Rozwój motoryczny człowieka w procesie ontogenezy i rozwój
advertisement
Rozwój motoryczności człowieka w okresie prenatalnym Mamo, Tato, Patrzcie…. JA, Rosne! ontogeneza • Ontogeneza są to wszelkie procesy zmierzające do przemiany organizmu, które zaczynają się od chwili poczęcia (zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik - powstanie zygoty) aż do kresu życia w starości (śmierci). Zmiany, które zachodzą dotyczą rozwoju biologicznego, fizycznego, motorycznego, somatycznego, cielesnego i morfologicznego. Poczęcie dziecka jest jednym z największych cudów w historii świata. Oto dwoje ludzi, dzięki swojej wzajemnej miłości tworzą coś niepowtarzalnego. Tworzą nowe życie, którego początkiem staje się zapłodniona komórka jajowa. Rozwój dziecka w łonie matki zwany jest inaczej rozwojem prenatalnym CZYNNIKI WYWIERAJĄCE WPŁYW NA ROZWÓJ PRENATALNY • Środowisko, w którym żyje dziecko przed urodzeniem decyduje o tym, czy płód będzie rozwijał się według naturalnego porządku. Normalnie, warunki środowiska wewnątrzmacicznego są idealne dla rozwoju zdrowego dziecka. Wyraźne odmienności mogą wywoływać pewne zaburzenia. Każdy szkodliwy czynnik wprowadzony przez krwiobieg matki do łożyska może zaburzać środowisko śródmaciczne. Jeżeli pojawi się on w krytycznym momencie ustalonego porządku rozwoju, wówczas może go zmienić nawet na stałe. Czynniki wpływające na rozwój prenatalny Odżywianie matki Pożywienie dla nienarodzonego dziecka jest dostarczane z krwiobiegu matki poprzez łożysko. Aby dziecko było zdrowe, dieta matki musi zawierać dostateczną ilość protein, tłuszczu i węglowodanów. Niedobór witamin Niedobór witamin C, B6, B12, E i K może utrudniać normalny rozwój prenatalny. Zdrowie matki Do czynników zdrowotnych matki, które mają duży wpływ na oczekiwane dziecko należą: zaburzenia wydzielania wewnętrznego, choroby zakaźne (zwłaszcza różyczka i choroby weneryczne), choroby przewlekłe lub wyniszczające oraz wyraźna nadwaga lub niedowaga. Czynniki Rh Niezgodność między grupą krwi matki i ojca przyczynia się do uszkodzenia komórek płodu. Prowadzi to do komplikacji fizycznych lub psychicznych, często na tyle poważnych, że w rezultacie powodują śmierć lub trwałe kalectwo dziecka. Alkohol Alkohol wpływa szkodliwie na rozwój psychiczny i fizyczny dziecka Tytoń Zarówno bierne jak i czynne palenie jest szkodliwe dla płodu. Zawartość chemiczna dymu przedostaje się do krwi dziecka, wywiera to niekorzystny wpływ na tętno serca płodu. Prenatalna faza rozwoju dziecka to również okres tworzenia się i intensywnego treningu mięśni dziecka. Dziecko od samego poczęcia wykazuje aktywność, której formy zmieniają się w miarę rozwoju układu nerwowego. Dzięki ultrasonografii możliwe jest badanie rozwoju aktywności spontanicznej dziecka przez cały okres płodowy. Fazy rozwoju płodu • Pierwszy trymestr- (tydzień 1-12) Następuje rozwój narządów płodu, który powinien zakończyć się pod koniec tego okresu • Drugi trymestr- (tydzień 13-24) Dziecko wzrasta w szybkim tempie i nabywa umiejętności wykonywania złożonych umiejętności • Trzeci trymestr- (tydzień 25-40) Dziecko przybiera na wadze i i rozwijają się u niego zachowania przygotowujące je do życia poza macicą Tygodnie 1-5 •Poczęcie, •Bardzo szybki podział zygoty, która wędruje z jajowodu do macicy, •W macicy podział na dwie warstwy komórek-łożysko, płód, •Drugi tydzień to wyodrębnienie listków zarodkowych z których powstaną narządy dziecka (ektoderma, endoderma, mezoderma), •Trzeci tydzień rozwija się głowa i ogon, •22 dzień ciąży- zaczyna bić prymitywne serce, •28 dzień ciąży- z cewki nerwowej wykształca się rdzeń kręgowy, •Powstaje mózg z górnej części cewy nerwowej, •Na szczycie głowy widać zaczątki tworzących się oczu i uszu, Tydzień 6 długość14 do20mm od szczytu do kości ogonowej •Bardzo szybki rozwój ciąży, •Serce bije samodzielnie, ma tylko jedną komorę, krew przepływa przez naczynia krwionośne, •Kształtuje się przewód pokarmowy, a także w swojej pierwotnej formie płuca ,wątroba, trzustka, tarczyca, •Zaczynają być widoczne rysy twarzy oraz nozdrza, •Formują się szyja i szczeka, • Ciało przybiera wyraźny kształty litery C, •Pojawiają się zawiązki rączek i nóżek, •Przejawem aktywności są spontaniczne ruchy dziecka już w 6 tygodniu, kiedy to zaczynają wspólnie pracować jego mięśnie i nerwy Tydzień 7 długość 22-30 mm od szczytu do kości ogonowej • • • • • • • • • • Dziecko przypomina małą fasolkę, z główką większą od reszty ciała Zanika powoli ogon, Po bokach głowy widoczne ciemne plamki, to zaczątki oczu, Widać już zaczątki łokci, dziecko ma wiosłowate nóżki i rączki, Długość stopy to ułamek centymetra, Mózg podzielony na wyraźne odcinki, Serce ma już cztery komory i bije z częstotliwością 150 uderzeń na minutę, W płucach kształtują się drogi oddechowe i oskrzela, Ukształtowane są już jelita, wyrostek robaczkowy, trzustka, Narządy płciowe wewnętrzne są już prawie ukształtowane, Tydzień 8 -9 długość 31-60mm • Oczy otwarte, położone w dużej odległości od siebie, można dostrzec powieki, rozwija się oko zewnętrzne i wewnętrzne, • Serce, mózg, wątroba, płuca i nerki osiągnęły swoja zasadniczą formę, • Ręce i nogi są znacznie dłuższe i wysuwają się do przodu ,potrafią zginać się w nadgarstkach, • Palce u rąk i nóg kształtują się w 9 tygodniu, dziecko ma opuszki palców, • Powieki zakrywają oczy, szczęka jest uformowana, ukształtował się nos, • Dużo łatwej dostrzec ruchy kończyn i płodu w 8 tyg. ciąży niż w 7 Tydzień 10 i 11 długość 61-75, waga 8-20gramów • Do tej pory ciężar ciała był na tyle mały, że nie można go było określić, dlatego od 10 tygodnia dziecko oficjalnie staje się płodem, • W dziąsłach powstają zawiązki zębów mlecznych, większość stawów jest już w pełni ukształtowana w tym nadgarstki i kostki, • Widać palce u rąk i nóg, a długość stopy to ok.2,5 mm, • Układ nerwowy reaguje już na bodźce, • Serce osiąga ostateczny kształty, bije z częstotliwością 140 uderzeń na minutę, • Nerki przesuwają się na właściwe miejsce do górnej części brzucha, • Do końca tygodnia nastąpi podwojenie długości ciała w stosunku do zeszłego tygodnia, • Dziecko potrafi połykać, ziewać oraz ssać, • Można już policzyć palce Ostatnia faza pierwszego trymestru • • • W tej fazie dziecko potrafi poruszać już głową i kończynami, a na początku drugiego trymestru zaczyna podskakiwać, odbijając się od ścian macicy jak od trampoliny, Dzięki ultrasonografii możliwe jest badanie rozwoju aktywności spontanicznej dziecka przez cały okres płodowy. Stwierdzono, że ruchy te początkowo są wolne i nieregularne, angażują wiele stawów jednocześnie i często kilka części ciała naraz. Charakteryzuje je obszerność, zmasowanie i rozprzestrzenianie , Aktywność dziecka staje się jednak coraz większa, celowo zorganizowana i angażująca wyodrębnione grupy mięśniowe. Jest ona swoistym treningiem ciągłym, intensywnym ćwiczeniem mięśni i nabywaniem sprawności ruchowych potrzebnych w przyszłym życiu ,, na dźwięk jego cichych kroków zabiło mi serce…” Na tych zdjęciach płód zachowuje się tak jak będzie się zachowywał po urodzeniu, kiedy przytrzyma się go nad płaską powierzchnią. Będzie wtedy próbował ruszać się do przodu. Jest to tzw. odruch automatycznego chodu bądź odruch stąpania. Jest to jeden z najwcześniejszych przejawów zachowań odruchowych. W wypełnionym płynem worku owodniowym dziecko unosi nogę, ugina kolano, a następnie stawia stopę na powierzchni macicy. Dziecko trzyma także ręce w charakterystyczny sposób. Kładzie dłoń na ustach albo trzyma rękę blisko twarzy w geście zwanym gestem boksera. Z chwilą gdy dziecko zaczyna wykonywać ruchy, balansując w macicy, a więc bardzo wcześnie, ćwiczy się zmysł równowagi. Tydzień 12 długość ok.93mm, waga 20gramów • • • • • Dziecko w ostatnich trzech tygodniach urosło dwukrotnie, Dziecko ma już wyraźnie wykształcone narządy płciowe, Przysadka zaczyna wytwarzać hormony, Dziecko jest w ciągłym ruchu, ogromną przyjemność sprawia mu rozciąganie rąk i nóg oraz podskakiwanie. Wykorzystuje w pełni możliwości jakie daje sprzyjające mu środowisko, przywodzi i odwodzi ramiona oraz wykonuje wymachy nogami W 12 tygodniu życia płodowego rozpoczynają swą pracę mięśnie potrzebne w okresie postnatalnym do chwytania, oddychania, fonacji, ssania. Mięśnie dziecka są jeszcze bardzo słabe i działają nieefektywnie, ale właśnie wtedy rozpoczyna się ich praca treningowa. W 12 tygodniu pojawia się też spontaniczny ruch podciągania, podnoszenia górnej wargi, co stanowi wstępne stadium w rozwoju odruchu ssania, Trymestr drugi od 13 do 24 tygodnia • • • • • • W trakcie tego trymestru dziecko rozwija się w bardzo szybkim tępię, nabywa umiejętności wykonywania złożonych czynności, Jest to czas największej aktywności dziecka, potrafi ono zginać się, rozciągać, kopać, podskakiwać, kręcić i wykonywać bardzo złożone ruch rękoma. Wykazuje różnego typu zachowania takie jak ssanie, połykanie, ziewanie, chwytanie i orientacje przestrzenna, Następuje bardzo szybki rozwój móżdżka, który odpowiada za koordynowanie złożonych czynności, W połowie tego okresu matka zacznie odczuwać ruch płodu, Pod koniec tego okresu dziecko uważane jest za zdolne do przeżycia poza łonem matki chociaż musi pozostać pod specjalistyczna opieka pediatryczną , •Wraz z ruchami połykania rozpoczynają się pod koniec 3. miesiąca życia ruchy nabierania i wypierania wód płodowych, a więc ruchy, które są potrzebne przy oddychaniu i mówieniu. W 13. tygodniu można zauważyć spontaniczne próbne ruchy oddychania, którym towarzyszy skurcz klatki piersiowej . Tydzień 13 długość 104-114mm, waga 50 gramów • • • • • • Kiedy ktoś lekko szturchnie matkę w brzuch dziecko zaczyna się wiercić Występują reakcje odruchowe: dotknięcie dłoni spowoduje jej zaciśnięcie, podrażnienie podeszwy stopy spowoduje kurczenie palców, a dotkniecie powiek wywoła napinanie mięśni gałek ocznych, Dziecko może rozchylać i zamykać usta, Szyja jest na tyle stabilna, ze może ruszać głową Rozwijają się intensywnie komórki nerwowe, kształtują się synapsy, pojawiają się zaczątki tkanki kostnej, można już wyróżnić żebra, wątroba wytwarza żółć, a nerki wydzielają mocz do pęcherz moczowego, Treningiem mięśni, które po urodzeniu biorą udział w wytwarzaniu dźwięków mowy i w oddychaniu, jest połykanie wód płodowych. Połykanie rozpoczyna się w 3. miesiącu i od tego czasu dziecko staje się wrażliwe na ich smak. Tydzień 14 i 15 długość od 108 do 12cm waga do 100gramów • Ruchy dziecka są teraz bardziej płynne, potrafi zginać i wykręcać palce, dłonie, nadgarstki, nogi oraz kolana, • Dziecko zaczyna „trenować” ruchy oddechowe, • Wydłuża się szyja, która tak jak mój podbródek nie opiera się już o klatkę piersiowa, • Szkielet wytwarza więcej kości dzięki czemu łatwiej dziecko zgina rękę w nadgarstku i w łokciu, potrafi też złożyć dłoń w pięść chociaż ta czynność nie jest jeszcze kontrolowana przez mózg, • Pojawiają się pierwsze ruchy mimiczne, dziecko potrafi marszczyć brwi i wykrzywia twarz, • W tym okresie dziecko ćwiczy ruchy umożliwiające mu przetrwanie poza łonem matki, Tydzień 16 długość-ok.14cm waga 150 gramów • • • Czas ogromnej aktywności, ogromna przyjemność sprawia dziecku przewracanie się na bok, kopanie, koziołkowanie, Na zdjęciach dziecko w przeciągu kilku sekund prezentuje cały wachlarz ruchów, obraca dłonie, zaciska i obraca dłoń, kurczy i rozprostowuje palce, dotyka twarzy. Trzyma przygotowany kciuk na wypadek gdyby zdarzyła się okazja do ssania. Tak płynne i złożone ruch świadczą o tym, że móżdżek już w dużym stopniu kontroluje motorykę Zachowanie dziecka - propriorecepcja • Propriorecepcję określa się jako świadomość ciała w przestrzeni. Zależy ona od rodzaju informacji dostarczonych mózgowi przez słuch, wzrok, dotyk i węch, • Jest to zmysł charakteryzujący się dynamizmem, pozwala na przystosowanie do zmieniającego się środowiska,, • W tym czasie ze wszystkich części mózgu najszybciej rozwija się móżdżek i to on kontroluje tego typu zachowania, • Oznaki tego procesu widać na wczesnym etapie rozwoju, dziecko zbliża do siebie dłonie ale zanim dojdzie do połączenia następuje rozdzielenie-prawdopodobnie jest to reakcja odruchowa, dziecko próbuje jednak dalej i wreszcie udaje się mu połączyć palce. • Czyżby zrobiło kolejny krok do poznania samego siebie??? a ja rosnę dalej… • • • Dziecko jest w ciągłym ruchu, obraca ciało na wszystkie strony, splata i rozplata ręce, Poruszanie rękami nie sprawia dziecku trudności, może je nawet włożyć do buzi, czerpie przyjemność z wymierzania ciosów ręką, kopania, obracania się oraz wiercenia, mielina która wyściela już nerwy, zapewnia szybki i sprawny przepływ informacji i wykonanie skoordynowanych ruchów, na tym zdjęciu widać jak płód przygotował kciuk do ssania, ale nie widać aby wsadził go sobie do buzi, widać też niezwykły ruch kończyn dolnych powodujący złączenie stóp razem Rośliśmy razem jak dwa zrośnięte drzewa, dwa odrębne istnienia, a jednak połączone… • • • • • BLIŹNIETA: Warunki panujące w macicy są dla bliźniąt trudne.Sprzyjają zarówno budowaniu więzi ,jak i współzawodnictwu o miejsce. Badania wykonane na bliżnietach w macicy wykazały, ze kontakty miedzy nimi zaczynają się ok. 12 tyg. Ciąży i składają się z sekwencji akcji-reakcji, Bardziej złożone formy zachowań mają miejsce zwykle ok.14 tyg. Bliźnięta kontaktują się ze sobą poprzez ruchy rąk, nóg, ust i całych ciał ,co ciekawe, takie „złożone” kontakty wcześniej występują u bliźniaczek. Złożone czynności są sprzężone z rozwojem sieci neuronowej w mózgu, badania wykazały również ,że takie formy kontaktu dotykowego stymulują rozwój mózgu. Bliźniaki doświadczają intensywniejszej stymulacji dotykowej i często po urodzeniu osiągają lepsze wyniki w testach rozwojowych. Połowa drogi… • • • • Dziecko ma już wykształcone kubki smakowe Znacznie poprawia się zmysł dotyku, często na zdjęciach widać jak dziecko gładzi sobie twarz, ssie palec lub bawi się pępowiną, Płód częściej się budzi i słyszy rozmowy, głośne dźwięki oraz muzykę, łatwiej słyszy niski głos ojca niż wyższy matki, Na tych zdjęciach widać jak aktywne życie prowadzi dziecko, zgina i prostuje palce, unosi i prostuje kolana, gładzi się po głowie. Koniec drugiego trymestru… • • • Od tego momentu dziecko potrafi przeżyć poza macicą pod opieką lekarską, Bar4dzo dobrze rozwinięty słuch pozwala dziecku, słyszec głos mamy, bicie jej serca oraz burczenie w brzuchu, wyraźnie podoba się jemu muzyka, spokojna, klasyczna, To dziecko pociera oczy, drapie i gładzi policzek, pociera nos Trymestr trzeci • • w trzecim trymestrze(25-40) dziecko przybiera na wadze i opanowuje takie wzorce zachowań jak ssanie, połykanie, ziewanie oraz chwytanie, które przygotowują go do życia w macicy W tym czasie długość dziecka potroi się, a długość podwoi, Ssanie… • • • Ssanie jest jedną z najważniejszych umiejętności umożliwiających przetrwanie po urodzeniu, ssanie kciuka nie tylko przygotowuje je od razu do karmienia, ale i uczy je poznawania świata za pomocą dotyku. Kiedy dziecko ssie paluszki, to jednocześnie uczy się czuć swoją skórę oraz poznaje kształt i rozmiar palca, Dziecko ssie kciuk już w 11tyg. ciąży, starsze dzieci , ssą każdą część ciała „żyć zmysłami raczej niźli myślami…” Czy to wizja czy też sen na jawie? • • Dziecko zamyka i otwiera powieki, trenowanie otwierania i zamykania powiek, ułatwia też opanowanie odruchu mrugania, wiele odruchów z którymi rodzi się dziecko z czasem zaniknie, ale odruch mrugania pozostanie mu na całe życie. Prawdopodobnie zamykanie i otwieranie powiek przygotowuje dziecko na odbiór wszechotaczających bodźców wzrokowych A ja myślę… • Trzymanie się za czoło przez dłuższy czas występuje bardzo często Coraz mniej miejsca… • • • • • Tydzień 29… Mimo ograniczonej przestrzeni płód wciąż energicznie się porusza ,rozciąga się, zgina oraz prostuje nogi, czasem trochę pokopie, Tydzień 30… Słysząc hałas dziecko reaguje kopaniem… Ale…dziecko czuje doskonale i pamięta, potrafi zapamiętać usłyszaną melodię w łonie matki, dwa , trzy dni po urodzeniu… Chwytanie… • Chwytanie to jeden z podstawowych odruchów, w które wyposażony jest noworodek, pojawia się ono we wczesnym okresie ale rozwija dopiero w trzecim trymestrze, • Dzieci łapią się za nogi, ręce, palce u nóg i rąk oraz za pępowinę, a bliźnięta chwytają się nawzajem Ziewanie • W 29 tygodniu płód doskonale opanowuje umiejętność ziewania. Czy jest to reakcja na zmęczenie, nudę, czy też po prostu trening? Może jest to odruch dany przez naturę jako gwarancja na to, że zaraz po urodzeniu nastąpi wdech powietrza, który uruchomi działanie układu oddechowego. Próba smaku… • Widok dziecka wystawiającego język nie jest niczym niecodziennym. Takie zachowanie jest częstsze u płodu niż u noworodka. Być może dziecko próbuje smaku płynu owodniowego, który może być różny w zależności od tego co jadła lub piła matka. „nam też pęka serce, gdy rzeczy idą źle…” • Obserwując to dziecko można stwierdzić, ze płód odczuwa ból i …płacze… „nie dostrzegłem jej urody, dopóki się nie uśmiechnęła…” • • Jeśli grymas na twarzy dziecka jest oznaką niezadowolenia, to czyż jego uśmiech nie zdradza zadowolenia? Uśmiech nienarodzonego dziecka jest niezwykły, gdyż jest to jedno z zachowań, których dziecko nie przejawia zaraz po urodzeniu. Dzieci zaczynają się uśmiechać dopiero w 4-5 tygodniu po urodzeniu. Tydzień 35 długości ok. 47 cm waga 2,95 kilograma • • • Od tej pory dziecko w każdej chwili może przyjść na świat, Nie może kopać już do woli, ale wierci się i próbuje rozciągać ręce i nogi Na tym zdjęciu wyraźnie widać, że dziecko obróciło się do góry nogami i czeka na poród Tydzień 38 długość ok48 cm, waga 3,25 kilograma • • Dziecko ma już 70 różnych odruchów, które umożliwiają mu przeżycie poza macicą, na tych zdjęciach widać, ze płód nie wydaje się zbyt szczęśliwy z powodu braku wolnego miejsca, na szczęście nie pozostanie tu już długo… w ostatnich tygodniach twarz dziecka wyraża coraz więcej emocji. Odruchy wrodzone. Każdy odruch wrodzony powstaje w innym okresie życia wewnątrzmacicznego (na przykład odruch chwytny między 2. a 4. miesiącem, odruch pływania między 4. a 5., połykania - między 4. a 8., odruch Moro - między 8. i 9.) Większość odruchów powstałych w okresie płodowym służy zachowaniu postawy, czynności wydzielniczej i obronnej. Odruchów jest bardzo dużo i mają one różne znaczenie dla przetrwania, a więc relatywną wartość dla diagnozy schorzeń układu nerwowego. Aktywność… • Można również dodać, że w zakresie fluktuacji aktywności dziecka następuje w okresie prenatalnym proces uczenia się i tworzenia nawyków. Dziecko wypracowuje swój rytm naprzemiennej aktywności na wzór swojej matki. W zależności od jej trybu życia, stopnia rytmiczności i stałości pewnych form aktywności (jedzenie, sen, odpoczynek, ruch) dziecko nabywa przyzwyczajeń. W rytmie procesów biologicznych noworodka można zaobserwować wpływ trybu życia matki. Stąd dzieci „skowronki" i dzieci „sowy" oraz dzieci o przerywanym rytmie snu. • Fazowość aktywności związana jest również z nabyciem przez płód około 6. miesiąca umiejętności bycia w dwóch stanach: snu i czuwania, a co ważne, ze zdolnością do przechodzenia w stanach snu przez różne fazy, między innymi przez fazę REM Dzień i noc… • Płód zajmuje w macicy najbardziej dogodną pozycję, zmienia ją (na przykład przy ucisku wskutek niewygodnego ułożenia ciała matki). Wszelkie popychanie, krępowanie, nacisk na brzuch matki już od połowy 3. miesiąca życia wywołuje u dziecka reakcję przeciwstawienia - zwija się ono, okręca wokół ciała, kopie, wyrażając tym prymitywnym językiem ciała swoje niezadowolenie. Również w czasie snu ma swoją ulubioną pozycję która jest dość trwała, gdyż pozostaje na całe życie jako najczęstsza pozycja snu i wypoczynku, zwłaszcza w okresie choroby, przeciążeń, stresów. A moje dziecko jest takie ruchliwe.. • Nadmiar bodźców negatywnych (głównie o charakterze hormonalnym), jak i predyspozycje genetyczne mogą powodować ponadprzeciętną aktywność płodu. Dzieci „kipiące" aktywnością i stale ruszające się w macicy często już od urodzenia określane są jako nerwowe i wykazują nadruchliwość, drażliwość, trudności w osiągnięciu odprężenia, szybko reagują poczuciem dyskomfortu i niepokojem. Nadmierna stała aktywność dziecka w łonie jest więc wyrazem jego niepokoju i może mieć znaczenie w przewidywaniu jego zachowania po narodzeniu.
