Zakres interwencjonizmu państwowego
advertisement
Protekcjonizm i interwencjonizm rolny Dla współczesnej gospodarki rynkowej charakterystyczna jest ingerencja państwa ukierunkowana na stabilizację rynku rolnożywnościowego oraz ochronę dochodów uzyskiwanych w rolnictwie. „w krajach o gospodarce rynkowej polityka rolna jest formą interwencji państwa w żywiołowe funkcjonowanie mechanizmu rynkowego" [Kożuch B.] „regulacja rynku rolnego jest obszarem polityki rolnej utożsamianej z pojęciem interwencjonizmu" [Adamowicz M.] Przesłanki interwencjonizmu państwowego wynikają z właściwości mechanizmu rynkowego, który zapewnia racjonalność gospodarowania w krótkim okresie czasu, dostosowując produkcję i podaż do popytu. Natomiast jest zawodny w odniesieniu do okresów drugich. Zakres interwencjonizmu rolnego Zakres zależy od modelu, do którego zbliżona jest gospodarka narodowa. gospodarka wolnorynkowa i odpowiadający jej neoliberalny nury współczesnej ekonomii gospodarka regulowana i odpowiadający jej postkeynesowski nury współczesnej ekonomii Żaden z tych modeli w praktyce me istnieje w czystej postaci. Istnieją modele mieszane, łączące zasady gospodarki wolnorynkowej z interwencjonizmem. Zakres interwencjonizmu państwowego Zakres interwencjonizmu państwowego wyznaczają cztery jego obszary: polityka makroekonomiczna; polityki gałęziowe i polityka mikroekonomiczna; infrastruktura społeczno-gospodarcza; kreowanie i upowszechnianie postępu naukowotechnicznego. polityka makroekonomiczna Obejmuje m.in..: stabilizację cen ochronę praw publicznych, pobudzanie popytu, przeciwdziałanie bezrobociu, eliminowanie sfer ubóstwa, równoważenie bilansu płatniczego, ochronę rynku krajowego, prywatyzację, politykę regionalną polityki gałęziowe i polityka mikroekonomiczna Szczególne znaczenie posiadają: • polityka przemysłowa; • polityka rolna; • polityka bezpośredniego oddziaływania na zachowania jednostek gospodarczych. infrastruktura społeczno-gospodarcza ten obszar dotyczy przede wszystkim: • infrastruktury rynkowej; • infrastruktury technicznej, szczególnie w otoczeniu rolnictwa. Rozwój infrastruktury obszarów rolniczych umożliwia bowiem eliminowanie negatywnych zjawisk społeczno-ekonomicznych, które są dla nich charakterystyczne. postęp naukowo-techniczny Związany jest z koniecznością prowadzenia długofalowej polityki badań naukowych i działalności badawczo-rozwojowej Cele interwencjonizmu Specyficzne cele interwencjonizmu państwowego w rolnictwie wynikają z właściwości produkcji rolniczej. Istotne różnice rolnictwa względem innych gałęzi: • długi cykl produkcyjny, • zależność od warunków przyrodniczych, • krótkotrwałe wykorzystywanie maszyn i urządzeń, • mniej korzystne warunki dostępu do kapitału, • ograniczone możliwości inwestowania, • istnienie struktur ekonomicznych oraz społecznych, które nie nadążają za rozwojem innych działów gospodarki i generują problemy produkcyjne i socjalne, których nie sposób rozwiązać bez ingerencji państwa Cele interwencjonizmu Istotne różnice rolnictwa względem innych gałęzi: • niska elastyczność rolnictwa w zakresie struktury produkcji, jak i metod wytwarzania • nienadążanie w skali globalnej wzrostu produkcji rolnej za rozwojem całej gospodarki narodowej i wzrostem popytu na żywność, • niższa w porównaniu z resztą gospodarki wydajność pracy w rolnictwie i produkcyjność innych czynników, • niska elastyczność rolnictwa w zakresie struktury produkcji, jak i metod wytwarzania, • dysparytet (nierówność) dochodów ludności rolniczej w stosunku do pozarolniczej, prowadzący do nadmiernych dysproporcji w poziomie życia oraz korzystaniu ze zdobyczy socjalnych. Cele interwencjonizmu - efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów wytwórczych jest jednym z podstawowych warunków racjonalnego rozwoju produkcji rolniczej. - zapewnienie społecznie akceptowanych dochodów rolniczych ponieważ zaangażowane w rolnictwie czynniki produkcji są niżej opłacane niż w innych działach gospodarki, istnieje konieczność redystrybucji dochodów i zapewnienie producentom rolnym poziomu dochodów, który będzie społecznie akceptowany Cele interwencjonizmu - zapewnienie pożądanego poziomu wyżywienia społeczeństwa dążenie do zrównoważonej podaży artykułów rolnych oraz zagwarantowanie cen, umożliwiających ich nabycie przez różne grupy społeczne (tzw. umiarkowanych cen) i tym sposobem zapewnienie pożądanego poziomu wyżywienia społeczeństwa - zagwarantowanie bezpieczeństwa żywnościowego kraju czyli taki stan rolnictwa i jego otoczenia, ich strukturę, poziom rozwoju i system powiązań, które pozwolą przeciwstawiać się negatywnym wpływom zewnętrznym (np. wywołanym przez konkurencję zagraniczną) - ochrona środowiska naturalnego Metody i środki interwencjonizmu Dobór rolnego zależy od wielu czynników. Do najważniejszych zalicza, się poziom rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju oraz charakter powiązań ze światową gospodarką. Najważniejsze z nich: • wspieranie cen rynkowych, • bezpośrednie i pośrednie wspieranie dochodów rolniczych, Wspieranie cen rynkowych Wzrost poziomu dochodów rolniczych można uzyskać, obniżając koszty wytwarzania lub poprzez gwarantowanie określonego poziomu cen oraz dopłaty do cen rynkowych - przy czym poziom tych dopłat wyznacza różnica pomiędzy cenami wynegocjowanymi i cenami ukształtowanymi przez rynek Ceny gwarantowane Pozytywne rezultaty cen gwarantowanych: - eliminowanie wahań cenowych, - stabilizację, a następnie wzrost poziomu produkcji i dochodów rolników, - większą skłonność do inwestowania i wprowadzania innowacji, - ograniczanie importu produktów rolnych. Negatywne cechy gwarancji cenowych: - powodują konieczność ponoszenia kosztów utrzymania ekonomicznie nieopłacalnej produkcji, - wywołują ryzyko wzrostu cen, - opóźniają proces dostosowywania struktury produkcji do struktury popytu, - wywołują wzrost społecznych kosztów wytwarzania wspieranie dochodów rolniczych polega na stosowaniu dopłat wyrównawczych do swobodnie kształtowanych na rynku cen do poziomu, który jest uważany za właściwy. Dopłaty wyrównawcze pokrywane są z budżetu państwa i wpływają bezpośrednio na poziom dochodów rolniczych. Zatem konsumenci kupują żywność po niższych cenach, a podatnicy pokrywają koszty tych dopłat. Wykorzystywane instrumenty oddziaływania państwa na rolnictwo Do instrumentów wewnętrznych zalicza się: 1. Subwencje do produktów rolnych / dopłaty bezpośrednie 2. Subwencje do środków produkcji: w formie ● stałych dopłat (subwencje do paliw w określonych granicach zużycia) oraz ● zmiennych dopłat (tańsze kredyty dla rolnictwa) 3. Bezpośrednie regulacje systemu kwotowego ilościowe za pomocą Wykorzystywane instrumenty oddziaływania państwa na rolnictwo 4. Bezpośredni interwencjonizm rynkowy – obejmuje: • subwencjonowanie produktów rolnych • stabilizację cen zarówno dla producentów, jak i konsumentów, wyróżnia się: ◊ stabilizację wahań sezonowych ◊ stabilizację wahań przypadkowych Wybór i ewolucja instrumentów Zasadniczy cel interwencji a więc podtrzymywanie dochodów rolników ponad poziom wynikający ze swobodnej gry rynkowej, pozostaje taki sam. Zrezygnowano z dodatkowego celu, jakim była próba stabilizacji cen rynkowych w aspekcie ich poziomu, a zwłaszcza zmienności. Przede wszystkim głównym trendem zmian jest to, że konsekwentnie odchodzi się od stosowania metod interwencji poprzez rynek. Definitywnie odstąpiono od interweniowania poprzez ustalanie cen czy też bezpośrednie oddziaływanie na nie: Plan Mansholta, Programu Mac Sharry'ego Wybór i ewolucja instrumentów Obecna faza interwencjonizmu to stopniowe upowszechnianie metod oddziaływania na dochody rolników poza mechanizmem rynkowym. Wiąże się to z ugruntowanym już poglądem, iż interwencjonizm to w istocie określona forma transferu dochodów zebranych w formie podatków w działach pozarolniczych na rzecz dochodów rolników. Kwestią wyboru jest jedynie upraszczanie i obniżanie kosztów metod tych transferów. Wybór i ewolucja instrumentów Ważną rolę odgrywa w tym procesie obszar swobody w zakresie wyboru zasad i metod interwencjonizmu przez państwa i systemy. Wyróżnia się 3 czynniki wyboru (Frenkel, Hunek, Tomczak): - poziom rozwoju gospodarczego - zatrudnieni w rolnictwie - wydatki na żywność Wyróżnia się 3 czynniki wyboru poziom rozwoju gospodarczego - - zatrudnieni w rolnictwie - wydatki na żywność Z punktu widzenia interwencjonizmu zasadnicze znaczenie ma poziom dochodów jednostkowych uzyskiwanych w działach pozarolniczych jako baza do poboru sumy składki podatkowej przeznaczonej na cele interwencjonizmu w rolnictwie. Im niższy ogólny poziom jej rozwoju, tym bardziej każde zakłócenie w funkcjonowaniu i rozwoju rolnictwa jest odczuwane przez całą gospodarkę i większość społeczeństwa. Wyróżnia się 3 czynniki wyboru - poziom rozwoju gospodarczego - zatrudnieni w - wydatki na żywność rolnictwie udział zatrudnionych i utrzymujących się w rolnictwie w pozostałym zatrudnieniu i utrzymywaniu się z pozarolniczych źródeł dochodów. Wskaźnik ten ma istotne znaczenie w aspekcie subiektywnego odczucia wyrównywania niesprawiedliwości w rezultacie transferu dochodów do rolnictwa za pomocą określonych metod interwencjonizmu. Wyróżnia się 3 czynniki wyboru poziom rozwoju gospodarczego - zatrudnieni w rolnictwie - - wydatki na żywność Oczywistym jest, iż im większa jest baza sumy składki podatkowej i im niższe są relatywne wskaźniki zatrudnienia w rolnictwie, tym większy jest dochodowy efekt interwencji w rolnictwie. Wiąże się z tym wyższa ocena sprawności i skuteczności w osiąganiu celów interwencji, lepsza ocena polityczna. Wyróżnia się 3 czynniki wyboru - poziom rozwoju gospodarczego - zatrudnieni w rolnictwie - wydatki na żywność Im niższy jest udział wydatków na żywność w sumie przeciętnych wydatków, tym zakres, zasady i metody interwencji są bardziej obojętne dla społeczeństwa.
