OCENA ZASOBÓW POMOCY SPOŁECZNEJ Z analizy danych
advertisement
OCENA ZASOBÓW POMOCY SPOŁECZNEJ Z analizy danych zawartych w tabeli pod nazwą „o sytuacji demograficznej i społecznej” wynika, że na terenie Gminy Czechowice-Dziedzice obserwuje się systematyczny wzrost liczby osób bezrobotnych, w tym bezrobotnych długotrwale czyli pozostających bez pracy przez okres, co najmniej 12 miesięcy w ciągu ostatnich 24 miesięcy. Sytuacja powyższa permanentnie rzutuje na liczbę osób, które korzystają lub będą korzystać z pomocy społecznej w najbliższej przyszłości. Odnosząc się do danych zebranych w tabeli pod nazwą dane o korzystających z pomocy i wsparcia na wstępie należy zauważyć, że pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom, w szczególności z powodu ubóstwa, bezdomności, bezrobocia, niepełnosprawności, długotrwałej lub ciężkiej choroby, przemocy w rodzinie, alkoholizmu, zdarzenia losowego i innych wskazanych w art. 7 ustawy o pomocy społecznej. Z pomocy społecznej i wsparcia najczęściej korzystają rodziny lub osoby samotne z powodu ubóstwa, bezrobocia lub stanu zdrowia: długotrwałej lub ciężkiej choroby a także niepełnosprawności. Do osób korzystających z powodu ubóstwa zaliczane są osoby lub rodziny, których dochód nie przekracza kwoty kryterium dochodowego, wynoszącego od 1 października 2012r. 456 zł na osobę w rodzinie lub 542 zł dla osoby samotnie gospodarującej. W związku ze wzrostem kwot w/w kryterium szacuje się, że w 2013r. znacznie wzrośnie liczba osób kwalifikujących się do tej kategorii. Liczba osób i rodzin korzystających z powodu bezrobocia również systematycznie wzrasta. Prognozuje się także wzrost liczby osób długotrwale bezrobotnych, które już są albo będą objęte pomocą Ośrodka. Wśród osób należących do tej kategorii wzrasta zapotrzebowanie na inne formy aktywizacji zawodowej np.: działania w ramach Klubu Integracji Społecznej, roboty publiczne oraz prace społecznie użyteczne, staże itp. Niezbędnym jest podjęcie działań zmierzających do uruchomienia alternatywnych form aktywizacji zawodowej osób pozostających bez zatrudnienia. np. poprzez uruchomienie Klubu Integracji Społecznej lub roboty publiczne. Wymienione formy aktywizacji wiążą się z koniecznością dodatkowych nakładów finansowych. Obecnie jedyną formą aktywizacji funkcjonującą w Ośrodku Pomocy Społecznej są prace społecznie użyteczne. Takie formy aktywizacji wiążą się z koniecznością dodatkowych nakładów finansowych. Brak jest środków w budżecie Ośrodka na realizację tych form aktywizacji, jak również radykalnie maleją środki uzyskiwane z Funduszu Pracy na realizację tych zadań. Dla porównania w 2010r. Ośrodek Pomocy Społecznej miał zgodę na skierowanie do prac społecznie użytecznych 25 osób, w 2011r. już tylko 5 osób, a w 2012r. – 6 osób. Trzecią z głównych przyczyn korzystania z pomocy społecznej jest długotrwała choroba. Pomimo nieznacznego spadku ilości osób w tej kategorii analizy dokonywać należy w korelacji ze wzrastającą liczbą kobiet w wieku 60 i więcej lat oraz mężczyzn w wieku 65 i więcej objętych pomocą społeczną. Taki utrzymujący się kierunek powoduje coraz większe zapotrzebowanie na pomoc osobom starszym w formie usług opiekuńczych, a w dalszej kolejności w formie zapewnienia całodobowej opieki w domach pomocy społecznej. Obowiązek dopłaty przez gminę do pełnego kosztu pobytu mieszkańca w DPS powoduje znaczne zwiększenie kosztów w budżecie gminy. Dla przykładu w 2009r. była to kwota 496 tys. zł, w roku 2012 - 800 tys. zł a w 2013 – 880 tys. zł. 3 Z analizy wierszy charakteryzujących osoby korzystające z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego wynika, że liczba tych rodzin utrzymuje się na stałym poziomie. Wysoki odsetek rodzin tej kategorii stanowią rodziny, które mogą być objęte pomocą w ramach ustawy o dożywianiu, na podstawie której pomocy udziela się osobom i rodzinom o dochodach wyższych, jednakże nie przekraczających 150% kryterium dochodowego. Dane dotyczące bezdomności wskazują liczbę osób bezdomnych korzystających ze schronienia w Noclegowni oraz osoby bezdomne, skierowane przez gminę do całodobowych placówek pozagminnych. Prognoza przewiduje wzrost liczby osób bezdomnych, które korzystać będą z pomocy na podstawie ustawy o pomocy społecznej. W 2012r. zdarzały się okresy, w których ze względu na obligatoryjny charakter zadania do Noclegowni przyjęto 28 osób w czasie gdy placówka oferuje jedynie 20 miejsc. Prognozowane wartości w tabeli nie dotyczą osób, które kierowane będą do Noclegowni w związku z ustawą o ochronie praw lokatorów oraz ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Niniejsze ustawy nakładają na gminę obowiązek zapewnienia tymczasowego pomieszczenia zadłużonym lokatorom korzystającym z mieszkaniowych zasobów gminy oraz sprawcom przemocy. Powyższe rzutować będzie na wzrost zapotrzebowania na miejsca noclegowe w ogóle, a w szczególności dla kobiet i dzieci, gdyż gminna noclegownia przeznaczona jest dla mężczyzn. Zmieniona ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie nałożyła na gminę obowiązek powołania Zespołu Interdyscyplinarnego, którego obsługę organizacyjnotechniczną prowadzi Ośrodek. Wprowadziła również zmienioną procedurę Niebieskiej Karty obejmującą równoczesne działania kilku instytucji, na wielu płaszczyznach. Od wejścia w życie ustawy obserwuje się znaczny wzrost liczby osób objętych wsparciem z powodu przemocy w rodzinie, a wdrożenie nowych procedur i metod pracy rodzi zwiększone zapotrzebowanie na dodatkowe środki m in. na terapię specjalistyczną dla ofiar przemocy, grupy wsparcia, poradnictwo specjalistyczne, programy korekcyjno - edukacyjne dla sprawców, szkolenia specjalistyczne dla pracowników i członków Zespołu Interdyscyplinarnego oraz zakup fachowej literatury i materiałów biurowych koniecznych do obsługi administracyjnej. Kolejnym elementem oceny zasobów są zawarte w części tabeli pod nazwą „usługi pomocy społecznej” dane dotyczące pracy socjalnej. Praca socjalna rozumiana jest jako działalność zawodowa mająca na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu i odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie. Praca ta prowadzona jest w coraz szerszym zakresie w oparciu o kontrakt socjalny. Dlatego też widoczny jest dalszy wzrost liczby zawieranych kontraktów. Kontrakt jako forma umowy pracownika socjalnego z klientem pomocy społecznej jest bardziej rozbudowanym narzędziem pracy, który wymaga odrębnej diagnozy, określenia celów i działań obu stron i nie jest możliwy do wprowadzenia w każdym przypadku. Dane w tabeli wykazują dwukrotny wzrost ilości pracy socjalnej i jeszcze większy wzrost poradnictwa specjalistycznego. Takie zmiany wyraźnie pokazują rzeczywiste zapotrzebowanie na dodatkowe rodzaje świadczonej pomocy w postaci poradnictwa, interwencji, analiz i planów pomocy i projektów socjalnych. Pokazuje również zasadność wprowadzenia w przyszłości zmian w systemie działania Ośrodka. Takie potrzeby zauważane zostały również w innych ośrodkach w kraju. W części z nich prowadzone jest już pilotażowe wdrażanie zmian w systemie, z których główną jest próba oddzielenia świadczeń finansowych (zasiłków) 4 od pracy socjalnej. Wiązać się to może w przyszłości z koniecznością zmiany infrastruktury Ośrodka oraz dotrudnienia profesjonalnej kadry. W dalszej części tabeli o „korzystających z pomocy społecznej” przedstawiono świadczenia pieniężne z pomocy społecznej wypłacane w ramach zadań własnych gminy. Ponoszone wydatki dotyczą rozdziałów: 85214 – zasiłki i pomoc w naturze, zasiłki okresowe; 85228 – usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze, 85295 – pomoc państwa w zakresie dożywiania, 85216 – zasiłki i pomoc w naturze, 85202 – dopłaty do mieszkańców dps. Podkreślić należy, że do wydatków w roku 2010 wliczono pomoc udzieloną z powodu powodzi. Prognoza na rok 2013 odzwierciedla realne potrzeby i jest wyższa od środków zaplanowanych w budżecie; i tak np. niedobory przedstawiają się następująco: 85214 - zasiłki okresowe; plan: 200 057zł; prognoza: 430 000 zł 85295 – pomoc państwa w zakresie dożywiania; plan: 414 330 zł; prognoza: 583 000 zł niedobór: 229 943 zł niedobór: 168 670 zł Wydatki ponoszone na zapewnienie schronienia osobom bezdomnym przedstawiają wyłącznie koszt ponoszony przez gminę za pobyt osób bezdomnych w całodobowych placówkach pozagminnych. Pomocy w formie usług opiekuńczych udziela się osobom starszym i chorym. Podstawowe usługi opiekuńcze świadczone w miejscu zamieszkania obejmują m.in. pomoc w utrzymaniu higieny osobistej, czystości i porządku wokół chorego, robieniu zakupów, przygotowaniu lub dostarczeniu posiłku, itp. W tabeli pod nazwą „Zasoby instytucjonalne pomocy i wsparcia” analizie poddano instytucje pomocy społecznej w Gminie Czechowice-Dziedzice. W styczniu 2013r. Rada Miejska podjęła uchwały o likwidacji Świetlicy Profilaktyczno-Wychowawczej oraz Ośrodka Dziennego Pobytu. Po zmianach, od 1 lutego 2013r., placówki te funkcjonują w strukturze Ośrodka Pomocy Społecznej jako działy OPS i realizują swe dotychczasowe zadania. W związku z w/w zmianami obecnie zasoby instytucjonalne w gminie tworzą: Dom Pomocy Społecznej oraz Ośrodek Pomocy Społecznej w ramach, którego funkcjonują jako działy m.in.: Dom Dziennego Pobytu, Noclegownia, Świetlica „Zatoka”. Na uwagę zasługuje fakt, iż jednym z zadań obowiązkowych gminy w zakresie pomocy społecznej jest także prowadzenie i zapewnienie miejsc w mieszkaniach chronionych. Zadanie to nie jest dotychczas realizowane z uwagi na niedostateczną infrastrukturę lokalową systemu pomocy społecznej w gminie i ogólny brak wolnych lokali, które można by przeznaczyć na mieszkania chronione. Podkreślić należy, że rozporządzenie w sprawie mieszkań chronionych wprowadza nowe, dodatkowe regulacje dotyczące zakresu i rodzaju wsparcia w takim mieszkaniu. Powyższe przepisy określają wymogi dotyczące nie tylko zasobu lokalowego, ale również wiążą się z koniecznością zatrudnienia dodatkowych pracowników ponieważ mieszkanie tworzy się dla 3 osób (12 m2/os), które należy objąć wsparciem w wymiarze min. 3 godz. dziennie przez 7 dni w tygodniu. Tabela pod nazwą „potrzeby finansowe na zwiększenie zasobu instytucjonalnego” przedstawia dane dotyczące wydatków poniesionych w roku 2012, planowanych na 2013 i prognozowanych na rok 2014. Zakłada się w prognozach wzrost wydatków. 5 Zapotrzebowanie na środki 2014 zaplanowano zakładając przeciętny wzrost budżetu o 4%. Kadrę Ośrodka, jak wynika z tabeli „kadra ośrodka pomocy społecznej”, tworzą wysoko wykwalifikowani pracownicy. Około 65% to osoby z wyższym wykształceniem, niejednokrotnie na kilku kierunkach, a 5 osób posiada specjalizację z zakresu organizacji pomocy społecznej. Analizując natomiast pracowników socjalnych wskazać należy, że każdy posiada uprawnienia ustawowe do wykonywania zawodu, a 75% posiada wykształcenie wyższe. Z sześciu osób posiadających wykształcenie średnie i dyplom pracownika socjalnego wszystkie osoby uzyskały specjalizację I stopnia w zawodzie. Dwie osoby w Ośrodku posiadają specjalizację II stopnia. Osoby z wyższym wykształceniem nie mają obowiązku robić specjalizacji I stopnia i mogą przystępować bezpośrednio do egzaminu na II stopień specjalizacji. Liczba pracowników socjalnych musiała zostać wykazana ze stanem na koniec 2012r. i jest ona zawyżona o 4 osoby. 2 z nich zatrudnione są na umowy na zastępstwa (pracownicy zastępowani również zostali wliczeni do ogólnej liczby), 1 osoba zatrudniona jest na etacie finansowanym ze środków POKL (na czas realizacji projektu), a 1 osobie zostało zmienione stanowisko pracy. W rzeczywistości więc Ośrodek finansuje jedynie 20,25 etatu (2 pracowników socjalnych zatrudnionych jest w niepełnym wymiarze). Tym samym gmina nie spełnia ustawowych warunków liczby zatrudnionych pracowników socjalnych. W tabeli pod nazwą „dane o korzystających z pomocy i wsparcia”, w wierszach 124140 nie przedstawiono danych dotyczących wydatków gminy związanych z realizacją ustawy o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej. Ta część tabeli dotyczy wydatków realizowanych przez powiaty. W poniższej tabeli przedstawiamy koszty, które w związku z realizacją w/w ustawy w latach 2012 - 2014 obciążają budżet Gminy Czechowice-Dziedzice: Koszty w zł l.p. Nazwa zadania 1 Asystent rodziny 2 Zadania obowiązkowe gminy Opłaty za pobyt dzieci w pieczy zastępczej 3 Razem: 2012 2013 2014 29 478 43 206 60 000 0 45 000 55 000 10 070 35 200 40 480 39 548 123 406 155 480 6 WNIOSKI . Od roku 2007 większość zadań w pomocy społecznej zmieniło swój charakter z zadań zleconych na zadania własne. Obecnie do zadań zleconych należy jedynie świadczenie usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Pozostałe zadania, które wcześniej finansowano ze środków województwa, takie jak wypłata zasiłków okresowych czy zasiłków stałych obecnie stały się zadaniami własnymi gminy. Od 2012 roku dodatkowym obciążeniem budżetu gminnego jest koszt realizacji ustawy o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej, który będzie systematycznie wzrastał. Zgodnie z założeniami ustawy gmina pokrywa koszty pobytu dzieci w pieczy zastępczej w pierwszym roku w wysokości 10%, w drugim roku 30% a od 3 roku koszt gminy to już 50%. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej w roku 2013 i latach następnych wzrośnie w związku z podwyższeniem kwoty kryterium dochodowego uprawniającego do świadczeń z pomocy społecznej. Prognozuje się dalszy wzrost nakładów na usługi związane z pomocą osobom starszym, samotnym i chorym czyli usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania. Wydatki ponoszone przez OPS na dopłaty do miejsc w domach pomocy społecznej stanowią coraz większe obciążenie dla budżetu Gminy. Koszty dopłat do pobytów mieszkańców wzrosły z kwoty 496 000 zł w 2009r. do kwoty 800 000 zł w 2013r. Pomimo funkcjonującej na terenie gminy Noclegowni zauważalny jest stały wzrost kosztów ponoszonych przez Ośrodek za pobyt bezdomnych w placówkach całodobowych poza gminą. Wiąże się to ze zmianami demograficznymi osób bezdomnych. Obecnie średnia wieku bezdomnego w noclegowni to około 50 lat, z czego blisko 60% choruje przewlekle. Obydwa wskaźniki stale rosną, tym samym coraz większy odsetek bezdomnych kwalifikuje się do całodobowych placówek – schronisk dla osób bezdomnych. Gmina winna realizować przepisy ustawy o ochronie praw lokatorów, która dopuszcza eksmisję do placówki noclegowej. W obecnej sytuacji, w Noclegowni Ośrodka Pomocy Społecznej nie ma wolnych miejsc, tym samym realizacja zadania nie będzie możliwa na terenie Gminy Czechowice-Dziedzice, szczególnie jeśli chodzi o wskazanie miejsc noclegowych dla kobiet i dzieci. Na terenie Gminy brak mieszkań chronionych, których prowadzenie jest zadaniem obowiązkowym w myśl ustawy o pomocy społecznej. Ośrodek nie posiada środków na wprowadzanie aktywnych form pracy z osobami wykluczonymi społecznie w tym długotrwale bezrobotnymi. Niezbędnym jest podjęcie działań zmierzających do uruchomienia alternatywnych form aktywizacji zawodowej osób pozostających bez zatrudnienia poprzez uruchomienie Klubu Integracji Społecznej lub roboty publiczne. 7 Wymienione formy aktywizacji wiążą się z koniecznością dodatkowych nakładów finansowych. Obecnie jedyną formą aktywizacji funkcjonującą w Ośrodku Pomocy Społecznej są prace społecznie użyteczne. Ośrodek nie będzie spełniał w drugiej połowie 2013r. warunków ustawowych dotyczących liczby zatrudnionych pracowników socjalnych. Może to skutkować brakiem zgody Instytucji Pośredniczącej na realizację od 2014r. projektu systemowego, gdyż warunkiem pozytywnego rozpatrzenia wniosku jest spełnienie przez gminę standardu zatrudnienia odpowiedniej liczby pracowników socjalnych. Tym samym Gmina nie uzyska środków z Europejskiego Funduszu Społecznego na realizację zadań związanych z integracją społeczną i przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu oraz utraci finansowanie kolejnego etatu pracownika socjalnego. Nowe zadania nałożone aktualnie obowiązującymi przepisami wymagają zwiększenia nakładów finansowych na pomoc społeczną. Są one konieczne do rzetelnej ich realizacji np. obsługa organizacyjno-techniczna prac Zespołu Interdyscyplinarnego. - załącznikiem do niniejszego dokumentu jest ocena zasobów w formie tabelarycznej. przedstawiona 8
