Analiza i ocena wyników gospodarczych Holandii w latach 2000-2014
advertisement
UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ W LUBLINIE Wydział Ekonomiczny Studia podyplomowe: Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Justyna Olender nr albumu: 9365526 Analiza i ocena wyników gospodarczych Holandii w latach 2000-2014 Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem: prof. dr hab. Bogumiły Muchy-Leszko dr Magdaleny Kąkol Lublin rok 2016 1 Spis treści Wstęp .......................................................................................................................................... 3 Rozdział I. Mierniki analizy makroekonomicznej kraju ...................................................................... 5 Rozdział II. Analiza i ocena wyników gospodarczych Holandii i wybranych krajów w latach 2000-2007 ......................................................................................................................... 9 Rozdział III. Analiza i ocena wyników gospodarczych Holandii i wybranych krajów w latach 2008-2014 ....................................................................................................................... 26 Zakończenie ....................................................................................................................................... 41 Bibliografia ........................................................................................................................................ 45 Spis tabel ........................................................................................................................................ 47 Spis wykresów .................................................................................................................................... 47 2 Wstęp Każde państwo funkcjonuje w pewnym otoczeniu, które niewątpliwie wywiera na nie wpływ. Sytuacja gospodarcza, a także polityka gospodarcza i społeczna w państwie determinuje warunki przewagi konkurencyjnej. Ustanowienie jednolitego rynku i związany z nim wzrost aktywności gospodarczej i obrotów w handlu sprawiły, że Unia Europejska stała się potęgą handlową. Wzrost gospodarczy UE utrzymuje się dzięki inwestycjom w transport, energię i badania. Holandia jest krajem założycielskim i członkiem Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (obecnie Unii Europejskiej) od 1 stycznia 1958 roku, jak też jednym z pierwszych krajów należących do strefy euro od 1999 roku. Holandia ma opinię państwa osiągającego wymierne korzyści z przystąpienia do strefy euro. Tuż obok gospodarki niemieckiej wykazuje rok po roku nadwyżki handlowe na rachunku obrotów bieżących. Do najważniejszych działów gospodarki holenderskiej należą administracja publiczna, obrona, ochrona zdrowia, jak również handel hurtowy i detaliczny, transport, usługi gastronomiczne oraz przemysł. Głównym kierunkiem eksportu jak i importu dla Holandii są Niemcy oraz Belgia. Można zauważyć, iż Holandia więcej eksportuje niż importuje, a dodatkowo w tym kraju wprowadzane są strukturalne reformy neoliberalne. Sytuacja Holandii nie jest jednak tak dobra, jak wskazują na to opinie, bowiem zadłużenie gospodarstw domowych Holendrów sięga 250% ich dochodów. Dodać należy, iż jest to najwyższy poziom na świecie. Z czego wynika tak duże zadłużenie jednego z najbardziej prężnych krajów strefy euro? Otóż w roku 2001, kiedy gospodarka niemiecka przeżywała kryzys informatyczny, na ratunek jej przyszedł Europejski Bank Centralny poprzez fundusze pożyczkowe oraz niskie stopy procentowe. W Holandii po przyjęciu wspólnej waluty ceny nieruchomości podwoiły się i wzrosło zadłużenie gospodarstw domowych. Następnie kryzys w 2008 roku wywołał katastrofalne załamanie rynku mieszkaniowego, powodując, iż cena nieruchomości stała się niższa niż była w momencie zakupu. Sytuacja społeczno – gospodarcza w Holandii w latach 2000-2014 została przedstawiona na tle procesów zachodzących w krajach Unii Europejskiej oraz strefy euro. Podkreślono wpływ powiązań i uwarunkowań zewnętrznych na sytuację w gospodarce Holandii oraz Belgii, Austrii, Niemiec i Szwecji. Warto zaznaczyć, że w analizowanej grupie krajów Szwecja jest jedynym, który nie przyjął wspólnej waluty euro. Głównym celem pracy jest analiza i ocena najważniejszych wskaźników makroekonomicznych w funkcjonowaniu gospodarki Holandii w latach 2000-2014. Celami szczegółowymi są: ocena skuteczności narzędzi polityki makroekonomicznej w warunkach globalizacji, oraz przedstawienie zmian w systemie gospodarczym Holandii na przełomie czternastu lat w odniesieniu do gospodarek takich krajów jak Austria, Niemcy, Belgia czy Szwecja. 3 Sformułowano ponadto pytanie badawcze: Jak zmieniała się gospodarka Holandii od momentu wejścia do strefy euro? Prowadzone rozważania mają posłużyć weryfikacji hipotezy badawczej: prowadzona polityka makroekonomiczna w Holandii odgrywa istotną rolę w stabilizowaniu gospodarki oraz w łagodzeniu efektów kryzysu finansowego i gospodarczego. Praca zawiera analizę i ocenę literatury oraz badania danych statystycznych. Problem badawczy zamierza się rozwiązać, a hipotezę zweryfikować wykorzystując następujące metody badawcze: studium analityczno - krytyczne literatury przedmiotu, analizę problemową, definiowanie, uogólnienia, wnioskowanie oraz analizę i ocenę danych statystycznych publikowanych przez Komisję Europejską, Eurostat oraz Narodowy Bank Polski. Praca została napisana w oparciu o dostępne źródła literatury z zakresu polityki makroekonomicznej, strefy euro, raportów, roczników statystycznych oraz zasobów internetowych. Praca składa się z trzech rozdziałów logicznie ze sobą powiązanych. W rozdziale pierwszym omówiono podstawowe wskaźniki makroekonomiczne oraz ich przydatność. Wśród analizowanych wskaźników znajdą się m.in. stopa wzrostu PKB, stopa konsumpcji oraz inwestycji, wskaźniki deficytu budżetowego oraz zadłużenia publicznego, dynamika bilansu handlowego oraz efektywność pracy. Przedmiotem rozważań drugiego rozdziału jest analiza i ocena najważniejszych zmiennych realnych, dotyczących stabilizacji makroekonomicznej Holandii oraz Niemiec, Austrii, Belgii i Szwecji w latach 2000-2007. W rozdziale trzecim poświęcono uwadze oddziaływanie kryzysów gospodarczych na prowadzoną politykę makroekonomiczną Holandii oraz wybranych krajów w latach 2008-2014. Zakończenie pracy stanowi próbę syntezy i sformułowania wniosków oraz przedstawienia perspektyw dla analizowanych gospodarek. Analiza przydatności poszczególnych wskaźników makroekonomicznych zależy od sytuacji społeczno-ekonomicznej w poszczególnych krajach, tym samym zależy od sytuacji sprzed kryzysu oraz od skutków kryzysu. Dlatego też celowym było przyjęcie metody analizy przypadku i na tej podstawie sformułowanie ogólnych wniosków. 4 Rozdział I. Mierniki analizy makroekonomicznej kraju Analiza makroekonomiczna gospodarki to przede wszystkim badanie i ocena wskaźników ekonomicznych zagregowanych, czyli takich które ujmowane są dla gospodarki narodowej. Pozwala ona odpowiedzieć na pytania dotyczące rozwoju kraju. Głównym celem analizy makroekonomicznej jest obserwacja zjawisk zachodzących w gospodarce oraz poznanie prognoz w odniesieniu do tempa rozwoju gospodarki. Zaś ze względu na globalizację oraz liczne powiązania krajów, ważne jest również ocenianie sytuacji globalnej, jak np. kryzysów w innym kraju. Podstawowymi wskaźnikami makroekonomicznymi, które posłużą do oceny gospodarki Holandii są produkt krajowy brutto, dynamika konsumpcji, dynamika inwestycji, jak też dynamika eksportu towarów i usług. Istotnych danych o stanie gospodarki państwa dostarczą również wskaźniki salda budżetowego, długu publicznego, czy salda bilansu handlowego. Nie bez znaczenia będzie również wskaźnik nominalnej i realnej produktywności pracy. Biorąc pod uwagę tak szeroki wachlarz wskaźników warto przybliżyć ich znaczenie. Po pierwsze Produkt Krajowy Brutto, który to jest najbardziej kompleksowym miernikiem całkowitej produkcji dóbr i usług państwa, wyliczamy jako sumę pieniężnej wartości inwestycji, konsumpcji oraz wydatków państwa na zakup dóbr i usług, jak również eksportu netto uzyskanego w kraju w ciągu roku. 1 Można powiedzieć, iż jest to najbardziej syntetyczny z wyników działalności gospodarki stanowiąc sumę wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie przedsiębiorstwa w danym kraju. Ze względów praktycznych przyjęto kilka rodzajów PKB: nominalny, realny, czy też per capita. Nominalny PKB oznacza łączną wartość dóbr i usług wytworzonych w danym kraju, obliczoną według bieżącej wartości pieniądza. Wpływ na ten rodzaj PKB ma poziom cen bieżących. Natomiast realny PKB opisuje wartość wszystkich finalnych dóbr i usług wytworzonych w danym okresie, na terytorium danego kraju, liczony jest w cenach stałych (z okresu bazowego). 2 PKB realny jest właściwym miernikiem zmian produkcji w czasie, czyli wzrostu gospodarczego, ponieważ odzwierciedla zmiany wolumenu produkcji. PKB per capita jest jednym z najczęściej stosowanych mierników poziomu życia społeczeństwa. Oblicza się go, dzieląc wartość PKB państwa przez liczbę jego mieszkańców. Pojęcie PKB per capita pojawiło się na świecie ze względu na niemiarodajność dochodu narodowego państw przy porównywaniu poziomu dobrobytu jego obywateli. Kolejnym istotnym miernikiem gospodarczym jest PKB według parytetu siły nabywczej, który pozwala na rozwiązanie 1 2 R. Hall, J. Taylor, Makroekonomia, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2002, s. 42. Ibidem, s. 43. 5 problemu dokonywania międzynarodowych porównań PKB. Zasadniczą kwestią jest zebranie danych o cenach z agregowanej listy towarów i usług, która zawiera produkty porównywalne i reprezentatywne dla analizowanych krajów. 3 Parytet siły nabywczej uwzględnia siłę nabywczą ludności. Dynamika konsumpcji informuje o zmianach wydatków gospodarstw domowych przeznaczanych na zakupy dóbr i usług. Makroekonomiści wyróżnili dla tego zjawiska konsumpcjonizm autonomiczny, który jest niezależny od wielkości dochodów i obejmuje niezbędne dla jednostki minimum do życia. Drugim rodzajem konsumpcji jest konsumpcja dodatkowa, która jak sama nazwa wskazuje wynika z wielkości dochodów które są przeznaczane na wydatki na artykuły wyższej potrzeby. 4 Konsumpcja tym samym oznacza zużywanie posiadanych zasobów w celu zaspokojenia potrzeb niezależnie od czasu. Natomiast inwestycje są tym składnikiem PKB, który odznacza się najwyższą skłonnością do wahań. Badania pokazują, iż podczas recesji obserwuje się spadek zapotrzebowania na dobra i usługi, co jednocześnie związane jest ze spadkiem inwestowania. Zmiany zaś stopy wzrostu dochodu ściśle korelują ze zmianami nakładów inwestycyjnych wyrażonych udziałem w PKB. 5 Najczęściej mamy do czynienia z inwestycjami w środki trwale, w nieruchomości ale i w zapasy, które z różną siłą działają na zmiany stóp procentowych, koniunktury gospodarczej, polityki gospodarczej oraz podatków. Handel międzynarodowy odgrywa istotną rolę w gospodarce rynkowej. Dynamika eksportu jest zazwyczaj znacznie wyższa niż tempo wzrostu gospodarczego. Aby obroty handlowe danego kraju były czynnikiem przynoszącym systematyczne wpływy, to bezpośrednie inwestycje zagraniczne muszą być stale monitorowane, bo tylko one mogą mieć zasadniczy wpływ na kształt bilansu handlowego. Należy zauważyć, iż na eksport danego kraju wpływ mają kurs walutowy oraz koniunktura gospodarcza w krajach będących partnerami handlowymi. 6 Napływ inwestycji zagranicznych wywołuje wzrost importu, który wywołany jest importem czynników produkcji przez zagranicznych inwestorów. Sytuacja ta przyczynia się z kolei do wzrostu eksportu towarów. Przedmiotem analizy w niniejszej pracy jest również wskaźnik deficytu finansów publicznych, oznaczający ujemne saldo w budżecie, a więc sytuacje gdy wydatki są wyższe niż dochody w danym okresie rozliczeniowym. Nadwyżka budżetowa jest tym samym przeciwieństwem deficytu. Deficyt finansów publicznych wynikać może z rozbudowanej 3 R. Rapacki, Wprowadzenie do makroekonomii, [w:] D. Begg, Makroekonomia, P WE, Warszawa 2007, s. 41. 4 A. Śleszyńska-Świderska, Konsumpcja a wzrost gospodarczy w Polsce. W cieniu globalnego kryzysu gospodarczego, [w:] Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, ,,Zeszyt Nr 38 (2/2014)", Wyd. Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 2014, s. 355. 5 R. J. Barro, Makroekonomia, PWE, Warszawa 1997, s. 255. 6 R. Lerski, PKB, http://www.expander.pl/warto-wiedziec/slownik,litera,P,13,slowo.html, (14.03.2016). 6 administracji państwowej, inwestycji publicznych, militaryzacji państwa, ale również z wysokich kosztów obsługi długu publicznego. Państwo prowadząc politykę pobudzania wzrostu gospodarczego może również zwiększać deficyt poprzez zmniejszanie podatków, które wywołują wzrost wydatków. Aby zaspokoić narastające potrzeby ludności m. in. na ochronę zdrowia czy obronę, państwo ponosi wydatki na dobra i usługi powiększając produkcję i wywołując równowagę, jednak w krótkim okresie i osiągając mniejsze wpływy niż zakładało. Kraje Unii Europejskiej oraz kraje strefy euro są traktatowo zobowiązane do utrzymywania deficyt budżetowego poniżej 3% PKB.7 Kategorią określającą zadłużenie sektora finansów publicznych jest Dług publiczny. Państwowy dług publiczny to zatem wartość nominalna zobowiązań instytucji sektora finansów publicznych z pominięciem zobowiązań pomiędzy tymi jednostkami. 8 Zgodnie z kryteriami konwergencji państwa Unii Europejskiej nie mogą przekroczyć 60% PKB.9 Saldo bilansu handlowego jest różnicą między eksportem a importem państwa w danym roku. Na dodatni bądź ujemny bilans handlowy wpływ mają m.in. ceny wyrobów produkowanych w kraju, kurs walutowy, umowy handlowe, cła i podatki oraz koniunktura gospodarcza w kraju i za granicą.10 Wydajności pracy (produktywność pracy) oznacza wartość produkcji wytworzonej przez jednego zatrudnionego lub na godzinę pracy. Wysoka produktywność pracy świadczy o konkurencyjności gospodarki. Wyróżnia się w ekonomii realną produktywność pracy oraz nominalną. Miernik wydajności pracy obliczany jest jako realny poziom PKB do liczby pracowników lub też do liczby przepracowanych godzin pracy. 11 Warto zaznaczyć, że jeśli realny PKB wzrasta szybciej niż rosną przepracowane godziny pracy, to wskaźnik produktywności pracy rośnie. Wydajność pracy jest najważniejszym czynnikiem determinującym wzrost gospodarczy oraz wzrost stopy życiowej społeczeństwa w długim okresie. W średnim okresie natomiast ma wpływ na przebieg cyklu koniunkturalnego, wartość kursu walutowego, poziom inflacji, ale również i kształtowanie się dynamiki konsumpcji, inwestycji i zatrudnienia.12 7 A. Rybarski, Podstawy makroekonomii, Wyd. Naukowe Państwowej Szkoły Wyższej Zawodowej w Nowym Sączu, Nowy Sącz 2014, s. 101-102. 8 A. Krajewska, Budżet państwa. Polityka fiskalna [w:] R. Milewski, E. Kwiatkowski (red.) Podstawy ekonomi, Wyd. Naukowe PWN, Wydanie trzecie zmienione, Warszawa 1998, s. 335. 9 I. Zawiślińska, Problem długu publicznego w państwach Unii Gospodarczej i Walutowej, http://kolegia.sgh.waw.pl/pl/KES/kwartalnik/archiwum/Documents/Izawislinska12.pdf, (10.03.2016), s. 5. 10 B. Mucha-Leszko, K. Twarowska, Problem nadwyżek i deficytów na rachunkach obrotów bieżących krajów strefy euro, ,,Studia i prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania", Nr 41, t.3, Uniwersytet Szczeciński 2015, s. 185-186. 11 T. Ciborowski, Produktywność jako czynnik kształtujący wysokość wynagrodzenia, 06.06.2004, http://ciborowski.host247.pl/wydajnosc.htm, (13.03.2016). 12 B. Mucha-Leszko, Strefa, op. cit., s. 251-252. 7 Wskaźniki makroekonomiczne są danymi statystycznymi wskazującymi na stan gospodarki danego kraju. Istnieje wiele wskaźników ekonomicznych i wiele raportów, ale ważnym jest by poznać dane liczbowe i zrozumieć co one oznaczają oraz jaki mają wpływ na gospodarkę badanego kraju. Polityka gospodarcza Unii Europejskiej nastawiona jest na tworzenie warunków ciągłego wzrostu gospodarczego oraz nowych miejsc pracy. Biorąc pod uwagę podstawowe wskaźniki makroekonomiczne odnosi się do wyzwań bieżących, ale i długookresowych, w takich dziedzinach jak konkurencyjność, czy finanse publiczne, zaburzenia równowagi makroekonomicznej. Nie bez znaczenia jest również budowanie relacji partnerskich w poszczególnych dziedzinach gospodarek ze względu na postępujące starzenie się społeczeństwa europejskiego oraz stopień procesów globalizacji. Istotne z punktu widzenia dostarczanych informacji przez analizy ekonomiczne są tworzone plany dla ożywienia inwestycji, reform strukturalnych, czy prowadzenia odpowiedzialnej polityki budżetowej. 8 Rozdział II. Analiza i ocena wyników gospodarczych Holandii i wybranych krajów w latach 2000-2007 Holandia to kraj o wysoko rozwiniętej i otwartej gospodarce z dużym udziałem handlu zagranicznego. Niewątpliwie uwarunkowania geograficzne Holandii wpływają na zwiększenie roli w gospodarce międzynarodowej wymiany handlowej. Struktura gospodarki Holandii cechuje się wysokim udziałem sektora usług, w tym handlu, który generuje ok. 74% wartości dodanej państwa. Na drugiej pozycji znajduje się przemysł. Ponadto głównymi dziedzinami gospodarki przemysłowej są przetwórstwo spożywcze, rafinacja ropy naftowej, czy produkcja maszyn elektrycznych. Holandia jest krajem, w którym swoje siedziby posiadają wiodące korporacje międzynarodowe, jak Philips, Unilever, Shell Group, Akzo Nobel czy DSM. Firmy holenderskie inwestują zarówno w Europie, w krajach takich jak Wielka Brytania, Niemcy, Belgia i Szwajcaria, ale i poza Europą w Stanach Zjednoczonych. Królestwo Niderlandów jest również ważnym rynkiem dla państw spoza Unii, do których zalicza się Koreę Południową, Chiny oraz Indie. Holandia to państwo z gospodarką rynkową, w której wedle historii narodził się kapitalizm. To także kraj, w którym własność prywatna przeważa, ze wskazaniem na wysoki poziom redystrybucji dochodów wynikających z podatków.13 Powszechnie przyjmuje się, iż podstawowym wskaźnikiem poziomu rozwoju gospodarki państwa jest wielkość Produktu Krajowego Brutto w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Do momentu wybuchu kryzysu rozwój gospodarczy państw należących do strefy euro wynikał z rosnącego popytu napędzanego przez stopy procentowe oraz łatwy dostęp do tanich kredytów. Niewątpliwie przyczyniło się to do dynamicznego wzrostu gospodarczego, ale również narastania bańki spekulacyjnej na rynku finansowym. Tym samym w krótkim okresie wywołało to wzrost jednostkowych kosztów pracy oraz wyższą inflację, jak również zwiększone saldo na rachunkach obrotów bieżących. W poniższej tabeli 1 przedstawiono wartości PKB Holandii i wybranych krajów. 13 Szerzej: http://www.wikiwand.com/pl/Holandia, (29.02.2016). 9 Tabela 1. Kraje / Rok PKB, PKB według PPS, PKB per capita, PKB per capita według parytetu siły nabywczej w Holandii i wybranych krajach w latach 2000-2007 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Udział w PKB Unii Europejskiej (UE28=100, wartości nominalne) Belgia 2,7 2,7 2,7 2,7 2,7 2,7 2,7 2,7 Niemcy 22,1 21,9 21,4 21,2 20,6 20,0 19,6 19,5 Holandia 4,7 4,8 4,8 4,8 4,8 4,7 4,8 4,7 Austria 2,2 2,2 2,2 2,2 2,2 2,2 2,2 2,2 Szwecja 2,9 2,7 2,7 2,8 2,8 2,7 2,7 2,8 Udział w PKB Unii Europejskiej (UE28=100, według parytetu siły nabywczej PPS) Belgia 2,6 2,6 2,6 2,6 2,5 2,5 2,5 2,4 Niemcy 19,9 19,7 19,4 19,5 19,3 19,3 19,1 19,0 Holandia 4,6 4,5 4,5 4,4 4,4 4,4 4,5 4,5 Austria 2,2 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,0 Szwecja 2,4 2,3 2,3 2,3 2,4 2,3 2,3 2,3 PKB per capita w euro UE (15 krajów) 27 500 28 000 28 200 28 400 28 900 29 200 30 000 30 600 SE (12 krajów) 27 400 27 800 27 900 27 900 28 400 28 700 29 400 30 100 Belgia 30 400 30 500 30 900 31 000 32 000 32 500 33 100 34 000 Niemcy 29 000 29 400 29 400 29 200 29 600 29 800 31 000 32 100 Holandia 34 800 35 300 35 100 35 100 35 700 36 300 37 600 38 900 Austria 31 700 32 000 32 300 32 400 33 100 33 600 34 500 35 700 Szwecja 33 800 34 200 34 800 35 500 36 900 37 800 39 300 40400 PKB per capita według parytetu siły nabywczej PPS w euro UE (15 krajów) 22 700 23 500 24 200 24 400 25 400 26 300 27 600 28 900 SE (12 krajów) 22 400 23 200 23 800 23 900 24 800 25 700 27 000 28 400 Belgia 24 600 25 000 26 300 26 200 26 900 27 700 28 600 29 700 Niemcy 23 400 24 000 24 600 25 100 26 200 27 300 28 700 30 300 Holandia 27 400 28 100 29 000 28 400 29 800 31 200 33 200 35 400 Austria 25 700 25 600 26 700 27 200 28 500 29 000 30 600 31 800 Szwecja 25 500 25 600 26 300 27 000 28 800 28 700 30 600 32900 PKB per capita według parytetu siły nabywczej PPS (UE28=100) UE (15 krajów) 116 116 115 114 114 113 113 112 SE (11 krajów) 115 115 114 113 111 111 111 111 Belgia 125 123 125 123 121 119 117 115 Niemcy 118 117 115 116 116 116 115 116 Holandia 140 138 138 133 134 134 136 137 Austria 131 126 127 127 127 125 125 123 Szwecja 130 125 125 127 129 124 125 127 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Eurostatu. 10 Dane z tabeli 1 wskazują, iż gospodarka Holandii ma PKB per capita wg PPS powyżej 100, co oznacza, iż poziom PKB na jednego mieszkańca jest większy od średniej unijnej. O ile więc w 2000 roku PKB per capita, licząc według parytetu siły nabywczej, wynosił w Holandii 140%, co oznacza 40% powyżej średniego poziomu dla państw UE, to w roku 2007 zanotował wysokość 137% średniego poziomu dla państw UE. Gospodarka Holandii od wielu lat zaliczana jest do krajów wysoko rozwiniętych. Każda z analizowanych gospodarek w latach 2000-2007 wykazywała tendencję spadkową, zachowując nadal pozycję gospodarek krajów wysoko rozwiniętych, jednak z trendem spadkowym. Lata 2001-2003 w obszarze strefy euro określane są mianem wydłużonego czasu o słabej koniunkturze.14 Przed wstąpieniem do strefy euro stan gospodarki holenderskiej nie sygnalizował, iż jej siła pogorszy się. Holandia jest państwem o małej powierzchni z dużą liczbą mieszkańców, posiadającą bogate zasoby naturalne takie jak gaz oraz dużą koncentrację przedsiębiorstw prywatnych. Tym samym PKB pokazuje rozmiary gospodarki jako całości, jej potencjał, a także udział w gospodarce światowej. Zaś PKB per capita odzwierciedla poziom życia przeciętnego mieszkańca w danej gospodarce. W 2007 roku Niderlandy miały PKB nominalny na poziomie 38 900 euro, co dawało im wynik mieszczący się w drugiej dwudziestce gospodarek na świecie. W 2006 roku po zmierzeniu gospodarki niderlandzkiej parytetem siły nabywczej było to już tylko 33 200 euro. Dlatego też wskazane wahania, gdzie PKB Holandii ma wydawałoby się różne wielkości nie jest niczym nadzwyczajnym, bo takie sytuacje powiązań tych parametrów są możliwe. W latach 2000-2004 wystąpiła umiarkowana konwergencja w Niderlandach. Ponadto PKB według parytetu siły nabywczej oraz w wielkości procentowej gospodarki Niemiec jest najwyższe w strefie euro. Natomiast PKB per capita wyrażone w euro Szwecji nie należącej do strefy euro jest równie wysokie co gospodarki Niemiec. PKB jest istotnym czynnikiem kształtowania dobrobytu krajowego, choć wprost nie wpływa na poziom bogactwa społecznego. Stan PKB per capita Holandii znacząco wzrósł od 2000 roku z 34,8 tys. euro do 38,9 tys. euro w 2007 roku. Stały wzrost PKB per capita, a także większa dynamika wzrostu gospodarczego przyczyniły się do rozwoju przedsiębiorczości oraz tworzenia lepszych warunków prowadzenia działalności gospodarczej. Dla lepszego zrozumienia tematyki opisanej w tabeli 1 wydaje się właściwym zilustrowanie udziałów w PKB Unii Europejskiej analizowanych krajów wysoko rozwiniętych na wykresie 1. 14 B. Mucha-Leszko, Strefa Euro. Wprowadzanie. Funkcjonowanie. Międzynarodowa rola euro, Wyd. UMCS, Lublin 2007, s. 148. 11 Wykres 1. Udziały w PKB Unii Europejskiej wybranych krajów (UE28=100) Źródło: Opracowanie własne na podstawie Tabeli 1. Belgia Niemcy Holandia Austria Szwecja Z wykresu 1 wynika, iż udział Belgii w PKB Unii Europejskiej utrzymywał się na stałym poziomie 2,7%. Największy spadek udziału w PKB UE-28 (z 22,1 do 19,5) odnotowały Niemcy. Spadek 30,0 19,5 udziału 20,0 wynikał przede wszystkim z rozszerzeń terytorialnych Unii Europejskiej o nowe kraje 2,7 4,7 2,8 10,0 2,2 Europy Środkowo-Wschodniej. Z kolei stały udział w PKB UE-28 Belgii świadczy o poprawie 0,0 pozycji tego kraju, się rozwój jak 2000 do czego 2001 przyczynił 2002 2003 2004 przemysłu, 2005 2006również 2007technologii i pogłębiająca się integracją unijnego rynku. Trzy podstawowe filary wzrostu gospodarczego, jakie tworzą konsumpcja, inwestycje i eksport są siłą napędową holenderskiej gospodarki. Ponadto zmiany w składnikach PKB w odniesieniu do wskaźników importu i eksportu, konsumpcji prywatnej i publicznej, a także inwestycji i podziału dochodu i oszczędności stanowią źródło konkretnych informacji o czynnikach wpływających na funkcjonowanie gospodarki. Od strony wydatkowej PKB rozpatruje się w ujęciu konsumpcji i inwestycji. Pod względem zróżnicowania dynamiki wzrostu gospodarczego można wyróżnić takie przyczyny wśród analizowanych krajów, jak rozwój demograficzny, położenie geograficzne, poziom zatrudnienia, preferencje konsumentów i inwestorów, produktywność czynników wytwórczych, ale także krajowe polityki gospodarcze, czy konkurencyjność eksportu . Nie bez znaczenia będą również problemy strukturalne w każdym z państw. 12 Tabela 2. Kraje / Rok Wskaźniki dynamika realnego PKB, PKB per capita, konsumpcji, inwestycji, eksportu w Holandii i wybranych krajach w latach 2000-2007 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Dynamika realnego PKB w % UE (15 krajów) 3,8 2,2 1,2 1,1 2,3 1,9 3,1 2,9 SE (12 krajów) 3,8 2,1 0,9 0,6 2,2 1,6 3,2 2,9 Belgia 3,6 0,8 1,8 0,8 3,6 2,1 2,5 3,4 Niemcy 3,0 1,7 0,0 -0,7 1,2 0,7 3,7 3,3 Holandia 4,2 2,1 0,1 0,3 2,0 2,2 3,5 3,7 Austria 3,4 1,4 1,7 0,8 2,7 2,1 3,4 3,6 Szwecja 4,7 1,6 2,1 2,4 4,3 2,8 4,7 3,4 Dynamika realnego PKB per capita w % UE (15 krajów) 3,5 1,8 0,7 0,6 1,8 1,3 2,6 2,2 SE (12 krajów) 3,5 1,7 0,4 0,0 1,6 1,0 2,6 2,3 Belgia 3,4 0,5 1,3 0,4 3,2 1,5 1,8 2,6 Niemcy 2,9 1,6 -0,1 -0,7 1,3 0,9 3,9 3,5 Holandia 3,5 1,4 -0,5 -0,2 1,7 1,9 3,4 3,5 Austria 3,1 1,0 1,2 0,3 2,4 1,4 2,8 3,3 Szwecja 4,6 1,3 1,7 2,0 3,9 2,4 4,1 2,6 Dynamika konsumpcji (roczne zmiany w %) UE (15 krajów) 3,2 2,3 1,8 1,7 2,0 2,0 2,0 2,0 Euro (12 krajów) 2,8 2,0 1,2 1,2 1,6 1,7 2,0 1,8 Belgia 2,9 1,0 1,0 0,8 1,6 1,1 1,3 1,9 Niemcy 1,9 1,3 -0,3 0,2 0,4 0,4 1,4 0,4 Holandia 3,7 2,7 2,1 0,8 0,3 1,1 2,7 2,3 Austria 2,3 0,9 0,8 1,5 2,1 2,2 2,4 1,2 Szwecja 3,1 0,5 2,4 1,7 1,7 1,9 2,3 2,6 Dynamika inwestycji w % UE (15 krajów) 4,7 0,5 -2,0 1,7 2,5 2,2 6,4 5,2 Euro (12 krajów) 5,1 0,2 -2,5 1,7 2,6 2,0 6,6 5,5 Belgia 6,4 -2,7 -4,3 0,3 10,5 8,2 3,7 8,1 Niemcy 2,6 -3,4 -8,5 0,5 -2,8 -1,2 8,8 7,1 Holandia 0,9 1,9 -6,5 -1,4 1,3 3,8 6,8 7,2 Austria 2,5 -1,0 -3,9 4,6 1,7 1,6 2,2 7,3 Szwecja 8,4 0,9 -3,1 3,5 4,5 5,0 10,3 11,0 Dynamika eksportu towarów i usług w % UE (15 krajów) 12,6 3,3 2,1 1,2 7,6 5,5 9,0 5,7 Euro (12 krajów) 13,2 3,6 2,0 0,9 8,1 4,9 8,4 7,1 Belgia 12,4 0,3 3,7 1,6 6,2 5,0 5,3 5,7 Niemcy 13,8 5,7 4,3 1,9 11,4 6,7 12,3 9,3 Holandia 12,7 1,4 0,5 1,6 8,9 5,6 7,0 5,6 Austria 13,5 5,7 4,1 0,4 8,8 6,5 7,5 7,4 Szwecja 11,7 0,7 1,3 4,2 10,7 6,6 8,7 4,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Eurostatu. 13 W tabeli 2 zaprezentowano dane dotyczące dynamiki realnego PKB, konsumpcji, inwestycji oraz eksportu Holandii i wybranych krajów w latach 2000-2007. Holandia nominalnie od lat zajmuje szesnaste miejsce wśród gospodarek świata, zaś mierząc ją parytetem siły nabywczej zajmuje pozycję dwudziestą drugą. Holandia wraz z Niemcami należy do gospodarek które mają silnie skorelowane cykle koniunkturalne, których współczynnik przekroczył 90%.15 Klasyfikując wybrane kraje pod kątem poziomu dobrobytu, wyrażonego w wartości dochodu PKB per capita można stwierdzić, iż na poziom dobrobytu państw UE wpływają czynniki historyczno– polityczne oraz geograficzne. Czynniki geograficzne w postaci dostępu do surowców bowiem warunkują rozwój gałęzi gospodarczej w danym rejonie. W latach 1995-2011 udział rolnictwa, leśnictwa oraz rybactwa w tworzeniu wartości dodanej wciąż spadał w gospodarkach unijnych. 16 Według danych opublikowanych przez Eurostat PKB gospodarki Holandii z roku 2000 w stosunku do roku 2007 zanotował spadek o 0,5%. Spadek dynamiki PKB może oznaczać mniejszy rozwój gospodarczy, zmniejszenie zysków przedsiębiorstw oraz spadek cen akcji. Na różnicowanie dynamiki PKB wpływ miała sytuacja na rynkach zewnętrznych, jak zmiany kursów walut i zmiany cen ropy naftowej. Warto zwrócić uwagę, że stopa wzrostu realnego PKB obniża się w 2001 roku do poziomu 0,1%, to dynamika realnego PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca spada poniżej zera. Obniżenie stopy wzrostu wydatków konsumpcyjnych stanowi sygnał nadchodzącego kryzysu. Społeczeństwo krajów Europy Zachodniej do których należą Niemcy, Belgia, Holandia oraz Austrii i kraju skandynawskiego którego reprezentantem jest Szwecja po wskaźniku stopy konsumpcji wyraźnie zaniepokojone jest sytuacją ekonomiczną na świecie, co przekłada się w nawykach zniechęcenia konsumenckiego. Jak widać w tabeli 2 w każdym z analizowanych krajów wystąpił przedłużający się spadek rocznych stóp wzrostu wydatków konsumpcyjnych, który może być tak jak było to w przypadku USA wyznacznikiem sześciu recesji. Najczęściej pierwsze sygnały redukcji wydatków zauważalne są w zakupach dóbr trwałych o dużej wartości, tak jak miało to miejsce w badanym okresie i dotyczyło rynku motoryzacyjnego. Niewątpliwie można uznać taką sytuację za sygnał nadchodzącej dekoniunktury. Wszystkie spośród analizowanych gospodarek od 2000 roku charakteryzowały się niekorzystnymi zmianami w obszarze inwestycji. W 2002 roku wskaźniki dynamiki inwestycji osiągnął wartości ujemne, przede wszystkim w gospodarce niemieckiej -8,5%, w gospodarce holenderskiej -6,5%, zaś w gospodarce szwedzkiej -3,1%. Natomiast w 2007 roku każda z gospodarek zanotowała wzrost inwestycji do poziomu 7,1 % w Niemczech, 7,2% w Holandii i 7,3% 15 B. Mucha-Leszko, Strefa, op. cit., s. 243. 16 S. Machowska-Okrój, Wzrost gospodarczy a dobrobyt ekonomiczno-społeczny w wybranych krajach europejskich, Studia i Prace Wydz. Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, UG, Nr35, t.2, http://wneiz.pl/nauka_wneiz/sip/sip35-2014/SiP-35-t2-409.pdf, (12.02.2016), s. 413. 14 w Szwecji. Nie bez znaczenia takiemu zjawisku były wydatki rządowe na obronę kraju ze względu na prowadzoną politykę Rosji, czy operacje przeciwko terroryzmowi. Wzrostom zakupów rządowych towarzyszą wzrost produkcji urządzeń, czy większe zatrudnienie. Istotnym wydatkiem inwestycyjnym decydującym o warunkach gospodarczych są kategorie inwestycji mieszkaniowych. Analogicznie należy pamiętać o efekcie mnożnika inwestycyjnego, który wywołany budownictwem mieszkaniowym w gospodarce wywołać może wzrost wydatków konsumpcyjnych. Duże znaczenie w poziomie inwestycji mają także wydatki niemieszkaniowe, jak rozwój inwestycji w nowe technologie. Modernizacja, remonty, przebudowy wywołują wzrost wydajności, które przekładają się następnie na poprawę wyników finansowych. Te ostatnie wywołują dalej wzrost rentowności przedsiębiorstw oraz oznaczają dobrą koniunkturę gospodarczą. W tabeli nr 2 zobrazowano również tempo wzrostu eksportu w latach 2000-2007 w Holandii i w analizowanych gospodarkach. Od 2000 roku tempo wzrostu eksportu było wysokie zarówno w krajach strefy euro oraz w Szwecji która do strefy euro nie weszła. W Holandii wynosiło 12,7%, co plasowało ją wśród krajów o wysokim tempie wzrostu. Na poziom rozwoju eksportu wpływ mają popyt zagraniczny oraz realny efektywny kurs walutowy. 17 Przez okres 2000-2007 gospodarki Holandii, Niemiec, Belgii, Austrii i Szwecji charakteryzował dodatni wskaźnik eksportu netto, co oznacza przewagę eksportu nad importem, wywołując wzrost poziomu krajowej aktywności gospodarczej. Holandia ma zasoby gazu które nie tylko są wystarczające do zaspokojenia krajowej konsumpcji, ale także stanowią główny składnik importu. Ponadto fakt, iż gospodarka Holandii zużywa tak dużo gazu, jest dowodem dobrej kondycji gospodarki tego kraju, co stanowi motor napędowy działalności holenderskiej. Rok 2001 na rynkach światowych określano mianem globalnego spadku koniunktury, co dla strefy euro rozciągnęło się w czasie do 2004 roku w którym gospodarki strefy euro odnotowały ożywienie. Wyniki gospodarcze lat 2006-2007 zapowiedziały stabilizację gospodarczą na średnim poziomie. Holandia to państwo w którym lata 2000-2007 klasyfikują gospodarkę tego kraju poprzez malejący poziom konsumpcji, stąd też w państwie występował niski poziom tempa wzrostu PKB. Jeśli chodzi o inwestycje to przez cały okres widoczne są wahania. W celu lepszego zrozumienia istoty tematu na poniższym wykresie 2 zilustrowano dynamikę realnego PKB w odniesieniu do dynamiki konsumpcji i inwestycji i eksportu netto w latach 2000-2007. Jak możemy zaobserwować na wykresie nr 2 wahaniom PKB towarzyszyły wahania konsumpcji. W Holandii dynamika spadku PKB była większa od dynamiki spadku konsumpcji. 17 B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Przyczyny i skutki zróżnicowania konkurencyjności w strefie euro, Prace i Materiały Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, Dylematy kreowania wartości przedsiębiorstw w okresie wychodzenia z kryzysu, nr 4/2,2010, Wydz. Zarządzania UG i Fundacja Rozwoju UG, Sopot 2010, s. 2. 15 Wykres 2. Dynamika realnego PKB, dynamika inwestycji, dynamika konsumpcji, dynamika eksportu Holandii w latach 2000-2007 15 Dynamika realnego PKB per capita w% 10 Dynamika konsumpcji (roczne zmiany w %) 5 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Dynamika inwestycji (roczne zmiany w %) Dynamika eksportu towarów i usług w% -5 -10 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Tabeli 2. Sytuacja taka może wynikać z faktu, iż konsumenci oszczędzają więcej gdy ich dochody wzrastają, zaś w momencie spadku dochodów dzięki nagromadzonym oszczędnościom lub zaciągniętym kredytom konsumują więcej. Jeśli spojrzeć na badany przedział czasowy to z analizy danych makroekonomicznych wynika, iż dynamika zmian inwestycji jest zdecydowanie wyższa od wahań konsumpcji i PKB. Zmiany w tempie dynamiki PKB mają swoje odzwierciedlenie w sytuacji gospodarstw domowych. Decydują zarówno o wielkości dochodów gospodarstw domowych, wydatków konsumpcyjnych oraz ich skłonności do oszczędzania. Analogicznie tempo rozwoju gospodarki zależy od sposobu podziału PKB w odniesieniu do akumulacji i spożycia. Na konkurencyjność gospodarczą kraju wpływ ma wzrost gospodarczy, decydujący o pozycji gospodarki w świecie. Wskazuje również na rozwój kraju i wzrost poziomu życia społeczeństwa. Tym samym na wzrost gospodarczy wpływ ma tempo wzrostu PKB i poziom PKB na jednego mieszkańca. Odwołując się do tabeli nr 2 szczególnie korzystna sytuacja wystąpiła w 2000 roku, gdzie zarówno w Holandii, jak i Belgii, oraz Austrii tempo wzrostu PKB utrzymywało się na poziomie 3,5%, czyli średniej unijnej. Dla porównania w Szwecji było to 4,6% która nie przyjęła euro. A w najbardziej prężnej gospodarce unijnej Niemczech 2,9%. Od 2001 roku do 2003 roku w krajach strefy euro zaobserwowano wyraźny trend osłabienia tempa wzrostu PKB, które spadło nawet poniżej 1,0 do -0,5%, gdzie w Szwecji wciąż pozostawał na wysokim poziomie powyżej 1,7%. W latach 2000-2007 gospodarka Niderlandów po krótkotrwałym załamaniu rozwijała się w szybkim tempie. Krótkotrwała recesja lat 2001-2003 wywołana była pęknięciem bańki spekulacyjnej na rynku akcji spółek internetowych w Stanach Zjednoczonych. Dla mieszkańców Europy Północnej, a przede wszystkim Szwecji charakterystyczne jest 16 większe zadowolenie z życia. W krajach Europy Zachodniej m. in. w Austrii zadowolenie społeczeństwa jest dużo niższe niż osiągany PKB per capita. Wymieniony układ geograficzny wskazuje, iż źródeł dobrobytu społeczeństwa doszukiwać należy się w historii gospodarczej. Wskaźnik ilościowy konsumpcji odnotował w analizowanym okresie trend spadkowy po przyjęciu euro, tym samym społeczeństwo przygotowało się na spadek tempa spożycia oraz w latach 20012004 tendencję spadkową w społeczeństwie holenderskim, gdzie w analizowanym okresie w gospodarkach Austrii, Niemiec i Belgii tendencja była wzrostowa. Społeczeństwo Szwecji nie posługujące się wspólną walutą w 2004 roku zachowało się podobnie jak społeczność Holandii, która jest w strefie euro. W 2005 i 2006 roku ogólny trend był wzrostowy, odzwierciedlając tym samym pozytywny wpływ stabilizacji nakładów inwestycyjnych oraz bieżącej konsumpcji. Po czym w 2007 miało miejsce spowolnienie wzrostu, które widoczne było w szczególności w obniżeniu się sprzedaży nowych samochodów. Od momentu wstąpienia Holandii do strefy euro w 2000 roku w większości krajów nastąpił spadek nakładów inwestycyjnych wyrażonych jako procent PKB, nawet w Szwecji która do strefy euro nie weszła. Jedynie w Holandii nastąpił wzrost nakładów inwestycyjnych w początkowym okresie. W 2001 roku miała miejsce pierwsza istotna recesja, której skutki widoczne były w całej strefie UE w 2002 roku. Po tym okresie każda z gospodarek osiągała na przemian wzrosty i spadki. Na uwagę zasługuje Belgia która w 2004 roku zanotowała 11% wzrost tempa inwestycji. Szybszy wzrost stopy inwestycji w Holandii od 2002 roku można tłumaczyć zwiększonym napływem bezpośrednich inwestycji zagranicznych do krajów UE, a także dobrą koniunkturą gospodarczą w kraju. W połączeniu z trendem do przenoszenia produkcji do państw o niskich kosztach wytwarzania za skutkowało to wzrostem światowych przepływów kapitałowych. Tym samym dobra koniunktura gospodarcza spowodowała, iż przedsiębiorstwa zwiększały swoje zyski, przeznaczając środki na inwestycje. W krajach członkowskich UE ponadto w latach 2003-2007 miała miejsce wyraźna ekspansja rynku kredytów dla przedsiębiorców. Warto nadmienić, iż Holandia wraz z Austrią i Niemcami do 2009 roku ponosiły w dziedzinie nakładów inwestycyjnych na urządzenia produkcyjne kilkuprocentowe wkłady, zaś doganiająca gospodarka Hiszpanii ok. 30% inwestycji ogółem.18 Na tle zachodzących procesów gospodarczych warto wyodrębnić na wykresie 3 dynamikę eksportu netto w odniesieniu do Holandii i wybranych krajów w latach 2000-2007. Eksport jest tym elementem makroekonomicznym, który ma bardzo wysokie znaczenie dla aktywności gospodarki danego kraju. W analizowanym okresie dynamika eksportu wyraźnie zachowywała trend zmienny, 18 s. 110. B. Mucha-Leszko, Hiszpania w unii walutowej, ,,Annales UMCS", Sectio H Oeconomia, Vol. 47, nr 1, 2013, 17 od wysokich wartości w roku 2000 w przedziale 12,7% do 13,5% po największy spadek w roku 2001 i 2003, gdzie eksport praktycznie spadł do zera. Wykres 3. Dynamika eksportu netto wybranych krajów UE (15 krajów) Euro (12 krajów) Belgia Holandia Austria Szwecja Niemcy 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Tabeli 2. Jednakże gospodarki odbiły i na koniec 2007 roku średnie wskaźniki eksportu wynosiły 5,6 % w Holandii. Jak widać na rysunku 3 wahania eksportu mają bardzo istotne znaczenie dla gospodarki kraju, wywołując zmiany w bilansie płatniczym, które to pociągają zmiany w kursie walutowym danego kraju. Analogicznie kurs walutowy ma relatywny wpływ na bogactwo kraju oraz jego mieszkańców w stosunku do innych krajów. Wzrost eksportu oznaczał przyspieszenie gospodarki i spadek bezrobocia. Analizując dane wskaźników konwergencji w odniesieniu do finansów publicznych polityka UE wykazała kredyt zaufania do wszystkich krajów przystępujących do UGiW. Na potrzebę tej pracy w przypadku krajów Beneluksu oraz Niemiec, a więc w państwach o wysokim standardzie Wykres 3: Dynamika eksportu w % w latach 2000-2007 w wybranych krajach socjalnym, które wymuszają wyższe wydatki budżetowe, przy równoczesnej stabilnej i bardzo silnej gospodarce wydaje się być to uzasadnione. Celem UGiW było osiągnięcie do 2002 roku deficytu publicznego do poziomu 3%. 19 W poniższej tabeli 3 skumulowano najważniejsze wskaźniki budżetowe jak deficyt i dług publiczny w gospodarce Holandii i wybranych krajach w latach 2000-2007. 19 A. Wernik, Równowaga finansów publicznych a euro, Bank i Kredyt 40 (3), 2009, file:///C:/Users/asus/Desktop/bik_03_2009_03_art.pdf, s. 50. 18 Tabela 3. Kraje / Rok Saldo budżetowe, dług publiczny w Holandii i wybranych krajach w latach 2000-2007 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Saldo budżetowe (% PKB) UE (25 krajów) 0,0 -1,5 -2,6 -3,2 -2,9 -2,6 -1,6 -0,9 SE (17 krajów) -0,3 -2,0 -2,7 -3,2 -3,0 -2,6 -1,5 -0,6 Belgia -0,1 0,2 0,0 -1,8 -0,2 -2,6 0,3 0,1 Niemcy 0,9 -3,1 -3,9 -4,2 -3,7 -3,4 -1,7 0,2 Holandia 1,9 -0,3 -2,1 -3,0 -1,7 -0,3 0,2 0,2 Austria -2,0 -0,6 -1,3 -1,8 -4,8 -2,5 -2,5 -1,3 Szwecja 3,2 1,4 -1,5 -1,3 0,3 1,8 2,2 3,3 Dług publiczny (% PKB) UE (25 krajów) 60,8 60,0 59,4 61,0 61,6 62,3 61,0 58,5 SE (17 krajów) 68,2 67,1 67,0 68,2 68,6 69,4 67,5 65,2 Belgia 108,8 107,6 104,7 101,1 96,5 94,6 90,9 86,9 Niemcy 58,9 57,7 59,3 63,0 64,7 66,9 66,4 63,6 Holandia 51,4 48,7 48,2 49,3 49,6 48,9 44,5 42,4 Austria 65,9 66,5 66,3 65,5 64,8 68,3 67,0 64,8 Szwecja 50,6 51,7 49,8 48,9 47,9 48,2 43,2 38,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Eurostatu. Od 2000 roku sytuacja fiskalna krajów UE zaczęła się pogarszać. W krajach Unii Europejskiej w latach 2000-2007 mamy do czynienia z deficytem budżetowym. Szwecja będąc poza strefą euro, oprócz lat 2002-2003 miała nadwyżkę budżetu państwa. Z kolei Austria w badanym okresie miała deficyt budżetowy. Holandia podobnie jak Niemcy zachowywała swoją pozycję, a mianowicie od nadwyżki budżetowej w 2000 roku, poprzez okresy deficytu budżetowego w latach 2001-2006, aż po niewielkie ale jednak dodatnie saldo w 2007 roku. Belgię natomiast charakteryzował ujemny bilans między dochodami a wydatkami budżetowymi, który został zrównoważony w 2002 roku, po czym w ciągu trzech kolejnych lat przeistoczył się w deficyt, a w roku 2006 wykazywał niewielką nadwyżkę budżetową z tendencją spadkową. Kraje wysoko rozwinięte charakteryzuje skłonność do deficytu. Gospodarki krajów wysoko rozwiniętych mają wzrost gospodarczy, a jednocześnie permanentny deficyt budżetu. Warto przybliżyć tematykę deficytu w krajach UE, bowiem z badań ekonomistów wynika, iż kraje wysoko rozwinięte prowadzą politykę fiskalną określaną mianem cyklicznej. Tym samym kraje, które mają wyższy index reguł fiskalnych, a tym samym osiągają lepszą sytuację finansów publicznych. 20 Stopniowa poprawa stanu budżetu wynikać może z przystąpienia do UE 10 nowych krajów którym potrzebne 20 Szerzej: K. Marczewski, Teoretyczne aspekty stabilizacyjnej polityki antykryzysowej, Gospodarka Narodowa, 4(236) kwiecień 2011,http://gospodarkanarodowa.sgh.waw.pl/p/gospodarka_narodowa_2011_04_01.pdf, (11.03.2016), s. 2-3. 19 było wsparcie przed akcesyjne. Poprzez kumulowanie się w kolejno następujących po sobie latach deficytów budżetowych, na których finansowanie rząd lub instytucje publicznoprawne muszą emitować papiery wartościowe, lub zaciągać kredyty i pożyczki wzrastają niespłacone zobowiązania krótko lub długoterminowe w stosunku do wierzycieli krajowych lub zagranicznych, tym samym powstaje dług państwowy. Na poniższym wykresie 4 warto zatem zobrazować najważniejsze dane ekonomiczne dla gospodarki Holandii: Wykres 4. Dynamika długu publicznego i deficytu budżetowego w Holandii w latach 20002007. 60 50 40 30 deficyt budżetowy dług publiczny 20 10 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 -10 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Tabeli 3. W ciągu 7 lat nastąpił duży spadek długu publicznego w Holandii z 51,4% do 42,4% PKB w roku 2007, co oznacza iż Holandia tylko w momencie tworzenia strefy euro borykała się z problemem zbyt wysokiego długu. Warto wspomnieć, iż wobec Holandii w 2004 roku wszczęto procedurę nadmiernego deficytu budżetowego. Według przygotowanego planu naprawy sytuacji stanu finansów publicznych przekroczenie wartości referencyjnej wynosiło -0,2 pkt proc z 2003 roku. Wskutek podjętych przez rząd Holandii działań, a mianowicie wyższe premie za ubezpieczenia zdrowotne, obniżenie wydatków na ochronę zdrowia, czy też zaniechanie dofinansowywania pracowników o niewystarczających kwalifikacjach, Holandia w 2004 roku osiągnęła obniżenie deficytu do 2,1% PKB. Po takich działaniach w 2005 roku KE zawiesiła postępowanie wobec Holandii.21 Dokonując analizy wielkości długu publicznego na podstawie tabeli 3 w całej UE należy 21 B. Mucha -Leszko, Strefa, op. cit., s. 197. 20 zauważyć, iż w okresie 2000-2007 poziom zadłużenia stale spadał, oprócz lat 2004-2005. Pierwsze lata wejścia do strefy euro charakteryzowały się dobrą koniunkturą, która wskazała wyraźną poprawę salda budżetowego oraz długu publicznego. 22 Większy wzrost gospodarczy w polityce gospodarczej wywołał wzrost przychodów podatkowych jak również zmniejszenie wydatków. Największym wskaźnikiem długu publicznego, zdecydowanie powyżej wartości referencyjnej charakteryzowała się Belgia, która z roku na rok ograniczała dług publiczny. 23 Jednakże lata 20002007 w polityce belgijskiej i holenderskiej oznaczały stosowanie polityki ograniczenia zadłużenia wraz ze zrównoważonym budżetem. Szwecja wyróżnia się na tle krajów unijnych, które w latach 2000-2007 zwiększały zadłużenie. To kraj skandynawski, który utrzymuje nadwyżki budżetowe w okresie wzrostu gospodarczego, a pogłębia wydatki w dobie recesji. Mało tego Szwecja zmniejsza w analizowanym okresie zadłużenie z 50,6 % w 2000 roku do 38,3 % w 2007 roku.24 Zapewnienie poziomu równowagi finansów publicznych wymaga, by poziom długu publicznego nie przekroczył kwoty 60% PKB, zaś koszty rocznej obsługi, a więc spłat rat kapitałowych i odsetek od długu krajowego stanowiły maksymalnie 10% rocznych wydatków budżetu, długu zagranicznego zaś maksymalnie 25% wpływów z eksportu.25 Warto zaznaczyć, iż nadmierny dług publiczny osłabia aktywność gospodarki. Rada UE stworzyła Pakt Stabilności i Wzrostu, bez wskazania jednoznacznych i ścisłych norm przestrzegania, co w latach recesji 2001-2004 wywołało pogorszenie stanu dyscypliny finansów publicznych w państwach takich jak Niemcy, Francja, czy Holandia.26 Na strukturę finansową strefy euro miały na pewno także wpływ kryzys grecki i kryzys irlandzki. W poniższej tabeli 4 przedstawiono w okresie 2005-2006 poszczególne kraje strefy euro i ich plany stabilizacyjne. Na podstawie przygotowanych planów stabilizacji sald budżetowych można zauważyć, iż poszczególne państwa zastosowały się do wytycznych i osiągnięto założone cele. Powyższe zmiany przełożyły się na tempo wzrostu PKB. 22 L. Oręziak, Finanse publiczne w krajach strefy euro. Skuteczność mechanizmów dyscyplinujących politykę budżetową [w:] Euroekonomia i polityka, red. D. Rosati, Oficyna Wyd. Wyższej Szkoły Handlu i Prawa im R. Łazarskiego, Warszawa 2009, s. 68. 23 L. Skiba, Polityka fiskalna w unii walutowej, [w:] Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, NBP 2010, s. 152. 24 B. Mucha-Leszko, M. Wojtas, Polityka fiskalna i sytuacja w dziedzinie finansów publicznych Danii, Szwecji i Wielkiej Brytanii w latach 1999-2012 [w:] D. Małaszewicz red., Stabilizacja fiskalna – teorie i doświadczenia wybranych gospodarek, Wyd. Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2012, s. 158. 25 Szerzej: A. Daniłowska, Dług publiczny - jego struktura, przyczyny, rozmiary i skutki, http://www.wne.sggw.pl/czasopisma/pdf/EIOGZ_2008_nr72_s107.pdf, (10.02.2016), Katedra Ekonomii i Polityki Gospodarczej SGGW, 2008, s. 113. 26 B. Mucha Leszko, M. Kąkol, Portugalia w unii walutowej – problemy gospodarcze i kryzys finansów publicznych, ,,Ekonomista,, nr 4, 2011, s. 8. 21 Tabela 4. Podstawowe informacje o realizacji planów stabilizacyjnych w wybranych krajach Cel/Państwo Holandia Belgia Niemcy Austria deficyt od -1% do 0,5% PKB nadwyżka 0,5% PKB równowaga budżetowa równowaga budżetowa Termin osiągnięcia osiągnięty 2007 2011-2012 2008 Poziom ryzyka stabilności finansów publicznych średni średni średni niski są nie ma Średniookresowy cel budżetowy nie ma nie ma Zalecenia dotyczące krajowych instytucji Źródło: Opracowanie na podstawie: B. Mucha-Leszko, Strefa, op. cit., s. 215. Holandia dzięki zastosowaniu się do wyznaczonych celi budżetowych, zmniejszyła swoją dyscyplinę budżetową poprzez tworzenie polityki stymulowania wzrostu gospodarczego przy pomocy wydatków budżetowych. Jednakże w okresie rozwoju gospodarczego Holandia należała do krajów, w których prowadzona polityka gospodarcza była sprzeczna z jej założeniami w strefie UGiW. Bowiem we wskazanym okresie zwiększała finansowanie za pomocą wydatków budżetowych. Na saldo bilansu handlowego oddziałuje również saldo budżetu państwa. Zmniejszenie wydatków publicznych może przyczynić się do poprawy salda bilansu handlowego dzięki zmniejszeniu popytu krajowego. Szczegółowe dane pokazujące sytuację w dziedzinie finansów publicznych przedstawiono w tabeli 5. Tabela 5. Kraje / Rok Saldo bilansu handlowego w Holandii i wybranych krajach w latach 2000-2007 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Saldo bilansu handlowego w mln euro Belgia 11 758 13 047 18 841 18 274 17 080 12 620 12 034 14 151 Niemcy 59 130 95 495 132 771 129 905 156 078 155 809 160 420 194 259 Holandia 16 092 24 807 26 220 27 677 30 347 34 201 37 271 42 458 Austria -5 071 -4 334 395 -2 109 -1 230 -1 724 -367 425 Szwecja 15 432 13 896 15 381 16 411 18 357 15 485 16 124 11 376 Saldo bilansu handlowego (% PKB) Austria -2,1 -1,7 0,6 -0,7 -0,2 -0,4 0,1 0,5 Belgia 3,5 3,9 3,6 2,8 2,4 0,9 0,7 0,4 Niemcy 3,0 4,7 6,3 6,0 6,9 7,0 6,9 8,2 Szwecja 6,5 7,1 6,2 5,9 6,4 5,3 5,4 3,8 Holandia 4,8 4,9 4,4 6,8 6,8 7,6 7,4 7,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Eurostatu i UNCTAD. 22 Konkurencyjność niderlandzkiej gospodarki ma bezpośredni wpływ na dynamikę wzrostu eksportu oraz relacje między eksportem a importem, co wykazuje zasadnicze odzwierciedlenie na rachunku obrotów bieżących z zagranicą. Od lat 2000-2007 zaobserwować można było zróżnicowanie konkurencyjności w sferze wymiany handlowej krajów strefy euro. W krajach UGiW dało się zaobserwować podział krajów na dwie grupy. W pierwszej grupie znalazły się min Holandia, Irlandia, Hiszpania, które charakteryzował spadek konkurencyjności oraz wzrost realnego efektywnego kursu walutowego. Niemcy, Austria, czy Finlandia tworzyły grupę w której wystąpiło utrzymanie bądź wzrost pozycji konkurencyjnej oraz spadek realnego kursu walutowego.27 Sytuacja w której konkurencyjność gospodarki utrzymuje się na niskim poziomie wykazuje tylko, iż polityka makroekonomiczna prowadzona była w analizowanym okresie zachowawczo, tak aby nie nastąpił ani spadek ani wzrost udziału eksporterów w rynkach zagranicznych. Długookresową przewagę konkurencyjną w wymianie handlowej osiąga od połowy lat 90tych Szwecja, ale również i Niemcy, Holandia i Belgia. Austria notuje nadwyżkę na rachunku obrotów bieżących dopiero po 2001 roku i to krótkotrwale, co oznacza iż zmniejsza swoje rezerwy walutowe. 28 Ważną zmienną makroekonomiczną jest produktywność pracy. 29 Kształtowanie się realnej produktywności pracy w Holandii oraz w badanych krajach w latach 2000-2007 jest zbliżone (por. tab. 6), i w badanym okresie pozostała na prawie niezmienionym poziomie. W krajach wysoko rozwiniętych zaawansowane technologie są na wysokim poziomie, stąd nieznaczna dynamika nakładów inwestycyjnych oraz tym samym nieznaczna dynamika wydajności pracy. Można powiedzieć, iż produktywność pracy jest znaczącą zmienną makroekonomiczną obliczoną według ilorazu realnego PKB do sumy kosztów pracy w ciągu roku. Efektowność czynników wytwórczych jest we współczesnej gospodarce czynnikiem przesądzającym o przewadze konkurencyjnej. 27 Szerzej: B. Mucha-Leszko, K. Twarowska, Problem, op. cit., s. 187. 28 B. Mucha_Leszko , M. Kąkol, Wyniki gospodarcze Szwecji w latach 2000-2013 a problem wprowadzenia euro, ,,Annales UMCS,,, Sectio H. Oeconomica Vol. 49, nr 1, 2015, s. 6. 29 M. Dobija, Produktywność pracy i kurs waluty w porównaniach PKB, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, MBA 3/2008, Kraków 2008, s. 8. 23 Tabela 6. Kraje / Rok Realna i nominalna produktywność pracy (na godzinę pracy i na zatrudnionego) w Holandii oraz wybranych krajach w latach 2000-2007 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Nominalna produktywność pracy na godzinę pracy w % (UE28=100) UE (15 krajów) 117,5 116,6 116,1 115,5 115,0 114,8 114,6 114,2 SE (12 krajów) 117,7 117,1 116,2 115,2 113,9 114,1 114,0 114,0 Belgia 146,4 142,8 145,4 143,6 141,4 139,8 137,4 135,9 Niemcy 125,0 125,1 124,5 126,7 126,8 128,6 127,2 127,0 Holandia 138,4 136,2 136,5 133,7 134,6 137,0 137,6 137,5 Austria 115,5 111,2 112,3 112,6 113,1 112,4 113,6 112,6 Szwecja 122,1 117,4 118,1 121,5 123,9 119,5 121,2 122,7 Nominalna produktywność pracy na zatrudnionego w % (UE28=100) UE (15 krajów) : 1,3 1,4 1,1 1,4 1,0 1,7 1,0 SE (12 krajów) : 1,3 1,0 0,5 1,1 0,9 1,6 1,0 Belgia 0,8 -0,1 2,3 1,2 2,9 1,1 0,9 1,4 Niemcy 2,5 2,7 1,2 0,8 1,0 1,5 1,9 1,5 Holandia 3,3 0,9 0,6 1,4 1,7 2,5 1,6 0,8 Austria 2,4 1,3 1,9 0,6 1,9 2,2 2,6 2,4 Szwecja 3,6 0,9 3,5 3,8 3,5 2,6 3,3 0,3 Realna produktywność pracy na godzinę pracy (roczne zmiany procentowe) UE (15 krajów) 114,0 113,3 112,1 111,6 111,0 110,8 110,6 110,2 SE (12 krajów) 113,7 113,1 111,7 110,9 109,8 109,7 109,5 109,6 Belgia 137,7 134,3 136,7 135,2 132,5 130,5 129,0 127,8 Niemcy 107,1 106,8 105,8 107,8 107,4 108,2 108,2 107,9 Holandia 119,4 117,1 116,3 113,9 116,1 117,1 117,5 117,2 Austria 123,1 118,2 119,5 119,9 120,4 118,2 118,4 116,6 Szwecja 118,3 112,5 111,9 114,7 118,5 114,3 115,7 117,9 Realna produktywność pracy na zatrudnionego (roczne zmiany procentowe) UE (15 krajów) : 1,0 0,5 0,7 1,5 0,9 1,5 1,1 SE(12 krajów) : 0,8 0,2 0,2 1,4 0,6 1,4 1,1 Belgia 1,6 -0,6 2,0 0,9 2,6 0,6 1,4 1,7 Niemcy 0,7 2,0 0,5 0,4 0,8 0,7 2,9 1,5 Holandia 2,4 0,2 -0,6 0,8 3,2 1,5 1,3 0,7 24 Austria 2,4 0,6 1,8 0,1 2,1 0,9 1,6 1,8 Szwecja 2,2 -0,5 2,0 3,0 5,1 2,5 2,9 1,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Eurostatu. Na wysokość produktywności pracy wpływ mają łączny kapitał ludzki, kapitał intelektualny pracowników, infrastruktura oraz organizacja pracy. Wskaźnik ten uwzględnia wszystkich zatrudnionych w gospodarce. Wynagrodzenia nominalne w Holandii w latach 2000-2007 utrzymywały się zasadniczo na niezmienionym poziomie z trendem spadkowym. W przeciągu całego analizowanego okresu wynagrodzenia nominalne w Niemczech rosły w większym tempie niż w pozostałych analizowanych krajach. W Belgii, Austrii zaobserwowano spadek wynagrodzeń. Zaś Szwecja od 2000 roku z pozycji 122,1% z trendem spadkowym w 2007 roku powróciła do 122,7%. Przyczyn takiej sytuacji należy dopatrywać się głównie z presji inflacyjnej oraz wydajności pracy. Przyczyną spadającej wydajności pracy, która w strefie euro w przeliczeniu na godzinę wynosiła 1,5% euro średniorocznie, upatrywać można w zmniejszeniu uwagi na tworzeniu gospodarki opartej na wiedzy, postępie technologicznym i innowacyjności. Tylko Niemcy należą do światowych liderów na rynku innowacji. W latach 2000-2007 spadła konkurencyjność Holandii, a wzrosła Niemiec i Austrii. Sytuacja Belgii pozostała na niezmienionym poziomie. W końcowym badanym roku 2007 największą nadwyżkę na rachunku obrotów bieżących wśród analizowanych państw miały Holandia i Niemcy. Ponadto w badanym okresie najniższy wzrost jednostkowych kosztów pracy wystąpił w Niemczech 4,3%, Austrii 5,9% oraz Belgii 14,2%. Granicą ostrożnościową przyjętą w polityce UGiW jest 9% wskaźnik wzrostu jednostkowych kosztów pracy. Systematyczne obniżanie dynamiki wzrostu wydajności pracy jak widać w analizowanym okresie, szczególnie 2001-2005 stał się głównym problemem dla rozwoju gospodarek strefy euro. Oprócz wymienianych w całym okresie przyczyn takiego stanu, jak niskie nakłady kapitałowe i pogłębianie się dystansu technologicznego, nie bez znaczenia pozostają również zasadniczy rozwój sektora usług w stosunku do przemysłu, gdzie wydajność pracy jest znacznie niższa. Poza tym sama struktura przemysłu, w której najwięcej występuje gałęzi o średnim poziomie technologicznym, oraz zniechęcenie do stosowania innowacyjnych rozwiązań. Wydatki na działalność badawczorozwojową pozostają dopiero w fazie raczkującej. Ponadto kraje starej unii ciągle nastawione są na tworzenie nowych miejsc pracy, kosztem osiągnięć technicznych. Pozytywną sytuację oprócz lidera Niemiec ma Holandia, której pozycja centrum finansowego, a głównie ubezpieczeniowego wymusza stałe doskonalenie w dziedzinie technologii informatycznych. Zaś wykorzystanie technologii informacyjno - technicznych w usługach takich jak, usługi finansowe, handel detaliczny 25 i hurtowy stanowi przewagę nad ograniczonym zastosowaniem tego rodzaju działań w pozostałych gospodarkach strefy euro. Szwecja stanowi zaś przykład państwa w którym wydajność pracy jest ściśle skorelowana z wzrostem gospodarczym. 26 Rozdział III. Analiza i ocena wyników gospodarczych Holandii i wybranych krajów w latach 2008-2014 Analitycy Narodowego Banku Polskiego przygotowali siedem głównych przesłanek, które najprawdopodobniej przyczyniły się do globalnych nierównowag w polityce USA i powstania kryzysu finansowego w gospodarce unii europejskiej. Po pierwsze zwiększenie stabilności makroekonomicznej obecnej od drugiej połowy lat 90. ubiegłego wieku, łączone było z brakiem dużych wstrząsów podażowych, jak również z poprawą jakości polityki pieniężnej oraz fiskalnej. Po drugie ekspansywna polityka monetarna USA po 2001 roku odnosiła się głównie do pęknięcia bańki internetowej w odniesieniu do rynków kapitałowych. Ponadto mocna redukcja stóp procentowych stanowiła czynnik wywołujący inflację na rynku nieruchomości oraz przyczyniła się do wzrostu zewnętrznej nierównowagi USA. Lata 2001–2003 EBC reagując na obniżki stóp amerykańskich i spowolnienie gospodarcze w Europie nie mógł nie rozluźnić polityki monetarnej. Poza tym deregulacja i wzrost kapitalizacji na dużych rynkach finansowych, oraz prężny rozwój innowacji i instrumentów polityki finansowej w szczególności rozwój sekularyzacji należności kredytowych na rynkach USA, spowodował iż w warunkach taniego pieniądza skłonność do ryzyka przyniosła zachętę do inwestowania. Jednakże w warunkach spowolnienia instrumenty finansowe okazały się mieć negatywną opinię. Jednocześnie nieefektywne rozwiązania prawne, instytucjonalne oraz niepewny system informacji rynkowej, naraziły inwestorów zagranicznych na ryzyko. Idąc dalej tym myśleniem inflacja na rynku surowców, takich jak ropa naftowa, przyczyniła się do zmiany eksporterów w istotnych eksporterów kapitału. Tym samym w czasach o niskiej skłonności do oszczędzania przy równoczesnym płynnym i rozwiniętym rynku finansowym, odbiorcą nadwyżki stały się USA. Sytuacja taka wywołała przy niskich stopach napływ kapitału, który przełożył się na pogłębienie obniżki rynkowych stóp procentowych. Ostatnim zaś argumentem okazuje się być wzrost skłonności do ryzyka wywołany przez sprzyjające uwarunkowania makroekonomiczne gospodarek na całym świecie. Nie bez znaczenia był fakt, iż w krajach wysoko rozwiniętych i doganiających nagle zaczęły utrzymywać się bardzo niskie długoterminowe stopy procentowe. 30 Przytoczony powyżej opis w większości krajów UE wywołał skurczenie PKB, spadek produkcji przemysłowej do stanu lat 90tych, zwiększył poziom bezrobocia, a dług publiczny przekroczył 80%, oraz wzrósł deficyt ponad 7%. Kraje UE jeszcze nigdy nie były tak zróżnicowane od ciągle silnych Niemiec po 30 A. P. Balcerzak, Wpływ polityki monetarnej Stanów Zjednoczonych na powstanie przyczyn światowego kryzysu gospodarczego z roku 2008, Ekonomia XL. Nauki Humanistyczno - Społeczne, Zeszyt 391, Toruń 2009, s. 133-134. 27 upadek Hiszpanii. Należy zdawać sobie sprawę z konieczności ciągłego badania wskaźników makroekonomicznych i tworzenia reform w strukturach poszczególnych państw. Wobec powyższych przyczyn, które stały się zalążkiem kryzysu gospodarczego lat 20082009, w tabeli 7 przedstawiono główne miary PKB w gospodarkach Holandii i wybranych krajów. Tabela 7. PKB, PKB według PPS, PKB per capita, PKB per capita według parytetu siły nabywczej w Holandii i wybranych krajach w latach Kraj / Rok 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Udział w PKB Unii Europejskiej (UE28=100, wartości nominalne) Belgia 2,7 2,8 2,9 2,9 2,9 2,9 2,9 Niemcy 19,7 20,1 20,2 20,5 20,5 20,8 20,9 Holandia 4,9 5,0 4,9 4,9 4,8 4,8 4,7 Austria 2,2 2,3 2,3 2,3 2,4 2,4 2,4 Szwecja 2,7 2,5 2,9 3,1 3,2 3,2 3,1 Udział w PKB Unii Europejskiej (UE28=100, według parytetu siły nabywczej PPS) Belgia 2,4 2,5 2,6 2,6 2,6 2,6 2,6 Niemcy 19,0 18,7 19,3 19,7 19,7 19,8 20,0 Holandia 4,6 4,5 4,4 4,4 4,4 4,4 4,3 Austria 2,1 2,1 2,1 2,1 2,2 2,2 2,2 Szwecja 2,3 2,3 2,3 2,4 2,4 2,4 2,3 PKB per capita (dane w euro z 2010 roku) w euro UE (15 krajów) 30 500 29 000 29 500 29 900 29 600 29 600 29 900 SE (12 krajów) 30 100 28 600 29 100 29 500 29 100 29 000 29 200 Belgia 34 000 32 900 33 500 33 900 33 700 33 500 33 800 Niemcy 32 500 30 800 32 100 33 300 33 400 33 400 33 800 Holandia 39 400 37 700 38 000 38 500 37 900 37 600 37 900 Austria 36 100 34 700 35 200 36 100 36 200 36 100 36 000 Szwecja 39 800 37 400 39 400 40 100 39 700 39 800 40 300 PKB per capita według parytetu siły nabywczej PPS w euro UE (15 krajów) 28 800 26 900 27 900 28 600 28 900 29 100 29 800 SE (12 krajów) 28 400 26 700 27 800 28 500 28 800 28 900 29 600 Belgia 29 600 28 300 30 200 31 100 31 900 32 000 32 500 Niemcy 30 500 28 400 30 800 32 400 33 000 33 200 34 500 Holandia 36 100 33 400 34 200 35 000 35 100 35 400 35 900 Austria 32 100 30 600 32 000 33 200 34 700 35 000 35 500 Szwecja 32 700 29 800 31 800 33 000 33 600 33 300 33 700 PKB per capita według parytetu siły nabywczej PPS (UE28=100) UE (15 krajów) 111 111 110 110 109 109 109 SE (11 krajów) 110 110 111 111 110 110 109 Belgia 114 116 119 119 121 120 119 Niemcy 116 115 119 122 122 122 124 Holandia 139 137 135 134 133 133 131 Austria 124 126 126 128 131 131 130 28 Szwecja 126 123 126 127 127 125 123 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Eurostatu. Najwyższy PKB per capita wśród badanych krajów odnotowano w Holandii. W 2008 roku wynosił on 36 100 EUR z tendencją spadkową. Kryzys 2008-2009 w większości krajów UE uwidocznił się w 2009 roku, wywołując spadek popytu na produkty i usługi, a także odpływ kapitału do krajów macierzystych. 31 Kolejne kraje w zestawieniu to Szwecja, Austria, Niemcy i Belgia, które w przeciwieństwie do Holandii z wysokiego poziomu PKB w roku 2008, przez spadek PKB w roku 2009 gdzie kryzys uwidocznił się, zanotowały ostatecznie wzrost PKB w 2014 roku. Kryzys w państwach unijnych szczególnie w strefie euro okazał się trudny do przezwyciężenia w krótkim okresie bowiem państwa posiadają wspólną walutę, jeden nominalny kurs walutowy oraz jednolite mechanizmy dostosowawcze polityki pieniężnej. W czasie kryzysu okazało się, iż jest to słabość bowiem nie na każdą gospodarkę jednolite mechanizmy działają korzystnie, stąd wahania PKB w analizowanym okresie. Szok gospodarczy w strefie euro wywołany był w poszczególnych krajach z różną siłą. Analitycy wyróżnili trzy główne grupy które charakteryzowało to samo podłoże załamania gospodarki. W pierwszej grupie znalazły się Francja, Hiszpania i Irlandia, gdzie obniżenie wzrostu gospodarczego wynikało z kryzysu na rynku nieruchomości i budownictwa. W drugiej grupie znalazły się Holandia, Niemcy i Austria. W tej grupie szok wywołany był spadkiem obrotów na rachunkach międzynarodowych. Bowiem te gospodarki miały duży udział popytu eksportowego w tworzeniu PKB, oraz posiadały nadwyżkę w saldzie handlowym. Trzecią grupę natomiast tworzyły Irlandia i Luksemburg, a więc kraje o szerokim spektrum finansowym, a więc najbardziej narażone na zmiany na międzynarodowych rynkach finansowych. 32 W wyniku spadku zaufania dla sektora bankowego, przy jednoczesnym ograniczeniu akcji kredytowych, spodziewać się można było spadku konsumpcji oraz inwestycji. Analizując PKB per capita w UE najniższą wartość odnotowano w 2009 roku, 26 900 euro. W 2010 roku wskutek łagodzenia polityki kredytowej, wzrósł poziom konsumpcji, co przyczyniło się do poprawy PKB, czego efektem jest dodatnie tempo wzrostu PKB w odniesieniu do roku poprzedniego. Z czego wynikał tak powolny wzrost w jednych krajach oraz spadek w innych w strefie euro? Przede wszystkim z barier strukturalnych, takich jak brak skuteczności pakietów antykryzysowych, czy programów oszczędnościowych. Społeczeństwo unijne to społeczeństwo starzejące się, w którym spadek efektywności pracy B. Mucha-Leszko, K. Twarowska, Potencjalne zagrożenia z przyjęcia wspólnej waluty w Polsce w świetle doświadczeń Hiszpanii i wyników gospodarczych wybranych krajów strefy euro, ,,Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy", vol. 45, nr 1/2016, s. 1. 32 B. Mucha-Leszko, Gospodarka i polityka makroekonomiczna strefy euro w latach 2008-2010. Skutki kryzysu i słabości zarządzania, Wyd. UMCS, Lublin 2011, s. 21. 31 29 i wzrastające bezrobocie, oraz niezbilansowane systemy emerytalne będą przekładały się na poziom PKB. Kryzys 2008-2009 był tak ogromny, iż wywołał potrzebę stworzenia Pakietu Instrumentów Fiskalnych w kwocie 200 mld euro, stanowiącej 1,5% PKB UE-27, mających na celu stymulowanie gospodarki. 33 Największe pakiety stymulacyjne otrzymały według poniższej tabeli 8: Tabela 8. Pakiety stymulacyjne dla Holandii i wybranych krajów w latach 20092010 Kraj 2009 (% PKB) 2010 (% PKB) Belgia 1,1 1,1 Niemcy 1,7 2,4 Holandia 0,9 1 Austria 1,5 1,8 Źródło: Opracowanie na podstawie B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Od kryzysu finansowego do kryzysu finansów publicznych, czyli skutki polityki fiskalnej w strefie euro w latach 2008-2010 [w:] Gospodarka i polityka makroekonomiczna strefy euro w latach 2008-2010. Skutki kryzysu i słabości zarządzania, Wyd. UMCS, Lublin 2011, s. 234. Największe znaczenie dla ożywienia gospodarki okazały się mieć narzędzia polityki dyskrecjonalnej dla państw o dużym wzroście gospodarczym. Jak możemy zaobserwować PKB Niemiec rzeczywiście miało największy wpływ na inne gospodarki. Kryzys mocno dotknął gospodarkę Holandii, która wcześniej uchodziła za kraj odznaczający się stabilnością gospodarczą. Załamał się rynek nieruchomości, wzrosło bezrobocie, a pod koniec 2012 roku gospodarka pogrążyła się w recesji w przeciągu ostatnich czterech lat po raz trzeci. Od 2009 roku, co roku przekraczają próg deficytu ustalony przez UE. Trudności nie zmusiły do przyjęcia planowanego pakietu oszczędnościowego w wysokości 4 mld euro. Główną przyczyną sytuacji gospodarczej był wspomniany kryzys na rynku nieruchomości. Ceny domów i mieszkań w 2008 roku spadły o 30 proc. Wartość kredytu hipotecznego często przekroczyła cenę posiadłości. Wartość hipotek natomiast wynosi łącznie 650 mld euro, stanowiąc rekordową kwotą w strefie euro. Niespłacone kredyty to także duże obciążenie dla banków. Poza tym czwartą największą instytucję holenderską upaństwowiono za jedyne 4 mld euro. Tym samym agencja ratingowa obniżyła perspektywę ratingu Holandii do negatywnej.34 Stagnację wzrostu zaobserwować można również poza sektorem finansowym. Dynamika konsumpcji w Holandii obniżyła się, przez wzrost 33 B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Od kryzysu finansowego do kryzysu finansów publicznych, czyli skutki polityki fiskalnej w strefie euro w latach 2008-2010 [w:] Gospodarka i polityka makroekonomiczna strefy euro w latach 20082010. Skutki kryzysu i słabości zarządzania, Wyd. UMCS, Lublin 2011, s. 231-233. 34 M. Siejewicz, Polepszają się nastroje konsumentów w Europie, 12.11.2013, http://gfk.netpr.pl/pr/259451/polepszaja-sie-nastroje-konsumentow-w-europie (02.02.2016). 30 bezrobocia, który wyniósł 7,5 proc. Siła nabywcza ludności spada zaś od pięciu lat. Tym samym popyt wewnętrzny nie jest już elementem dynamizującym gospodarkę. Próba naprawy sytuacji społeczno - gospodarczej wywołała wśród naczelnych ekonomistów Komisji Europejskiej stworzenie pakietów naprawczych, a jeden z nich przedstawia tabela 9: Tabela 9. Poziom pakietów naprawczych dla państw strefy euro wraz z potencjalnymi efektami Poziom pakietu fiskalnego dla Efekt Zastosowanie SE 16 50,00% Czynnik pobudzania popytu - obniżenie podatków bezpośrednich i vat konsumpcyjnego - pomoc bezpośrednia dla rodzin - obniżki płatności z tyt. zabezpieczeń społ. - wspieranie budownictwa i rynku nieruchomości 28,00% Czynnik pobudzania inwestycje publiczne koniunktury 17,00% Czynnik aktywności - obniżki podatków, podmiotów w sferze biznesu - wcześniejsze zwroty podatku vat, - wpieranie składek na ubezpieczenia społeczne 5,00% Aktywna polityka na rynku - tworzenie miejsc pracy pracy Źródło: Opracowanie na podstawie B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Od kryzysu, op. cit, s. 232-233. Z analizy powyższej tabeli wynika, iż lata 2009-2010 dla analizowanych gospodarek w różnym stopniu i przy zastosowaniu różnych metod wspomagały wzrost gospodarczy. Poza rozwiązaniami zaproponowanymi w pakiecie stymulacyjnym poszczególne gospodarki stosowały także bezpośrednie działania za pośrednictwem budżetu, jak udzielanie gwarancji dla podmiotów spoza sektora finansowego, czy skupowanie akcji, albo dotowanie przedsiębiorczości. Analizą objęto lata od kryzysu gospodarczo-finansowego, w których jeszcze istotniejsze 31 znaczenie mają powiązania między zmianami udziału inwestycji, konsumpcji i eksportu w PKB. Popyt finalny wynosił w 2008 roku 0,4%, zaś inwestycje w strefie euro były ujemne -1,4%. Już na samym początku analizy widać, iż we wszystkich krajach wystąpiło załamanie popytu inwestycyjnego, tym samym spadek inwestycji brutto głównie w sektorze budownictwa mieszkaniowego, tym samym pociągając za sobą wzrost zapasów, ale i spadek eksportu. Bardziej zauważalna poprawa koniunktury widoczna jest w 2010 roku w każdym ze składników dynamiki PKB. Holandia, Niemcy, Austria jak można zaobserwować w tabeli 10 są tymi państwami, w których przewaga komparatywna eksportu produktów kapitałochłonnych jak również dóbr inwestycyjnych wzrosła najszybciej. 35 Warto zaznaczyć, iż pomimo istnienia integracji gospodarczej, kraje będące członkami UE niechętnie eksportują pomiędzy sobą, tym samym handel wewnętrzny systematycznie spada.36 Istotnym składnikiem spadku PKB miała konsumpcja prywatna. Jednakże jak powinno zachować się społeczeństwo w czasie kryzysu, a więc oszczędzać środki powszechnie wiadomo. Społeczeństwo większości krajów UE zmniejszyło swoje wydatki tylko w niewielkim stopniu. Jedynie w Holandii ujemny wpływ na konsumpcję miały skłonności gospodarstw domowych do oszczędzania, zaostrzenie polityki udzielania kredytów, redukcja wynagrodzeń wywołana w pierwszej kolejności skróceniem czasu pracy oraz niską stopą zwrotu z inwestycji. Stopa konsumpcji w Holandii była jedną z najniższych w UGiW wynosząc -2,9% w 2009 roku. Tym samym wskaźniki pozytywnie w poszczególnych krajach wynikały z podtrzymywania gospodarek przez sztuczne inwestycje i konsumpcję sektora publicznego. Bardziej kompleksowa analiza PKB w odniesieniu do wskaźników konsumpcji, inwestycji i eksportu przedstawia tabela 10. Zasadniczą grupę państw nastawionych na eksport, które w tym celu wykorzystują integrację unijną do intensywnej ekspansji kapitałowej są Niemcy, Austria, Belgia i Holandia.37 Ogólny wniosek jest taki, iż realny wzrost gospodarczy w gospodarkach rozwiniętych w przedziale 2,5%-3,5% przyrostu rocznego jest największą korzyścią dla wszystkich. Wywołuje to wystarczający wzrost, by dać firmom zyski oraz możliwość zwiększenia miejsc pracy, jednakże niezbyt wysoki, żeby nie tworzyć niepotrzebnych obaw o inflację. Reakcje rynku, pozytywne czy to negatywne, stają się bardziej długotrwałe jeśli efekty różnią się od oczekiwań. Większe od oczekiwanego tempo podnoszenia się PKB jest dobre dla akcyjnych inwestorów, jak również inwestorów na rynku surowców, jednakże może być źle przyjęte na rynku długu przez inwestorów. Słabsze tempo PKB od oczekiwanego, może być sygnałem do sprzedaży akcji i wywołać potencjalny wzrost cen obligacji. Spowolnienie 35 36 37 T. Białowąs, Wpływ kryzysu na wzrost gospodarczy, [w:] B. Mucha-Leszko, Gospodarka, op. cit.,s. 28. A. Śledziewska, Ocena, op. cit., s. 26. Annual Report on the euro area 2009, s. 33-34. 32 dynamiki wzrostu w Europie może być kontynuowane zwłaszcza ze względu na przedłużający się konflikt na Ukrainie. 33 Tabela 10. Kraje / Rok Wskaźniki dynamika realnego PKB, PKB per capita, konsumpcji, inwestycji, eksportu w Holandii i wybranych krajach w latach 2008-2014 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Dynamika realnego PKB (roczne zmiany w %) UE (15 krajów) 0,2 -4,4 2,1 1,7 -0,6 0,1 1,2 SE (12 krajów) 0,4 -4,4 2,1 1,6 -0,9 -0,3 0,8 Belgia 0,7 -2,3 2,7 1,8 0,2 0,0 1,3 Niemcy 1,1 -5,6 4,1 3,7 0,4 0,3 1,6 Holandia 1,7 -3,8 1,4 1,7 -1,1 -0,5 1,0 Austria 1,5 -3,8 1,9 2,8 0,8 0,3 0,4 Szwecja -0,6 -5,2 6,0 2,7 -0,3 1,2 2,3 Dynamika realnego PKB per capita w % UE (15 krajów) -0,4 -4,8 1,7 1,2 -0,9 -0,2 0,9 SE (12 krajów) -0,1 -4,8 1,8 1,3 -1,2 -0,5 0,6 Belgia -0,1 -3,0 1,8 0,9 -0,5 -0,4 0,9 Niemcy 1,4 -5,3 4,3 3,7 0,2 0,0 1,2 Holandia 1,3 -4,3 0,9 1,2 -1,4 -0,8 0,6 Sweden -1,3 -6,0 5,1 1,9 -1,0 0,4 1,3 Dynamika konsumpcji (roczne zmiany w %) UE (15 krajów) 0,7 -0,4 0,7 0,0 -0,4 0,0 1,1 Euro (12 krajów) 0,8 -0,1 0,8 -0,1 -1,0 -0,5 0,8 Belgia 2,0 0,7 2,2 0,6 0,9 0,6 0,4 Niemcy 1,3 0,9 0,6 1,2 1,0 0,7 1,1 Holandia 1,7 0,2 0,4 0,0 -1,2 -0,8 0,1 Austria 1,6 1,1 0,7 0,9 0,5 0,2 0,3 Szwecja 0,6 1,0 3,0 1,5 0,9 1,7 1,9 Dynamika inwestycji (roczne zmiany w %) UE (15 krajów) -2,3 -15,7 5,7 3,4 -6,0 -0,2 2,5 Euro (12 krajów) -1,4 -15,4 4,0 3,3 -7,4 -1,8 1,3 Belgia 2,4 -9,7 1,6 7,2 -3,5 -4,7 6,2 Niemcy 0,7 -17,5 13,0 9,3 -8,2 1,5 2,0 Holandia 2,6 -10,8 -1,6 3,5 -6,2 -5,3 2,7 Austria -0,7 -10,3 0,3 9,1 -0,3 -2,2 -1,6 Szwecja -1,5 -19,6 16,5 7,7 -5,0 1,6 8,0 Dynamika eksportu towarów i usług (roczne zmiany w %) UE (15 krajów) 1,1 -12,1 10,4 6,3 2,1 1,8 3,8 Euro (12 krajów) 0,9 -12,6 11,2 6,3 2,4 2,0 4,2 Belgia 1,7 -9,4 10,3 6,7 1,8 1,6 5,4 Niemcy 1,9 -14,3 14,5 8,3 2,8 1,6 4,0 Holandia 1,8 -8,9 10,5 4,4 3,8 2,1 4,0 Austria 2,3 -15,0 13,8 6,0 1,7 0,8 2,1 Szwecja 2,0 -14,5 11,9 6,1 1,0 -0,8 3,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Eurostatu. 34 Średnia dynamika PKB w badanych krajach jest podobna, wskazując tym samym na integrację poszczególnych gospodarek. Lata 2010-2011 to czas w którym wiele gospodarek UE odnotowało poprawę koniunktury gospodarczej. Wśród największych osiągnięć odbudowy gospodarczej wyróżnić należy Szwecję (6,0%; 2,7%), Niemcy (4,1%; 3,7%).38 Gospodarki analizowanych krajów są bardziej rozwinięte, co przekłada się na wzrost PKB. Pogorszenie sytuacji gospodarczej w latach 2012-2013 było skutkiem ogólnego spadku popytu w gospodarce światowej. Nie bez znaczenia na poziom PKB każdego kraju stały się konflikty pomiędzy Rosją a Ukrainą. Największym problemem gospodarczym z jakim borykają się kraje UE, a mającym wpływ na dynamikę PKB jaki uwidocznił się podczas kryzysu gospodarczego był problem demograficzny w odniesieniu do starzenia się społeczeństwa oraz zmniejszająca się liczba ludności. Po recesji gospodarczej w 2009 roku, lata 2010-2011 stały się dla Szwecji i Niemiec ścieżką ożywienia gospodarczego. 39 Rok 2014 określany jest w gospodarce światowej czasem poprawy koniunktury. Gospodarka Holandii zachowywała się zaś inaczej. W 2008-2009 roku dynamika PKB per capita w Holandii zachowywała się podobnie jak w pozostałych krajach UE (1,3%; -4,3%), oraz 2010-2011 (0,9%; 1,2%). W latach 2012-2013 (-1,4%; -0,8%), co odbiegało znacznie od średniej unijnej. W roku 2014 0,6% PKB, co wskazywało na powrót gospodarki holenderskiej na drogę ożywienia koniunktury. Zbyt wysokie stopy procentowe w strefie euro uwidoczniły się najbardziej w społeczeństwie holenderskim i mniej skutecznie stymulowały popyt. Holandia była krajem atrakcyjnym dla inwestorów zagranicznych, dlatego też jeszcze w roku 2008 napływ bezpośrednich inwestycji był widoczny w gospodarce. Przyczyną takiego stanu były korzystne położenie geograficzne, niskie koszty siły roboczej ze względu na zaawansowanie technologiczne, oraz korzystne przepisy podatkowe. Lata 2009-2010 oraz 2012-2013 były okresami niekorzystnej i ujemnej dynamiki inwestycji od -10,8% do – 5,3%. Gospodarka Holandii wyjątkowo poddała się kryzysowi światowemu, bowiem w jej usługach ogromne znaczenie mają usługi pośrednictwa finansowego jak obroty na rynkach ubezpieczeniowych, nieruchomości i biznesu, co dotknęło największe instytucje na świecie po upadku banku Lehman Brothers w USA. W roku 2011 i 2014 Niderlandy odzyskały niewielką nadwyżkę w sferze inwestycji odpowiednio do +3,5%, +2,7%. Wzrost wskaźnika dynamiki inwestycji wywołany był dzięki sprzyjającym warunkom jakie odbudowywała Holandia na poziomie rynków finansowych i kapitałowych. Przyczyniło się to do napływu zewnętrznego kapitału, którego właściciele tworzyli platformy biznesowe na rynku finansowym oraz nieruchomości, czy działalności eksportowej. Warto 38 B. Mucha-Leszko, Możliwości zmniejszania luki rozwojowej Polski w Unii Europejskiej i wobec krajów o największym potencjale gospodarczym w perspektywie 2040 roku, ,,Zarządzanie i Finanse", vol. 11, Nr 1, 2013, s. 435. 39 Ibidem, s. 438. 35 zauważyć, iż dynamika inwestycji podobnie kształtowała się na rynkach Szwecji która nie weszła do strefy euro i największej gospodarki Niemiec, od 2008 roku odpowiednio (-1,5%; 0,7%), do (2%;8%) w roku 2014. Z danych w tabeli 10 wynika iż najwyższe średnioroczne tempo eksportu w latach 20072014 osiągnęły Niemcy 14,5%, Holandia 10,5%, Austria 13,8%, Szwecja 11,9% oraz Belgia 10,3%. Istotnym czynnikiem eksportu w krajach UGiW był popyt na zagranicznych rynkach. 40 Holandia jak i Belgia są rynkami eksportowymi w przeciwieństwie do Niemiec i Austrii które swoje produkty eksportują w największym zakresie. Kryzys 2008-2009, a więc kryzys finansowo-gospodarczy wywołał spadek popytu na rynkach zewnętrznych oraz popytu na rynkach krajowych. Państwa, które cechowała większa otwartość na zagranicę, a więc te najbardziej konkurencyjne oraz mające dodatnie saldo budżetowe odniosły największe straty w eksporcie, właśnie z powodu obniżenia się popytu zagranicznego. Zatem na rachunkach obrotów bieżących w Holandii, Austrii i Niemczech nadwyżki na skutek dekoniunktury zmniejszyły się. 41 Niewątpliwie Holandia to kraj który ze względu na położenie geograficzne stworzył specjalizację eksportową, a więc jest mocno narażony na szoki zewnętrzne i uzależniony w dużej mierze od popytu zewnętrznego. Ponadto najwyższy spadek na rynkach zagranicznych w czasie kryzysu wystąpił w popycie na dobra inwestycyjne, a mniej w dziedzinie dóbr konsumpcyjnych. Tym samym Holandia, Austria i Niemcy notując spadki popytu w dobrach inwestycyjnych miały odzwierciedlenie w sytuacji specjalizacji eksportowej na te dobra. 2014 rok w każdej z analizowanych gospodarek zanotował dobre wyniki gospodarcze, co było niewątpliwie wynikiem rosnącego popytu konsumpcyjnego, wynikającego ze wzrostu zatrudnienia, wzrostu dochodów, stosunkowo tanich kredytów, zwiększania wydatków na cele socjalne przez państwo. Ale może być wywołane również przez ekspansywną politykę fiskalną, czy napływ inwestycji zagranicznych. Inwestycje publiczne w długim okresie traktowane są jako czynnik wzrostu produkcji i zatrudnienia, przynoszący trwałe efekty pro wzrostowe. Zmiany konkurencyjności poszczególnych państw wpływają na dynamikę eksportu i importu, na ich różnice, które mają przełożenie w saldzie wymiany handlowej. Poniżej 6% próg spadku udziału w rynkach zagranicznych określany jest w UE mianem progu ostrożnościowego. W 2010 roku taki próg przekroczyły m in. Austria -14,8%, Niemcy -8,3%, i Holandia -8,1%. Istotnie poruszono także problem pozycji inwestycyjnej w odniesieniu do PKB, gdzie za minimum ustanowiono -35% PKB.42 Rok 2010 przynosi Holandii, Belgii oraz Niemcom pozycję wierzycieli. 40 41 42 B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Przyczyny, op. cit., s. 9. Ibidem, s. 14. B. Mucha-Leszko, Przyszłość strefy euro-ściślejsza integracja czy powrót do dwóch prędkości?, ,,Acta 36 Tabela 11. Saldo deficytu i długu publicznego w Holandii i wybranych krajach w latach 2008-2014 Kraj / Rok 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Saldo budżetowe (% PKB) UE (25 krajów) -2,4 -6,7 -6,4 -4,5 -4,3 -3,3 -3,0 SE (17 krajów) -2,1 -6,2 -6,2 -4,1 -3,7 -3,0 -2,6 Belgia -1,1 -5,4 -4,0 -4,1 -4,1 -2,9 -3,1 Niemcy -0,2 -3,2 -4,2 -1,0 -0,1 -0,1 0,3 Holandia 0,2 -5,4 -5,0 -4,3 -3,9 -2,4 -2,4 Austria -1,4 -5,3 -4,4 -2,6 -2,2 -1,3 -2,7 Szwecja 2,0 -0,7 0,0 -0,1 -0,9 -1,4 -1,7 Dług publiczny (% PKB) UE (25 krajów) 61,7 73,7 79,2 81,8 84,5 86,3 87,5 SE (17 krajów) 68,8 78,6 84,0 86,2 89,6 91,4 92,4 Belgia 92,4 99,5 99,6 102,2 104,1 105,1 106,7 Niemcy 65,0 72,5 81,0 78,4 79,7 77,4 74,9 Holandia 54,5 56,5 59,0 61,7 66,4 67,9 68,2 Austria 68,5 79,7 82,4 82,2 81,6 80,8 84,2 Szwecja 36,8 40,4 37,6 36,9 37,2 39,8 44,9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Eurostatu. W powyższej tabeli 11 zawarto podstawowe informacje o wysokości salda budżetowego. Wśród gospodarek które należą do strefy euro, a więc Holandii, Austrii, Belgii i Niemiec w latach 20082014 mamy do czynienia z deficytem na różnym poziomie, raz większym w roku 2008 -5,4% w Holandii, a raz mniejszym -0,1 % w Niemczech w latach 2012-2013. W przypadku niemieckich finansów publicznych w 2014 osiągnięto niewielką nadwyżkę budżetową 0,3%. Spośród analizowanych krajów nadwyżkę handlową w okresie dekoniunktury osiągnęła Szwecja w 2008 roku 2,0%. Również Szwecja dopiero w 2014 roku osiągnęła zadłużenie powyżej 44%. Warto zaznaczyć, iż Szwecja w przeciwieństwie do krajów UE ma odmienny system prowadzenia polityki fiskalnej. W dyscyplinie budżetowej występuje wysoki stopień decentralizacji wydatków publicznych, czy dążenie do równowagi w ciągu trzech lat od wystąpienia deficytu. 43 W każdym z badanych krajów dług publiczny wzrósł, choć jedynie w Belgii wynosił w 2014 roku aż 106,7% powyżej średniej UE która wynosiła 87,5%. Pozostałe kraje nie przekroczyły średniej UE. Tym samym zadłużenie powyżej 60% w relacji do PKB odnotowano nie tylko w 2010 roku w Belgii Universitastis Lodzienis. Folia Oceonomica", nr 273, 2012, s. 311. 43 B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Wyniki, op. cit., s. 7-8. 37 102,2%, Austrii 82,2%, Niemczech 78,4%, ale i we Włoszech 118%, Holandii 61,7%. Natomiast najwyższe zadłużenie sektora prywatnego w odniesieniu do PKB odnotowano w 11 krajach UGiW, klasyfikując powyżej 160%, z wyodrębnieniem Holandii i Belgii o wskaźniku 223%. Tym samym biorąc pod uwagę takie kryterium najbardziej zadłużonym z analizowanych krajów okazała się Belgia.44 Wysokie zadłużenie w Holandii pociąga za sobą obciążenia dla budżetu kosztami obsługi długu. Ponadto wzrost wydatków budżetowych ponoszony jest głównie na ochronę zdrowia, zatrudnienie w sektorze publicznym oraz edukację. Wysoki deficyt tłumaczyć można także wzrostem nakładów budżetowych dla sektora finansowo-bankowego ze względu na kryzys światowy, powodując akumulację długu publicznego. Tym samym największe jak na małe państwo koszty ratowania sektora bankowego poniosła Holandia, czym spowodowane są dalsze spadki niektórych wskaźników makroekonomicznych w analizowanym okresie. Tabela 12. Kraje Saldo bilansu handlowego w Holandii i wybranych krajach w latach 2008-2014 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Saldo bilansu handlowego (mln euro) Belgia 3 762 11 619 12 458 6 271 5 301 12 904 12 533 177 525 138 868 153 964 157 411 188 252 195 938 219 713 Holandia 38 742 39 244 43 632 48 898 53 274 61 592 62 167 Austria -2 043 -4 355 -4 865 -10 050 -9 264 -6 117 -2 832 Szwecja 10 079 7 818 7 244 7 139 6 738 5 216 1 319 Niemcy Saldo bilansu handlowego (% PKB) Austria Belgia Niemcy Szewcja Holandia 0,54 -0,17 -0,47 -1,18 -1,00 -0,59 -0,71 -2,81 -0,97 -0,94 -2,56 -2,62 -1,84 -0,66 7,21 5,75 6,26 6,05 7,15 7,39 7,90 5,38 4,26 3,92 3,58 3,68 3,64 3,04 9,11 8,55 9,50 10,07 10,72 11,59 11,78 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Eurostatu. Jak można zauważyć Holandia w sferze zarządzania finansami publicznymi osiągnęła bardzo dobry poziom. Również zadłużona mocno Belgia pomimo wysokiego poziomu długu, jest krajem który chyba najwięcej zrobił aby zmniejszyć zadłużenie. Kryzys pokazał że nałożenie się nierównowag wewnętrznych oraz zewnętrznych zakłóca funkcjonowanie unii monetarnej. Tym samym w momencie pęknięcia bańki na rynkach nieruchomości i w sektorze finansowym, problem objął już 44 B. Mucha-Leszko, Przyszłość, op. cit., s. 306. 38 nie tylko obszar sektora prywatnego, ale również przełożył się na sytuację w sektorze publicznym.45 Pomimo recesji 2008-2009 Holandia oraz Szwecja znajdują się w grupie sześciu państw wraz z Austrią, Niemcami, Belgią i Luksemburgiem które utrzymują długookresową przewagę konkurencyjną w wymianie handlowej.46 Wpływ realnych stóp procentowych jest pro cykliczny od przyjęcia wspólnej waluty, wywołując wzrost inflacji w krajach wysoko rozwiniętych jak Holandia. Najbardziej konkurencyjnymi pod względem konkurencyjności ogólnej i producentów są państwa o centralnym położeniu jak Belgia, Holandia, Niemcy, oraz kraje położne peryferyjnie jak Szwecja.47 Tym samym napływ kapitału zewnętrznego wywołał wzrost popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego. W Belgii i Austrii silna presja ze strony popytu wywołała wzrost importu oraz deficyt na rachunku obrotów bieżących. W Holandii pomimo nadwyżki na rachunku obrotów bieżących zanotowano aprecjację realnego efektywnego kursu walutowego wywołanego jednostkowymi kosztami pracy.48 W przypadku Holandii powyższa sytuacja wywołała obniżenie konkurencyjności. Zatem warto wspomnieć, iż Niemcy i Holandia to obszarowo dwa różne kraje, to również kraje o zróżnicowanym eksporcie, ale prowadzącym wymianę handlową między sobą, które charakteryzują się dodatnim saldem na rachunku obrotów bieżących.49 Wolumen dochodu z wymiany międzynarodowej jest określany przez różnicę między wydajnością pracy i zatrudnienia w badanym kraju przy produkcji dóbr i usług eksportowanych oraz iloczynem wydajności pracy i pracy w tym kraju przy wykorzystaniu produkcji towarów i usług zastępujących import. W polityce rynku pracy po kryzysie musiała nastąpić zmiana, co będąc w UE nie jest łatwe. Niemcy są silną gospodarką, jednakże i oni musieli ograniczyć miejsca pracy i obniżyć dynamikę wzrostu płac nominalnych do zera. Badane systemy gospodarcze stosowały także indeksacje wynagrodzeń, negocjacje dotyczące płac, co przy usztywnionym poziomie płac nominalnych spowodowało wzrost wynagrodzeń.50 Warto nadmienić, iż Holandia to duży eksporter, tym samym popyt pracowników uzależniony jest od zamówień z zewnątrz. Dlatego też struktura zatrudnienia nie jest tak bardzo zależna od wskaźnika PKB jak w innych krajach. Bezrobocie Holandii jest również na poziomie najniższym wśród krajów unijnych, nawet po kryzysie. Przyczyną takiego stanu może być polityka zatrudnienia na umowy tymczasowe, oraz zatrudnienie sezonowo. 45 NBP, Przegląd strefy euro IV, Departament Integracji ze strefą euro, NBP, Warszawa 2010, s. 19. 46 K. Śledziewska, Ocena zmiany konkurencyjności eksportu państw UE po kryzysie 2008/2009, ,,Materiały i Studia", nr 316, 2015, https://www.nbp.pl/publikacje/materialy_i_studia/ms316.pdf, s. 23. 47 B. Mucha-Leszko, Korzyści międzynarodowej integracji gospodarczej a osiągnięcia i problemy Unii Europejskiej [w:] W. Bieńkowski, S. I. Bukowski, G. Olszewska (red.), Przyszłość integracji europejskiej – konkurencyjność i rynki, Wyd. CeDeWu, Warszawa 2012, s. 24-25. 48 B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Przyczyny, op. cit., s. 12. 49 Annual Reports on the euro area 2009, European Economy 6/2009, European Commision, s. 8. 50 A. Rogut, M. Ochrymiuk, Dostosowania na rynkach pracy w państwach członkowskich strefy euro i w Polsce w okresie kryzysu, Departament Integracji ze strefą euro NBP, NBP, Warszawa 2011, s. 36. 39 Jednakże stopa bezrobocia w pewnym momencie, a mianowicie w 2013roku osiągnęła rekordowy poziom 8%, co wywołało wśród liberalnego społeczeństwa holenderskiego niechęć do obcokrajowców, którzy postrzegani byli, jako odbierający im pracę. Polityka rządu po 2008 roku oparta jest na pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw, wsparciu innowacyjności, czy redukcji obciążeń dla administracji przedsiębiorstw. Zaś w rozwój priorytetowych dziedzin, jakimi są sektory energii, wysokiej technologii, logistyki, gospodarki wodnej i chemicznej, tzw przemysłu kreatywnego, oraz rolnictwa i ogrodnictwa rząd holenderski zamierza minimalizować lukę PKB i zwiększać efektywność. Tabela 13. Kraj / Rok Nominalna i realna produktywność pracy w Holandii i wybranych krajach w latach 2008-2014 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Nominalna produktywność pracy na godzinę pracy (UE28=100) UE (15 krajów) 114,0 113,8 112,8 112,5 111,7 111,7 111,7 SE (12 krajów) 114,2 114,4 114,0 114,2 113,7 114,1 114,3 Belgia 134,9 136,0 138,3 136,6 136,1 135,5 135,3 Niemcy 126,7 124,8 126,0 127,0 125,6 125,2 126,8 Holandia 138,5 134,5 132,2 131,2 129,1 129,4 129,1 Austria 112,7 114,6 113,5 112,9 115,0 115,5 115,3 Szwecja 121,7 118,5 118,0 117,5 117,0 114,5 113,3 Nominalna produktywność pracy na zatrudnionego (indeks UE28=100) UE (15 krajów) 109,8 109,5 108,8 108,4 107,9 107,8 107,8 SE (12 krajów) 109,7 109,5 109,5 109,4 108,7 108,7 108,7 Belgia 126,5 127,5 129,8 129,1 129,9 129,8 129,5 Niemcy 107,3 103,7 106,3 107,2 105,7 104,8 106,3 Holandia 118,3 115,8 114,0 113,1 111,6 112,5 112,5 Austria 116,3 116,1 114,9 114,7 116,4 116,1 115,3 Szwecja 117,5 115,4 117,1 116,3 115,9 113,2 112,0 Realna produktywność pracy na godzinę pracy (roczne zmiany procentowe) UE (15 krajów) -0,2 -1,4 2,4 1,3 0,5 1,0 0,2 SE (12 krajów) -0,2 -1,1 2,4 1,5 0,8 1,2 0,2 Belgia -0,6 -0,7 2,2 -0,5 -0,2 0,5 0,9 Niemcy 0,2 -2,6 2,5 2,1 0,5 0,7 0,4 Holandia 0,0 -2,4 2,1 0,7 -0,2 0,3 0,8 40 Austria 0,1 -0,2 1,5 0,8 1,1 0,8 -0,1 Szwecja -1,8 -2,4 3,3 0,7 -0,1 0,9 0,7 Realna produktywność pracy na zatrudnionego (roczne zmiany procentowe) UE (15 krajów) -0,6 -2,8 2,4 1,5 -0,4 0,5 0,4 SE(12 krajów) -0,4 -2,8 2,5 1,5 -0,4 0,4 0,3 Belgia -1,0 -2,1 2,0 0,4 -0,2 0,4 1,0 Niemcy -0,2 -5,7 3,8 2,3 -0,7 -0,3 0,7 Holandia 0,1 -2,9 2,1 0,8 -0,9 0,4 1,2 Austria -0,4 -3,4 1,2 1,2 -0,3 -0,1 -0,5 Szwecja -1,4 -2,8 5,0 0,5 -1,0 0,3 0,9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Eurostatu. Analizując raporty NBP zauważyć, iż w dziedzinie rynku pracy poszczególne państwa proponowały inwestować w kwalifikacje pracowników, tworząc nowe miejsca pracy wśród przedsiębiorstw, tworząc elastyczne organizacje czasu pracy, oraz przejściowo stosując niestandardowe umowy o pracę. Ponadto w krajach unijnych zdecydowano się na dostosowanie liczby godzin pracy, zamiast zwalniać pracowników, co również nie zwiększyło bezrobocia i miało wpływ na rozwój gospodarczy. Podstawą wzrostu gospodarczego w czasach kryzysu jest wzrost wydajności pracy, ale wspomagany inwestycjami, co przedstawia tabela 13. Produktywność pracy charakteryzują zasadniczo dwa okresy recesji i spowolnienia gospodarczego, pierwszy przypadający na lata 2008-2009 i drugi dotyczący lat 2012-2013. Tempo produktywności pracy w badanym czasie wzrosło w Belgii, Holandii, Niemczech oraz Szwecji. Jedynie w Austrii spadło w 2014 do -0,1%. Na wzrost produktywności pracy niewątpliwie wpływ miały nakłady kapitałowe na jednego zatrudnionego, które również oprócz Austrii kształtowały się powyżej średniej unijnej, a w Holandii nawet 1,2% w 2014 roku. Nie bez znaczenia była także całkowita produktywność czynników wytwórczych wyrażona średnią miarą postępu technologicznego. W Niemczech nastąpiła wyraźna zmiana trendu: podczas gdy w latach 20032009 zarówno poziom jak i struktura różnic były stabilne, to począwszy od 2010 r. Kraj ten zaczął stopniowo powiększać swoją przewagę nad średnią dla Unii. Działo się tak głównie za sprawą znacznej poprawy wskaźnika zatrudnienia, a w szczególności udziału liczby pracujących wśród liczby aktywnych zawodowo, przy jednoczesnym utrzymaniu dużej, ponad dwudziestoprocentowej przewagi w zakresie wydajności pracy. Nie bez znaczenia w krajach o wysokim wzroście gospodarczym są nakłady na badania i rozwój, które warunkują wzrost efektywności gospodarczej. Produktywność wieloczynnikowa na wzrost wydajności pracy wpływa pozytywnie w Holandii 1,0 41 pkt proc., oraz w Austrii 1,2, Finlandii 2,8.51 Kryzys finansowo gospodarczy, jak również późniejsze działania mające na celu stabilizację sektora bankowego i poprawę koniunktury gospodarczej wywołały wzrost wydatków budżetowych. Większość wydatków państwa skierowana była na pomoc bankom, na finansowanie programów pobudzania popytu jednostkowego i przedsiębiorstw. Idąc dalej udział środków publicznych poprzez wykonywane operacje finansowe powodował wzrost deficytu, pociągając za sobą wzrost długu publicznego. Warto mieć na uwadze, że Holandia w 2009 roku zanotowała 11,3% PKB. Tym samym Holandia której sektor finansowy zajmuje w gospodarce istotne miejsce udzielając pomocy instytucjom finansowym poprzez wsparcie kapitałowe wywołała w dużej mierze wzrost deficytu budżetowego. Tym samym duży pakiet interwencyjny, a tym samym największe gwarancje udzielono w Niemczech, Belgii i Holandii.52 Potencjał gospodarczy daje Holandii 6 miejsce w 2010 roku.53 Pod kątem rozpatrywania gospodarki od strony wydatków budżetowych, to pod średnim stopniem decentralizacji wydatków publicznych zaliczane są Niemcy, Belgia, Austria i Holandia, zaś największy w Szwecji. 54 Spowolnienie gospodarcze było wynikiem załamania się rynku mieszkaniowego. Holandia jest krajem o małym terytorium z dużym zaludnieniem, a więc polityka państwa nastawiona była na niskie podatki od nieruchomości wywołując boom. Okres kryzysu uwidocznił się szczególnie dotykając gospodarstwa domowe. Zaś obniżenie tempa wzrostu gospodarczego wywołane zostało niedoborami siły roboczej w stosunku do popytu na rynku pracy. Jednocześnie wzrastały kolejno płace, koszty pracy oraz ceny. Jednakże jeszcze przez długi czas sytuacja budżetowa Holandii była lepsza niż w innych analizowanych krajach, ponieważ wzrastające wydatki równoważone były przez dość wysokie wpływy podatkowe z eksportu gazu ziemnego oraz zyski z funduszy emerytalnych. Obniżenie tempa wzrostu PKB Holandii wynikało z ogólnego spadku popytu na rynkach międzynarodowych zwłaszcza w krajach UE, zmniejszając wpływy z eksportu, jak również z niższych inwestycji wśród przedsiębiorstw które stanowią 80% ogółu w Holandii. Taka sytuacja następnie przełożyła się na niższą konsumpcję gospodarstw domowych. Holandia w statystykach gospodarczych tuż obok Niemiec jest przedstawiana jako państwo osiągające wymierne profity po przystąpieniu do strefy euro. Po przeanalizowaniu wskaźników ekonomicznych, gospodarka narodowa Holandii, wykazuje nadwyżki handlowe na rachunku bieżącym w badanym okresie. Należy przez to rozumieć, iż eksportuje więcej niż importuje. Rząd holenderski stopniowo wprowadzał strukturalne reformy neoliberalne. Czytając wypowiedzi 51 52 53 54 B. Mucha-Leszko, K. Twarowska, Potencjalne, op. cit., s .4. B. Mucha-Leszko, M. Wojtas, Polityka, op. cit., s. 2. B. Mucha Leszko, Możliwości, op. cit., s. 43. Ibidem, s. 5. 42 polityków holenderskich, nasuwa się myśl, że Holandia wspierała i wspiera strategię oszczędności państwowych. Wydaje się, że taka sytuacja powinna występować w finansach budżetowych, natomiast Holandia jest w kryzysie. Niewątpliwie analizując literaturę gospodarką strefy euro o największym zadłużeniu jest Holandia, choć ludność kraju uznawana jest za obywateli mających wysokie poczucie odpowiedzialności i umiaru. Debet gospodarstw domowych w Holandii wynosi 250% ich dochodów, o czym można przeczytać w wielu artykułach prasowych. Stawia to Holandię wśród najwyższego poziomu na świecie. Tym samym państwo Niderlandzkie niepostrzeżenie uzyskało status zadłużonego kraju na świecie, wpadając w recesję, gdzie do tej pory politycy nie znaleźli drogi wyjścia. Kryzys strefy euro trwa tak jak i na świecie z mniejszym bądź większym skutkiem trwa, a przez ten okres stopniowo rozszerzył się na kolejne kraje. Holandia zaś była do tej pory rdzeniem gospodarczym Unii Europejskiej oraz strefy euro. 43 Zakończenie Warunkiem efektywnego działania unii walutowej jest spójność gospodarcza krajów strefy euro. Holandia, Belgia, Austria i Niemcy są krajami tzw. rdzenia. Kraje te cechuje wzajemna otwartość gospodarcza, wewnątrz gałęziowe powiązania handlowe. Ponadto charakteryzuje je wysoka spójność systemowa pod kątem rozwoju gospodarczego, jak i zbieżności w przebiegu cyklu koniunkturalnego. Uwarunkowania makroekonomiczne strefy euro, w latach 2000-2014 charakteryzowały się przede wszystkim niskim wzrostem gospodarczym, różnymi źródłami wstrząsów gospodarczych, wynikających głównie z podaży, ale również z niewielką elastycznością rynków pracy, towarów i usług. W analizowanym okresie negatywną zmianę tworzyły m. in. spadające tempo wzrostu wydajności pracy, na skutek niskich nakładów kapitału na jednego zatrudnionego. Biorąc zatem pod uwagę analizowane wskaźniki makroekonomiczne w latach 2000-2014, gospodarkę Holandii można scharakteryzować następująco: 1. Tempo wzrostu gospodarczego było niskie, wręcz oscylujące pomiędzy niewielką recesją i niewielkim wzrostem gospodarczym, a na tle Niemiec, Austrii, Belgii i Szwecji, Holandia zanotowała najniższy wskaźnik wzrostu gospodarczego. Mimo to gospodarka holenderska jest uważana za jedną z prężniejszych wśród państw Unii Europejskiej. Ponadto koniunkturę gospodarczą w okresie 2000, 2004, 2006 obniżały ceny ropy naftowej które były bardzo wysokie. Kolejną przyczyną stanu poszczególnych gospodarek po 2008 roku był gwałtowny spadek cen akcji na giełdach, przyczyniając się do zahamowania popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego. 2. Dynamika konsumpcji spadła w każdym z analizowanych krajów, jednak w Holandii była najniższa od kilkunastu lat. Obniżenie konsumpcji w takiej skali to bardzo negatywne zjawisko, którego przyczyny leżą m. in. w polityce banków, które zaostrzyły politykę w dostępach do kredytów. Zaś samo spowolnienie gospodarcze wywołało niski poziom konsumpcji wewnętrznej. Trend spadkowy konsumpcji gospodarstw domowych dotyczy zarówno środków trwałych, ale również i żywności, czy też energii. 3. Poziom inwestycji w Holandii wykazuje trend rosnący na tle badanych krajów, w których tendencje były spadkowe. Inwestycje napływają głównie do działów gospodarki jak przemysł wydobywczy, petrochemiczny i spożywczy. Istotną rolę odgrywają również inwestycje w bankowości i ubezpieczeniach. 4. Eksport każdego analizowanego kraju włącznie z Holandią z roku na rok spadał. W gospodarce holenderskiej dominuje handel urządzeniami transportowymi, maszynami, produktami chemicznymi, żywnością, paliwem czy olejami. Zaś głównymi odbiorcami są Chiny, Japonia, Rosja, 44 USA, Francja, Wielka Brytania, Niemcy i Belgia. 5. W większości analizowanych lat w Holandii występował deficyt budżetowy, ale były również takie lata, gdy wystąpiła niewielka nadwyżka budżetowa. Dzięki utrzymywaniu wyższych wydatków rządowych kosztem większego zadłużenia państwo holenderskie pobudzało PKB i eksport. Pogorszenie sytuacji budżetowej miało także wpływ na zadłużenie publiczne, gdzie każdy analizowany kraj przekroczył wartość referencyjną 60% PKB. Na uwagę zasługuje jedynie rok 2000, w którym sytuacja makroekonomiczna w badanych krajach była korzystna. Jednakże przyczyną takiego stanu było dążenie władz poszczególnych krajów do wypełnienia warunków uczestnictwa w UGiW poprzez stosowane reformy gospodarcze. 6. Dług publiczny Holandii wzrósł. Podstawowymi przyczynami takiego stanu jest finansowanie działań antykryzysowych, koszty z rosnącego bezrobocia, oraz malejące wpływy wynikające z ogólnego spowolnienia gospodarczego. Na uwagę zasługuje Belgia, która z roku na rok zmniejsza swoje zadłużenie. 7. Saldo bilansu handlowego Holandii jest dodatnie i nadwyżka rośnie z roku na rok, podobnie jak w gospodarce niemieckiej. Niderlandy są w czołówce państw więcej eksportujących niż importujących, zarówno towary, jak i usługi komercyjne. 8. Holandia, jak i pozostałe badane kraje, ma spadający wskaźnik produktywności siły roboczej. Głównym elementem polityki rządów holenderskich od lat pozostaje jednak hamowanie wzrostu płac jako podstawowy element polityki makroekonomicznej oraz relacji branżowych, którą podczas kryzysu jeszcze zaostrzono do minimalizowania kosztów pracy, przyczyniając się pozytywnie do konkurencyjności kosztowej. Ponadto okres spadku produktywności pracy jest skutkiem także pęknięcia bańki na rynku nieruchomości. Tym samym obniżające się tempo produktywności pracy, przyczyniło się do niskiego tempa wzrostu gospodarczego. Przeprowadzona analiza rozwoju gospodarczego Holandii w latach 2000-2014 wskazuje, że od początku XXI wieku do wybuchu kryzysu w 2008 roku, gospodarka ta dynamicznie się rozwijała. W 2009 roku nastąpił spadek PKB, wywołany załamaniem popytu inwestycyjnego, spadkiem eksportu netto oraz wzrostem zapasów. Ponadto zauważalny był trend malejący w dynamice wydajności pracy. A w sferze finansów publicznych zwiększył się deficyt i dług publiczny powyżej kryteriów z Maastricht. Po wprowadzeniu pakietu stymulacyjnego wystąpił niewielki wzrost gospodarczy. Najniżej położony kraj Europy wziął sobie do serca uwagi agencji ratingowej i ograniczył deficyt budżetowy do 2,3% PKB wobec 5,6% w kryzysowym 2009 roku. Powrócił także wzrost gospodarczy, a przez ostatnie dwa lata tj. 2013-2014 holenderski PKB rósł w niezbyt imponującym tempie 1-2% rocznie, co jednak na tle całej strefy euro jest rezultatem dość 45 przyzwoitym. Dzięki temu udało się ustabilizować dług publiczny tuż poniżej 70% PKB. W ostatnich dwóch latach wzrost gospodarczy wyhamował do zaledwie 0,1%, a istotnym czynnikiem ryzyka jest ogromne zadłużenie gospodarstw domowych sięgające 214% PKB, a więc przeszło trzy razy większe niż zadłużenie publiczne. Panuje pogląd, iż holenderską gospodarkę ocenia się jako bogatą, zdywersyfikowaną, otwartą i konkurencyjną. Ekonomiści zwracają uwagę na imponującą nadwyżkę na rachunku obrotów bieżących sięgającą 10% PKB. Przypominają także o solidnej polityce makroekonomicznej oraz długiej pozytywnej historii kredytowej. To w połączeniu z ożywieniem gospodarczym, wzrostem realnego dochodu do dyspozycji oraz rosnącemu zatrudnieniu i inwestycjom pozwoliło Holandii odzyskać pozycję gospodarczą. Podsumowując, polityka pieniężna utrwala nierównowagę między gospodarkami wierzycielskimi i dłużniczymi, a polityka makroekonomiczna nie robi nic, by ten proces zatrzymać. Mogłoby to prowadzić do poważnej niestabilności finansowej w momencie, gdy stopy procentowe wrócą do normy. To jest właśnie tajemnica, EBC ma niewiele możliwości stymulowania popytu wśród bardziej wypłacalnych krajów UE, a tym samym wspierania trwałego ożywienia. W Holandii mamy do czynienia z dwiema przeciwstawnymi tendencjami, pęknięciem bańki na rynku nieruchomości, oraz nadwyżką na rachunku bieżącym. Jednocześnie zbyt zadłużone gospodarstwa domowe Holendrów, wywołują na rynku efekt zmniejszania konsumpcji, tym samym na rynku podaż okazuje się być zbyt duża w odniesieniu do zapotrzebowania. Kolejnym krokiem przedsiębiorstw holenderskich było zainteresowanie się rynkiem zewnętrznym, czyli na eksporcie swoich produktów, co właśnie przyczyniło się do nadwyżki na rachunku obrotów bieżących. Wielu ekonomistów jest zdania, iż owa nadwyżka powinna być wykorzystana do stymulowania gospodarki krajowej, a wprowadzając dodatkowo pakiet polityki fiskalnej i monetarnej, przyczynić mogłyby się do zmniejszenia skutków obecnie drastycznego problemu skutków pęknięcia bańki nieruchomości. Warto przypomnieć, iż Holandia, jako członek strefy euro, nie posiada samodzielności w prowadzeniu polityki pieniężnej, dlatego sprawnie i szybko nie może działać. Ponadto przyjmuje się, iż to brak możliwości prowadzenia swobodnej polityki pieniężnej, wywołał powstanie bańki nieruchomości, bowiem EBC obniżał stopy procentowe przez co konsumenci mieli łatwiejszy dostęp do kredytów. Od 2013 roku obserwowane jest osłabienie jena japońskiego, który ma wpływ na Niemcy i Holandię, bowiem dobrobyt tych krajów opiera się na eksporcie. Scenariusz nie byłby zbyt optymistyczny gdyby kraj holenderski musiał zmagać się z olbrzymim długiem prywatnym oraz spadkiem eksportu. Dlatego też Holandia będąc członkiem strefy euro, nie ma innej drogi, jak błądzenie ścieżką Japonii, bowiem prowadzenie innej polityki, być może korzystnej dla siebie, a więc strategii stymulacji krajowego rynku, dla strefy euro nie jest możliwa. Racjonalna 46 Holandia, może dlatego stać się krajem według opinii polityków który wyjdzie ze strefy euro. 47 Bibliografia 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Annual Reports on the euro area 2009, European Economy 6/2009, European Commision. Balcerzak A.P., Wpływ polityki monetarnej Stanów Zjednoczonych na powstanie przyczyn światowego kryzysu gospodarczego z roku 2008, Ekonomia XL. Nauki HumanistycznoSpołeczne, Zeszyt 391, Toruń 2009. Barro R. J., Makroekonomia, PWE, Warszawa 1997. Białowąs T., Wpływ kryzysu na wzrost gospodarczy, [w:] B. Mucha-Leszko, Gospodarka i polityka makroekonomiczna strefy euro w latach 2008-2010.Skutki kryzysu i słabości zarządzania, Wyd. UMCS, Lublin 2011. Ciborowski T., Produktywność jako czynnik kształtujący wysokość wynagrodzenia, 06.06.2004, http://ciborowski.host247.pl/wydajnosc.htm, (13.03.2016). Daniłowska A., Dług publiczny -jego struktura, przyczyny, rozmiary i skutki, http://www.wne.sggw.pl/czasopisma/pdf/EIOGZ_2008_nr72_s107.pdf, (10.02.2016), Katedra Ekonomii i Polityki Gospodarczej SGGW, 2008. Dobija M., Produktywność pracy i kurs waluty w porównaniach PKB, Uniwersystet Ekonomiczny w Krakowie, MBA 3/2008, Kraków 2008. Hall R., Taylor J., Makroekonomia, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2002. Krajewska A., Budżet państwa. Polityka fiskalna [w:] R. Milewski, E. Kwiatkowski (red.) Podstawy ekonomi, Wyd. Naukowe PWN, Wydanie trzecie zmienione, Warszawa 1998. Lerski R., PKB, http://www.expander.pl/warto-wiedziec/slownik,litera,P,13,slowo.html, (14.03.2016). Machowska-Okrój S., Wzrost gospodarczy a dobrobyt ekonomiczno-społeczny w wybranych krajach europejskich, Studia i Prace Wydz. Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, UG, Nr35, t.2, http://wneiz.pl/nauka_wneiz/sip/sip35-2014/SiP-35-t2-409.pdf, (12.02.2016). Marczewski K., Teoretyczne aspekty stabilizacyjnej polityki antykryzysowej, Gospodarka Narodowa, 4(236)kwiecień 2011, http://gospodarkanarodowa.sgh.waw.pl/p/gospodarka_narodowa_2011_04_01.pdf, (11.03.2016). Mucha-Leszko B., Gospodarka i polityka makroekonomiczna strefy euro w latach 20082010.Skutki kryzysu i słabości zarządzania, Wyd. UMCS, Lublin 2011. Mucha-Leszko B., Hiszpania w unii walutowej, ,,Annales UMCS", Sectio H. Oeconomia, Vol. 47,nr 1, 2013. Mucha-Leszko B., Korzyści międzynarodowej integracji gospodarczej a osiągnięcia i problemy Unii Europejskiej [w:] Bieńkowski W., Bukowski S. I., Olszewska G. (red.), Przyszłość integracji europejskiej – konkurencyjność i rynki, Wyd. CeDeWu, Warszawa 2012. Mucha-Leszko B., Możliwości zmniejszania luki rozwojowej Polski w Unii Europejskiej i wobec krajów o największym potencjale gospodarczym w perspektywie 2040 roku, ,,Zarządzanie i Finanse", vol. 11, Nr 1, 2013. Mucha-Leszko B., Strefa Euro. Wprowadzanie. Funkcjonowanie. Międzynarodowa rola euro., Wyd. UMCS, Lublin 2007. Mucha-Leszko B., Kąkol M., Od kryzysu finansowego do kryzysu finansów publicznych, czyli skutki polityki fiskalnej w strefie euro w latach 2008-2010 [w:] Gospodarka i polityka makroekonomiczna strefy euro w latach 2008-2010. Skutki kryzysu i słabości zarządzania, Wyd. UMCS, Lublin 2011 Mucha-Leszko B., Kąkol M., Portugalia w unii walutowej – problemy gospodarcze i kryzys finansów publicznych, ,,Ekonomista,, nr 4, 2011. Mucha-Leszko B., Przyszłość strefy euro-ściślejsza integracja czy powrót do dwóch prędkości?, ,,Acta Universitastis Lodzienis. Folia Oceonomica", nr 273, 2012. 48 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Mucha-Leszko B., Kąkol M., Przyczyny i skutki zróżnicowania konkurencyjności w strefie euro, Prace i Materiały Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, Dylematy kreowania wartości przedsiębiorstw w okresie wychodzenia z kryzysu, nr 4/2,2010, Wydz. Zarządzania UG i Fundacja Rozwoju UG, Sopot 2010. Mucha_Leszko B., Kąkol M., Wyniki gospodarcze Szwecji w latach 2000-2013 a problem wprowadzenia euro, ,,Annales UMCS,,, Sectio H. Oeconomica Vol. 49, nr 1, 2015. Mucha-Leszko B., Twarowska K., Potencjalne zagrożenia z przyjęcia wspólnej waluty w Polsce w świetle doświadczeń Hiszpanii i wyników gospodarczych wybranych krajów strefy euro, ,,Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy", vol. 45, nr 1/2016. Mucha-Leszko B., Twarowska K., Problem nadwyżek i deficytów na rachunkach obrotów bieżących krajów strefy euro, ,,Studia i prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania", Nr 41, t.3, Uniwersytet Szczeciński 2015 Mucha-Leszko B. , Wojtas M., Polityka fiskalna i sytuacja w dziedzinie finansów publicznych Danii, Szwecji i Wielkiej Brytanii w latach 1999-2012 [w:] Małaszewicz D. red., Stabilizacja fiskalna – teorie i doświadczenia wybranych gospodarek, Wyd. Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2012. NBP, Przegląd strefy euro IV, Departament Integracji ze strefą euro, NBP, Warszawa 2010, Oręziak L., Finanse publiczne w krajach strefy euro. Skuteczność mechanizmów dyscyplinujących politykę budżetową [w:] Euroekonomia i polityka, red. Rosati D., Oficyna Wyd. Wyższej Szkoły Handlu i Prawa im R. Łazarskiego, Warszawa 2009. Rapacki R., Wprowadzenie do makroekonomii, [w:] D. Begg, Makroekonomia, P WE, Warszawa 2007. Rogut A., Ochrymiuk M., Dostosowania na rynkach pracy w państwach członkowskich strefy euro i w Polsce w okresie kryzysu, Departament Integracji ze strefą euro NBP, NBP, Warszawa 2011, Rybarski A. , Podstawy makroekonomii, Wyd. Naukowe Państwowej Szkoły Wyższej Zawodowej w Nowym Sączu, Nowy Sącz 2014. Siejewicz M., Polepszają się nastroje konsumentów w Europie, http://gfk.netpr.pl/pr/259451/polepszaja-sie-nastroje-konsumentow-w-europie. 12.11.2013, Skiba L., Polityka fiskalna w unii walutowej, [w:] Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, NBP 2010. 33 Śledziewska K., Ocena zmiany konkurencyjności eksportu państw UE po kryzysie 2008/2009, ,,Materiały i Studia", nr 316, 2015, https://www.nbp.pl/publikacje/materialy_i_studia/ms316.pdf. 34 Śleszyńska-Świderska A., Konsumpcja a wzrost gospodarczy w Polsce. W cieniu globalnego kryzysu gospodarczego, [w:] Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, ,,Zeszyt Nr 38 (2/2014)", Wyd. Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 2014. 35 Wernik A.,Równowaga finansów publicznych a euro, Bank i Kredyt 40 (3), 2009, file:///C:/Users/asus/Desktop/bik_03_2009_03_art.pdf. 36 Zawiślińska I., Problem długu publicznego w państwach Unii Gospodarczej i Walutowej. 37 http://www.wikiwand.com/pl/Holandia, (29.02.2016). 32 49 Spis tabel Tabela 1. Wskaźniki PKB UE, PKB według PPS, PKB per capita, PKB per capita według parytetu siły nabywczej w Holandii i wybranych krajach w latach 2000-2007. .............10 Tabela 2. 12 Tabela 3. Wskaźniki saldo budżetowe, dług publiczny w Holandii i wybranych krajach w latach 2000-2007 .......................................................................................................................19 Tabela 4. Podstawowe informacje o realizacji planów stabilizacyjnych w wybranych krajach .... 22 Tabela 5. Saldo bilansu handlowego w Holandii i wybranych krajach w latach 2000-2007.........22 Tabela 6. Wskaźniki produktywności pracy nominalne i realne, na godzinę pracy i na zatrudnionego w Holandii oraz wybranych krajach w latach 2000-2007 ...................... 24 Tabela 7. Wskaźniki makroekonomiczne Holandii i innych krajów w latach 2008-2014.............27 Tabela 8. Pakiety stymulacyjne dla Holandii i wybranych krajów w latach 2009-2010 ...............29 Tabela 9. Poziom pakietów naprawczych dla państw strefy euro wraz z potencjalnymi efektami30 Tabela 10. Wskaźniki dynamika realnego PKB, PKB per capita, konsumpcji, inwestycji, eksportu w Holandii i wybranych krajach w latach 2008-2014 .................................................... 32 Tabela 11. Saldo deficytu i długu publicznego w Holandii i wybranych krajach w latach 20082014 ................................................................................................................................ 35 Tabela 12. Saldo bilansu handlowego w Holandii i wybranych krajach w latach 2008-2014......... 36 Tabela 13. Nominalna i realna produktywność pracy w Holandii i wybranych krajach w latach 2008-2014 ....................................................................................................................... 38 Spis wykresów Wykres 1. Wielkości PKB danego kraju w % UE28=100% ........................................................ 12 Wykres 2. Dynamika realnego PKB, dynamika inwestycji, dynamika konsumpcji, dynamika eksportu Holandii w latach 2000-2007 ........................................................................ 16 Wykres 3. Dynamika eksportu netto wybranych krajów ............................................................... 18 Wykres 4. Dynamika długu publicznego i deficytu budżetowego w Holandii w latach 2000-2007. ...................................................................................................................................... 20 50
