjętego za nadrzędny następującego celu:
UKSZTAŁTOWANIE LOKALNEGO OŚRODKA OBSŁUGI LUDNOŚCI I
POPRAWA JAKOŚCI ŻYCIA MIESZKAŃCÓW GMINY
O WIELOFUNKCYJNEJ STRUKTURZE PRZESTRZENNEJ NA ZASADACH
ROZWOJU ZRÓWNOWAŻONEGO.
Iłża występuje w nim jako miejsko-gminny ośrodek podstawowych instytucji obsługi ludności
i rolnictwa, korzystnie położony w bezpośrednim sąsiedztwie dużego miasta, posiadający dobre
połączenia komunikacyjne. Obszary gminy, położone wzdłuż głównych tras komunikacyjnych,
stanowią obszar zurbanizowany „zdelimitowanej strefy zurbanizowanej miasta Radomia".
Biorąc za podstawę rozpoznane, uwarunkowania rozwoju zagospodarowania przestrzennego
wynikające z:

dotychczasowego zagospodarowania i uzbrojenia obszaru miasta,

dotychczasowego przeznaczenia terenów i wniosków w sprawie zmiany przeznaczenia,

występowania obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów szczególnych,

stanu i funkcjonowania środowiska przyrodniczego i kulturowego,

stanu rolniczej przestrzeni produkcyjnej,

prawa własności gruntów,

jakości życia mieszkańców,

zadań służących realizacji ponadlokalnych celów publicznych,
30
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
Zostały określone następujące kierunki rozwoju zagospodarowania przestrzennego miasta
i gminy Iłżą :
1. racjonalne korzystanie z zasobów środowiska przyrodniczego z uwzględnieniem zasad jego
ochrony i rekultywacji,
2. ochrona rolniczej przestrzeni produkcyjnej,
3. ochrona środowiska kulturowego gminy i wykorzystanie jej cennych zasobów dla rozwoju
turystyki,
4. stworzenie warunków dla rozwoju zabudowy mieszkaniowej niezbędnej dla zaspokojenia
potrzeb społeczności lokalnej w tym zakresie,
5. stworzenie warunków dla rozwoju działalności handlowej, usługowej i produkcyjnej,
6. poprawa wyposażenia gminy w obiekty i urządzenia infrastruktury technicznej i społecznej,
7. systematyczna modernizacja i poprawa parametrów technicznych sieci dróg i ulic, a także
budowa ścieżek rowerowych.
Kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy muszą być realizowane z uwzględnieniem:
1. uwarunkowań, które wpływają na wykluczenie terenów z zabudowy, jak na przykład
występujące na obszarze gminy:

zbiorniki wód powierzchniowych,

kompleksy leśne i obszary przewidywane do zalesienia,

obszary gruntów słabonośnych i podmokłych,

występowanie złóż piasku i pospółki w strefie wzmocnienia systemu przyrodniczego.
3. uwarunkowań,
które
wpływają
na
ograniczenia
w
zagospodarowaniu
terenów,
jak na przykład:

objęcie obszaru szczególnymi formami ochrony, związanymi z zakazami i nakazami
w zakresie gospodarki przestrzennej,

ustanowienie obszaru najwyższej ochrony głównych zbiorników wód podziemnych
(ONO),

obszary systemu przyrodniczego gminy,

występowanie gruntów rolnych najwyższych klas bonitacyjnych,

występowanie stanowisk archeologicznych,

występowanie leju depresyjnego,

występowanie złóż surowców mineralnych.
31
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
5.1.7. Polityka przestrzenna
Rozwój miasta i gminy bez aktywnej i ukierunkowanej ingerencji władz samorządowych, posiadających zarysowaną strategię rozwoju i posługujących się zasadami polityki
określonej w studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego, byłby chaotyczny,
a czasami wręcz niemożliwy. Rozwiązywanie problemów doraźnych bez uwzględniania
występujących
komunalnych
uwarunkowań,
oraz
zaniechanie
odkładanie
w
czasie
procesu
powiększania
kluczowych
dla
zasobów
rozwoju
gruntów
przedsięwzięć
inwestycyjnych, prowadziłoby do zaniku wiarygodności inwestycyjnej. Szanse rozwoju
gospodarczego i przestrzennego mogłyby przejąć inne ośrodki. Dużego znaczenia nabiera zatem
odpowiedni sposób wykorzystania szans rozwojowych związanych z rozwojem miasta i gminy
w sąsiedztwie regionalnego ośrodka miejskiego, w komplementarnym powiązaniu z jego
funkcjami i wykorzystania możliwości kreowania wizerunku gminy na jego tle. Działalność
miasta i gminy powinna być zatem ukierunkowana na:

dostosowanie zarządzania w gminie do gospodarki wolnorynkowej,

prowadzenie aktywnej polityki promocji gminy na rynku inwestycyjnym,

prowadzenie aktywnej polityki w zakresie gospodarki nieruchomościami w tym
nieruchomościami, które mogą być przeznaczone pod zabudowę przemy słowoskładową i letniskowo-rekreacyjną,

przeciwdziałanie zagrożeniom środowiskowym,

aktywizację i integrację społeczności lokalnej wokół rozwiązywania problemów
harmonijnego rozwoju gminy.
Niezbędne jest także opracowanie programu inwestycji infrastrukturalnych w gminie, co
pozwoli na poinformowanie inwestorów, zarówno budownictwa mieszkaniowego jak
i budownictwa związanego z działalnością gospodarczą, o kolejności przygotowywania
terenów, które są, lub mogą być, przeznaczone pod procesy urbanizacyjne.
Rozwój inwestycji w mieście i gminie generuje również popyt na usługi w zakresie
usług bytowych, usług związanych z ochroną i rehabilitacją zdrowia, jak również usług
związanych ze sportem, rekreacją i wypoczynkiem. W tym zakresie usługi realizowane być
mogą wspólnie z gminami sąsiednimi, w tym z miastem Radomiem. Na terenie miasta i gminy
Iłży wskazuje się tereny, które mogą być przeznaczone na rekreację i wypoczynek.
Odpowiednie wyposażenie tych terenów w obiekty obsługi, może stanowić czynnik
aktywizujący rozwój usług w ogóle.
32
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
Realizacja zamierzonych celów rozwoju gminy wymagać będzie:

określenia zasad tworzenia zasobów gruntów i umożliwienie ich dostępności dla
pożądanych w gminie inwestorów,

opracowania programu działań mających na celu przygotowanie poszczególnych
terenów pod określone działania,

opracowania ofert w ramach strategii marketingowej,

przygotowania banku danych o gminie i jej promocja wśród inwestorów krajowych
i zagranicznych,

przygotowania opracowań planistycznych z odpowiednim wyprzedzeniem w stosunku
do planowanych inwestycji,

konsekwentna i kompleksowa realizacja ustaleń polityki przestrzennej.
W długofalowej polityce tworzenia korzystnych warunków rozwoju zagospodarowania
gminy należy prowadzić stałą analizę następujących działań, tworzących spiralę postępu:
1. kreowanie warunków dynamicznego rozwoju,
2. czerpanie korzyści z przyjętego kierunku rozwoju (korzystne warunki dla podnoszenia
poziomu życia mieszkańców),
3. analiza efektów podejmowanych działań,
4. niezbędne korekty kierunków rozwoju i przeprowadzenie restrukturyzacji działań.
Podejmowanie takich działań stwarza prawidłowy klimat społeczny w mieście i gminie
i przyczynia się do kształtowania poszukiwanego przez inwestorów i oczekiwanego przez
mieszkańców wizerunku gminy.
5.2. Zabytki nieruchome
Zabytki nieruchome na terenie gminie to przede wszystkim zabytki architektury sakralnej
kościoły : w Iłży /p.w. Wniebowzięcia NMP, p.w. św. Ducha, p.w. Matki Boskiej Śnieżnej/,
Kotlarce, Krzyżanowicach, cmentarze w : w Iłży, Krzyżanowicach a na nich rzeźby i płyty
nagrobne, kapliczki i krzyż przydrożne w : Iłży, Błazinach Dolnych, Chwałowicach, Gaworzynie,
Kotlarce, Krzyżanowicach, Maziarzach Starych, Pakosławiu, Podkończycach, Seredzicach.
Architekturę świecką na obszarze gminy reprezentują
dwory w : Prędocinie /drewniany/,
Krzyżanowicach, Starosiedlicach, parki w : Pakosławiu, Prędocinie, Starosiedlicach, zamek w
Iłży.
33
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
Na terenie gminy znajduje się znaczna ilość przykładów budownictwa drewnianego – budynki
mieszkalne w Iłży /ulice : Błazińska, Bodzentyńska, Kochanowskiego,
Franciszka,
Wójtowska/,
w
Błązinach
Górnych,
Jasieńcu
Dolnym,
Staromiejska, św.
Krzyżanowicach,
Małomierzycach, Maziarzach Starych, Prędocinie, Seredzicach, Starosiedlicach. Są to ostatnie
przykłady wartościowego budownictwa drewnianego na terenie miasta i gminy. Na wyżej
wymienionym obszarze zostało zweryfikowane 228 stanowisk archeologicznych.
Stan utrzymania zabytków nieruchomych jest bardzo różny. Dobrze utrzymane są
kościoły, kapliczki, krzyże przydrożne. Wiele
jednak zabytków wymaga podjęcia prac
remontowych i rewaloryzacyjnych. Niektóre z nich stopniowo poddawane są pracom remontowokonserwatorskim i odzyskują dawną świetność.
Miasto Iłża
Kościół farny, p.w.
Wniebowzięcia NMP,
murowany,
Dzwonnica przy
kościele farnym,
murowana,
1603
68/A/81
05.03.1981
1758
68/A/81
05.03.1981
Iłża
Kaplica cmentarna
przy kościele
farnym, murowana
I poł.
XIX w.
68/A/81
05.03.1981
Iłża
Ogrodzenie cmentarza
kościoła farnego,
Kaplica murowana,
Szyszkowskich, przy
kościele farnym,
XVII w.
68/A/81
05.03.1981
70/A/81
05.03.1981
1448
odbudowa
1922
69/A/81
05.03.1981
216/A/83
06.06.1983
Iłża
Iłża
Iłża
Gmina Iłża
1629
Iłża
Kościół p.w. św.
Ducha, d. kościół
szpitalny, murowany
Iłża
D.szpital p.w. św.
Ducha, murowany,
XVIII w.
Iłża
Kościół cmentarny
p.w. Matki Boskiej
Śnieżnej
1820
56/A/47
27.10.1947
Iłża
Ruiny Zamku
Biskupów
Krakowskich,
murowany
II poł.
XIII w.
XIV,XIX
96/A/81
18.03.1981
Iłża
Cmentarz przy
kościele p.w. Matki
Boskiej Śnieżnej
520/A/92
06.04.1992
Iłża, ul.
Błazińska
Budynek Stacji
Starachowickiej Kolei
Dojazdowej
XIX w.
543/A/95
27.01.1995
Kotlarka
Kościół p.w. św.
Franciszka, murowany
XVIII/
XIX w.
71/A/81
05.03.1981
34
XIX w.
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
Krzyżanowice
Kościół parafialny,
p.w. Wszystkich
Świętych, murowany,
Dzwonnica przy
kościele parafialnym,
murowana,
XVIII w.
385/A/88
15.05.1988
XVIII w.
385/A/88
15.05.1988
Krzyżanowice
Cmentarz
parafialny
pocz.
XIX w.
477/A/91
05.11.1991
Krzyżanowice
Park,
poł.
XIX w.
415/A/90
30.01.1990
Starosiedlice
Dwór, murowany
pocz.
XIX w.
382/A/88
04.04.1988
Krzyżanowice
5.3. Zabytki ruchome
Zabytki ruchome na terenie miasta i gminy wpisane do rejestru zabytków to przede
wszystkim wyposażenie kościołów w : w Iłży /p.w. Wniebowzięcia NMP, p.w. św. Ducha,
p.w. Matki Boskiej Śnieżnej/, w Kotlarce i Krzyżanowicach. Składają się na nie m.in. : ołtarze
- główne, boczne, ambony, chóry muzyczne, organy, ławy, konfesjonały, meble, naczynia
liturgiczne, wota, rzeźby, obrazy, epitafia, świeczniki, tabernakula, feretrony, szaty liturgiczne
jest to kilkaset obiektów.
5.4.Zabytki archeologiczne
Teren miasta i gminy Iłża w systemie Archeologicznego Zdjęcia Polski /AZP/ znajduje się w
całości lub częściowo na 9 obszarach AZP, które przebadane były w latach 1980 - 2004,
kolejno przez następujących badaczy :
AZP 79 - 69 - w roku 1980 , H. Ryszewski, M. Zalewski
AZP 80 - 70 - w roku 1980 , M. Zalewski
AZP 78 - 68 – w roku 1983 , M. Cieślak, I. Micke
AZP 80 - 68 - w roku 1990 , W. Bujakowski
AZP 80 - 69 - w roku 1990 , W. Bujakowski
AZP 79 - 70 - w roku 1991 , J. Borowska, W. Bujakowski
AZP 78 - 69 - w roku 1998 , J. Tomala
AZP 78 - 67 - w roku 2000 , J. Wysocki
AZP 79 - 68 - w roku 2004 , J. Wysocki, M. Wróbel
35
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
Fizjograficznie teren gminy Iłża wchodzi w skład Przedgórza Iłżeckiego znajdującego się w
północno – wschodniej części Wyżyny Kieleckiej na obrzeżu Gór Świętokrzyskich. Rozciąga
się miedzy doliną rzeki Kamiennej na południu a Równiną Radomską na północy. W centralnej
części znajduje się dolina rzeki Iłżanki. Występują tu pasma wzniesień o wysokości 180 - 240
m n.p.m. zbudowane ze skał kredowych i jurajskich ciągnących się z północnego zachodu na
południowy wschód. Charakterystycznymi elementami dla tego mikroobszaru są monoklinalne
pasemka o rozciągłości z północnego - zachodu na południowy - wschód, zbudowane ze skał
jurajskich i kredowych z piaskami czwartorzędowymi. Pod pokrywą utworów
przepuszczalnych zachodzą w wapieniach zjawiska krasowe, zaznaczające się na powierzchni.
Przebiegający przez obszar gminy pas żwirowych pagórków zwiany to pozostałości po
zlodowaceniu środkowopolskim. Tereny piaszczyste z reguły zajęte są przez lasy. Przeważają
gleby bielicowe utworzone z materiału polodowcowego.
Weryfikację terenową wykonano w oparciu o materiały znajdujące się w archiwum
Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Warszawie – Delegatura w Radomiu, w dziale
archeologii Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu, Muzeum Regionalnym w Iłży, w
Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie oraz w Archiwum Instytutu
Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie. W kwerendach uwzględniono dostępną literaturę
przedmiotu.
Prace nasze związane z weryfikacją stanowisk archeologicznych w ramach Gminnej Ewidencji
Zabytków dla gminy Iłża wykonano w maju i czerwcu 2010 r.
Po zweryfikowaniu materiałów archiwalnych, literatury i prospekcji terenowej wykonano
zestawienie 228 stanowisk archeologicznych z obszaru gminy.
Cały obraz osadnictwa uzupełniają dodatkowo stanowiska wpisane do rejestru zabytków :
1. Iłża, gm. Iłża, st. 1 - grodzisko stożkowate (1,00 ha) - Dec. WKZ w Kielcach,
nr rej. 323/A/67 ,
2. Iłża, gm. Iłża, st. 6 - zamek (1,00 ha) - Dec. WKZ w Radomiu,
nr rej. 96/A/81 z dnia 18.03.1981 r.
3. Pakosław, gm. Iłża, st. 1 - pozostałości prahistorycznych pól górniczych krzemienia
czekoladowego „Oszybka” - Dec. WKZ w Radomiu,
nr rej. 546/A/96 z dnia 04.01.1996 r.
36
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
4. Seredzice, gm. Iłża, st. 1 - pozostałości prahistorycznych pół górniczych krzemienia
czekoladowego „Hapki” – Dec. WKZ w Radomiu,
nr rej. 547/A/96 z dnia 04.01.1996 r.
5. Seredzice, gm. Iłża, st. 5 - paleolityczny kompleks pracowniczy – Dec. WKZ w
Radomiu,
nr rej. 547/A/96 z dnia 04.01.1996 r.,
6. Seredzice Kolonia, gm. Iłża, st. 1 - pozostałości prahistorycznych pól górniczych
krzemienia czekoladowego „Dworskie” - Dec. WKZ w Radomiu,
nr rej. 545/A/96 z dnia 04.01.1996 r.
Na obszarze miasta i gminy dominuje osadnictwo z czasów epoki kamienia po wczesną epokę
brązu oraz osady otwarte i punkty osadnicze z okresu od wczesnego średniowiecza poprzez
średniowiecze i późne średniowiecze do czasów nowożytnych.
Zagrożenia dla istniejących stanowisk istnieją przede wszystkim ze strony stale prowadzonej tu
gospodarki rolniczej poprzez uprawy pól. Należy też zwrócić uwagę na postępujące też procesy
inwestycyjne związane z pozyskiwaniem nowych gruntów pod inwestycje mieszkaniowe i
przemysłowe.
Na szczególną ochronę zasługują stanowiska paleolityczne w pasie pomiędzy Seredzicami
a Iłżą oraz stanowiska z okresu od neolitu po wczesne średniowiecze w pasie nad Iłżanką przy
tzw. Chwałowskim Trakcie. Stanowiska te powinny być chronione odpowiednimi zapisami w
miejscowym planie zagospodarowani przestrzennego miasta i gminy Iłża.
WYKAZ STANOWISK ARCHEOLOGICZNYCH
GM. IŁŻA, STAN NA 30.06.2010 r.
UKŁAD WG. OBSZARÓW AZP
(PRECYZYJNA LOKALIZACJA DOSTĘPNA W ARCHIWUM WUOZ
W WARSZAWIE DELEGATURA W RADOMIU)
LP
1
2
MIEJSCOWOŚĆ
NUMER
Kolonia Seredzice 3
Iłża 11
NUMER
AZP
79-68/1
79-68/2
FUNKCJA
KULTURA
CHRONOLOGIA
Osada
Ślad osadniczy
Przeworska
Neolit
Okres Rzymski
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Osada
Osada
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Osada
37
Łużycka
Przeworska
Neolit
Wczesna Epoka Brązu
Wczesna Epoka Żelaza
Okres Lateński
Wczesne średniowiecze
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
3
Iłża 10
79-68/3
Obozowisko
Ślad osadniczy
Cmentarzysko
Ślad osadniczy
Przeworska
Paleolit
Neolit
Okres rzymski
Wczesne średniowieczeNowożytność
4
Iłża 9
79-68/4
Obozowisko
Ślad osadniczy
Osada
Ślad osadniczy
Paleolit
Mezolit
Neolit
Wczesne średniowiecze
5
Iłża 1
79-68/5
Osada
Wczesne średniowiecze
6
Iłża 3
79-68/6
Obozowisko
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Świderska
Pucharów
Lejkowatych
Przeworska
Świderska
Paleolit
Neolit
Okres Rzymski
Wczesne średniowiecze
7
Iłża 4
79-68/7
Ślad osadniczy
8
Iłża 6
79-68/8
Zamek
9
Iłża 7
79-68/9
Miasto
10
Iłża 8
79-68/10
Kościół i cmentarz
11
Iłża 13
79-68/11
Ślad osadniczy
Średniowiecze – Okres
Nowożytny
Średniowiecze – Okres
Nowożytny
Średniowiecze – Okres
nowożytny
Epoka Kamienia
12
Pakosław 6
79-68/12
Pracownia
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia
Wczesna Epoka Brązu
13
Iłża 14
79-68/13
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia
Okres Nowożytny
14
Iłża 15
79-68/14
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Neolit
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
15
Iłża 16
79-68/15
Ślad osadniczy
Neolit
16
17
Starosiedlice 1
Starosiedlice 2
79-68/16
79-68/17
Osada
Obozowisko
Osada
Ślad osadniczy
Średniowiecze - nowożytność
Paleolit
Okres rzymski
Wczesne średniowiecze
Przeworska
Paleolit
18
Starosiedlice 3
79-68/18
Ślad osadniczy
Wczesne średniowiecze
19
Iłża 18
79-68/19
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
20
Iłża 19
79-68/20
Ślad osadniczy
Paleolit
Neolit
Wczesna Epoka Brązu
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
Paleolit
21
Iłża 2
79-68/21
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Osada
Paleolit
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
38
Mierzanowicka
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
22
Iłża 12
79-68/22
Obozowisko
Paleolit
23
Iłża 17
79-68/23
Obozowisko
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Mezolit
Okres rzymski
Wczesne średniowiecze
24
Iłża 5
79-68/24
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
25
Kolonia Seredzice 2
79-68/
Obozowisko
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
26
Kolonia Seredzice 1
79-68/26
Obozowisko
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia
Starożytny
Okres rzymski
Średniowiecze-Okres
nowożytny
Epoka Kamienia
Starożytność
Neolit
Epoka Brązu
27
Kolonia Seredzice 5
79-68/27
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
28
Kolonia Seredzice 6
79-68/
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Starożytność
Średniowiecze
Okres nowożytny
29
Kolonia Seredzice 7
79-68/29
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Starożytność
Średniowiecze
30
Kolonia Seredzice 8
79-68/30
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Osada
Okres rzymski
Wczesne średniowiecze
Późne średniowiecze
31
Seredzice 8
79-68/31
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Osada
Osada
Epoka Kamienia
Epoka Brązu
Wczesne średniowiecze
Średniowiecze – Okres
nowożytny
32
Seredzice 9
79-68/32
Ślad osadniczy
Osada
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
33
Seredzice 10
79-68/33
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia
Neolit
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
34
Seredzice 11
79-68/34
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia
35
Seredzice 12
79-68/35
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia
Okres rzymski
36
Seredzice 13
79-68/36
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Osada
Epoka Kamienia
Okres rzymski
Okres nowożytny
39
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
37
79-68/37
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia
Średniowiecze
Epoka Kamienia
Seredzice 14
38
Seredzice 15
79-68/38
Obozowisko
39
Seredzice 2
79-68/39
Obozowisko
Osada
Pucharów
Lejkowatych
Mezolit
Neolit
40
Seredzice 22
79-68/40
Obozowisko
Epoka Kamienia
41
Seredzice 3
79-68/41
Osada
Neolit
42
Seredzice 18
79-68/42
Obozowisko
Epoka Kamienia
43
Seredzice 4
79-68/43
Obozowisko
Obozowisko
Ślad produkcji
Ślad produkcji
Mezolit
Neolit
Okres rzymski
Wczesne średniowiecze
Przeworska
44
Seredzice 21
79-68/44
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Neolit
Starożytność
45
Seredzice 7
79-68/45
Ślad obozowiska
Osada
Paleolit
Okres rzymski
46
Seredzice 19
79-68/46
Ślad osadnictwa
Osada produkcyjna
Osada
Ślad osadnictwa
Przeworska
Ślad osadnictwa
Osada produkcyjna
Ślad osadniczy
Ślad osadnictwa
Przeworska
Ślad obozowiska
Osada produkcyjna
Ślad osadniczy
Przeworska
47
48
49
Seredzice 20
Seredzice 6
Seredzice 5
79-68/47
79-68/48
79-68/49
Obozowisko
Osada
Pucharów
Lejkowatych
Mezolit
Okres rzymski
Wczesne średniowiecze
Okres nowożytny
Neolit
Okres rzymski
Średniowiecze
Okres nowożytny
Paleolit
Okres rzymski
Okres nowożytny
Paleolit
Neolit
Ślad osadniczy
Starożytność
50
Pakosław 7
79-68/50
Obozowisko
Paleolit
51
Pakosław 2
79-68/51
Obozowisko
Paleolit
52
Pakosław 3
79-68/52
Ślad obozowiska
Paleolit
53
Pakosław 4
79-68/53
Ślad obozowiska
Paleolit
40
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
54
Pakosław 5
79-68/54
Ślad obozowiska
Paleolit
55
Seredzice 1
79-68/55
Kopalnia
krzemienia
Epoka Kamienia
56
Pakosław 1
79-68/56
Kopalnia
krzemienia
Epoka kamienia
57
Seredzice 16
79-68/57
Kopalnia
krzemienia
Epoka Kamienia
58
Seredzice 17
79-68/58
Kopalnia
krzemienia
Epoka Kamienia
59
Seredzice 23
79-68/59
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
60
Iłża 20
79-68/61
Ślad obozowiska
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia
61
Iłża 21
79-68/61
Ślad produkcji
62
Seredzice 24
79-68/62
Ślad osadniczy
Późne średniowiecze
63
Seredzice 25
79-68/63
Osada
Późne średniowiecze
64
Seredzice 26
79-68/64
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Okres przedrzymski
Okres rzymski
Wczesne średniowiecze
Późne średniowiecze
65
Kolonia Seredzice 4
79-68/65
Ślad produkcji
Ślad osadniczy
66
Seredzice 27
79-68/66
Kopalnia
krzemienia
Epoka Kamienia
67
Kolonia Seredzice 9
79-68/67
Ślad produkcji
Ślad osadniczy
Okres rzymski
Późne średniowiecze
68
Kolonia Seredzice 10
79-68/68
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia
69
Kolonia Seredzice 11
79-68/69
Ślad obozowiska
Osada produkcyjna
Epoka Kamienia
Średniowiecze
70
Kolonia Seredzice 12
79-68/70
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
71
Seredzice 28
79-68/71
Krzemienica
Osada
Osada
Epoka Kamienia
Neolit
Wczesne średniowiecze
72
Seredzice 29
79-68/72
Osada produkcyjna
Osada
Przeworska
Okres rzymski
Wczesne średniowiecze
73
Seredzice 30
79-68/73
Ślad produkcji
Przeworska
Okres rzymski
74
Seredzice 31
79-68/31
Ślad osadnictwa
Ślad produkcji
Przeworska
Neolit
Okres rzymski
41
Przeworska
Przeworska
Okres rzymski
Okres rzymski
Wczesne średniowiecze
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
75
Seredzice 32
79-68/32
Ślad produkcji
76
Seredzice 33
79-68/33
Ślad osadniczy
77
Seredzice 34
79-68/77
Obozowisko
Ślad produkcji
Ślad osadniczy
Przeworska
Ślad obozowiska
Osada produkcyjna
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Przeworska
78
Iłża 22
79-68/78
Przeworska
Okres rzymski
Starożytność
Epoka Kamienia
Okres rzymski
Okres nowożytny
Epoka Kamienia
Okres rzymski
Wczesne średniowiecze
Późne średniowiecze
79
Pakosław 10
79-68/79
Ślad obozowiska
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia
Okres nowożytny
80
Błaziny Dolne 1
79-68/80
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
81
Błaziny Dolne 2
79-68/81
Osada
Osada
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
82
Iłża 23
79-68/82
Ślad produkcji
83
Iłża 24
79-68/83
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
84
Błaziny Dolne 3
79-68/84
Osada
Późne średniowiecze
85
Błaziny Dolne 4
79-68/85
Ślad produkcji
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Okres rzymski
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
86
Iłża 25
79-68/86
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Starożytność
Późne średniowiecze
87
Iłża 26
79-68/87
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
88
Błaziny Dolne 5
79-68/88
Ślad osadnictwa
Osada
Osada
Epoka Kamienia
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
89
Iłża 27
79-68/89
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Okres rzymski
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
90
Iłża 28
79-68/90
Ślad osadnictwa
Wczesna Epoka Żelaza
91
Iłża 29
79-68/91
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
92
Iłża 30
79-68/92
Ślad osadnictwa
Starożytność
93
Iłża 31
79-68/93
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
94
Błaziny Dolne 6
79-68/94
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
42
Przeworska
Okres rzymski
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
95
Błaziny Dolne 7
79-68/95
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
96
Błaziny Dolne 8
79-68/96
Osada
Ślad osadniczy
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
97
Iłża 32
79-68/97
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
98
Iłża 33
79-68/98
Ślad obozowiska
Ślad osadniczy
Osada
Epoka Kamienia
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
99
Iłża 34
79-68/99
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
100
Iłża 35
79-68/100
Ślad osadniczy
101
Iłża 36
79-68/101
Ślad osadniczy
Ślad produkcji
Epoka Kamienia
Okres nowożytny
102
Iłża 37
79-68/102
Ślad obozowiska
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
103
Iłża 38
79-68/103
Osada
Późne średniowiecze
104
Iłża 39
79-68/104
Ślad obozowiska
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia
Późne średniowiecze
105
Iłża 40
79-68/105
Ślad obozowiska
Osada
Osada
Epoka Kamienia
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
106
Iłża 41
79-68/106
Osada
Ślad osadniczy
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
107
Iłża 42
79-68/107
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
108
Iłża 43
79-68/108
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
109
Iłża 44
79-68/109
Ślad obozowiska
Osada
Osada
Epoka Kamienia
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
110
Iłża 45
79-68/110
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia
111
Iłża 46
79-68/111
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
112
Iłża 47
79-68/112
Osada
Ślad osadniczy
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
113
Iłża 48
79-68/113
Osada
Ślad osadniczy
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
114
Iłża 35
79-68/114
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
115
Pakosław 6
79-68/115
Osada
Ślad osadniczy
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
43
Przeworska
Okres rzymski
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
116
Iłża 48
79-68/116
Osada
Osada
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
117
Iłża 49
79-68/117
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia
118
Iłża 5
79-68/118
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
119
Iłza 50
79-68/119
Ślad osadniczy
Osada
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
120
Iłża
79-68/51
Ślad osadnictwa
Ślad osadnictwa
Epoka Kamienia
Późne średniowiecze
121
Seredzice 36
79-68/121
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
122
Seredzice 37
79-68/122
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
123
Seredzice 38
79-68/123
Ślad osadnictwa
Późne średniowiecze
124
Iłża 52
79-68/124
Ślad obozowiska
Osada
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
125
Iłża 53
79-68/125
Osada
Osada
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
126
Kolonia Seredzice 13
79-68/126
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
127
Kolonia Seredzice 14
79-68/127
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
128
Kolonia Seredzice 15
79-68/128
Ślad osadnictwa
Osada
Osada
Okres rzymski
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
129
Kolonia Seredzice 16
79-68/129
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
130
Iłża 54
79-68/130
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
131
Iłża 55
79-68/131
Osada
Osada
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
132
Kolonia Seredzice 17
79-68/132
Ślad obozowiska
Ślad produkcji
Przeworska
Ślad obozowiska
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Osada
Osada
133
Seredzice 39
79-68/133
134
Kolonia Seredzice 18
79-68/134
135
Seredzice 40
79-68/135
Ślad produkcji
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
136
Seredzice 41
79-68/136
Ślad obozowiska
44
Epoka Kamienia
Okres rzymski
Epoka Kamienia
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
Przeworska
Okres rzymski
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
Epoka Kamienia
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
137
Kolonia Seredzice 19
79-68/17
Ślad produkcji
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
138
Seredzice 42
79-68/138
Ślad obozowiska
Ślad produkcji
Przeworska
Przeworska
Okres rzymski
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
Epoka Kamienia
Okres rzymski
139
Seredzice 43
79-68/139
Ślad produkcji
Osada
140
Seredzice 44
79-68/140
Ślad obozowiska
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia
Okres nowożytny
141
Seredzice 45
79-68/141
Ślad obozowiska
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia
Okres nowożytny
142
Seredzice 46
79-68/142
Ślad obozowiska
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia
Okres rzymski
143
Seredzice 47
79-68/143
144
Pakosław 9
79-68/144
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Ślad obozowiska
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
Epoka Kamienia
145
Iłża 56
79-68/145
Ślad osadnictwa
Ślad osadnictwa
Osada
Okres rzymski
Późne średniowiecze
Okres nowożytny
146
Iłża 57
79-68/146
Ślad obozowiska
Osada
Epoka Kamienia
Okres nowożytny
147
Iłża 58
79-68/147
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
148
Seredzice 48
79-68/148
Ślad obozowiska
Osada
Epoka Kamienia
Późne średniowiecze
149
Chwałowice 1
79-69/1
Pracownia
Ślad osadniczy
Osada
Epoka Kamienia
Epoka Brązu
Wczesne średniowiecze
150
Chwałowice 2
79-69/2
Obozowisko
Świderska
Paleolit schyłkowy
151
Podjedlanka 1
79-69/3
Pracownia
Świderska
Paleolit schyłkowy
152
Iłza –Chwałowski Trakt
20
Iłża – Chwałowski Trakt
21
79-69/4
Obozowisko
79-69/5
Obozowisko
Osada
Osada
79-69/6
Osada
Wczesne średniowiecze
154
Iłża – Chwałowski Trakt
22
Iłza Wójtostwo 26a
79-69/7
155
Iłża Wójtostwo 26b
79-69/8
154
Iłża Wójtostwo 26c
79-69/9
Obozowisko
Osada
Obozowisko
Osada
Osada
155
Iłża Wójtostwo 26d
79-69/10
Osada
Paleolit
Okres Wpływów Rzymskich
Paleolit
Okres Wpływów Rzymskich
Okres halsztacki/ lateński
Okres Wpływów Rzymskich
Późny okres lateński
153
153
45
Przeworska
Okres rzymski
Okres nowożytny
Epoka Kamienia
Łużycka
Neolit
Okres halsztacki/ lateński
Wczesne średniowiecze
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
Okres Wpływów Rzymskich
156
157
Iłża Wójtostwo 27a
Iłża Wójtostwo 27b
79-69/11
79-69/12
Obozowisko
Obozowisko
Osada
Świderska
Świderska
158
Nowa Wieś 1
79-69/13
Obozowisko
Epoka Kamienia
159
Nowa Wieś 2
79-69/14
Osada
Epoka Brązu
Wczesne Średniowiecze
160
Piłatka 1
79-69/15
Obozowisko
161
Piłatka 2
79-69/16
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
162
Piłatka 3
79-69/17
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
164
Piłatka 4
79-69/18
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
165
Podjedlanka 2
79-69/19
Pracownia
Paleolit
166
Podjedlanka 3
79-69/20
Obozowisko
Paleolit/Neolit
167
Prędocin 1
79-69/21
Osada
Epoka Brązu
168
Prędocin 2
79-69/22
Osada
169
Prędocin 3
79-69/23
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
170
Seredzice 22
79-67/8
Obozowisko
Schyłkowy Paleolit
171
Seredzice 23
79-67/9
Ślad obozowiska
Ślad osadniczy
172
Seredzice 24
79-67/10
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
Późne Średniowiecze – Okres
Nowożytny
Epoka Kamienia
173
Krzyżanowice 1
78-68/1
174
Gaworzyna 1
78-68/2
Obozowisko
Osada
Osada
Epoka Kamienia
Okres Nowożytny
Neolit
175
Gaworzyna 2
78-68/3
Osada
176
Gaworzyna 3
78-68/4
Obozowisko
Osada
Łużycka
Epoka Kamienia
Epoka Brązu
Trzciniecka
Wczesna Epoka Brązu
Świderska
Pucharów
Lejkowatych
Ceramiki
Grzebykowej
Pucharów
Lejkowatych
Paleolit schyłkowy
Paleolit schyłkowy
Starożytność
Paleolit schyłkowy
Neolit
Neolit
177
Płudnica 1
78-68/5
Osada
178
Walentynów 1
78-68/10
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
179
Walentynów 2
78-68/11
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
180
Walentynów 3
78-68/12
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
181
Jedlana Stara 1
78-69/1
Obozowisko
Ślad osadniczy
Osada
46
Przeworska
Neolit
Okres Wpływów Rzymskich
Okres nowożytny
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
182
Jedlanka Stara 2
78-69/2
Ślad obozowiska
Osada
Paleolit
Okres nowożytny
183
Jedlanka Stara 3
78-69/3
Obozowisko
Epoka kamienia – Epoka Brązu
184
Jedlanka Stara 4
78-69/4
Ślad obozowiska
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia – Epoka
Brązu
Okres nowożytny
185
Jedlanka Stara 5
78-69/5
Ślad obozowiska
]
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia – Epoka
Brązu
Okres nowożytny
186
Jedlanka Stara 6
78-69/6
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia – Wczesna
Epoka Brązu
Okres Wpływów Rzymskich
Okres nowożytny
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
187
Kolonia Jedlanka 1
78-69/7
Przeworska
Epoka Kamienia – Wczesna
Epoka Brązu
Okres nowożytny
Obozowisko
Ślad osadniczy
188
Jedlanka Stara 5
78-69/8
Ślad obozowiska
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia – Wczesna
Epoka Brązu
Okres nowożytny
189
Jedlanka Stara 6
78-69/9
Ślad osadniczy
Osada
Wczesne Średniowiecze
Późne Średniowiecze
190
Jedlanka Stara 7
78-69/10
Ślad osadniczy
Osada
Epoka Kamienia – Wczesna
Epoka Brązu
Okres Nowożytny
191
Florencja 1
78-69/11
Osada
Osada
Późne Średniowiecze
Okres nowożytny
192
Kolonia Jedlanka 2
78-69/12
Ślad obozowiska
Ślad osadniczy
Paleolit
Wczesne Średniowiecze
193
Jedlanka Stara 8
78-69/13
Ślad obozowiska
194
Jedlanka Stara 9
78-69/14
Ślad obozowiska
195
Małomierzyce Górne 1
78-89/15
Ślad osadniczy
Ślad osadniczy
Epoka Kamienia – Wczesna
Epoka Brązu
Epoka Kamienia – Wczesna
Epoka Brązu
Neolit – Wczesna Epoka Brązu
Późne Średniowiecze
196
Małomierzyce Górne 2
78-69/16
Ślad obozowiska
197
Ślad obozowiska
78-69/17
Ślad osadniczy
Osada
Osada
Ślad obozowiska
198
Małomierzyce Górne 4
78-69/18
Osada
Epoka Kamienia – Wczesna
Epoka Brązu
Okres Wpływów Rzymskich
Wczesne Średniowiecze
Okres nowożytny
Epoka Kamienia – Wczesna
Epoka Brązu
Późne Średniowiecze
199
Małomierzyce Górne 5
78-69/19
Ślad osadniczy
Późne Średniowiecze
47
Przeworska
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
200
Małomierzyce Zalaski 17
78-69/20
Ślad osadniczy
Okres nowożytny
201
Białka Stara 2
80-68/1
Ślad obozowiska
Późny Paleolit
202
Białka Stara 2
80-68/2
Ślad obozowiska
Pole dymarskie
Przeworska
Epoka Kamienia
Okres Wpływów Rzymskich
203
Białka Nowa 1
80-68/3
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
204
Białka Nowa 2
80-68/4
Ślad obozowiska
Mezolit
205
Komorniki 1
80-68/5
Ślad obozowiska
Ślad osadnictwa
Epoka Kamienia
Okres nowożytny
206
Jasieniec Iłżecki Dolny 2
80-68/6
Obozowisko
Późny Paleolit
207
Jasieniec Iłżecki Dolny 3
80-68/7
208
Jasieniec Iłżecki Dolny 4
80-68/8
Ślad obozowiska
Późny Paleolit
209
Jasieniec Iłżecki Dolny 5
80-68/9
Ślad obozowiska
Późny Paleolit
210
Maziarze 10
80-68/10
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
211
Jasieniec Iłżecki Dolny 6
80-68/11
Ślad osadnictwa
Okres nowożytny
212
Jasieniec Iłżecki Dolny 7
80-68/12
Osada
Okres nowożytny
213
Jasieniec Iłżecki Dolny 8
80-68/13
Osada
Okres nowożytny
214
Małyszyn Stary 1
80-68/14
Osada
Okres nowożytny
215
Jasieniec Iłżecki Dolny 9
80-68/15
Ślad obozowiska
Ślad osadnictwa
Epoka Kamienia
Okres nowożytny
216
Jasieniec Iłżecki Dolny 10
80-68/16
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
217
Błaziny Dolne 1
80-68/17
Ślad osadnictwa
Okres nowożytny
218
Błaziny Górne 1
80-68/18
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
219
Błaziny Górne 2
80-68/19
Ślad obozowiska
Epoka Kamienia
220
Błaziny Górne 3
80-68/20
Ślad obozowiska
Ślad osadnictwa
Ślad
obozowiska
221
Błaziny Górne 4
80-68/21
Ślad obozowiska
222
Błaziny Górne 5
80-68/22
Ślad obozowiska
Ślad osadnictwa
48
Epoka Kamienia
Późny mezolit
Pucharów
Lejkowatych
Epoka Kamienia
Neolit
Epoka Kamienia
Pucharów
Lejkowatych
Epoka Kamienia
Neolit
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
223
Błaziny Górne 6
80-68/23
Ślad osadnictwa
Ślad osadnictwa
Osada produkcyjna
Łużycka
Przeworska
I-II Epoka Brązu
Epoka Brązu
Okres Wpływów Rzymskich
224
Pastwiska 1
80-68/24
Ślad obozowiska
Ślad osadnictwa
Epoka Kamienia
Okres nowożytny
225
Jasieniec Iłzecki Dolny 1
80-68/25
Ślad osadnictwa
Okres nowożytny
226
Jasieniec Iłżecki Dolny 11
80-68/26
Grób ciałopalny
II-III w n.e.
227
Błaziny Górne 7
80-69/1
Ślad obozowiska
Piecowisko
dymarskie
228
Błaziny Górne 8
80-69/2
Przeworska
Mezolit
Okres Wpływów Rzymskich
Ślad obozowiska
Epoka kamienia
5.5. Zweryfikowana Gminna Ewidencja Zabytków
GMINNA EWIDENCJA ZABYTKÓW
Miasto:
IŁŻA
MIEJSCOWOŚĆ,
NAZWA ULICY
OBIEKT, CZAS POWSTANIA
UWAGI
Iłża
Ruiny Zamku Biskupów, murowany
/2 poł. XIII w., XIV, XVI rozbud. XVII i XVIII, XIX w.
zmieniony na szpital, od XIX w. ruina
nr rej.: 96/A/81
z
18.03.1981
2
Iłża
Ogrodzenie cmentarza kościoła farnego z drogą krzyżową
murowana / XVII w.
nr rej. 68/A/81 z
05.03.1981
3
Iłża
4
Iłża
5
Iłża
Budynek parafialny II ob., sala katech. Przy kościele
farnym, murowany / I poł. XVII w.
Budynek parafialny, d. mansjonaria przy kościele farnym,
murowany / I pol. XVII w.
Kaplica cmentarna przy kościele farnym, murowana / I poł.
XIX w.
nr rej. 68/A/81 z
05.03.1981
6
Iłża
Dzwonnica przy kościele parafialnym, murowana /1758 r.
nr rej. 68/A/81 z
05.03.1981
7
Iłża
Kościół farny p.w. Wniebowzięcia NM Panny, murowany /
1603 r.
nr rej. 68/A/81 z
05.03.1981
8
Iłża
Kościół cmentarny p.w. Matki Boskiej Śnieżnej z ok. 1820
r.
nr rej.: 56 z
27.10.1947
9
Iłża
Kościół św. Ducha , d. kościół szpitalny
murowany / 1448 r., odbudowa 1922 r.
nr rej. 69/A/81 z
05.03.1981
10
Iłża
Dawny szpital św. Ducha, murowany / XVIII w.
nr rej. 216/A/83 z
06.06.1983
11
Iłża
Wapiennik z okapem z kamienia / 1. 30 XX w.
Lp.
1
49
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
12
Iłża
Piec szybowy z kamienia / 1. 30 XX w.
13
Iłża, ul. Wójtowska 63
Piec garncarski murowany / 1 poł. XIX przeb. 1948 r.
14
Iłża
15
Iłża, ul. Podzamcze
Młyn wodny drewniany / XIX, pocz. XX w., odbud. 1950
r.
Młyn elektryczny murowany / 1. 30 XX w.
16
Iłża, ul. Błazińska 4
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
17
Iłża, ul. Błazińska 6
Dom murowany / 1 ćw. XX w.
18
Iłża, ul. Błazińska 7
Dom drewn. mur. / 1 ćw. XX w.
19
Iłża, ul. Błazińska 8
Budynek poczty murowany / ok. 1920 r.
20
Iłża, ul. Błazińska 9
Dom murowany / 1 ćw XX w.
21
Iłża, ul. Błazińska 14
Spichlerz drewniany I ćw. XX w., ok.1920 r.
22
Iłża, ul. Błazińska 16
Dom drewniany / 1 ćw. XX w.
23
Iłża, ul. Błazińska 25
Dom drewniany / 1 ćw. XX w.
24
Iłża, ul. Błazińska 29
Dom murowany / 1 ćw. XX w.
25
Iłża, ul. Błazińska 31
Dom murowany / I ćw. XX w.
26
Iłża, ul. Błazińska 32
Dom murowany / I ćw. XX w. , pocz. XX w.
rozebrany
27
Iłża, ul. Błazińska 43
Dom drewniany / I ćw. XX w., pocz. XX w.
Wykreślony z listy,
przebudowany
całkowicie.
28
Iłża, ul.Błazińska 66
Dom murowany / I ćw. XX w., ok.1915 r.
29
Iłża, ul.Błazińska 83
Dom drewniany / 1 ćw. XX w.
30
Iłża,
ul. Bodzentyńska 5
Dom murowany / I ćw. XX w.
31
Iłża,
ul. Bodzentyńska 11
Iłża,
ul. Bodzentyńska 14
Iłża,
ul.Bodzentyńska 15
Iłża,
ul. Bodzentyńska 22
Iłża,
ul. Bodzentyńska 24
Iłża,
ul. Bodzentyńska 37
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
rozebrany
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
rozebrany
32
33
34
35
36
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
Dom murowany / 1 ćw. XX w. (1923 r.)
Dom murowany / 1 ćw. XX w. (1926 r.)
Dom drewniany / 4 ćw. XIX w.
50
Wykreślony z listy,
przebudowany,
obłożony
sidingirm.
Wykreślony z listy,
przebudowany,
obłożony
sidingirm.
Wykreślony z listy,
przebudowany,
obłożony
sidingirm.
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
Iłża,
ul. św. Franciszka 3
Iłża,
ul. św. Franciszka 4a
Iłża,
ul .św. Franciszka 5
Iłża,
ul. św. Franciszka 9
Iłża,
ul. Kaleta 1
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
Iłża,
ul. Kochanowskiego 3
Iłża,
ul. Kochanowskiego 5
Iłża,
ul. Kochanowskiego 7
Iłża,
ul. Kochanowskiego 9
Dom mieszkalny murowany/ ok.1880 r.,
w 1918 r. dobudowano piętro
Dom drewniany / 1 ćw. XX w. (ok.1920 r.)
Dom drewniany / 1 ćw. XX w. (ok.1925 r.)
47
Iłża,
ul. Kochanowskiego 11
Iłża, ul. Na Probostwo 2
48
Iłża, ul. Na Probostwo 3
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
49
Iłża, ul. Na Probostwo 4
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
50
Iłża, Pl. 11 Listopada 3
Dom murowany / 1 ćw. XX w. ( 1918 r.)
51
Iłża, Pl. 11 Listopada 4
Dom murowany / poł. XX w.
52
Iłża, ul. Mostowa 5
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
53
Iłża, ul. Mostowa 8
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
54
Iłża, ul. Mostowa 9
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
55
Iłża, ul. Mostowa 13
Dom mieszkalny murowany / II pol. XIX w.
56
Iłża, ul. Partyzantów 2
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
57
Iłża, ul. Partyzantów 9
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
58
Iłża, ul. Partyzantów 11
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
59
Iłża, ul. Partyzantów 14
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
60
Iłża, ul. Partyzantów 17
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
61
Iłża, ul. Partyzantów 21
Dom murowany / 1 ćw. XX w. (ok.1919 r.)
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
Dom drewniany / 4 ćw. XIX w.
rozebrany
Dom drewniany / 4 ćw. XIX w.
Dom drewniany / 1 ćw. XX w. (ok. 1905 r.)
Dom murowany / 1 i 2 ćw. XX w. (ok. 1920 r.)
Na liście ul. Kaleta
16, taki numer
domu na tej ulicy
nie istnieje, jest za
krótka.
Dom drewniany / 1 ćw. XX w. (ok.1920 r.)
Dom mur.-drewniany / 1 ćw. XX w. (ok.1918 r.)
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
51
Dwa adresy drugi: ul.
Partyzantów 21
Wykreślony z listy,
przebudowany
całkowicie.
Wykreślony z listy,
przebudowany
całkowicie.
Dwa adresy drugi: Pl. 11
Listopada 4
Wykreślony z listy,
przebudowany
całkowicie.
Wykreślony z listy,
przebudowany
całkowicie.
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
62
Iłża, ul .Partyzantów 23/25
Dom murowany / 1 ćw. XX w.
63
Iłża, ul. Partyzantów 27
Dom murowany / 1 ćw. XX w.
64
Iłża, ul. Partyzantów 33
Dom murowany / 1 ćw. XX w. (ok.1920 r.)
65
Iłża, ul. Podzamcze 6
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
66
Iłża, ul. Podzamcze 7
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
67
Iłża, ul. Podzamcze 8
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
68
Iłża, ul. Podzamcze 9
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
69
Iłża, ul. Podzamcze 13
Dom murowany / XVIII w.
70
Iłża, ul. Podzamcze 15
Dom murowany / 2 ćw. XIX w.
71
Iłża, ul. Podzamcze 17
Dom murowany / 2 ćw. XIX w.
72
Iłża, ul. Podzamcze 21
Dom murowany 13 ćw. XIX w.
73
Iłża, ul. Podzamcze 24
Dom murowany / ok. 1900 r.
74
Iłża, ul. Podzamcze 26
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
75
Iłża, ul. Podzamcze 36
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
76
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
79
Iłża, ul .Podzamcze
40/42
Iłża, ul. Powstania
Listopadowego 6
Iłża, ul. Powstania
Listopadowego 8
Iłża, ul. Przeskok 4
80
Iłża, ul. Przy Murach 14
Dom murowany/ 1 ćw. XX w. (1924 r.)
81
Iłża, ul. Przy Murach 16
Dom mur.-drewniany / 4 ćw. XIX w.
82
Iłża, ul. Przy Murach 22
Dom murowany/ 2 ćw. XX w. (1932 r.)
83
Iłża, ul. Przy Murach 24
Dom murowany/ 1 ćw. XX w. (1910 r.)
84
Iłża, ul. Przy Murach 26
Dom murowany/ 1 ćw. XX w.
85
Iłża, ul. Przy Murach 28
Dom murowany/ 1 ćw. XX w. (1910 r.)
86
Iłża, ul. Przy Murach 30
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
87
Iłża, ul. Przy Murach 36
Dom murowany / 1 ćw. XX w. (ok.1910 r.)
88
Iłża, ul. Przy Murach 38
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
89
Iłża, ul. Przy Murach 42
Dom murowany / 1 ćw. XX w. (ok.1923 r.)
90
Iłża, ul. Przy Murach 46
Dom murowany / 1 ćw. XX w. (ok. 1918 r.)
52
77
78
rozebrany
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
Dom murowany / 1 ćw. XX w. (ok.1924 r.)
Wykreślony z listy,
przebudowany
całkowicie.
Wykreślony z listy,
przebudowany
całkowicie.
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
91
Iłża, ul. Radomska 5
92
Iłża, ul. Ratuszowa 6
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
93
Iłża, ul. Ratuszowa 10
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
94
Iłża, ul. Rynek 1
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
95
Iłża, ul. Rynek 2
Dom murowany / 1 ćw. XX w.
96
Iłża, ul. Rynek 3
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
97
Iłża, ul. Rynek 4
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
98
Iłża, ul. Rynek 5
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
99
Iłża, ul. Rynek 8
Dom murowany / 1 ćw. XX w. (1926 r.)
100
Iłża, ul. Rynek 11
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
101
Iłża, ul. Rynek 14
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
102
Iłża, ul. Rynek 15
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
103
Iłża, ul. Rynek 16
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
104
Iłża, ul. Rynek 17
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
105
Iłża, ul. Rynek 19
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
106
107
Iłża, ul. Staromiejska 20
Iłża, ul. Staromiejska 28
Dom drewniany / 1 ćw. XX w. (1922 r.)
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
108
109
Iłża, ul. Staromiejska 38
Iłża, ul. Tylnia 8
Dom drewniany / 1 ćw. XX w. (1922 r.)
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
110
Iłża, ul. Tylnia 10
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
111
Iłża, ul. Tylnia 11
Dom murowany / 1 ćw. XX w. (1917 r.)
112
Iłża, ul. Wójtowska 3
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
113
Iłża, ul. Wójtowska 5
114
Iłża, ul. Wójtowska 9
Dom — zbiorcza szkoła, murowana / lata 30-te
XX w.
Dom murowany / 1 ćw. XX w. (ok.1920 r.)
115
Iłża, ul. Wójtowska 10
Dom drewniany / 4 ćw. XIX w.
116
Iłża, ul. Wójtowska 12
Dom drewniany / 1 ćw. XX w. (1921 r.)
117
Iłża, ul. Wójtowska 17
Dom murowany / 1 ćw. XX w. (ok.1916 r.)
118
Iłża, ul. Wójtowska 19
Dom murowany I 1 ćw. XX w. (ok.1914 r.)
Dom murowany / 1. 20 - XX w.
53
Pomyłka w
numeracji, dom
pod numerem
Rynek 19 nie
istnieje; ostatni
numer na tej ulicy:
Rynek 17
Wykreślony z listy,
całkowita ruina
Wykreślony z listy,
przebudowany
całkowicie.
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
119
Iłża, ul. Wójtowska 21
Dom murowany / 4 ćw. XIX w.
120
Iłża, ul. Wójtowska 29
Dom murowany / 1 ćw. XX w. (1927 r.)
121
Iłża, ul. Wójtowska 32
Stodoła drewniana / 4 ćw. XIX w.
122
Iłża, ul. Wójtowska 32
Dom drewniany/ 4 ćw. XIX w.
123
Iłża, ul. Wójtowska 34
Dom drewniany — oszalowany / 1918 r.
124
Iłża, ul. Wójtowska 39
Dom murowany / 3 ćw. XIX w.
125
Iłża, ul. Wójtowska 40
Krzyż murowany / 1939 r.
126
Iłża, ul. Wójtowska 42
Dom drewniany / 4 ćw. XIX w.
127
Iłża, ul. Wójtowska 42
Spichlerz drewniany / 1 ćw. XX w. (1923 r.)
128
Iłża, ul. Wójtowska 42
Obora drewniana / 1 ćw. XX w. (1921 r.)
129
Iłża, ul. Wójtowska 43
Dom mur.-drewn. / 1 ćw. XX w. (1910 r.)
130
Iłża, ul. Wójtowska 46
Dom murowany / 2 ćw. XX w. (1947 r.)
131
Iłża, ul. Wójtowska 47
Dom drewniany / 1 ćw. XX w. (1926 r.)
132
Iłża, ul. Wójtowska 48
Dom murowany / 2 ćw. XX w. (1947 r.)
133
Iłża, ul. Wójtowska 49
Stodoła drewniana / 1 ćw. XX w. (1918 r.)
134
Iłża, ul. Wójtowska 49
Dom murowany / 1 ćw. XX w. (ok.1920 r.)
rozebrany
rozebrany
Wykreślony z
listy,
przebudowany
całkowicie.
135
Iłża, ul. Wójtowska 50
Dom murowany / 1959 r.
136
137
138
Iłża, ul. Wójtowska 50a
Iłża, ul. Wójtowska 50a
Iłża, ul. Wójtowska 51
Spichlerz drewniany / I ćw. XXw. (ok. 1915 r.)
Obora drewniana / 1 ćw. XX w. (1914 r.)
Dom murowany / 1 ćw. XX w. (1915 r.)
rozebrany
rozebrany
139
Iłża, ul. Wójtowska 55
Dom mur.-drewn. / 1 ćw. XX w. (1924 r.)
Wykreślony z
listy,
przebudowany
całkowicie.
140
Iłża, ul. Wójtowska 57
Dom drewniany / 1 ćw. XX w. (1928 r.)
141
Iłża, ul. Wójtowska 59
Dom murowany / 4 ćw, XIX w.
142
Iłża, ul. Wójtowska 63
Dom murowany / 1 ćw. XX w. (1923 r.)
143
Iłża, ul. Wójtowska 67
Stodoła drewniana / 1 ćw. XX w.
144
Iłża, ul. Wójtowska 67
Dom murowany / 1 ćw. XX w. (1927 r.)
145
Iłża, ul. Wójtowska 75
Dom drewniany / 1 ćw. Xx w. (1921 r.)
146
Iłża, ul. Wójtowska 105
Dom drewniany / 2 ćw. XX w. (1938 r.)
54
Wykreślony z
listy, całkowita
ruina
rozebrany
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
147
Iłża, ul. Wójtowska 105
Stodoła drewniana / 1 ćw. XX w.
148
Iłża, ul. Wójtowska 109
Dom drewniany / 1 ćw. XX w. (1934 r.)
149
Iłża, ul. Wójtowska 117
Dom murowany / 1 ćw. XX w. (1940 r.)
150
Iłża, ul. Wójtowska 125
Dom mur.-drewn. / 2 ćw. XX w. (1934 r.)
151
Iłża, ul. Zamłynie 2
Dom drewniany / 1 ćw. XX w. (1918 r.)
152
Iłża, ul. Zamłynie 16
Dom drewniany / 1 ćw. XX w. (1921 r.)
153
Iłża, ul. Błazińska 63
154
Iłża, ul. Podzamcze
Figura Jana Nepomucena murowana / 4 ćw.
XVIII w.
Kaplica murowana / 4 ćw. XIX w.
155
Iłża
156
Iłża, ul. Staromiejska 1
Kaplica Szyszkowskich przy kościele
parafialnym, murowana / 1629 r.)
Krzyż murowany /1849 r.
157
Iłża
Kaplica przy zamku, murowana / 1 poł XIX w.
158
Iłża, ul. Błazińska 58
Figura Matki Boskiej / 1870 r.
Wykreślony z listy,
przebudowany
całkowicie.
nr rej. 70/A/81 z
05.03.1981
Ul. Błazińska nr
56, a nie 58
GMINNA EWIDENCJA ZABYTKÓW
Gmina: IŁŻA
MIEJSCOWOŚĆ,
NAZWA ULICY
OBIKT, CZAS POWSTANIA
1
Błaziny Dolne
Szkoła podstawowa murowana/ 1930 r.
2
Błaziny Dolne
35
Kuźnia drewniana/ 1920 r.
3
Błaziny Dolne
46
Dom mieszkalny/ 1900 r.
4
Błaziny Dolne
58
Dom mieszkalny drewniany/ 1920 r.
5
Błaziny Dolne
6
Błaziny Górne
7
Chwałowice
8
Gaworzyna
Lp.
Kapliczka murowana/ 1898 r.
8
Dom mieszkalny drewniany/ ok. 1905 r.
Kapliczka murowana/ ok. 200 lat
2
Dom mieszkalny drewniany/ pocz. XX
55
UWAGI
Rozebrana,
przeniesiona do
Iłży (do złożenia).
Zmiana numeracji
domów - obecny
numer 88
nie istnieje
Omyłkowo była
podana data
budowy -1850 r.
nie istnieje
Omyłkowo była
podana nazwa Chwałowice Górne
nie istnieje
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
9
Gaworzyna
2
Stodoła drewniana/ pocz. XX w.
nie istnieje
10
Gaworzyna
18
Obora murowana/ lata 20 XX w.
nie istnieje
11
Jasieniec Dolny
4
Stodoła drewnian/ pocz. XX w.
nie istnieje
12
Jasieniec Dolny
6
Stodoła drewniana/ ok.1910 r
nie istnieje
13
Jasieniec Dolny
34
Dom mieszkalny, drewniany/ pocz. XX w.
14
Jasieniec Dolny
50
Dom mieszkalny, drewniany/I pocz. XX w.
15
Jasieniec Dolny
60
Dom mieszkalny, drewniany/ pocz. XX w.
16
Jasieniec Dolny
17
Jasieniec Górny
28
d. dom ludowy, ob. Kaplica kat., drewniana
pocz. XX w.
Dom mieszkalny, drewniany/ pocz. XX w.
18
Jasieniec Górny
30
Dom mieszkalny, drewniany/ pocz. XX w.
19
Jasieniec Nowy
20
Kotlarka
Kapliczka Matki Boskiej Bolesnej z piaskowca /1903 r.
21
Kotlarka (Iłża- Kotlarka)
Figura św. Franciszka , murowana/ XVIII w.
22
Kotlarka (Iłża- Kotlarka)
Kościół filialny p.w. św. Franciszka, dawna
kaplica cmentarna, murowana/ XVIII/XIX w.
23
Kotlarka (Iłża- Kotlarka)
Studnia drewniana, kryta gontem/1 poł. XIX w.
24
Krzyżanowice
25
Krzyżanowice
Kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych,
murowany/ XVIII w.
26
Krzyżanowice
Dzwonnica murowana/ XVIII w.
27
Krzyżanowice
28
Krzyżanowice
Kaplica grobowa rodziny Dobieckich na
cmentarzu rzym.-kat., murowana/ XIX/XX w.
Figura kamienna/ 1706 r.
29
Krzyżanowice
Kapliczka z krzyżem, murowana/ 1898 r.
30
Krzyżanowice
Krzyż murowany/ 1918 r.
31
Krzyżanowice
Kapliczka przydrożna murowana/3 ćw. XIXw.
32
Krzyżanowice
Dom mieszkalny drewniany/ 1 ćw. XX w.
33
Krzyżanowice
Stodoła drewniana/ 1 ćw. XX w.,1907 r.
Wykreślony z listy,
przebudowany,
obłożony
sidingirm.
nie istnieje
3a
Dom mieszkalny, drewniany/ ok. 1918 r.
Szkoła wiejska, drewniana/ 1912 -1916 r.
56
Wykreślony z listy,
ruina, do
rozebrania
Budynek pod nr 3
nie istnieje.
Kapliczka stoi na
rozstaju dróg,
pomiędzy
wsiami: Kotlarka
i Maziarze Stare.
nr rej. 71/A/82 z
05.03.1981
nie istnieje
nr rej.: 385/A/88
z 15.05.1988
nr rej: 385/A /88
z 15.05.1988
Wykreślony z listy,
ruina, do
rozebrania
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
34
Krzyżanowice
Obórka murowana/ IV ćw. XIX w.
35
Krzyżanowice
Kurnik murowany/ IV ćw. XIX w.
36
Krzyżanowice
Figura św. Floriana, murowana/ 1825 r.
37
Krzyżanowice
Kuźnia murowana/ 1918 r.
38
Krzyżanowice
13
39
Krzyżanowice
15
Oboro-stajnia murowana/ 1 ćw. XX w., 1924 r.
nie istnieje
40
Krzyżanowice
23
Oboro-stajnia kamienna/ 1 ćw. XX w., 1924 r.
nie istnieje
41
Krzyżanowice
25
Dom drewniany/ 1 ćw. XX w., 1922 r.
nie istnieje
42
Krzyżanowice
26
Dom drewniany/ 1 ćw. XX w., 1923 r.
43
Krzyżanowice
29
Dom drewniany/ 1 ćw. XX w., 1924 r.
nie istnieje
44
Krzyżanowice
32
Spichlerz drewniany/ 1 ćw. XX w., 1923 r.
nie istnieje
45
Krzyżanowice
32
Oboro-stajnia murowana/ 2 ćw. XX w.,1932 r.
nie istnieje
46
Krzyżanowice
38
nie istnieje
47
Krzyżanowice
43
48
Krzyżanowice
43
Dom mieszkalny drewniany/ 2 ćw. XX w.
(1934 r.)
Dom mieszkalny drewniany/ 1 ćw. XX w.
(1928r.)
Stodoła drewniana/ 1 ćw. XX w., 1924 r.
49
Krzyżanowice
43
Obora murowana/ 1 ćw. XX w., 1923 r.
50
Krzyżanowice
64
Dom mieszkalny, drewniany/ pocz. XX w.
nie istnieje
51
Krzyżanowice
70
nie istnieje
52
Krzyżanowice
72
53
Małomierzyce
21
Dom mieszkalny drewniany/ 1 ćw. XX w.
(1924 r.)
Dom mieszkalny drewniany/ 2 ćw. XX w.
(1940 r.)
Dom mieszkalny, drewniany/ pocz. XX w.
54
Maziarze Stare
7
55
Maziarze Stare
17
Dom mieszkalny drewniany/ ok. 1920 r.
56
Maziarze Stare
18
Dom mieszkalny, drewniany/ koniec XIX w.
57
Maziarze Stare
27
Dom mieszkalny, drewniany/ pocz. XX w.
58
Maziarze Stare
34
Dom mieszkalny, murowany/ ok.1920 r.
59
Maziarze Stare
35
Dom mieszkalny, drewniany/ ok. 1918 r.
60
61
Pakosław
Pakosław
62
63
Dom mieszkalny z kamienia/ pocz. XX w.
177
nie istnieje
nie istnieje
nie istnieje
Dom mieszkalny, drewniany/ koniec XIX w.
Kapliczka kubaturowa murowana/ II poł.
Szkoła Podstawowa murowana/ 1911 r.
Pakosław
Pakosław
Oboro-stajnia murowana/ 2 ćw. XX w., 1927 r.
Dom mieszkalny drewniany/ ok. 1920 r.
57
Wykreślony z listy,
ruina, do
rozebrania
nie istnieje
nie istnieje
XX w.
nie istnieje
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
64
Pakosław
184
Dom mieszkalny murowany/ ok. 1920 r.
65
Pakosław
189
Dom mieszkalny murowany/ ok. 1920 r.
66
Pakosław, PGR
Dawna rządcówka, murowana/ pocz. XX w.
67
Pakosław, PGR
Chlewy podworskie, murowane/ pocz. XX w.
68
Pakosław. PGR
69
Pakosław, PGR
Stajnia dla koni, podworska , dawniej spichlerz,
murowana / pocz. XX w.
Kuźnia podworska, murowana / pocz. XX w.
70
Pakosław, PGR
Dawne obory podworskie, murowane /
XX w.
71
Prędocin
Dwór drewniany / 1860 — 1880 r.
72
Prędocin
73
Prędocin
Gorzelnia w zespole dworskim, murowana / 1900 —
1907 r.
Remiza strażacka, drewniana / Ok. 1926 r.
74
Prędocin
6
75
Prędocin
17
Stodoła drewniana / 1910 r.
76
Prędocin
20
Dom mieszkalny, drewniany / ok. 1910 r.
77
Prędocin
27
Dom mieszkalny, drewniany / ok. 1910 r.
78
Prędocin
33
Dom mieszkalny, drewniany / 1. 20 — XX w.
79
Prędocin
33
Kuźnia drewniana / 1. 20 — XX w.
80
Seredzice
Szkoła Podstawowa, murowana / ok. 1925 r.
81
Seredzice
Kapliczka kubaturowa, murowana / II poł. XIX w.
82
Seredzice
Kapliczka MN Poczęta, piaskowiec / 1896 r.
83
Seredzice
Młyn wodny elektryczny, murowany / 1932 r.
84
Seredzice
22
Dom mieszkalny, drewniany I ok. 1920 r.
85
Seredzice
23
Dom mieszkalny, drewniany / ok. 1920 r.
86
Seredzice
53
Dom mieszkalny, drewniany / ok. 1918 r.
Wykreślony z listy,
ruina, do
rozebrania
nie istnieje
87
Seredzice
87
Dom mieszkalny, drewniany / ok. 1915 r.
nie istnieje
88
Seredzice
116
Dom mieszkalny, drewniany / pocz. XX w.
89
Seredzice
159
Dom mieszkalny, drewniany / ok. 1920 r.
nie istnieje
90
Seredzice
173
Dom mieszkalny, drewniany / ok. 1920 r.
nie istnieje
Wykreślony z listy,
przebudowany
całkowicie.
Wykreślony z listy,
przebudowany
całkowicie.
pocz.
Dom mieszkalny, drewniany / 1920 r.
58
nie istnieje
Wykreślony z listy,
ruina, do
rozebrania
nie istnieje
Wykreślony z listy,
ruina, do
rozebrania
Wykreślony z listy,
ruina, do
rozebrania
nie istnieje
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
Starosiedlice
Obory podworskie, murowane / pocz. XIX w.
92
Starosiedlice
Dwór murowany / XVIII w.
93
Starosiedlice
15
94
Starosiedlice
7 - 12
95
Starosiedlice
Kuźnia podworska murowana / pocz. XX w.
96
Starosiedlice
Stajnie podworskie z magazynem zbożowym,
murowane I pocz. XIX w.
91
Dom mieszkalny, drewniany / ok. 1915 r.
Zespół chałup drewnianych / 1. 20 – XX w.
nr rej.: 382/A/88
z 04.04.1988
nie istnieje
istnieje tylko
obiekt pod nr 12
Zabytki nie ujęte powyżej:
Miasto Iłża:
1
Iłża
Krzyż murowany przy kościele farnym
2
Iłża
Cmentarz przy kościele p.w. Matki Boskiej Śnieżnej
3
Iłża, ul. Błazińska
Budynek Stacji Starachowickiej Kolei Dojazdowej
nr rej.520/A/92 z
06.04.1992 r.
nr rej. 543/A/95
z 27.01.1995 r.
Gmina Iłża:
1
Błaziny Dolne
Krzyż murowany 1930 r.
2
Chwałowice
Krzyż murowany 1913 r.
3
Chwałowice Górne
Krzyż murowany 1932 r.
4
Gaworzyna
Krzyż murowany 1906 lub 1908 r.
5
Gaworzyna
Krzyż murowany 1907 r.
6
Gaworzyna
Figurka Św. Jana Nepomucena
7
Kotlarka (Iłża-Kotlarka)
Dzwonnica (przy kościele św. Franciszka)
8
Krzyż murowany 1903 r.
9
Kotlarka (rozstaje obok
Maziarzy Starych)
Krzyżanowice
10
Krzyżanowice
Cmentarz parafialny, pocz. XIX w.
11
Krzyżanowice
Krzyż murowany 1806 r.
12
Krzyżanowice
Dwór XIX/XX w.
13
Krzyżanowice
Park poł. XIX w.
Plebania murowana 1893 r.
nr rej. 477/A/91
z 05.11.1991 r.
Nr rej. 415/A/90
z 30.01.1990 r.
oraz nr rej. 513 z
04.12.1957 r.
59
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
14
Maziarze Stare
Krzyż murowany 1903 r.
15
Pakosław
Figurka Matki Boskiej 1904
16
Pakosław
Figura Św. Jana Nepomucena 1908 r.
17
Pakosław
Spichlerz murowany, pocz. XX w.
18
Pakosław
Krzyż murowany 1900 r.
19
Pastuszka
Figura Matki Boskiej Bolesnej 1901 r.
20
Podkońce
Krzyż murowany 1899 r.
21
Podkońce
Krzyż murowany 1909 r.
22
Seredzice
Figura Matki Boskiej Bolesnej 1870 r.
23
Seredzice
Krzyż murowany 1901 r.
24
Starosiedlice
Figurka Matki Boskiej – pocz. XIX w.
25
Starosiedlice
Krzyż murowany 1870 r.
26
Starosiedlice
Figura Chrystusa murowana 1874 r.
27
Starosiedlice - Kolonia
Kapliczka przydrożna murowana - XVIII w.
Gmina Iłża:
Zabytki, zapisane w rejestrze, które nie istnieją.
1
Błaziny
48
2
Chwałowice
Zagroda 1 poł. XIX w. – stodoła, piwnica, studnia
3
Pakosław
Park XVIII w.
4
Prędocin
Park XVIII w.
Dom drewniany z 1905 r.
60
nie istnieje
nr rej. 320/A z
27.08.1985 r.
nie istnieje
nr rej. 113/A z
26.06.1981 r.
Park nie istnieje
– wyglądem
przypomina
gęsto rosnący
las.
Nr rej. 514 z
04.12.1957 r.
Park nie istnie –
na jego terenie są
dosyć gęsto
rosnące drzewa i
krzewy.
Nr rej. 516 z
04.12.1957 r.
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
5
Starosiedlice
Park XVIII – XIX w.
61
Istnieje w stanie
szczątkowym,
pozostało
kilkanaście
drzew, nie jest to
jednak założenie
parkowe z
XVIII/XIX w.
nr rej. 516 z
04.12.1957 r.
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
Cele, priorytety i kierunki działań Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami
6.
6.1. Cele Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami.
Celem programu opieki nad zabytkami w mieście i gminie Iłża jest wzmocnienie
ochrony i opieki nad zabytkami oraz poprawa ich stanu zachowania poprzez opracowanie
systemowych rozwiązań realizowanych przez władze miasta i gminy. Służą temu :
1. Aktualna inwentaryzacja zasobów zabytkowych gminy (gminna ewidencja zabytków).
2. Włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych,
wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania gminy.
3. Wykorzystanie zasobów zabytkowych i walorów gminy.
4. Podejmowanie
rozwiązań
zwiększających
atrakcyjność
zabytków
dla
potrzeb
społecznych, turystycznych i inwestycyjnych.
5. Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich
zachowania.
6. Wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad
zabytkami.
7. Określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków.
8. Monitoring stanu zachowania i sposobu wykorzystania zabytków.
9. Uwzględnienie wydatków na ochronę zabytków w budżecie gminy.
10. Wypracowanie systemu pomocy finansowej na zabytki, poprzez odpisy podatkowe.
11. Dotacje z budżetu gminy na prace konserwatorskie przy najcenniejszych zabytkach.
12. Promocja dziedzictwa kulturowego zwłaszcza zabytków w rozwoju turystyki.
13. Prowadzenie edukacji na rzecz ochrony dziedzictwa.
Głównym celem programu jest wzmocnienie ochrony i opieki nad zabytkami, która jest
istotną częścią dziedzictwa kulturowego oraz poprawa stanu zabytków w mieście i gminie,
poprzez :

włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań
strategicznych,
wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania gminy,

uwzględnienie uwarunkowań ochrony zabytków, łącznie z uwarunkowaniami ochrony
przyrody i równowagi ekologicznej,

zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich
zachowania,

wyeksponowanie poszczególnych zabytków i walorów krajobrazu kulturowego,
62
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013

podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych,
turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi
środków finansowych na opiekę nad zabytkami,

określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków.
Propozycje działań w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami:

aktualizacja inwentaryzacji zabytków nieruchomych, ruchomych i archeologicznych we
współpracy z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków,

Gminna Ewidencja Zabytków - bieżąca jej aktualizacja,

monitoring stanu i sposobów wykorzystania zabytków,

współpraca
z
placówkami
oświatowymi,
stowarzyszeniami,
organizacjami
społecznymi, fundacjami, kościołami i związkami wyznaniowymi w zakresie ochrony
i opieki nad zabytkami,

promocja
wartości
materialnych
oraz
wartości
niematerialnych,
dziedzictwa
kulturowego, zwłaszcza zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości,

wypracowanie systemu pomocy finansowej na zabytki, poprzez odpisy podatkowe,
w tym usług turystycznych, z kar za zniszczenie i nieprawidłowe użytkowanie
zabytków i z innych źródeł,

prowadzenie i doskonalenie edukacji na rzecz ochrony dziedzictwa na wszystkich
poziomach szkół za szczególnym uwzględnieniem tradycji lokalnych i idei małych
ojczyzn,

współpraca z właścicielami i użytkownikami obiektów zabytkowych w zakresie
ochrony obiektów zabytkowych.
6.2. Podstawowe priorytety.
1. Włączenie
problemów
ochrony
zabytków
do
systemu
zadań
strategicznych
wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju.
2. Uwzględnienie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego
i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody
i równowagi ekologicznej.
3. Zahamowanie procesów degradacji zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego.
4. Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego.
63
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
5. Podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych,
turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw wspierających wzrostowi
środków finansowych na opiekę nad zabytkami.
6. Określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje
konfliktowe związane z wykorzystaniem zabytków.
7. Podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych
z opieką nad zabytkami;
Państwo realizuje swoje obowiązki względem zabytków między innymi za
pośrednictwem organów samorządowych różnego szczebla. W tym względzie władzom gminy,
przypisana została istotna rola w kreowaniu ochrony dziedzictwa kulturowego na podległych im
terenach. Gminy z jednej strony są właścicielem dużej ilości dóbr kultury materialnej, z drugiej
strony dysponują aparatem administracyjnym umożliwiającym prowadzenie właściwej polityki
względem tej sfery życia publicznego.
Celem tego programu opracowanego w oparciu o gminna ewidencję zabytków jest
stworzenie całościowej i wieloletniej strategii ochrony zabytków znajdujących się na terenie
miasta i gminy Iłża realizowanej w 4 - letnich cyklach - etapach, środkami optymalnymi,
dostępnymi przez gminę, zarówno prawnymi (zapisy dotyczące ochrony zabytków w planach
zagospodarowania przestrzennego) jak też finansowymi (przeznaczenie pewnej części budżetu
gminy na ochronę zabytków). Kierunek podejmowanych przez gminę działań, mających na celu
szeroko pojętą ochronę dziedzictwa kulturowego, określa gminny program opieki nad zabytkami.
6.3. Działania związane z ochroną zabytków leżących na terenie miasta i gminy.
1. Przygotowanie właścicieli i dysponentów obiektów zabytkowych do
absorpcji
programowych funduszy Wspólnoty Europejskiej.
2. Przygotowanie aktualnych informacji o możliwościach pozyskiwania środków
finansowych
z zakresu ochrony zabytków (Ministerstwo Kultury, Wojewódzki
Konserwator Zabytków, Fundusz Kościelny, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej, Zwolnienia z podatku VAT). Pomoc mieszkańcom gminy
w wyszukiwaniu i pisaniu programów na pozyskiwanie środków finansowych z
funduszy unijnych.
64
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
3. Podjęcie stosownej uchwały przez Radę Miasta i Gminy o udzielaniu dotacji na prace
remontowe i konserwatorskie i roboty budowlane przy obiektach zabytkowych
wpisanych do rejestru zabytków (dotacje mogą być udzielane osobom posiadającym
tytuł prawny do zabytku znajdującego się na terenie gminy i wykażą się wkładem
własnym na wykonanie prac).
4. Prowadzenia książki budowlanej obiektu przez właścicieli.
5. Udostępnienie do naukowego badania i dokumentowania zabytku.
6. Prowadzenie prac konserwatorskich restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku.
7. Zabezpieczenie i utrzymanie zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie.
8. Korzystanie z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości.
9. Popularyzowanie i upowszechnianie wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii
i kultury.
10. Aktualizacja ewidencji gminnej po dwóch latach obowiązywania programu, polegająca
na wykreśleniu z ewidencji obiektów nieistniejących i gruntownie przebudowanych
(zmiana bryły budynku, układu i wielkości otworów okiennych, skucie wystroju
elewacji itp.) oraz wprowadzeniu nowych obiektów, dotąd nie objętych ewidencją,
a posiadających wartości zabytkowe, ważne dla kulturowej tożsamości regionu.
6.4. Wdrożenie programu.
W realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami wykorzystane zostaną
instrumenty ogólne określone w programach rządowych i wojewódzkich, w tym w Krajowym
Programie Opieki nad zabytkami oraz w innych dokumentach o charakterze planistycznym
i strategicznym , a także narzędzia i środki własne Gminy oraz partnerów uczestniczących
w realizacji Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora zabytków, państwowych
i samorządowych instytucji kultury, jednostek samorządu terytorialnego, kościołów oraz
organizacji pozarządowych.
Powodzenie realizacji programu wymaga współdziałania Burmistrza zarówno
z jednostkami samorządu położonymi na terenie powiatu, województwa tak również
z organizacjami poza rządowymi Stowarzyszeniami zajmujących się ochroną zabytków.
Zakłada się, że cele określone w gminnym programie opieki nad zabytkami będą
osiągalne w wyniku :
65
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013

wspólnego działania władz gminy z Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego,
Mazowieckim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków i jednostkami samorządu
terytorialnego na bazie związków o charakterze programowym (np. porozumienia,
umowy, wspólne podmioty);

7.
inicjatywy własnej władz powiatu.
Instrumenty finansowe
System finansowania ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce jest dość
skomplikowany. Najogólniej źródła finansowania tej sfery można podzielić na:

źródła publiczne ( budżet państwa, budżety jednostek samorządu terytorialnego
wszystkich szczebli, środki Unii europejskiej, inne źródła zagraniczne),

źródła prywatne (środki osób fizycznych, organizacji pozarządowych, stowarzyszeń,
fundacji, kościelnych osób prawnych itp.).
Finansowanie gminnego programu opieki nad zabytkami będzie realizowane
z wykorzystaniem środków z wielu źródeł. Będą to zarówno środki budżetowe jak i fundusze
strukturalne, a także środki prywatne.
8.
Podsumowanie
Poprzez prowadzenie właściwej polityki władze samorządowe mogą i powinny wytyczać
oraz
kreować
właściwe
postawy
obywateli
wobec
zachowanego
dziedzictwa.
Do
najważniejszych zadań w tym względzie należy :
1. Edukacja mieszkańców w zakresie konieczności ochrony miejscowego dziedzictwa
kulturowego. Propagowanie idei poszanowania lokalnej specyfiki budowlanej
i zachowania ciągłości tradycji. Wskazane są takie inicjatywy jak organizowanie
spotkań dla ludności z pracownikami służb konserwatorskich, tworzenie ścieżek
edukacyjnych dla młodzieży szkolnej, mające na celu uświadomienia roli zabytków
w krajobrazie kulturowym. Mogą temu służyć dydaktyczne ścieżki turystyczne, np.
szlak ginących zawodów. Wskazywanie i promowanie najlepszych realizacji inwestycji
związanych z zabytkami.
2. Administracyjne egzekwowanie rygorów określonych między innymi w planach
zagospodarowania przestrzennego, głównie w zakresie wysokości zabudowy jej
charakteru i funkcji, a także ochrony wyznaczonych obszarów i budynków. Ważną
rzeczą jest również skuteczna egzekucja prawa budowlanego, a co za tym idzie walka
z samowolami budowlanymi. To właśnie prawdopodobnie samowole budowlane
66
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
przyczyniły się do utraty cech zabytkowych przez znaczną część budynków. Należą do
nich głównie wymiany okien, najczęściej wiążące się z poszerzeniem otworów, zmiany
kształtu dachu, dowolny dobór poszycia, zbijanie tynków i docieplanie kosztem
podziałów architektonicznych wystroju.
3. Ochrona i promocja odrębnych cech lokalnych, pielęgnacja tradycji oraz poszanowanie
dla technicznego i przemysłowego dziedzictwa gminy.
4. Rozwój i promocja walorów turystycznych, z wykorzystaniem w tym celu obiektów
zabytkowych, a w szczególności zespołów rezydencjonalno-folwarcznych.
5. Monitoring umów dotyczących sprzedaży zabytków osobom i przedsiębiorstwom
prywatnym, pod kątem realizacji zobowiązań tych podmiotów względem zakupionych
obiektów.
6. Wykorzystanie
zabytkowych
zasobów
gminy
do
aktywizacji
gospodarczej
np. w obszarze turystyki i rekreacji.
7. Współpraca ze służbami konserwatorskimi województwa.
8.1. Zakres ochrony konserwatorskiej dla obiektów ujętych w rejestrze zabytków
Wszelkie działania projektowe, remontowe i inwestycyjne związane z tymi obiektami
wymagają pozwolenia Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
8.2. Zakres ochrony konserwatorskiej dla obiektów ujętych w gminnej ewidencji
zabytków
Wymaga zachowania : bryły obiektu i dachu co do kształtu i materiału, podziałów w elewacji,
wystroju architektonicznego, stolarki okiennej i drzwiowej co do wielkości, kształtu,
wewnętrznych podziałów oraz detalu ozdobnego. Dopuszcza się stosowanie nowych
technologii we wnętrz obiektu.
Wszelkie działania projektowe, remontowe i inwestycyjne związane z tymi obiektami,
wykraczające poza wyżej wymieniony zakres, wymagają uzgodnienia z Mazowieckim
Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.
Ustala się następujące zadania, które powinny być uwzględniane przez organy
i jednostki administracji publicznej w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami, wspierające
właścicieli lub posiadaczy zabytków, wynikające z ustawy o ochronie zabytków i opieki nad
zabytkami, a mianowicie:
1. Zahamowanie procesu degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich
zachowania.
67
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Miasta i Gminy Iłża na lata 2010 - 2013
2. Wyeksponowania poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego.
3. Zwiększenie
atrakcyjności
zabytków
dla
potrzeb
społecznych,
turystycznych
i edukacyjnych.
4. Wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad
zabytkami.
5. Realizacji przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką
nad zabytkami.
Wiceprzewodniczący Rady
Andrzej Pałka
68